Заңды тұлғаларға салынатын мүлік салығының экономикалық мазмұны
Мазмұны
Кіріспе ...3
1. Заңды тұлғаларға салынатын мүлік салығының
экономикалық мазмұны
1.1. Мүлік салығының жалпы ұғымы және қызметі. ...5
1.2 Мүлік салыѓының объектілері ...8
2. Мүлік салыѓын төлеушілер
2.1 Заңды тұлғалар мен кәсіпкерлерге төленетін мүлік салығы ...13
2.2 Жеке тұлғалаға төленетін мүлік салығы ...19
2.3 Мүлік салығын төлеу ерекшеліктері ...22
3. Мүлік салығын жетілдіру шаралары
3.1 Кәсіпкерлікке салық салу механизмін жетілдірудің кейбір мәселелері ..26
3.2 Мүлік салығын өркендету жолдары ...28
3.3 Шетелдердегі мүлікке салынатын салық. 31
Ќорытынды ...34
Пайдаланылѓан әдебиеттер ...35
Қосымшалар ...36
Кіріспе ...3
1. Заңды тұлғаларға салынатын мүлік салығының
экономикалық мазмұны
1.1. Мүлік салығының жалпы ұғымы және қызметі. ...5
1.2 Мүлік салыѓының объектілері ...8
2. Мүлік салыѓын төлеушілер
2.1 Заңды тұлғалар мен кәсіпкерлерге төленетін мүлік салығы ...13
2.2 Жеке тұлғалаға төленетін мүлік салығы ...19
2.3 Мүлік салығын төлеу ерекшеліктері ...22
3. Мүлік салығын жетілдіру шаралары
3.1 Кәсіпкерлікке салық салу механизмін жетілдірудің кейбір мәселелері ..26
3.2 Мүлік салығын өркендету жолдары ...28
3.3 Шетелдердегі мүлікке салынатын салық. 31
Ќорытынды ...34
Пайдаланылѓан әдебиеттер ...35
Қосымшалар ...36
Кіріспе
Мемлекеттің экономикалық саясаты экономикалық қызығушылықтардың оңтайлы қатынасына салық салу жүйесі арқылы бағытталуы тиіс. Салықтар мен салық салудың жағымсыз әсерін болдырмас үшін экономикалық реттеуді шаруашылық субъектілердің қызығушылықтарын ескере отырып жүргізген дұрыс. Тек осы мәселе барлық экономикалық қызығушылық түрлерінің салықтар арқылы оңтайлы қатынасқа түсуіне практикалық нысан болуы тиіс, өндіріс күшінің дамуына қарқынды әсер ететін салықс алудың ынталандырушы жүйесіне айналуы керек.
Қазақстанның қаржы саясатының экономикалық мазмұнын, еліміздің дамуының әлеуметтік-экономикалық басымдылығына сәйкес ұдайы өндіріс циклінің нәтижесінде жинақталған қаржы ресурстарын, оларды бөлу мен қолданылуына салыќ саясаты толық сипаттама береді.
Рыноктық экономикада бюджеттің кірісі салықтың құрылымына байланысты. Жалпы алғанда, салық жүйесі еңбек ақы төлеу, табыс, пайда, түсім басқа да құнды көрсеткіштерден тұратындықтан, мемлекеттік бюджетті қалыптастырудағы салықтың ролін анықтау қажет.
Тақырыптың өзекті мәселесі болып отырған мүлік салығына деген көзқарасты жүйелендіру, мемлекет басқаруының барлық деңгейіндегі экономикалық жүйедегі салықтың түрлерін, олардың орнын негіздеу, кешенді сипаттама беру қарастырылады.
Әлеуметтік салаға әсер ететін салықтар, оның ішінде мүлік салығының механизмін қалыптастырудың теориялық және практикалық сұрақтарын жүйелік өңдеудің еліміздің экономикасы үшін маңызы зор, себебі ол еліміздің субъектілерінің дамуының әлеуметтік-экономикалық теңсіздігін жоюға, халықтың әл-ауқатын арттыруға көмектеседі.
Қай кезеңде болмасын кез келген елдің қоғамдық әлеуеті мен тұрақтылығы, экономикалық дамуы мен өркендеуі салық жүйесінің іс-әорекетіне байланысты екені мәлім.
Тақырыптың зерттелуі. Қазақстан үшін салық саясатының тұжырымдамасын жаңадан қалыптастыруға және оны жүзеге асыруда еліміздің көптеген ғалымдары еңбек сіңірді. Олар: Қошанов Қ.,Әубәкіров Я, Жоламан Р., Шеденов Ө. Ермекбаева Б., Сейдахметова Ф. Т.б. атауға болады.
Курстыќ жұмыстың мақсаты – заңды тұлғалардың мүліктеріне салынатын салықты дамытудың теориялық және практикалық негіздерін реттеу және экономикалыќ мазм±нын ашу.
Міндеттері:
-әлеуметтік-экономикалық теория ретіндегі салық мєнінің экономикалық мазмұнын қарастыру және анықтау, мемлекеттің дамуы мен экономиканың жалпы жүйесіндегі оның алатын орнын көрсету;
-Мүлік салыѓыныњ экономикалық мәнін ашып, атќаратын ќызметіне тоқталу;
-мүлік салығының объектілерін анықтау;
-мүлік салығын төлеудің ерекшеліктерін сипаттау;
-мүлік салыѓыныњ механизмі мен төлеу тәртібін анықтау;
-рыноктық қатынастар жағдайындағы мүлік салыѓын төлеуді өркендету шараларын қарастыру;
-мүлік салығының жаңа формаларын қарастыру;
-мүлік салығын мемлекет тарапынан жетілдіру мәселелеріне тоқталу;
-«Мүлікті жариялауға байланысты рақымшылық жасау туралы» заңның мәнісін ашу.
Мемлекеттің экономикалық саясаты экономикалық қызығушылықтардың оңтайлы қатынасына салық салу жүйесі арқылы бағытталуы тиіс. Салықтар мен салық салудың жағымсыз әсерін болдырмас үшін экономикалық реттеуді шаруашылық субъектілердің қызығушылықтарын ескере отырып жүргізген дұрыс. Тек осы мәселе барлық экономикалық қызығушылық түрлерінің салықтар арқылы оңтайлы қатынасқа түсуіне практикалық нысан болуы тиіс, өндіріс күшінің дамуына қарқынды әсер ететін салықс алудың ынталандырушы жүйесіне айналуы керек.
Қазақстанның қаржы саясатының экономикалық мазмұнын, еліміздің дамуының әлеуметтік-экономикалық басымдылығына сәйкес ұдайы өндіріс циклінің нәтижесінде жинақталған қаржы ресурстарын, оларды бөлу мен қолданылуына салыќ саясаты толық сипаттама береді.
Рыноктық экономикада бюджеттің кірісі салықтың құрылымына байланысты. Жалпы алғанда, салық жүйесі еңбек ақы төлеу, табыс, пайда, түсім басқа да құнды көрсеткіштерден тұратындықтан, мемлекеттік бюджетті қалыптастырудағы салықтың ролін анықтау қажет.
Тақырыптың өзекті мәселесі болып отырған мүлік салығына деген көзқарасты жүйелендіру, мемлекет басқаруының барлық деңгейіндегі экономикалық жүйедегі салықтың түрлерін, олардың орнын негіздеу, кешенді сипаттама беру қарастырылады.
Әлеуметтік салаға әсер ететін салықтар, оның ішінде мүлік салығының механизмін қалыптастырудың теориялық және практикалық сұрақтарын жүйелік өңдеудің еліміздің экономикасы үшін маңызы зор, себебі ол еліміздің субъектілерінің дамуының әлеуметтік-экономикалық теңсіздігін жоюға, халықтың әл-ауқатын арттыруға көмектеседі.
Қай кезеңде болмасын кез келген елдің қоғамдық әлеуеті мен тұрақтылығы, экономикалық дамуы мен өркендеуі салық жүйесінің іс-әорекетіне байланысты екені мәлім.
Тақырыптың зерттелуі. Қазақстан үшін салық саясатының тұжырымдамасын жаңадан қалыптастыруға және оны жүзеге асыруда еліміздің көптеген ғалымдары еңбек сіңірді. Олар: Қошанов Қ.,Әубәкіров Я, Жоламан Р., Шеденов Ө. Ермекбаева Б., Сейдахметова Ф. Т.б. атауға болады.
Курстыќ жұмыстың мақсаты – заңды тұлғалардың мүліктеріне салынатын салықты дамытудың теориялық және практикалық негіздерін реттеу және экономикалыќ мазм±нын ашу.
Міндеттері:
-әлеуметтік-экономикалық теория ретіндегі салық мєнінің экономикалық мазмұнын қарастыру және анықтау, мемлекеттің дамуы мен экономиканың жалпы жүйесіндегі оның алатын орнын көрсету;
-Мүлік салыѓыныњ экономикалық мәнін ашып, атќаратын ќызметіне тоқталу;
-мүлік салығының объектілерін анықтау;
-мүлік салығын төлеудің ерекшеліктерін сипаттау;
-мүлік салыѓыныњ механизмі мен төлеу тәртібін анықтау;
-рыноктық қатынастар жағдайындағы мүлік салыѓын төлеуді өркендету шараларын қарастыру;
-мүлік салығының жаңа формаларын қарастыру;
-мүлік салығын мемлекет тарапынан жетілдіру мәселелеріне тоқталу;
-«Мүлікті жариялауға байланысты рақымшылық жасау туралы» заңның мәнісін ашу.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С.Қ. Қаржы: Оқулық.-Алматы, 2005.-552 б.
2.Сейдахметқызы З. Қазақстан Республикасының рыноктық экономикадағы фискалдық саясатының теориясы .-Қарағанды,2003.-29 б.
3. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы: Салық Кодексі.-Алматы, 2005.-290 б.
4.Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу.-Алматы,2003.-131 б.
5. Ермекбаева Б.Ж Аразаева М.Ж Шет мемлекеттердің салықтары Алматы 2004
6.Статистикалық бюллетень.-2005.-№ 11; 2006.-№ 6.
7.Найманбаев С.М. Салықтық құқық.-Алматы: Жеті жарғы, 2005.
8.Ермекбаева Б. Кәсіпкерлікке салық салу механизмін жетілдірудің кейбір мәселелері // АльПари.-2006.-№ 2.-48-51.
9.Жазыбаев Д. Салық – бюджеттің қайнар көзі // Заң.-1998.-И 10.
10.Жайсаңбаев А. Қаржының күретамыры: /Сұхб.К.Бектұрова // Ертіс өңірі.-2006.-19 шілде.-5 б.
11.Қазақстан өз дамуының қарсаңында: Президенттің Халқына Жолдауы.-Астана, 2006.
12.Мұхамедова Р. Мемлекет берген мүмкіндікті уақытымен пайдаланыңыз // Семей таңы.-2006.-17 тамыз.-2 б.
13.Құсайынов Қ.Салық тетіктерін басқарудың ұйымдастырушылық-техникалық мәселелері // Жаршы.-2003.-№12.-3-5
14.Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Халқына Жолдауы –2030 // Алматы, 2000.-94 б.
15. Әліпбай С. Экономикамыздың даму қарқыны күткендегімізден де жоғары // Егемен Қазақстан.-2003.-30 сәуір.
16.Байдүйсенов А. Қазақстандағы салық жүйесіндегі кейбір мәселелер // Қаржы-қаражат.-2001.-И 4.-32-36 б.
17.Тілеужанова А. Салық төлеуден жалтаруға жол бермеу // Заң.-2003.-И 5.-57-61 б.
1.Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С.Қ. Қаржы: Оқулық.-Алматы, 2005.-552 б.
2.Сейдахметқызы З. Қазақстан Республикасының рыноктық экономикадағы фискалдық саясатының теориясы .-Қарағанды,2003.-29 б.
3. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы: Салық Кодексі.-Алматы, 2005.-290 б.
4.Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу.-Алматы,2003.-131 б.
5. Ермекбаева Б.Ж Аразаева М.Ж Шет мемлекеттердің салықтары Алматы 2004
6.Статистикалық бюллетень.-2005.-№ 11; 2006.-№ 6.
7.Найманбаев С.М. Салықтық құқық.-Алматы: Жеті жарғы, 2005.
8.Ермекбаева Б. Кәсіпкерлікке салық салу механизмін жетілдірудің кейбір мәселелері // АльПари.-2006.-№ 2.-48-51.
9.Жазыбаев Д. Салық – бюджеттің қайнар көзі // Заң.-1998.-И 10.
10.Жайсаңбаев А. Қаржының күретамыры: /Сұхб.К.Бектұрова // Ертіс өңірі.-2006.-19 шілде.-5 б.
11.Қазақстан өз дамуының қарсаңында: Президенттің Халқына Жолдауы.-Астана, 2006.
12.Мұхамедова Р. Мемлекет берген мүмкіндікті уақытымен пайдаланыңыз // Семей таңы.-2006.-17 тамыз.-2 б.
13.Құсайынов Қ.Салық тетіктерін басқарудың ұйымдастырушылық-техникалық мәселелері // Жаршы.-2003.-№12.-3-5
14.Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Халқына Жолдауы –2030 // Алматы, 2000.-94 б.
15. Әліпбай С. Экономикамыздың даму қарқыны күткендегімізден де жоғары // Егемен Қазақстан.-2003.-30 сәуір.
16.Байдүйсенов А. Қазақстандағы салық жүйесіндегі кейбір мәселелер // Қаржы-қаражат.-2001.-И 4.-32-36 б.
17.Тілеужанова А. Салық төлеуден жалтаруға жол бермеу // Заң.-2003.-И 5.-57-61 б.
Мазмұны:
Кіріспе
3
1. Заңды тұлғаларға салынатын мүлік салығының
экономикалық мазмұны
1. Мүлік салығының жалпы ұғымы және қызметі. 5
1.2 Мүлік салыѓының объектілері
8
2. Мүлік салыѓын төлеушілер
2.1 Заңды тұлғалар мен кәсіпкерлерге төленетін
13
мүлік салығы
2.2 Жеке тұлғалаға төленетін мүлік салығы
19
2.3 Мүлік салығын төлеу ерекшеліктері
22
3. Мүлік салығын жетілдіру шаралары
3.1 Кәсіпкерлікке салық салу механизмін жетілдірудің кейбір 26
мәселелері
3.2 Мүлік салығын өркендету жолдары
28
3.3 Шетелдердегі мүлікке салынатын салық.
31
Ќорытынды 34
Пайдаланылѓан әдебиеттер
35
Қосымшалар
36
Кіріспе
Мемлекеттің экономикалық саясаты экономикалық қызығушылықтардың
оңтайлы қатынасына салық салу жүйесі арқылы бағытталуы тиіс. Салықтар мен
салық салудың жағымсыз әсерін болдырмас үшін экономикалық реттеуді
шаруашылық субъектілердің қызығушылықтарын ескере отырып жүргізген дұрыс.
Тек осы мәселе барлық экономикалық қызығушылық түрлерінің салықтар арқылы
оңтайлы қатынасқа түсуіне практикалық нысан болуы тиіс, өндіріс күшінің
дамуына қарқынды әсер ететін салықс алудың ынталандырушы жүйесіне айналуы
керек.
Қазақстанның қаржы саясатының экономикалық мазмұнын, еліміздің
дамуының әлеуметтік-экономикалық басымдылығына сәйкес ұдайы өндіріс
циклінің нәтижесінде жинақталған қаржы ресурстарын, оларды бөлу мен
қолданылуына салыќ саясаты толық сипаттама береді.
Рыноктық экономикада бюджеттің кірісі салықтың құрылымына
байланысты. Жалпы алғанда, салық жүйесі еңбек ақы төлеу, табыс, пайда,
түсім басқа да құнды көрсеткіштерден тұратындықтан, мемлекеттік бюджетті
қалыптастырудағы салықтың ролін анықтау қажет.
Тақырыптың өзекті мәселесі болып отырған мүлік салығына деген
көзқарасты жүйелендіру, мемлекет басқаруының барлық деңгейіндегі
экономикалық жүйедегі салықтың түрлерін, олардың орнын негіздеу, кешенді
сипаттама беру қарастырылады.
Әлеуметтік салаға әсер ететін салықтар, оның ішінде мүлік салығының
механизмін қалыптастырудың теориялық және практикалық сұрақтарын жүйелік
өңдеудің еліміздің экономикасы үшін маңызы зор, себебі ол еліміздің
субъектілерінің дамуының әлеуметтік-экономикалық теңсіздігін жоюға,
халықтың әл-ауқатын арттыруға көмектеседі.
Қай кезеңде болмасын кез келген елдің қоғамдық әлеуеті мен
тұрақтылығы, экономикалық дамуы мен өркендеуі салық жүйесінің іс-әорекетіне
байланысты екені мәлім.
Тақырыптың зерттелуі. Қазақстан үшін салық саясатының тұжырымдамасын
жаңадан қалыптастыруға және оны жүзеге асыруда еліміздің көптеген ғалымдары
еңбек сіңірді. Олар: Қошанов Қ.,Әубәкіров Я, Жоламан Р., Шеденов Ө.
Ермекбаева Б., Сейдахметова Ф. Т.б. атауға болады.
Курстыќ жұмыстың мақсаты – заңды тұлғалардың мүліктеріне салынатын
салықты дамытудың теориялық және практикалық негіздерін реттеу және
экономикалыќ мазм±нын ашу.
Міндеттері:
-әлеуметтік-экономикалық теория ретіндегі салық мєнінің экономикалық
мазмұнын қарастыру және анықтау, мемлекеттің дамуы мен экономиканың жалпы
жүйесіндегі оның алатын орнын көрсету;
-Мүлік салыѓыныњ экономикалық мәнін ашып, атќаратын ќызметіне
тоқталу;
-мүлік салығының объектілерін анықтау;
-мүлік салығын төлеудің ерекшеліктерін сипаттау;
-мүлік салыѓыныњ механизмі мен төлеу тәртібін анықтау;
-рыноктық қатынастар жағдайындағы мүлік салыѓын төлеуді өркендету
шараларын қарастыру;
-мүлік салығының жаңа формаларын қарастыру;
-мүлік салығын мемлекет тарапынан жетілдіру мәселелеріне тоқталу;
-Мүлікті жариялауға байланысты рақымшылық жасау туралы заңның
мәнісін ашу.
1. Заңды тұлғаларға салынатын мүлік салығының
экономикалық мазмұны
1. Мүлік салығының жалпы ұғымы және қызметі
Мүлік салығы – Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық
жүргізу немесе оралымды басқару құқығында салық салу объектісі бар заңды
тұлғалар, жеке кәсіпкерлер және жеке тұлғалар төлейтін салық түрі.
Мүлік салығы жергілікті салық болып табылады. Мүлік жылжйтын және
жылжымайтын болып епкіге бөлінеді.
Мүлік салығын төлеушілер:
― Қазақстан Республикасының аумағында меншік шаруашалық жүргізу
немесе оралымды басқару құқығында салық салу объектісі бар заңды тұлғала
(соның ішінде Қазақстан Респуликасында қызметін жүзеге асыратын Қазақстан
Республикасының резиденті емес тұлғалар):
― Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу
объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
― Заңды тұлғаның шешімі бойынша оның құрылымдық бөлімшелері;
― Қазақстан Республикасының резиденті емес заңды тұлғалар Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан салық салу объектілері бойынша салық
төлеушілер болып табылады.
Салық -шаруашылық жүргізуші субъектілердің, заңды тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін
құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын
экономикалық категория.
Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу немесе
оралымды басқару құқығында салық объектісі бар заңи тұлғалар мен меншік
құқығында салық салу объектісі бар жеке кәсіпкерлер заңи тұлғалардың және
жеке кәсіпкерлердің мүліктеріне салынатын салықты төлеушілер болып
табылады.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болды және мемлекеттің
бірге өмір сүруі мен дамуының негізгі қаржылық көзі болып табылады.
Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің
қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Әрбір мемлекетке өзінің
ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері
қажет. (1, 243)
Салық салу – мемлекет пен шаруашылық субъектілері арасында ақшалай
табысты бөлу әдісі. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру
барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады.
Салық ұғымы әр түрлі экономикалық әдебиеттерде әр түрлі
қарастырылады. Негізінен көптеген экономикалық әдебиеттерде салық ұғымы
бюджет қорына белгілі бір көлемде және белгілі бір уақытта түсетін міндетті
төлем ретінде қарастырылады.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметіне тікелей қатысты.
Салықтардың мынадай негізгі қызметтері бар: фискалдық, реттеушілік,
бақылаушылық.
Салықтардың бірінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызмет.
Фискалдық саясат – үкіметтің халықты жұмыспен қамтамасыз ету мен инфляцияға
қарсы жалпы ұлттық өнім алуына бағытталған салық салу, мемлекеттік бюджет,
мемлекеттік шығындар туралы саясаты.
Фискалдық саясат фискалдық механизм арқылы жүзеге асырылады.
Фискалдық механизм – салық қатынастарын бөлу мен қайта бөлуді жүзеге асыру
процесінің қоғамның әлеуметтік және экономикалық дамуына әсер ететін
әдістердің, құралдардың және формаларының жиынтығы.
Бұл қызмет арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып,
салықтардың қоғамдық міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің
кірісін топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери, қорғаныс, тағы басқа да
шаралардың іске асыруын қамтамасыз етеді.
Фискалдық саясат шығарылатын өнім мен табыстың деңгейіне әсер етеді
және экономиканы тұрақтандыру үшін де қолданылады. Бірақ американдық
экономистердің көзқарастары бойынша фискалдық саясат ЖІО (жалпы ішкі өнім)
деңгейін толық тұрақтандыра алмайды, себебі салық ставкаларына немесе шығын
деңгейіне қандай өзгерістер енгізу қажеттілігінің айқынсыздығына және бұл
өзгерістердің бәрі ЖІО –ге әсерін, тез арада белгілі бір уақыт өткен соң
ғана көрсетеді.
Қазіргі жағдайдағы фискалдық саясат мемлекеттің қаржы ресурстарын
пайдаланудың негізгі бағыттарын, қаржыландыру әдістерінің және қазынаны
толтырудың негізгі көздерін анықтайды.
Ары қарай фискалдық саясаттың экономиканы реттеуін тікелей және
жанама қаржылық тәсілдерге бөлінеді деп қарастыруға болады.
Сонымен фискалдық саясат – мемлекеттің алдында тұрған стратегиялық
міндеттерді шешу үшін, үкіметпен қабылданатын мемлекеттік шығындар мен
салық салу шараларының жиынтығы. (2, 9-10)
Мемлекеттік бюджеттің кіріс көзін құрайтын негізгі қаржылық көздер –
салықтар. Ел экономикасы дамып, мемлекеттік бюджеттің кіріс көзі ұлғайған
сайын, салықтық түсімдер де өсіп отырады. Өндіріс бар жерде табыс бар, одан
алынатын салықтар да бар. Сондықтан салық өндірістің дамуына барынша өз
ықпалық тигізіп, өндірушілердің ынтасын арттыруға жағдай жасауы қажет.
Бүгінде еліміздің тәуелсіздігімен бірге сапқа тұрған салық жүйесі де
іргелі маңызды салаға айналды. Қазіргі таңда мемлекеттік кіріс органы
ретінде кең ауқымды қамтыған бұл жүйенің ел игілігі үшін атқарып жатқан
істері қашанда айтуға тұрарлық, айтылып та жатыр. Сонымен, бірінші кезеңде
дербес тәуелсіз салық саясатының негіздері қаланды. Кәсіпкерлік және
кәсіпорындардың дербес экономикалық саясаты қалыптасты, қоғамдағы нарық
механизмінің негіздерін ұғуға қол жеткізілді. Сол кездері жоғары білікті
қызметкерлер жеткіліксіз болды және бұл салық қатынасын реттеп отыратын
қолданыстағы заңдардың жүйесінен де айқын көрінді.
1995 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Заң күші бар Жарлығы салық
жүйелері мен салық саясатын қалыптастырудың базалық принциптерін белгілеп
берді. Мұнда салық органдарының ұғымдары, бірыңғай салық саясатын
қалыптастырудың іргетасы қаланды. Сол жылдан бастап Салық кодексі әзірлене
бастаған кезге дейін уақыт ішінде салық қызметінде алға қойылған
басымдықтарды дамыту мақсатында бұрынғы тәжірибелерді жүйелендіру жұмыстары
жүргізіліп келді.
Жалпы осы уақыттың ішіндегі талаптар негізінде, яғни ел
экономикасындағы өзгерістер, соның ішінде салық саясатындағы елеулі
бетбұрыстар жаңа салық заңын – Салық кодексін өмірге әкелді.
1.2 Мүлік салығының объектілері
Заңды тұлғалар мен кәсіпкерлер үшін салық салу бъектісі болып
табылады:
● негізгі құралдар (оның ішінде тұрғын үй қорының құрамында тұрған
объектілер);
● мен материалдық емес активтер.
Мына аталғандар салық салу объектісіне жатпайды:
● жер;
● көлік құралдары;
● Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша консервацияда
тұрған негізгі құралдар;
● жалпыға ортақ пайдаланылатын мемлекеттік автомобиль жолдары
мен оларға салынған жол құрылыстары;
― бұрылу белдеуі;
― жолдардың констукциялық элементтері;
―көпірлер
― өткерме жолдар;
― жол тарамдары;
― тоннельдер;
― қорғаныш галлереялары;
― құрылыстар мен құрылғылар;
― суды бұрып жіберетін және су өткізгіш құрылыстар;
― жол бойындағы орман алқаптары;
― желілік өндірістік кешендер, тұрғын үйлер мен ғимараттар;
― инвестициялық жоба шеңберінде пайдалануға жаңадан енгізілетін
негізгі құралдар;
― желілік тұрғын үйлер және жол пайдалану қызметінің кешендері;
● Инвестициялық салық преференцияларында белгіленген тәртіппен
инвестициялық жоба шеңберінде пайдалануға жаңадан енгізілетін
негізгі құралдар;
● қайта тұрғызылатын ғимараттар мен құрылыстар түріндегі аяқталмаған
құрылыс объектілері, сондай-ақ көрсетілген объектілерде монтаждауды талап
ететін жабдықтар.
Салық базасы:
Бухгалтерлік есептің деректері бойынша анықталатын салық салу
объектілерінің орташа жылдық қалдық құны заңды тұлғалар мен жеке
кәсіпкердің салық салу объектілері бойынша салық базасы болып табылады.
Салық салу объектілерінің орташа жылдық қалдық құны ағымдағы салық
кезеңінің әр айының бірінші күні мен есепті кезеңнен кейінгі кезең айының
бірінші күніндегі салық салу объектілерінің қалдық құнын қосу кезінде
алынған соманың он үштен бірі ретінде анықталады.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзету
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындарының салық салу объектілері бойынша
салық базасы пайдалануға немесе жалға берілген осы салық салу
объектілерінің үлесін негізге ала отырып анықталады. (3, 189-190)
Салықтарды мынадай нышаны, белгілері бойынша топтастыруға немесе
жіктеуге болады:
1.салық салу объектісіне байланысты;
2.қолданылуына қарай;
3.салық салу органына байланысты;
4.экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5.салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
― егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50 пайызынан
асып кетсе, онда ол өндірістің тоқтап қалуына әкеліп соқтырады.
― егер салық мөлшері салық төлеушінің табысының 45-50 пайызы
аралығында болса, онда жай ұдайы өндіріске әкеледі.
― егер салық мөлшері, салық төлеуші табысының 35-40 пайыз мөлшері
аралығында болса, онда ұлғаймалы ұдайы өндіріске әкеледі.
Шаруашылық субъектілері мен халықтар табысының бір бөлігін
мемлекеттің орталықтандырылған қаржы көздеріне айналдыру салықтардың ұдайы
өндірістегі қызметін көрсетеді.
Қайта бөлу қызметі арқылы субъектілер табысының бір бөлшегі мемлекет
пайдасына өтеді. Бұл қызметтің іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімді
салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды. Соңғы жылдардағы
мәліметтер бойынша, Қазақстан Республикасының ішкі өніміндегі салықтардың
үлес салмағы 40 пайыздан көбірек болып отыр. Бұл экономикасы дамыған басқа
елдерден әлдеқайда жоғары. Еліміздегі мемлекет мүддесі үшін қаржы көздерін
орталықтандырудың бір айғағы осы.
Мемлекет осы жоғарыдағы көрсетілген салықтардың қызметін (функциясын)
пайдалана отырып еліміздің салық жүйесін анықтайды. Салық механизмінің
қызмет ету жолдарын белгілейді, жалпы экономикалық саясатты негізге ала
отырып, салық саясатын анықтайды.
Экономикалық белгісіне қарай салықтар табысқа салынатын салық және
тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез келген салық
салынатын объектісінен түсетін табысынан алынады. Олардың қатарына мына
салықтар кіреді: заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы, жер
салығы, мүлік салығы.
Салықтардың анықтамасы, мәні және мазмұны жоғарыда айтылған болатын.
Оған тоқталмай, енді салықтарды топтастыру туралы айтсақ:
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар
болып жіктеледі.
Салық салу объектісіне қарай мүлікке салынатын салық тікелей
салықтарға жатады. Белгіленген ставкаларды есепке ала отырып, салық
мүліктің құнына тікелей салынады.
Арнайы салықтар бюджетке түскен соң, алдын ала белгіленген нақты
шараларға жұмсалады. Мысалы, көлік құралдарына салынатын салық жол қорын
құруға жұмсалады.
Салық салу органына байланысты салықтар жалпы мемлекеттік және
жергілікті болып бөлінсе, экономикалық белгісіне қарай табысқа салынатын
салық және тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Тұтынуға салынатын салықты салық төлеуші тауар немесе қыхзмет құнын
төлеген кезде төлейді. Оған қосылған құнға салынатын салық пен акциздер
жатады. (4, 64)
Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай салықтар нақтылы және
дербес болып есептеледі.
Нақтылы салықтар салық төлеушінің салық салынатын объектісінің сыртқы
белгісіне қарай салынады. Оған жер салығы, мүлік салығы жатады.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік бюджетінің кірісіндегі салықтық
түсімдердің ішіндегі жер салығы мен мүлік салығының үлесі 2-кестеде
қарастырылған:
2005 жылы мүлікке салынған салықтар – 37 272 болған, оның ішінде заңды
тұлғалардың мүлкіне салынған салықтар – 35 157, ал жеке тұлғаларға 2 115
болған.
2006 жылдың қаңтар- маусымында мүлік салығы – 22 053, оның ішінде
заңды тұлғалардың мүлкіне салынған салықтар – 21 494, ал жеке тұлғалардың
мүлкіне салынған салықтар – 559 болды. Бұдан мүлікті пайдаланушылардың саны
көбейгенін байқауға болады. Биыл мүлікке рақымшылық жасалуына байланысты
мемлекет бюджетіне де мол табыс түсетіні сөзссіз. (5)
Меншік иесі салық алу объектілерін сенімгерлік басқаруға немесе
жалға берген кезде меншік иесімен келісім бойынша салық төлеуші сенімгер
басқарушы немесе жалға алушы болуы мүмкін.
Меншікке салынатын салықтар нарықтық экономика жағдайында мемлекет
иелігінен алу үшін және жекешелендіру процесінің дамуына қарай меншік
қатынастарындағы нақтылы өзгерістермен байланысты едәуір орын алады.
Меншікке салынатын салықтарға жер салығы, мүлікке салынатын салық, көлік
құралдарына салынатын салық жатады. Меншікке салынатын салық негізінен
жергілікті бюджеттерге есептеледі.
Салықтардың мөлшерлемелері меншіктің табыстылығы бойынша емес, сыртқы
нышандар – меншіктің мөлшері бойынша белгілеленетіндіктен фискалдық
мақсаттан басқа салықтардың меншікті пайдаланудың тиімділігін көтермелеу
мақсаты бар.
Меншікке салынатын салықтар қоғам алдындағы салықтық жауаптылықты
біркелкі етіп бөліп беруге мүмкіндік береді. Мұның әсіресе жер салығына,
мүлікке салынатын салыққа қатысы бар. (6 )
2 тарау Мүлік салығын төлеушілер
2.1 Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлікке
салынатын мүлік салығы.
1. Мыналар мүлік салығын төлеушілер болып табылады.
― Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу
немесе оралымды басқару құқығында салық объектісі бар заңи тұлғалар мен
меншік құқығында салық салу объектісі бар жеке кәсіпкерлер заңи
тұлғалардың және жеке кәсіпкерлердің мүліктеріне салынатын салықты
төлеушілер болып табылады. Заңи тұлғаның шешімі бойынша оның құрылымдық
бөлімшелері салық төлеушілер ретінде қарастырылады.
― Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу
объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
― Заңды тұлғаның шешімі бойынша оның құрылымдық бөлімшелері;
― Қазақстан Республикасының резиденті емес заңды тұлғалар Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан салық салу объектілері бойынша салық
төлеушілер болып табылады.
Мүлік салығы бойынша жеңілдіктер:
1) Қазақстан Республикасының үкіметі белгілейтін
қажеттілік
нормативтері шегіндегі салық салу объектілері бойынша бірыңғай жер салығын
төлеушілер. Салық салу объектілері бойынша бірыңғай жер салығын белгіленген
қажеттілік нормативтерінен артық төлеушілер мүлікке салынатын салықты
осында белгіленген тәртіппен төлейді;
2) Салық салу салық режимінің екінші үлгісі бойынша жүзеге асырылатын
жер қойнауын пайдаланушылар;
3) мемлекеттік мекемелер;
4) уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы
түзеу мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары;
5) діни бірлестіктер.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзету
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары пайдалануға немесе жалға берілген
мүліктері бойынша салық төлеуден босатылмайды.
Меншік иесі салық салу объектілерін сенімгерлік басқаруға немесе жалға
берген кезде меншік иесімен келісім бойынша салық төлеуші сенімгер
басқарушы немесе жалға алушы бола алады. Бұл кезде сенімгер басқарушының
немесе жалға алушының салық төлеуі салық салу объектілері меншік иесінің
есепті кезең үшін салық міндеттемесін орындауы болып табылады.
Егер салық салу объектісі бірнеше тұлғаның ортақ үлестік меншігінде
болса, онда осы тұлғалардың әрқайсысы салық төлеуші болып саналады.
Біркелкі ортақ меншіктегі салық салу объектілері бойынша осы салық
салу объектілерінің меншік иелерінің бірі олардың арасындағы келісім
бойынша салық төлеуші бола алады.
Қаржы лизингке берілген объектілер бойынша лизинг алушы салық төлеуші
бола алады.
Заңи тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін негізгі құралдар (соның ішінде
тұрғын үй қорының құрамында тұрған объектілер) мен материалдық емес
активтер салық салу объектісі болып табылады. (3,189-190)
Сонымен бірге заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер төлейтін мүлік
салығы бойынша салық салу аясынан мыналар:
1) Салық Кодексінің 326 және 327 баптарында көзделген, жер салығын
салу объектісі болып табылатын жер;
2) Салық Кодексінің 346 –бабына сәйкес көлік құралдары салығын салу
объектісі болып табылатын көлік құралдары;
3) Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша консервацияда
тұрған негізгі құралдары;
4) жалпыға ортақ пайдаланылатын мемлекеттік автомобиль жолдары мен
солардың бойындағы және соларға байланысты тұрғызылған мынадаай жол
құрылыстары: бұрылу белдеуі, жолдардың конструкциялық элелементтері,
жолдарды абаттандыру, көпірлер, өткерме жолдар, виадуктер, көліктік жол
айырымдары, тоннельдер, қорғаныш галереялар, жол қозғалысы қауіпсіздігін
арттыруға ранлаған құрылыстар мен құрылғылар, аяқталмаған құрылыс
объектілер, шығарылып тасталған. (6, 344)
Бухгалтерлік есеп жөніндегі заңнамаға сәйкес бухгалтерлік есепте
белгіленген материалдық емес объектілер материалдық емес активтер болып
есептеледі.
Мүлік салығын төлеушілер: заңды тұлғалар және жеке тұлғалар, яғни
Қазақстан Республикасы аумағында меншік иесі, меншік сенім білдіріп басқару
немесе тікелей басқару құқығындағы кәсіпкерлік қызметте қолданылмайтын
салық салу объектілері бар жеке тұлғалар. Оған жеке тұлғалардың тұрғын
үйлері, саяжай құрылыстары, гараждары, өзге де құрылыстары жаттады.
Мүліктің орташа жылдық құнынан есептелетін салық ставкалары :
● біріншіден, заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкелер салық салу
объектілерінің орташа жылдық құнынан 1 пайыз;
● екіншіден, төменде аталған заңды тұлғалар салық салу объектілерінің
орташа жылдық құнынан 0,1 пайыз ставка бойынша мүлік салығын есептейді:
― діни бірлестіктерді қоспағанда, коммерциялық емес ұйымдар;
― әлеуметтік салада қызметін жүзеге асыратын ұйымдар;
― негізгі қызмет түрі кітапханалық қызмет көрсету саласындағы
жұмыстарды орындау (қызмет көрсету) болып табылатын ұйымдар;
― ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестациялаусаласындағы функцияларды
жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорындар;
― мемлекеттік меншікке жататын және мемлекеттік бюджеттің қаражаты
есебінен қаржыландырылатын су қоймаларының, су тораптарының және табиғат
қорғау мақсатындағы басқа да су шаруашылығы құрылыстарының объектілері
бойынша заңды тұлғалар;
― ауыл шаруашылық тауарларын өндірушілер – заңды тұлғалардың жерін
суару үшін пайдаланылатын су мелиорациялық құрылыс объектілері бойынша
заңды тұлғалар.
22.11.2005 жылы № 89 Заңымен заңды тұлғалар және жеке кәсіпкерлердің
мүлік салығына өзгерістер енгізілді, ол 2006 жвлдың 1-қантарынан бастап
қолданысқа енгізілді:
● жеке кәсіпкерлер мүлік салығын салық салу объектілерінің орташа
жалдық құнына 0,5 пайыз ставка бойынша;
● оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолданатын
заңды тұлғалар мүлік салығын салық салу объектілерінің орташа жылдық құнына
0,5 пайыз ставка бойынша есептейді;
Салық жеңілдіктері белгіленген заңды тұлғалар пайдалануға немесе
жалға берген салық салу объектілерінен орташа жылдық құнына 1 пайыз ставка
бойынша мүлік салығы есептеледі және төленеді.
Салықты есептеу мен төлеу тәртібі:
Салық төлеушілер салықты есептеуді салық базасына тиісті салық
ставкаларын қолдану арқылы дербес жүргізеді
Ортақ үлестік меншіктегі салық салу объектілері бойынша мүлік салығы
әрбір салық төлеушінің мүлік құнындағы оның үлесіне барабар есептеледі.
Салық төлеушілер салық кезеңі ішінде мүлік салығы бойынша ағымдағы
төлемдерді төлеуге міндетті, олар салық кезеңінің басындағы бухгалтерлік
есеп деректері бойынша белгіленген салық салу объектілерінің қалдық құнына
тиісті салық ставкасын қолдану арқылы анықталады.
Бюджетке салық төлеу салық салу объектілерінің орналасқан жері
бойынша жүргізіледі.
Салықтың ағымдағы төлемдерінің сомаларын салық төлеуші салық
кезеңіндегі мынадай мерзімдерден кешіктірмей тең үлестермен енгізеді:
● 20 ақпанда;
● 20 мамырда;
● 20 тамызда;
● 20 қарашада.
Салық төлеуші жыл ішінде енгізілген аванстық төлемдерді есептей
отырып, салық жылының қорытындысы бойынша жеке табыс салығын төлеуді жеке
табыс салығы бойынша декларацияны тапсыру үшін белгіленген мерзімнен кейін
он күннен кешіктірмей дербес жүзеге асырады.
Бүгінде халықаралық салық төлеу тұрғысынан қарастырылатын салық
төлеуден бас тарту мәселесі де басты назарда. Себебі, екі салық жүйесінің
кемшіліктері мен екі мемлекеттің салық қызметтері арасындағы бір ретке
келтірілген ақпарат алмасу жүйесінің болмауы салық төлеуден қашуға үлкен
Салық кезеңі ішінде шығып қалған салық салу объектілері бойынша
ағымдағы төлемдер шығып қалған салық салу объектілерінің шығып қалған
кездегі салық базасына салық ставкасын қолдану арқылы анықталатын салық
сомасына азайтылады. Азайтылуға тиіс салық сомасы салық төлеудің қалған
мерзімдеріне тең үлестермен бөлінеді.
Заңдарда белгіленген тәртіппен тұрғын үй құрамынан шығарылған үй-
жайларда кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыратын жеке кәсіпкер, осы үй-жайлар
бойынша салықты белгіленген сатвакалар бойынша есептеп шығарады және
төлейді.
Салық кезеңі:
Күнтізбелік жыл мүлік салығы үшін салық кезеңі болып табылады.
Егер ұйым күнтізбелік жыл басталғаннан кейін құрылса, оның құрылу
күнінен бастап күнтізбелік жылдың аяғына дейінгі уақыт кезеңі ол үшін
бірінші салық кезеңі болып табылады.
Бұл ретте ұйымның оның уәкілетті мемлекеттік тіркеуге алынған күні
оның құрылған күні болып саналады.
Егер ұйым күтізбелік жылдың аяғына дейін таратылса, қайта
ұйымдастырылса, жыл басталғаннан бастап тарату, қайта ұйымдастыру
аяқталғаннан күнге дейінгі уақыт кезеңі ол үшін соңғы салық кезеңі болып
табылады.
Егер күнтізбелік жыл басталғаннан кейін құрылған ұйым осы жылдың
аяғына дейін таратылса, қайта ұйымдастырылса, өзінің құрылған күнінен
бастап тарату, қайта ұйымдастыру аяқталған күнге дейінгі уақыт кезеңі ол
үшін салық кезеңі болып табылады.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзету
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары үшін салық кезеңі салық салу
объектілерін пайдалануға немесе жалға берген кезден бастап мұндай
пайдаланудың аяқталу кезеңіне дейін белгіленеді.
Салық төлеушілер салық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша
салық органдарына ағымдағы төлемдер сомасының есеп-қисабын және
декларацияны табыс етуге міндетті.
Соңғы жылдары салықтық ынталандыру арқылы мемлекет кәсіпкерлік
қызметтің дамуын қолдауға абғытталған біршама маңызды істерді жүзеге
асырды.
Атап айтқанда: шағын және орта бизнес субъектілеріне арнайы салық
режимі енгізілген, салық салу процедурасы оңайлатылған, табысқа салық
қойылымы төмендетілген, қосалқы құнға салынатын салықты төлеудің шекті
деңгейі мен әлеуметтік салықтың регрессиялық ставкасы енгізілген.
Салықтың ынталандыру қызметінің кеңейуін біз шағын бинес
субъектілеріне салық салу механизмін жетілдіруге арналған іс-шаралардың
қорытындысын мысалға ала отырып көрстеуге болады.
2006 жылдың бірінші қаңтарынан бастап, оңайлатылған декларация
негізінде салық төлецтін кәсіпкерлердің салық ставкалары біршама азайтылды.
2.1-кестеде салыстырмалы түрде ескі және жаңа салық ставкалары
көрсетілген. (7,51)
Салық сомасын төлеу кезінде, кестеде өзгертілген пайыз қойылымдары
бойынша есептелген сома түзетуге жатқызылылады.
Егер есепті кезеңнің қорытындысы бойынша жеке кәсіпкердің жалдамалы
қызметкерлерінің орташа айлық жалақысы ең төменгі айлық жалақының 2
еселенген, ал заңды тұлғалардың 2,5 еселенген мөлшерінен кем болмаса, онда
салық кезеңі ішінде есептелген салық сомасы, қызметкерлердің орташа
тізімдік санын негізге ала отырып, әрбір қызметкер үшін салық сомасының 1,5
пайыз мөлшеріндегі сомаға азайтылуы жағына қарай түзетіледі. (7,48-49)
Декларация есепті жылдан кейінгі жылдың 31-наурызынан кешіктірілмей
табыс етіледі.
2.2 Жеке тұлғаларға төленетін мүлік салығы
Салық төлеушілер:
1.Салық төлеушілер – меншік құқығында салық салу объектілер бар жеке
тұлғалар мүлік салығын төлеушілер болып табылады.
Мыналар жеке тұлғалардың мүлік салығын төлеушілер болып табылмайды:
1) мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер мерзімді қызметтен өту
кезеңінде;
2) салық салу объектілерінің бір мың айлық есептік көрсеткішке тең
құны шегіде;
― Кеңес Одағының батырлары,
―Социалыистік Еңбек Ері,
―“Халық қаһраманы” атағын алғандар, III дәрежелі Даңқ орденімен және
“Отан” орденімен наградталған адамдар,
―“Ардақты ана” атағын алғандар, “Алтын алқа” алқасымен наградталған
көп балалы аналар;
― жеке тұратын зейнеткерлер;
3) салық салу объектілерінің бір мың бес жүз айлық есептік көрсеткіш
шегінде;
―Ұлы Отан соғысына қатысушылар мен оларға теңестірілген адамдар
― I және II топтағы мүгедектер, (4, 67)
Салық салу объектілерін меншік иесі сенімгерлік басқаруға немесе жалға
берген кезде салық салу объектілері меншік иесінің келісімі бойынша
сенімгер басқарушы немесе жалгер берілген объектілер бойынша салық төлеуші
болуы мүмкін.
Бұл ретте сенімгер басқарушының немесе жалгердің салық төлеуі салық
салу объектілері меншік иесінің осы салық кезеңі үшін салық міндеттемесін
орындау болып табылады.
Егер салық салу объектісі бірнеше тұлғаның ортақ үлестік меншігінде
болса, осы тұлғалардың әрқайсысы салық төлеуші деп танылады.
Бірлескен ортақ меншіктегі салық салу объектілері бойынша өздерінің
арасындағы келісіммен осы салық салу объектісі менщік иелерінің бірі салық
төлеуші бола алады.
Жеке тұлғаларға меншік құқығымен тиесілі және кәсіпкелік қызметте
пайдаланылмайтын мынадай объектілер салық салу объектісі болып табылады.
1) Қазақстан Республикасының аумағындағы тұрғын үй-жайлар, саяжай
құрылыстары, гараждар және өзге де құрылыстар, ғимараттар;
2) Қазақстан Республикасының аумағындағы аяқталмаған құрылыс
объектілері – қоныстану (пайдалану) кезінен басталады.
Әрбір жылдың 1 қаңтарынағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасының
Үкіметі айқындаған уәкілетті орган белгілейтін салық салу объектілерінің
құны жеке тұлғалар үшін салық базасы болып табылады.
Жеке тұлғалардың салық салу объектілерінің құнын анықтау тәртібін
Қазасқстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
Салық төлеуші жеке тұлғаның бірнеше салық салу объектілері болған
жағдайда, салық базасы әр объект бойынша жеке – жеке төленеді.
Жеке тұлғалар қызмет түріне байланысты бірнеше категорияға бөлінеді.
Әрбір категориядағы төлеушілер үшін дербес шегерістер қарастырылған. Салық
прогрессивтік шкаламен, жеке тұлғаның табысынан заңға сәйкес шегерістерді
алынғандағы айырмадан төленеді. (3, 151-152)
Салықты есептеу тәртібі:
Жеке тұлғалардың салық салу объектілері бойынша салықты есептеуді
салық кезеңінің 1-тамызынан кешіктірілмейтін мерзімде тиісті салық
ставкасын салық базасына қолдану арқылы салық төлеушінің тұрғылықты жеріне
қарамастан салық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша салық
органдары жүргізеді.
Егер салық кезеңінің ұзақтығы он екі айдан кем болса, төлеуге жататын
мүлік салығы анықталған салық сомасын он екіге бөлу және салық кезеңінде
меншік құқығын іске асыру айларының санына көбейту жолымен есептеледі.
Бірінші жеке тұлғаның ортақ үлестік меншігіндегі салықсалу объектісі
үшін салық олардың осы мүліктегі үлесіне барабар есептеледі.
Салық төлеуші жеке тұлғаның бірнеше салық салу объектілері болған
жағдайда, салықты есептеу әрбір салық салу объектісі бойынша бөлек
жүргізіледі.
Жаңадан құрылған салық салу объектілері бойынша салықты есептеу
олардың құрылу жолынан кейінгі салық жылынжа жүргізіледі.
Салық салу объектісі жойылған, қираған, бұзылған жағдайда жойылу,
қирау, бұзылу фактісін растап уәкілетті орган беретін құжаттар негізінде
салық сомасы қайтадан есептеледі.
Салықты төлеу тәртібі:
Бюджетке салық төлеу алық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша
есепті салық кезеңінің 1-қазанынан кешіктірілмей жүргізіледі.
Жылжымайтын мүлікке құқықты және онымен жасалатын мәмілелерді
мемлекеттік тіркеу кезінде (бастапқы тіркеуді қоспағанда) Қазақстан
Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген орган салық салу объектілерінің
құнын айқындамаған жағдайда, салық алдыңғы салық кезеңіндегі есептелген
салық сомасы негізге алына отырып төленеді.
Жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салықты есептеу мен төлеу үшін
салық кезеңі – күнтізбелік жыл болып табылады.
Жеке тұлғалардың салық салу объектілері жойылған, қираған, бұзылған
кезде салық салу объектілерінің жойылуы, қирау, бұзылу фактісі болған ай
салық кезеңінің есебіне кіреді.
2.3 Мүлік салығын төлеу ерекшеліктері
Нарық талаптарына сай, нарықтың өзі жетіліп, ширыққан сайын салық
салу әдістері де түбегейлі өзгерістерді бастан кешіре отырып, тың серпін
алып келеді.Бұрындары салық ставкалары бәріне бірдей болды. Қазір өркениет
өнегенсі мен әділеттілік қағидасын ұстануға пейілдіміз.
Қазіргі уақытта салық төлеушілердің де сана-сезімі өзгеріп, мәдениеті
жоғарылады. Яғни, салық салу тауқыметі бірте-бірте оңтайланып, үрдісі
жетілдірілуде.
Жергілікті бюджетті толықтыру көзі – мүлік және жер салығын төлеу
мерзімдері қазанның 1-жұлдызында аяқталады.
Салық салу объектілерінің орташа жылдық қалдық құны ағымдағы салық
кезеңінің әр айының бірінші күні мен есепті кезеңнен кейінгі кезең айының
бірінші күніндегі салық салу объектілерінің бірінші күніндегі салық салу
объектілерінің қалдық құнын қосу кезінде алынған соманың он үштен бірі
ретінде анықталады.
Ортақ үлестік меншік салық салу объектілері бойынша мүлік салығы әрбір
салық төлеушінің мүлік құнындағы оның үлесіне барабар есептеледі. Заңды
тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер салық кезеңі ішінде мүлік салығы бойынша
ағымдағы бухгалтерлік есеп деректері бойынша жүргізіледі.
Салық төлеушілер- заңды тұлға салықтың ағымдағы төлемдерінің сомаларын
салық кезеңіндегі 20 ақпаннан, 20 мамырдан, 20 тамыздан, 20 қарашадан
кешіктірмей, бюджетке тең үлестерімен енгізеді немесе жылына бір рет
белгілі кезеңде төлеуі тиіс. Ал декларация есепті жылдан кейінгі жылдың 31-
наурызына дейін тапсырылуы керек. (4,68)
Заңи тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер салық салу объектілерінің орташа
жылдық құнына 1 пайыз мөлшерлеме ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
1. Заңды тұлғаларға салынатын мүлік салығының
экономикалық мазмұны
1. Мүлік салығының жалпы ұғымы және қызметі. 5
1.2 Мүлік салыѓының объектілері
8
2. Мүлік салыѓын төлеушілер
2.1 Заңды тұлғалар мен кәсіпкерлерге төленетін
13
мүлік салығы
2.2 Жеке тұлғалаға төленетін мүлік салығы
19
2.3 Мүлік салығын төлеу ерекшеліктері
22
3. Мүлік салығын жетілдіру шаралары
3.1 Кәсіпкерлікке салық салу механизмін жетілдірудің кейбір 26
мәселелері
3.2 Мүлік салығын өркендету жолдары
28
3.3 Шетелдердегі мүлікке салынатын салық.
31
Ќорытынды 34
Пайдаланылѓан әдебиеттер
35
Қосымшалар
36
Кіріспе
Мемлекеттің экономикалық саясаты экономикалық қызығушылықтардың
оңтайлы қатынасына салық салу жүйесі арқылы бағытталуы тиіс. Салықтар мен
салық салудың жағымсыз әсерін болдырмас үшін экономикалық реттеуді
шаруашылық субъектілердің қызығушылықтарын ескере отырып жүргізген дұрыс.
Тек осы мәселе барлық экономикалық қызығушылық түрлерінің салықтар арқылы
оңтайлы қатынасқа түсуіне практикалық нысан болуы тиіс, өндіріс күшінің
дамуына қарқынды әсер ететін салықс алудың ынталандырушы жүйесіне айналуы
керек.
Қазақстанның қаржы саясатының экономикалық мазмұнын, еліміздің
дамуының әлеуметтік-экономикалық басымдылығына сәйкес ұдайы өндіріс
циклінің нәтижесінде жинақталған қаржы ресурстарын, оларды бөлу мен
қолданылуына салыќ саясаты толық сипаттама береді.
Рыноктық экономикада бюджеттің кірісі салықтың құрылымына
байланысты. Жалпы алғанда, салық жүйесі еңбек ақы төлеу, табыс, пайда,
түсім басқа да құнды көрсеткіштерден тұратындықтан, мемлекеттік бюджетті
қалыптастырудағы салықтың ролін анықтау қажет.
Тақырыптың өзекті мәселесі болып отырған мүлік салығына деген
көзқарасты жүйелендіру, мемлекет басқаруының барлық деңгейіндегі
экономикалық жүйедегі салықтың түрлерін, олардың орнын негіздеу, кешенді
сипаттама беру қарастырылады.
Әлеуметтік салаға әсер ететін салықтар, оның ішінде мүлік салығының
механизмін қалыптастырудың теориялық және практикалық сұрақтарын жүйелік
өңдеудің еліміздің экономикасы үшін маңызы зор, себебі ол еліміздің
субъектілерінің дамуының әлеуметтік-экономикалық теңсіздігін жоюға,
халықтың әл-ауқатын арттыруға көмектеседі.
Қай кезеңде болмасын кез келген елдің қоғамдық әлеуеті мен
тұрақтылығы, экономикалық дамуы мен өркендеуі салық жүйесінің іс-әорекетіне
байланысты екені мәлім.
Тақырыптың зерттелуі. Қазақстан үшін салық саясатының тұжырымдамасын
жаңадан қалыптастыруға және оны жүзеге асыруда еліміздің көптеген ғалымдары
еңбек сіңірді. Олар: Қошанов Қ.,Әубәкіров Я, Жоламан Р., Шеденов Ө.
Ермекбаева Б., Сейдахметова Ф. Т.б. атауға болады.
Курстыќ жұмыстың мақсаты – заңды тұлғалардың мүліктеріне салынатын
салықты дамытудың теориялық және практикалық негіздерін реттеу және
экономикалыќ мазм±нын ашу.
Міндеттері:
-әлеуметтік-экономикалық теория ретіндегі салық мєнінің экономикалық
мазмұнын қарастыру және анықтау, мемлекеттің дамуы мен экономиканың жалпы
жүйесіндегі оның алатын орнын көрсету;
-Мүлік салыѓыныњ экономикалық мәнін ашып, атќаратын ќызметіне
тоқталу;
-мүлік салығының объектілерін анықтау;
-мүлік салығын төлеудің ерекшеліктерін сипаттау;
-мүлік салыѓыныњ механизмі мен төлеу тәртібін анықтау;
-рыноктық қатынастар жағдайындағы мүлік салыѓын төлеуді өркендету
шараларын қарастыру;
-мүлік салығының жаңа формаларын қарастыру;
-мүлік салығын мемлекет тарапынан жетілдіру мәселелеріне тоқталу;
-Мүлікті жариялауға байланысты рақымшылық жасау туралы заңның
мәнісін ашу.
1. Заңды тұлғаларға салынатын мүлік салығының
экономикалық мазмұны
1. Мүлік салығының жалпы ұғымы және қызметі
Мүлік салығы – Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық
жүргізу немесе оралымды басқару құқығында салық салу объектісі бар заңды
тұлғалар, жеке кәсіпкерлер және жеке тұлғалар төлейтін салық түрі.
Мүлік салығы жергілікті салық болып табылады. Мүлік жылжйтын және
жылжымайтын болып епкіге бөлінеді.
Мүлік салығын төлеушілер:
― Қазақстан Республикасының аумағында меншік шаруашалық жүргізу
немесе оралымды басқару құқығында салық салу объектісі бар заңды тұлғала
(соның ішінде Қазақстан Респуликасында қызметін жүзеге асыратын Қазақстан
Республикасының резиденті емес тұлғалар):
― Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу
объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
― Заңды тұлғаның шешімі бойынша оның құрылымдық бөлімшелері;
― Қазақстан Республикасының резиденті емес заңды тұлғалар Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан салық салу объектілері бойынша салық
төлеушілер болып табылады.
Салық -шаруашылық жүргізуші субъектілердің, заңды тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін
құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын
экономикалық категория.
Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу немесе
оралымды басқару құқығында салық объектісі бар заңи тұлғалар мен меншік
құқығында салық салу объектісі бар жеке кәсіпкерлер заңи тұлғалардың және
жеке кәсіпкерлердің мүліктеріне салынатын салықты төлеушілер болып
табылады.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болды және мемлекеттің
бірге өмір сүруі мен дамуының негізгі қаржылық көзі болып табылады.
Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің
қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Әрбір мемлекетке өзінің
ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері
қажет. (1, 243)
Салық салу – мемлекет пен шаруашылық субъектілері арасында ақшалай
табысты бөлу әдісі. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру
барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады.
Салық ұғымы әр түрлі экономикалық әдебиеттерде әр түрлі
қарастырылады. Негізінен көптеген экономикалық әдебиеттерде салық ұғымы
бюджет қорына белгілі бір көлемде және белгілі бір уақытта түсетін міндетті
төлем ретінде қарастырылады.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметіне тікелей қатысты.
Салықтардың мынадай негізгі қызметтері бар: фискалдық, реттеушілік,
бақылаушылық.
Салықтардың бірінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызмет.
Фискалдық саясат – үкіметтің халықты жұмыспен қамтамасыз ету мен инфляцияға
қарсы жалпы ұлттық өнім алуына бағытталған салық салу, мемлекеттік бюджет,
мемлекеттік шығындар туралы саясаты.
Фискалдық саясат фискалдық механизм арқылы жүзеге асырылады.
Фискалдық механизм – салық қатынастарын бөлу мен қайта бөлуді жүзеге асыру
процесінің қоғамның әлеуметтік және экономикалық дамуына әсер ететін
әдістердің, құралдардың және формаларының жиынтығы.
Бұл қызмет арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып,
салықтардың қоғамдық міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің
кірісін топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери, қорғаныс, тағы басқа да
шаралардың іске асыруын қамтамасыз етеді.
Фискалдық саясат шығарылатын өнім мен табыстың деңгейіне әсер етеді
және экономиканы тұрақтандыру үшін де қолданылады. Бірақ американдық
экономистердің көзқарастары бойынша фискалдық саясат ЖІО (жалпы ішкі өнім)
деңгейін толық тұрақтандыра алмайды, себебі салық ставкаларына немесе шығын
деңгейіне қандай өзгерістер енгізу қажеттілігінің айқынсыздығына және бұл
өзгерістердің бәрі ЖІО –ге әсерін, тез арада белгілі бір уақыт өткен соң
ғана көрсетеді.
Қазіргі жағдайдағы фискалдық саясат мемлекеттің қаржы ресурстарын
пайдаланудың негізгі бағыттарын, қаржыландыру әдістерінің және қазынаны
толтырудың негізгі көздерін анықтайды.
Ары қарай фискалдық саясаттың экономиканы реттеуін тікелей және
жанама қаржылық тәсілдерге бөлінеді деп қарастыруға болады.
Сонымен фискалдық саясат – мемлекеттің алдында тұрған стратегиялық
міндеттерді шешу үшін, үкіметпен қабылданатын мемлекеттік шығындар мен
салық салу шараларының жиынтығы. (2, 9-10)
Мемлекеттік бюджеттің кіріс көзін құрайтын негізгі қаржылық көздер –
салықтар. Ел экономикасы дамып, мемлекеттік бюджеттің кіріс көзі ұлғайған
сайын, салықтық түсімдер де өсіп отырады. Өндіріс бар жерде табыс бар, одан
алынатын салықтар да бар. Сондықтан салық өндірістің дамуына барынша өз
ықпалық тигізіп, өндірушілердің ынтасын арттыруға жағдай жасауы қажет.
Бүгінде еліміздің тәуелсіздігімен бірге сапқа тұрған салық жүйесі де
іргелі маңызды салаға айналды. Қазіргі таңда мемлекеттік кіріс органы
ретінде кең ауқымды қамтыған бұл жүйенің ел игілігі үшін атқарып жатқан
істері қашанда айтуға тұрарлық, айтылып та жатыр. Сонымен, бірінші кезеңде
дербес тәуелсіз салық саясатының негіздері қаланды. Кәсіпкерлік және
кәсіпорындардың дербес экономикалық саясаты қалыптасты, қоғамдағы нарық
механизмінің негіздерін ұғуға қол жеткізілді. Сол кездері жоғары білікті
қызметкерлер жеткіліксіз болды және бұл салық қатынасын реттеп отыратын
қолданыстағы заңдардың жүйесінен де айқын көрінді.
1995 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Заң күші бар Жарлығы салық
жүйелері мен салық саясатын қалыптастырудың базалық принциптерін белгілеп
берді. Мұнда салық органдарының ұғымдары, бірыңғай салық саясатын
қалыптастырудың іргетасы қаланды. Сол жылдан бастап Салық кодексі әзірлене
бастаған кезге дейін уақыт ішінде салық қызметінде алға қойылған
басымдықтарды дамыту мақсатында бұрынғы тәжірибелерді жүйелендіру жұмыстары
жүргізіліп келді.
Жалпы осы уақыттың ішіндегі талаптар негізінде, яғни ел
экономикасындағы өзгерістер, соның ішінде салық саясатындағы елеулі
бетбұрыстар жаңа салық заңын – Салық кодексін өмірге әкелді.
1.2 Мүлік салығының объектілері
Заңды тұлғалар мен кәсіпкерлер үшін салық салу бъектісі болып
табылады:
● негізгі құралдар (оның ішінде тұрғын үй қорының құрамында тұрған
объектілер);
● мен материалдық емес активтер.
Мына аталғандар салық салу объектісіне жатпайды:
● жер;
● көлік құралдары;
● Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша консервацияда
тұрған негізгі құралдар;
● жалпыға ортақ пайдаланылатын мемлекеттік автомобиль жолдары
мен оларға салынған жол құрылыстары;
― бұрылу белдеуі;
― жолдардың констукциялық элементтері;
―көпірлер
― өткерме жолдар;
― жол тарамдары;
― тоннельдер;
― қорғаныш галлереялары;
― құрылыстар мен құрылғылар;
― суды бұрып жіберетін және су өткізгіш құрылыстар;
― жол бойындағы орман алқаптары;
― желілік өндірістік кешендер, тұрғын үйлер мен ғимараттар;
― инвестициялық жоба шеңберінде пайдалануға жаңадан енгізілетін
негізгі құралдар;
― желілік тұрғын үйлер және жол пайдалану қызметінің кешендері;
● Инвестициялық салық преференцияларында белгіленген тәртіппен
инвестициялық жоба шеңберінде пайдалануға жаңадан енгізілетін
негізгі құралдар;
● қайта тұрғызылатын ғимараттар мен құрылыстар түріндегі аяқталмаған
құрылыс объектілері, сондай-ақ көрсетілген объектілерде монтаждауды талап
ететін жабдықтар.
Салық базасы:
Бухгалтерлік есептің деректері бойынша анықталатын салық салу
объектілерінің орташа жылдық қалдық құны заңды тұлғалар мен жеке
кәсіпкердің салық салу объектілері бойынша салық базасы болып табылады.
Салық салу объектілерінің орташа жылдық қалдық құны ағымдағы салық
кезеңінің әр айының бірінші күні мен есепті кезеңнен кейінгі кезең айының
бірінші күніндегі салық салу объектілерінің қалдық құнын қосу кезінде
алынған соманың он үштен бірі ретінде анықталады.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзету
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындарының салық салу объектілері бойынша
салық базасы пайдалануға немесе жалға берілген осы салық салу
объектілерінің үлесін негізге ала отырып анықталады. (3, 189-190)
Салықтарды мынадай нышаны, белгілері бойынша топтастыруға немесе
жіктеуге болады:
1.салық салу объектісіне байланысты;
2.қолданылуына қарай;
3.салық салу органына байланысты;
4.экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5.салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
― егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50 пайызынан
асып кетсе, онда ол өндірістің тоқтап қалуына әкеліп соқтырады.
― егер салық мөлшері салық төлеушінің табысының 45-50 пайызы
аралығында болса, онда жай ұдайы өндіріске әкеледі.
― егер салық мөлшері, салық төлеуші табысының 35-40 пайыз мөлшері
аралығында болса, онда ұлғаймалы ұдайы өндіріске әкеледі.
Шаруашылық субъектілері мен халықтар табысының бір бөлігін
мемлекеттің орталықтандырылған қаржы көздеріне айналдыру салықтардың ұдайы
өндірістегі қызметін көрсетеді.
Қайта бөлу қызметі арқылы субъектілер табысының бір бөлшегі мемлекет
пайдасына өтеді. Бұл қызметтің іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімді
салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды. Соңғы жылдардағы
мәліметтер бойынша, Қазақстан Республикасының ішкі өніміндегі салықтардың
үлес салмағы 40 пайыздан көбірек болып отыр. Бұл экономикасы дамыған басқа
елдерден әлдеқайда жоғары. Еліміздегі мемлекет мүддесі үшін қаржы көздерін
орталықтандырудың бір айғағы осы.
Мемлекет осы жоғарыдағы көрсетілген салықтардың қызметін (функциясын)
пайдалана отырып еліміздің салық жүйесін анықтайды. Салық механизмінің
қызмет ету жолдарын белгілейді, жалпы экономикалық саясатты негізге ала
отырып, салық саясатын анықтайды.
Экономикалық белгісіне қарай салықтар табысқа салынатын салық және
тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез келген салық
салынатын объектісінен түсетін табысынан алынады. Олардың қатарына мына
салықтар кіреді: заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы, жер
салығы, мүлік салығы.
Салықтардың анықтамасы, мәні және мазмұны жоғарыда айтылған болатын.
Оған тоқталмай, енді салықтарды топтастыру туралы айтсақ:
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар
болып жіктеледі.
Салық салу объектісіне қарай мүлікке салынатын салық тікелей
салықтарға жатады. Белгіленген ставкаларды есепке ала отырып, салық
мүліктің құнына тікелей салынады.
Арнайы салықтар бюджетке түскен соң, алдын ала белгіленген нақты
шараларға жұмсалады. Мысалы, көлік құралдарына салынатын салық жол қорын
құруға жұмсалады.
Салық салу органына байланысты салықтар жалпы мемлекеттік және
жергілікті болып бөлінсе, экономикалық белгісіне қарай табысқа салынатын
салық және тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Тұтынуға салынатын салықты салық төлеуші тауар немесе қыхзмет құнын
төлеген кезде төлейді. Оған қосылған құнға салынатын салық пен акциздер
жатады. (4, 64)
Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай салықтар нақтылы және
дербес болып есептеледі.
Нақтылы салықтар салық төлеушінің салық салынатын объектісінің сыртқы
белгісіне қарай салынады. Оған жер салығы, мүлік салығы жатады.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік бюджетінің кірісіндегі салықтық
түсімдердің ішіндегі жер салығы мен мүлік салығының үлесі 2-кестеде
қарастырылған:
2005 жылы мүлікке салынған салықтар – 37 272 болған, оның ішінде заңды
тұлғалардың мүлкіне салынған салықтар – 35 157, ал жеке тұлғаларға 2 115
болған.
2006 жылдың қаңтар- маусымында мүлік салығы – 22 053, оның ішінде
заңды тұлғалардың мүлкіне салынған салықтар – 21 494, ал жеке тұлғалардың
мүлкіне салынған салықтар – 559 болды. Бұдан мүлікті пайдаланушылардың саны
көбейгенін байқауға болады. Биыл мүлікке рақымшылық жасалуына байланысты
мемлекет бюджетіне де мол табыс түсетіні сөзссіз. (5)
Меншік иесі салық алу объектілерін сенімгерлік басқаруға немесе
жалға берген кезде меншік иесімен келісім бойынша салық төлеуші сенімгер
басқарушы немесе жалға алушы болуы мүмкін.
Меншікке салынатын салықтар нарықтық экономика жағдайында мемлекет
иелігінен алу үшін және жекешелендіру процесінің дамуына қарай меншік
қатынастарындағы нақтылы өзгерістермен байланысты едәуір орын алады.
Меншікке салынатын салықтарға жер салығы, мүлікке салынатын салық, көлік
құралдарына салынатын салық жатады. Меншікке салынатын салық негізінен
жергілікті бюджеттерге есептеледі.
Салықтардың мөлшерлемелері меншіктің табыстылығы бойынша емес, сыртқы
нышандар – меншіктің мөлшері бойынша белгілеленетіндіктен фискалдық
мақсаттан басқа салықтардың меншікті пайдаланудың тиімділігін көтермелеу
мақсаты бар.
Меншікке салынатын салықтар қоғам алдындағы салықтық жауаптылықты
біркелкі етіп бөліп беруге мүмкіндік береді. Мұның әсіресе жер салығына,
мүлікке салынатын салыққа қатысы бар. (6 )
2 тарау Мүлік салығын төлеушілер
2.1 Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлікке
салынатын мүлік салығы.
1. Мыналар мүлік салығын төлеушілер болып табылады.
― Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу
немесе оралымды басқару құқығында салық объектісі бар заңи тұлғалар мен
меншік құқығында салық салу объектісі бар жеке кәсіпкерлер заңи
тұлғалардың және жеке кәсіпкерлердің мүліктеріне салынатын салықты
төлеушілер болып табылады. Заңи тұлғаның шешімі бойынша оның құрылымдық
бөлімшелері салық төлеушілер ретінде қарастырылады.
― Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу
объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
― Заңды тұлғаның шешімі бойынша оның құрылымдық бөлімшелері;
― Қазақстан Республикасының резиденті емес заңды тұлғалар Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан салық салу объектілері бойынша салық
төлеушілер болып табылады.
Мүлік салығы бойынша жеңілдіктер:
1) Қазақстан Республикасының үкіметі белгілейтін
қажеттілік
нормативтері шегіндегі салық салу объектілері бойынша бірыңғай жер салығын
төлеушілер. Салық салу объектілері бойынша бірыңғай жер салығын белгіленген
қажеттілік нормативтерінен артық төлеушілер мүлікке салынатын салықты
осында белгіленген тәртіппен төлейді;
2) Салық салу салық режимінің екінші үлгісі бойынша жүзеге асырылатын
жер қойнауын пайдаланушылар;
3) мемлекеттік мекемелер;
4) уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы
түзеу мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары;
5) діни бірлестіктер.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзету
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары пайдалануға немесе жалға берілген
мүліктері бойынша салық төлеуден босатылмайды.
Меншік иесі салық салу объектілерін сенімгерлік басқаруға немесе жалға
берген кезде меншік иесімен келісім бойынша салық төлеуші сенімгер
басқарушы немесе жалға алушы бола алады. Бұл кезде сенімгер басқарушының
немесе жалға алушының салық төлеуі салық салу объектілері меншік иесінің
есепті кезең үшін салық міндеттемесін орындауы болып табылады.
Егер салық салу объектісі бірнеше тұлғаның ортақ үлестік меншігінде
болса, онда осы тұлғалардың әрқайсысы салық төлеуші болып саналады.
Біркелкі ортақ меншіктегі салық салу объектілері бойынша осы салық
салу объектілерінің меншік иелерінің бірі олардың арасындағы келісім
бойынша салық төлеуші бола алады.
Қаржы лизингке берілген объектілер бойынша лизинг алушы салық төлеуші
бола алады.
Заңи тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін негізгі құралдар (соның ішінде
тұрғын үй қорының құрамында тұрған объектілер) мен материалдық емес
активтер салық салу объектісі болып табылады. (3,189-190)
Сонымен бірге заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер төлейтін мүлік
салығы бойынша салық салу аясынан мыналар:
1) Салық Кодексінің 326 және 327 баптарында көзделген, жер салығын
салу объектісі болып табылатын жер;
2) Салық Кодексінің 346 –бабына сәйкес көлік құралдары салығын салу
объектісі болып табылатын көлік құралдары;
3) Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша консервацияда
тұрған негізгі құралдары;
4) жалпыға ортақ пайдаланылатын мемлекеттік автомобиль жолдары мен
солардың бойындағы және соларға байланысты тұрғызылған мынадаай жол
құрылыстары: бұрылу белдеуі, жолдардың конструкциялық элелементтері,
жолдарды абаттандыру, көпірлер, өткерме жолдар, виадуктер, көліктік жол
айырымдары, тоннельдер, қорғаныш галереялар, жол қозғалысы қауіпсіздігін
арттыруға ранлаған құрылыстар мен құрылғылар, аяқталмаған құрылыс
объектілер, шығарылып тасталған. (6, 344)
Бухгалтерлік есеп жөніндегі заңнамаға сәйкес бухгалтерлік есепте
белгіленген материалдық емес объектілер материалдық емес активтер болып
есептеледі.
Мүлік салығын төлеушілер: заңды тұлғалар және жеке тұлғалар, яғни
Қазақстан Республикасы аумағында меншік иесі, меншік сенім білдіріп басқару
немесе тікелей басқару құқығындағы кәсіпкерлік қызметте қолданылмайтын
салық салу объектілері бар жеке тұлғалар. Оған жеке тұлғалардың тұрғын
үйлері, саяжай құрылыстары, гараждары, өзге де құрылыстары жаттады.
Мүліктің орташа жылдық құнынан есептелетін салық ставкалары :
● біріншіден, заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкелер салық салу
объектілерінің орташа жылдық құнынан 1 пайыз;
● екіншіден, төменде аталған заңды тұлғалар салық салу объектілерінің
орташа жылдық құнынан 0,1 пайыз ставка бойынша мүлік салығын есептейді:
― діни бірлестіктерді қоспағанда, коммерциялық емес ұйымдар;
― әлеуметтік салада қызметін жүзеге асыратын ұйымдар;
― негізгі қызмет түрі кітапханалық қызмет көрсету саласындағы
жұмыстарды орындау (қызмет көрсету) болып табылатын ұйымдар;
― ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестациялаусаласындағы функцияларды
жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорындар;
― мемлекеттік меншікке жататын және мемлекеттік бюджеттің қаражаты
есебінен қаржыландырылатын су қоймаларының, су тораптарының және табиғат
қорғау мақсатындағы басқа да су шаруашылығы құрылыстарының объектілері
бойынша заңды тұлғалар;
― ауыл шаруашылық тауарларын өндірушілер – заңды тұлғалардың жерін
суару үшін пайдаланылатын су мелиорациялық құрылыс объектілері бойынша
заңды тұлғалар.
22.11.2005 жылы № 89 Заңымен заңды тұлғалар және жеке кәсіпкерлердің
мүлік салығына өзгерістер енгізілді, ол 2006 жвлдың 1-қантарынан бастап
қолданысқа енгізілді:
● жеке кәсіпкерлер мүлік салығын салық салу объектілерінің орташа
жалдық құнына 0,5 пайыз ставка бойынша;
● оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолданатын
заңды тұлғалар мүлік салығын салық салу объектілерінің орташа жылдық құнына
0,5 пайыз ставка бойынша есептейді;
Салық жеңілдіктері белгіленген заңды тұлғалар пайдалануға немесе
жалға берген салық салу объектілерінен орташа жылдық құнына 1 пайыз ставка
бойынша мүлік салығы есептеледі және төленеді.
Салықты есептеу мен төлеу тәртібі:
Салық төлеушілер салықты есептеуді салық базасына тиісті салық
ставкаларын қолдану арқылы дербес жүргізеді
Ортақ үлестік меншіктегі салық салу объектілері бойынша мүлік салығы
әрбір салық төлеушінің мүлік құнындағы оның үлесіне барабар есептеледі.
Салық төлеушілер салық кезеңі ішінде мүлік салығы бойынша ағымдағы
төлемдерді төлеуге міндетті, олар салық кезеңінің басындағы бухгалтерлік
есеп деректері бойынша белгіленген салық салу объектілерінің қалдық құнына
тиісті салық ставкасын қолдану арқылы анықталады.
Бюджетке салық төлеу салық салу объектілерінің орналасқан жері
бойынша жүргізіледі.
Салықтың ағымдағы төлемдерінің сомаларын салық төлеуші салық
кезеңіндегі мынадай мерзімдерден кешіктірмей тең үлестермен енгізеді:
● 20 ақпанда;
● 20 мамырда;
● 20 тамызда;
● 20 қарашада.
Салық төлеуші жыл ішінде енгізілген аванстық төлемдерді есептей
отырып, салық жылының қорытындысы бойынша жеке табыс салығын төлеуді жеке
табыс салығы бойынша декларацияны тапсыру үшін белгіленген мерзімнен кейін
он күннен кешіктірмей дербес жүзеге асырады.
Бүгінде халықаралық салық төлеу тұрғысынан қарастырылатын салық
төлеуден бас тарту мәселесі де басты назарда. Себебі, екі салық жүйесінің
кемшіліктері мен екі мемлекеттің салық қызметтері арасындағы бір ретке
келтірілген ақпарат алмасу жүйесінің болмауы салық төлеуден қашуға үлкен
Салық кезеңі ішінде шығып қалған салық салу объектілері бойынша
ағымдағы төлемдер шығып қалған салық салу объектілерінің шығып қалған
кездегі салық базасына салық ставкасын қолдану арқылы анықталатын салық
сомасына азайтылады. Азайтылуға тиіс салық сомасы салық төлеудің қалған
мерзімдеріне тең үлестермен бөлінеді.
Заңдарда белгіленген тәртіппен тұрғын үй құрамынан шығарылған үй-
жайларда кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыратын жеке кәсіпкер, осы үй-жайлар
бойынша салықты белгіленген сатвакалар бойынша есептеп шығарады және
төлейді.
Салық кезеңі:
Күнтізбелік жыл мүлік салығы үшін салық кезеңі болып табылады.
Егер ұйым күнтізбелік жыл басталғаннан кейін құрылса, оның құрылу
күнінен бастап күнтізбелік жылдың аяғына дейінгі уақыт кезеңі ол үшін
бірінші салық кезеңі болып табылады.
Бұл ретте ұйымның оның уәкілетті мемлекеттік тіркеуге алынған күні
оның құрылған күні болып саналады.
Егер ұйым күтізбелік жылдың аяғына дейін таратылса, қайта
ұйымдастырылса, жыл басталғаннан бастап тарату, қайта ұйымдастыру
аяқталғаннан күнге дейінгі уақыт кезеңі ол үшін соңғы салық кезеңі болып
табылады.
Егер күнтізбелік жыл басталғаннан кейін құрылған ұйым осы жылдың
аяғына дейін таратылса, қайта ұйымдастырылса, өзінің құрылған күнінен
бастап тарату, қайта ұйымдастыру аяқталған күнге дейінгі уақыт кезеңі ол
үшін салық кезеңі болып табылады.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзету
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары үшін салық кезеңі салық салу
объектілерін пайдалануға немесе жалға берген кезден бастап мұндай
пайдаланудың аяқталу кезеңіне дейін белгіленеді.
Салық төлеушілер салық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша
салық органдарына ағымдағы төлемдер сомасының есеп-қисабын және
декларацияны табыс етуге міндетті.
Соңғы жылдары салықтық ынталандыру арқылы мемлекет кәсіпкерлік
қызметтің дамуын қолдауға абғытталған біршама маңызды істерді жүзеге
асырды.
Атап айтқанда: шағын және орта бизнес субъектілеріне арнайы салық
режимі енгізілген, салық салу процедурасы оңайлатылған, табысқа салық
қойылымы төмендетілген, қосалқы құнға салынатын салықты төлеудің шекті
деңгейі мен әлеуметтік салықтың регрессиялық ставкасы енгізілген.
Салықтың ынталандыру қызметінің кеңейуін біз шағын бинес
субъектілеріне салық салу механизмін жетілдіруге арналған іс-шаралардың
қорытындысын мысалға ала отырып көрстеуге болады.
2006 жылдың бірінші қаңтарынан бастап, оңайлатылған декларация
негізінде салық төлецтін кәсіпкерлердің салық ставкалары біршама азайтылды.
2.1-кестеде салыстырмалы түрде ескі және жаңа салық ставкалары
көрсетілген. (7,51)
Салық сомасын төлеу кезінде, кестеде өзгертілген пайыз қойылымдары
бойынша есептелген сома түзетуге жатқызылылады.
Егер есепті кезеңнің қорытындысы бойынша жеке кәсіпкердің жалдамалы
қызметкерлерінің орташа айлық жалақысы ең төменгі айлық жалақының 2
еселенген, ал заңды тұлғалардың 2,5 еселенген мөлшерінен кем болмаса, онда
салық кезеңі ішінде есептелген салық сомасы, қызметкерлердің орташа
тізімдік санын негізге ала отырып, әрбір қызметкер үшін салық сомасының 1,5
пайыз мөлшеріндегі сомаға азайтылуы жағына қарай түзетіледі. (7,48-49)
Декларация есепті жылдан кейінгі жылдың 31-наурызынан кешіктірілмей
табыс етіледі.
2.2 Жеке тұлғаларға төленетін мүлік салығы
Салық төлеушілер:
1.Салық төлеушілер – меншік құқығында салық салу объектілер бар жеке
тұлғалар мүлік салығын төлеушілер болып табылады.
Мыналар жеке тұлғалардың мүлік салығын төлеушілер болып табылмайды:
1) мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер мерзімді қызметтен өту
кезеңінде;
2) салық салу объектілерінің бір мың айлық есептік көрсеткішке тең
құны шегіде;
― Кеңес Одағының батырлары,
―Социалыистік Еңбек Ері,
―“Халық қаһраманы” атағын алғандар, III дәрежелі Даңқ орденімен және
“Отан” орденімен наградталған адамдар,
―“Ардақты ана” атағын алғандар, “Алтын алқа” алқасымен наградталған
көп балалы аналар;
― жеке тұратын зейнеткерлер;
3) салық салу объектілерінің бір мың бес жүз айлық есептік көрсеткіш
шегінде;
―Ұлы Отан соғысына қатысушылар мен оларға теңестірілген адамдар
― I және II топтағы мүгедектер, (4, 67)
Салық салу объектілерін меншік иесі сенімгерлік басқаруға немесе жалға
берген кезде салық салу объектілері меншік иесінің келісімі бойынша
сенімгер басқарушы немесе жалгер берілген объектілер бойынша салық төлеуші
болуы мүмкін.
Бұл ретте сенімгер басқарушының немесе жалгердің салық төлеуі салық
салу объектілері меншік иесінің осы салық кезеңі үшін салық міндеттемесін
орындау болып табылады.
Егер салық салу объектісі бірнеше тұлғаның ортақ үлестік меншігінде
болса, осы тұлғалардың әрқайсысы салық төлеуші деп танылады.
Бірлескен ортақ меншіктегі салық салу объектілері бойынша өздерінің
арасындағы келісіммен осы салық салу объектісі менщік иелерінің бірі салық
төлеуші бола алады.
Жеке тұлғаларға меншік құқығымен тиесілі және кәсіпкелік қызметте
пайдаланылмайтын мынадай объектілер салық салу объектісі болып табылады.
1) Қазақстан Республикасының аумағындағы тұрғын үй-жайлар, саяжай
құрылыстары, гараждар және өзге де құрылыстар, ғимараттар;
2) Қазақстан Республикасының аумағындағы аяқталмаған құрылыс
объектілері – қоныстану (пайдалану) кезінен басталады.
Әрбір жылдың 1 қаңтарынағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасының
Үкіметі айқындаған уәкілетті орган белгілейтін салық салу объектілерінің
құны жеке тұлғалар үшін салық базасы болып табылады.
Жеке тұлғалардың салық салу объектілерінің құнын анықтау тәртібін
Қазасқстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
Салық төлеуші жеке тұлғаның бірнеше салық салу объектілері болған
жағдайда, салық базасы әр объект бойынша жеке – жеке төленеді.
Жеке тұлғалар қызмет түріне байланысты бірнеше категорияға бөлінеді.
Әрбір категориядағы төлеушілер үшін дербес шегерістер қарастырылған. Салық
прогрессивтік шкаламен, жеке тұлғаның табысынан заңға сәйкес шегерістерді
алынғандағы айырмадан төленеді. (3, 151-152)
Салықты есептеу тәртібі:
Жеке тұлғалардың салық салу объектілері бойынша салықты есептеуді
салық кезеңінің 1-тамызынан кешіктірілмейтін мерзімде тиісті салық
ставкасын салық базасына қолдану арқылы салық төлеушінің тұрғылықты жеріне
қарамастан салық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша салық
органдары жүргізеді.
Егер салық кезеңінің ұзақтығы он екі айдан кем болса, төлеуге жататын
мүлік салығы анықталған салық сомасын он екіге бөлу және салық кезеңінде
меншік құқығын іске асыру айларының санына көбейту жолымен есептеледі.
Бірінші жеке тұлғаның ортақ үлестік меншігіндегі салықсалу объектісі
үшін салық олардың осы мүліктегі үлесіне барабар есептеледі.
Салық төлеуші жеке тұлғаның бірнеше салық салу объектілері болған
жағдайда, салықты есептеу әрбір салық салу объектісі бойынша бөлек
жүргізіледі.
Жаңадан құрылған салық салу объектілері бойынша салықты есептеу
олардың құрылу жолынан кейінгі салық жылынжа жүргізіледі.
Салық салу объектісі жойылған, қираған, бұзылған жағдайда жойылу,
қирау, бұзылу фактісін растап уәкілетті орган беретін құжаттар негізінде
салық сомасы қайтадан есептеледі.
Салықты төлеу тәртібі:
Бюджетке салық төлеу алық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша
есепті салық кезеңінің 1-қазанынан кешіктірілмей жүргізіледі.
Жылжымайтын мүлікке құқықты және онымен жасалатын мәмілелерді
мемлекеттік тіркеу кезінде (бастапқы тіркеуді қоспағанда) Қазақстан
Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген орган салық салу объектілерінің
құнын айқындамаған жағдайда, салық алдыңғы салық кезеңіндегі есептелген
салық сомасы негізге алына отырып төленеді.
Жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салықты есептеу мен төлеу үшін
салық кезеңі – күнтізбелік жыл болып табылады.
Жеке тұлғалардың салық салу объектілері жойылған, қираған, бұзылған
кезде салық салу объектілерінің жойылуы, қирау, бұзылу фактісі болған ай
салық кезеңінің есебіне кіреді.
2.3 Мүлік салығын төлеу ерекшеліктері
Нарық талаптарына сай, нарықтың өзі жетіліп, ширыққан сайын салық
салу әдістері де түбегейлі өзгерістерді бастан кешіре отырып, тың серпін
алып келеді.Бұрындары салық ставкалары бәріне бірдей болды. Қазір өркениет
өнегенсі мен әділеттілік қағидасын ұстануға пейілдіміз.
Қазіргі уақытта салық төлеушілердің де сана-сезімі өзгеріп, мәдениеті
жоғарылады. Яғни, салық салу тауқыметі бірте-бірте оңтайланып, үрдісі
жетілдірілуде.
Жергілікті бюджетті толықтыру көзі – мүлік және жер салығын төлеу
мерзімдері қазанның 1-жұлдызында аяқталады.
Салық салу объектілерінің орташа жылдық қалдық құны ағымдағы салық
кезеңінің әр айының бірінші күні мен есепті кезеңнен кейінгі кезең айының
бірінші күніндегі салық салу объектілерінің бірінші күніндегі салық салу
объектілерінің қалдық құнын қосу кезінде алынған соманың он үштен бірі
ретінде анықталады.
Ортақ үлестік меншік салық салу объектілері бойынша мүлік салығы әрбір
салық төлеушінің мүлік құнындағы оның үлесіне барабар есептеледі. Заңды
тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер салық кезеңі ішінде мүлік салығы бойынша
ағымдағы бухгалтерлік есеп деректері бойынша жүргізіледі.
Салық төлеушілер- заңды тұлға салықтың ағымдағы төлемдерінің сомаларын
салық кезеңіндегі 20 ақпаннан, 20 мамырдан, 20 тамыздан, 20 қарашадан
кешіктірмей, бюджетке тең үлестерімен енгізеді немесе жылына бір рет
белгілі кезеңде төлеуі тиіс. Ал декларация есепті жылдан кейінгі жылдың 31-
наурызына дейін тапсырылуы керек. (4,68)
Заңи тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер салық салу объектілерінің орташа
жылдық құнына 1 пайыз мөлшерлеме ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz