Қазақстанның демографиялық жағдайын бағалау

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

“Астана Медицина Университеті”АҚ

Кафедра:

Тақырыбы: «Қазақстанның демографиялық жағдайын бағалау»

Орындаған: Тұрдалы Қ. Қ

Тексерген:

Топ:307 Қдс

Астана - 2012

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

1 Қазақстанның демографиялық және миграциялық жағдайы . . . 5

Қазақстанның демографиялық жағдайына жалпы сипаттама . . . 5

Демографиядағы математикалық модельдер . . . 13

3 Қазақстанның демографиялық және миграциялық жағдайының математикалық модельдері . . . 20

3. 1Астананың демографиялық жағдайына талдау . . . 23

3. 2 Дифференциялдық есептеулер мен есептеу нәтижелері . . . 25

Қорытынды . . . 28

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 30

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының демографиялық саясатын дұрыс қалыптастырып, 2015-інші жылы халық санын 20 млн-дық межеге жеткізудің математикалық моделін жасауға арналған. Еліміздің халқын 2015-інші жылы 20 млн-ға жеткізуіміз керек, халық саны көбеймесе, 2, 7 млн км ² жерді құрайтын ұлан-ғайыр территориямызды игеріп, сақтап қалуымыз қиынға түседі. Қазақстан тұрғындары бірқалыпты орналаспаған. Халықтың орташа тығыздығы бір шаршы шақырымға 5, 5 адамнан келеді, Оңтүстік Қазақстанда көрсеткіш жоғары - бір шаршы километрге 17 адамнан келеді; төмен көрсеткіш Маңғыстау, Атырау облыстарында - бір шаршы километрге 2 адамнан келеді.

1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МИГРАЦИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ

1. 1 Қазақстанның демографиялық жағдайына жалпы сипаттама

Демография (грек. demos және grapha) - белгілі бір халықтың, ұлттың құрамы мен құрылымын, территорияға бөлінуін, өсу не кему динамикасын қоғамдық-тарихи жағдайлармен байланыстырып зерттейтін әлеуметтік ғылым саласы. Демографиядағы ең басты мәселе - халықтың ұдайы өзгеруін, өсу мөлшерін, дамуын анықтау.

Бүгінде Қазақстан құрамында 14 облыс, республикалық бағыныстағы 2 қала (Астана мен Алматы), 160 аудан, 85 қала, 176 қала үлгісіндегі кент бар. Селолық жерлердегі селолар мен ауылдар саны 8 мыңға жуық [1] .

Қазақстан - дүние жүзіндегі ең халқы аз мемлекеттердің бірі. ХХ ғасырдың екінші жартысында Қазақстанда 5 рет халық санағы жүргізілген - 1959 ж, 1970 ж, 1979 ж, 1989 ж, 1999 жылдары.

Қазақстан халқы территориясы жағынан әлемде 9 орынды, ТМД-да 2-ші орынды, халқы жағынан 4-ші орынды алады. Халық санының өсуі өте баяу жүруде. Оған себеп - эмиграция, туу деңгейінің төмендеуі және өмір сүру ұзақтығының қысқалығы әсер етуде. 90-жылдардан бастап біз жаппай миграция мен туу процесінің күрт төмендеуінен 2 млн-ға жуық халқымыздан айырылдық.

Қазақстан Республикасының халқының саны 15776'492 адам. Қазақстан тұрғындары бірқалыпты орналаспаған. Халықтың орташа тығыздығы бір шаршы километрге 5, 5 адамнан келеді, Оңтүстік Қазақстанда көрсеткіш жоғары - бір шаршы километрге 17 адамнан келеді; төмен көрсеткіш Маңғыстау, Атырау облыстарында - бір шаршы километрге 2 адамнан келеді.

Облыстар мен iрi қалаларды халықтың табиғи өсiмi (қазақстандық өлшеммен алғанда) төмен, орташа және жоғары деп үш топқа бөлуге болады. Солтүстiк Қазақстан облысының демографиялық жағдайы күрделi. Мұнда нашар қамтылған отбасылар аз, сонымен қатар әдетте бала саны аз болып келетiн орыстардың, украиндар мен белорустардың үлесi көп. Сондықтан, бұл облысқа елдегi ең аз туу көрсеткiшi тән.

Республикамыздың белгілі демографы академик М. Тәтімов Қазақстандағы табиғи өсім құбылысында келесі кезеңдерді айрықша атап көрсетеді: бірінші демографиялық толқын Ұлы Отан соғысынан кейін болды.

ҚР халқының қала және ауылдағы көрсеткіші (1 қаңтар 2009жыл)

ҚР халқының қала және ауылдағы көрсеткіші (1 шілде 2009 жыл)

Қазiргi уақытта Қазақстандағы әйелдер саны еркектерден 560 мыңға артық. Олар халықтың 52%-ын құрайды. Орта есеппен алғанда 1000 еркекке 1077 әйелден келедi. Республика әйел саны басым елдер тобына жатады.

Республика бойынша еркектер жасының орташа ұзақтығы

Республика бойынша әйелдер жасының орташа ұзақтығы

Республикалық бағыныстағы қалалардағы халық санының көрсеткіші

Бiздiң елiмiздегi еркектер саны басым жерлер - ШҚО Тарбағатай ауданы (1000 әйелге 1056 еркектен келедi) және Жамбыл облысының Мойынқұм ауданы, ал әйелдер саны басым Алматының Алмалы және Әуезов аудандары, сонымен қатар Петропавл, Орал және Талдықорған қалалары. Әйелдер санының басымдылығы Қазақстанның барлық облыстарында, Астана мен Алматыда да байқалады. Оның мөлшерi туу дәрежесi жоғары Қызылорда, Маңғыстау және Оңтүстiк Қазақстан облыстарында әйелдер мен еркектер санының айырмасы ең үлкен.

Қазақстан халқының құрылымы жас бойынша өзгеруде: ересек және егде адамдардың үлесi өсiп, керiсiнше балалардың үлесi төмендеуде. Оның географиялық бейнесiн 3 аймақтың тобы құрайды. Бiрiншi топқа халқы ең кәрi Солтүстiк Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Қостанай облыстары мен Алматы қаласы жатады. Олардағы қарт адамдардың саны 13%-дан асты, ал Солтүстiк Қазақстан облысында - 14%. Екiншi топты халқының жастық құрылымы ең жас Оңтүстiк Қазақстан, Қызылорда мен Маңғыстау облыстары құрайды Мұндағы қартаю коэффициентi Қазақстан бойынша ең төмен. Қазақстан халқынан қарт адамдардың алатын үлесi. Елдегi халқы ең жас - Маңғыстау облысы. Егде адамдар тұрғындардың небәрi 5, 8 %-ын құрайды. Қалған аймақтар мен Астана қаласы үшiншi аралық, ең саны жағынан көп топқа жатады.

Қазақстан әлемдегi көп ұлтты мемлекеттердiң бiрi. Онда тегi, мәдениетi әр түрлi, бiрақ тарихи тағдыры ортақ 130 ұлт пен ұлыстың өкiлi мекендейдi. Олардың санына

1) негiзiнде бiздiң елiмiзде тұратын қазақтар

КСРО-ның бұрынғы республикаларына жататын адамдар тобы
алыс шетелдерге жататын адамдар тобы (немiстер, поляктар, еврейлер, кәрiстер, гректер) кіреді.

Қазақстан халықтары саны бойынша ерекшеленедi. Қазақтар (8, 7 млн. адам) мен орыстар (4 млн. ) ел халқының 84 %-ын құрайды. Көп санды ұлттарға 100 мыңнан астам адам сонымен бiрге украиндер, өзбектер, немiстер, татарлар мен ұйғырлар жатады. Республика халықтарының 95%-ын осы 7 халық құрайды. 1999 жылғы халық санағы бойынша, бiздiң елiмiзде саны 10 адамнан аз 17 этностың өкiлдерi тұрады [4] .

Егемен республикалардың ішінде және шетелдегі қазақтардың саны

Егемен республикалардың ішінде қазақтардың саны

Шетелдегі Қазақтар саны

Егемен республикалардың ішінде қазақтардың саны:

Өзбекстанда

Ресей Федерациясы

Түркменстанда

Қырғызстанда

Украинада

Тәжікстанда

Белорусьте

Грузияда

Молдовада

Әзірбайжанда

Латвияда

Эстонияда

Шетелдегі Қазақтар саны:

850 мың

655 мың

89 мың

40 мың

14 мың

12 мың

5 мың

3 мың

2 мың

0, 8 мың

0, 7 мың т. с. с.

Қытайда

Монғолияда

Ауғанстанда

Түркияда

Иранда

АҚШ-та

Германияда

Канадада

Францияда

Пәкістанда

Англияда

Швецияда

Австрияда

Арабияда

Австралияда

Аргентинада

Үндістанда

1, 270 мың

150 мың

40 мың

25 мың

15 мың

10 мың

7 мың

5 мың

4 мың

3 мың

2 мың

1 мың

0, 9 мың

0, 8 мың

0, 6 мың

0, 4 мың

0, 3 мың

Республиканың парламенті «көшіп келу туралы» Заң қабылдады. Мемлекеттің егемендігі мен өзіндік сипатына нұқсан келтірмеу мақсатымен жаңа Заңда сырттан көшіп келу тәртібі бұрынғыдан әлдеқайда қатайтыла түсті. Сонымен қатар ол Заңда сыртта жүрген отандастарымыздың елге оралуына байланысты көптеген жеңілдіктер жасау көзделген. Мұндай артықшылық «Азаматтық туралы» Заңда да айрықша ескерілген. Егер тұратын елдің заңы бойынша қос азаматтыққа рұқсат етілген болса, ендігі жерде шетелде тұратын қазақ азаматтары республикаға көшіп келмей-ақ Қазақстанның азаматтығын ала алады.

Сондықтан да дүние жүзіндегі қазақтар қай елде жүрсе де өзін Қазақстанның өкілі сезінетіндей, қазақ азаматы сезінетіндей жағдай жасау біздің болашақтағы міндетіміздің бірі. Дүние жүзі қазақтарының құрылтайы барысында әлем қазақтарының орталығына бұл орайда көп міндет жүктелмекші. Ол ұлт өмірін жан жақты зерттеп, қазақтардың әлеуметтік-экономикалық, мәдени, рухани тыныс-тіршілігіндегі ең өзекті деген мәселелерді терең талқылай отырып, тиісті орындарға нақты ұсыныстар жасауы керек. Ұлт бірлігін нығайтудың ұйтқысы болу керек. Мысалы қазақтар: егемен республикада 1, 665 мың, шетелдерде 1, 535 мың.

Демографиялық процестерге ықпал әлеуметтік-экономикалық, рухани, мәдениет танушылық, саяси құқықтық іс әрекеттер арқылы жанама түрде жүзеге асырылуы мүмкін. Демографтардың негізгі міндеті әр елдің өзіне лайықты демографиялық модель қарастыру.

Аумақтың ауданы бойынша Қазақстан 9-шы орында екендiгi белгiлi. Бiрақ халықтың саны жөнiнен бiз әлемде 61 орында ғанамыз. Халық санының аз болуы аумақты игерудi, iшкi көлемдi рыноктың қалыптасуын, еңбек әлеуетiнiң ұлғаюын шектейдi. Ол елдiң қорғаныс қабiлетi жөнiнен де қолайсыз фактор болып табылады. Сондықтан халық санының көбеюi - мемлекеттiң басты факторларының бiрi болып саналады.

Халықтың механикалық өсiмiнiң маңызды көзi - әр уақытта түрлi себептермен көшiп кеткен адамдардың өзiнiң тарихи отанына оралуы. Ең алдымен бұлар - оралмандар, сонымен қатар 1990 жылдарда елден көшiп кетiп қайта оралғандар. Көшi-қонның екi тобының саны қазiр жарты миллиондай адамды құрайды.

3. 2 Астананың демографиялық жағдайына талдау

Статистикалық деректер бойынша 2009 жылдың 1 шілде айына Астана халқының саны 663, 1 мыңға жеткен. Тиісінше, бір айдың өзінде ғана өсім 3, 9 пайыз болған. Ал осы жылдың он айында тұрғындардың жалпы саны 16957-ге (былтырғы он айдағы өсім деңгейі 16581 адам) көбейіпті. Оның ішінде табиғи өсім 4438 адам және көші-қон өсімі 12519 адам. Бір айта кетерлігі сол, биылғы қаңтар-қыркүйекті өткен жылдың осы кезеңімен салыстырып қарағанда, бала туу мен некеге тіркелудің көбейгені, сондай-ақ сәби өлімінің азаюы қала халқының табиғи қозғалысындағы жағымды факторлар ретінде есептеледі. Нақтылай кетсек, жыл басынан бергі тоғыз айда 7194 бала өмірге келген, яғни есепті кезеңнен 204 бала көп екен. Енді осы санды жалпы туу коэффиценті арқылы 1000 адамға шағып көрсек, онда 17, 3 туылым болғанын аңғарамыз. Мұның өзі былтырғы жылдың есепті кезеңіндегі көрсеткішпен тепе-тең екен.

Табиғи заңдылықтан аттап баса алмайтынымыз рас. Жыл басынан бергі 9 айда 2756 адам о дүниелік болыпты. Былтырғы осы кезеңдегіден 43 адам көп. Өлім-жітімнің жалпы коэффициентін 1000 адамға шағып байқасақ, 6, 6-дан келеді. Өткен жылғыдан бұл 0, 1-ге кем.

Статистика тілімен айтқанда, халықтың табиғи қозғалысының серпінін болжап көрейік. Сонымен, өткен жылғы тамыз айы туу жөнінен ең бір қуанышты кезең болыпты, 923 бала туған екен. Осы айда өкінішке қарай 303 адамның демі үзілген.

Биылғы 9 аймен өткен жылдың осы мерзімін салыстырып байқағанда некеге тіркелгендердің саны 18, 8 пайыз көбейсе, ажырасулар саны 2, 6 пайыз өсіп кеткен. Әлгіндей сәтсіздіктердің жиілеуінен халық санына нұқсан келтіреді.

Астанаға өткен тоғыз ай ішінде 22182 адам келіп қоныстаныпты. Кеткендері де бар - 9663 адам. Былайша айтқанда, көші-қон сальдосы 12519-ды көрсетіп тұр. Яғни, осы кезеңде әлгіндей жерлерден келген адамдардың саны 12677-ге жеткен. Ал халықаралық көші-қон бойынша шамалы теріс сальдо (- 158 адам ) байқалады. Бұлардың 43-і ТМД-дан тыс елдерге, ал 115-і ТМД елдеріне қоныс аударғаны белгілі болды.

Астана халқы шапшаң өсіп келеді. Ғылым тілімен айтсақ, яғни демографиялық болжам нағыз үстемдік ала бастаған тұс осы. Ол қала халқының болашақтағы өсімін алдын ала болжаумен, жас жағы мен жыныстық ерекшеліктерін саралап тұжырымдаумен назар аударады. Сондай мәліметтердің негізінде еңбек ресурстары мен тұтыну деңгейі жоспарланады. Сондықтан да демографиялық болжам қызметін әсте әлсіретіп алуға болмайтын секілді.

Келесі денсаулық мәселесіне келсек, оған жас нәрестелерге дәрі-дәрмектің тегін берілуі, Сара Назарбаеваның ұйымдастырған «Бөбек» қоры, ана мен баланы қорғауға қатысты реабилитациялық орталықтардың ашылып жұмыс жасап жатқандығы әлеуметтік қорғау саясатының қызметіне дәлел бола алады

Қазіргі күнгі жалдамалы жұмысшылар Астана қаласында 26, 4% құрайды, бұл орташа республикалық көрсеткіштен 2 есе жоғары. Еңбек мигранттары - пәтер жөндейтін, үйлер, саяжайлар, шаруашылық және басқа да объектілер салуға шығатын құрылысшылар. Бұл негізінен Астана қаласындағы құрылыстың қарқынды дамуына байланысты. Мұндағы құрылыста отандық және сонымен қатар шетелдік еңбек күштері жұмыс істейді. [24] .

Жұмыссыздық мәселесінде әлеуметтік жағдайы төмен елді-мекен тұрғындары құрылыс, қызмет көрсету салаларында жалдамалы жұмыс атқаруда. Бұл сырттан күнкөріс қамын ойлау, ақша табу да отбасының тұрақсыздығымен және халық санының өсуін тежейтін факторлар болып отыр. Тұрғын-үй бағдарламасы жүзеге асып жатқанымен, бұл саясат орта тап өкілдеріне арналмаған. Еліміздегі несие пайызының жоғарылығы мен жалақы мөлшерінің төмендігі қарапайым адамдардың тұрғын-үйге деген мүмкіншілігін кемітуде.

Қазақстандағы демографиялық мәселені 3 кезеңге бөліп қарастыруға болады:

1. 1993 жылдан Қазақстаннан 2 млн халық көшіп, 16 млн 442 мыңнан - 14 млн-ға дейін қысқарған.

2. 1997 жылдан - 2000 жыл аралығы әлеуметтік-экономикалық жағдайдың жақсаруы.

3. 2004 жылдан бастап Қазақстанда демографиялық өсімнің негізі қаланды.

1999 жылы

2009 жылы

Табиғи өсім (адам)

: Қазақстан Республикасы

1999 жылы: 14953мың

2009 жылы: 15828, 1мың

Табиғи өсім (адам): 875100

Сонымен x ^/ =kx теңдеуінің жалпы шешімі x=ce ^kt теңдеуі болды.

Бастапқы уақыт мезеті t=0 де халық саны x=x ₀ болсын. Онда x ₀ =ce ⁰ немесе c=x ₀ екендігі шығады. Яғни, x=ce ^kt теңдеуіндегі с- бастапқы кезеңдегі халық саны. Сонымен t ₀ уақыттағы саны x ₀ t x=x ₀ e ^k(1-t) болады. Осы формула халық санын есептейтін негізгі формула болып табылады. Формуланы пайдаланып халық санын есептеп көрейік.

1 кестедегі 10 жылдағы процент есебімен өсім (p) -ның мәнінен бір жылдық өсімнің процент мәнін табамыз: p ₁ = . Осы проценттің 100-ге қатынасы проценттің ондық бөлшек түрінде өрнектелуі болады. Бұл табылған шама k- коэффицентті білдіреді k= .

Осы формулалар бойынша, алдымен 1999-2009 жылдар арасындағы табиғи өсім 6 пайыз екенін анықтаймыз, онда k = 0, 006. Белгілі фактілерді тексерейік: ҚР-да 1999 жылы 14953 мың адам болды, 2009 жылы қанша адам болу керек?