Қазақстан Республикасының ұлттық банкі – мемлекеттік орталық банк ретінде
Мазмұны
Кіріспе 3
І. ОРТАЛЫҚ БАНКТІҢ РОЛІ МЕН ЭКОНОМИКА ЖҮЙЕСІНДЕГІ МАҢЫЗЫ
1.1 Қазақстан Ұлттық банкінің негізгі мақсаты, міндетттері, қызметтері, өкілеттері мен құқықтары
1.2 Орталық банк қызметін ұйымдастырудың нысандары мен ерекшеліктері
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІ . МЕМЛЕКЕТТІК ОРТАЛЫҚ БАНК РЕТІНДЕ
2.1 Әлемдік макроэкономикалық тәуекелдер мен қаржы нарығының тәуекелдері мен үрдістеріне талдамалық талдау
2.2 Қазақстан Республикасы қаржы жүйесінің тұрақтылығын айқындайтын жалпы қортындыларын талдау
2.3 Қазақстан Респуликасы қаржы жүйесінің тұрақтылығын айқындайтын жалпы қорытындыларын талдау
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІН ОҢТАЙЛАНДЫРУ МЕН ЭКОНОМИКА ЖҮЙЕСІНДЕГІ МАҢЫЗЫН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе 3
І. ОРТАЛЫҚ БАНКТІҢ РОЛІ МЕН ЭКОНОМИКА ЖҮЙЕСІНДЕГІ МАҢЫЗЫ
1.1 Қазақстан Ұлттық банкінің негізгі мақсаты, міндетттері, қызметтері, өкілеттері мен құқықтары
1.2 Орталық банк қызметін ұйымдастырудың нысандары мен ерекшеліктері
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІ . МЕМЛЕКЕТТІК ОРТАЛЫҚ БАНК РЕТІНДЕ
2.1 Әлемдік макроэкономикалық тәуекелдер мен қаржы нарығының тәуекелдері мен үрдістеріне талдамалық талдау
2.2 Қазақстан Республикасы қаржы жүйесінің тұрақтылығын айқындайтын жалпы қортындыларын талдау
2.3 Қазақстан Респуликасы қаржы жүйесінің тұрақтылығын айқындайтын жалпы қорытындыларын талдау
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІН ОҢТАЙЛАНДЫРУ МЕН ЭКОНОМИКА ЖҮЙЕСІНДЕГІ МАҢЫЗЫН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Мазмұны
Кіріспе
3
І. ОРТАЛЫҚ БАНКТІҢ РОЛІ МЕН ЭКОНОМИКА ЖҮЙЕСІНДЕГІ МАҢЫЗЫ
1.1 Қазақстан Ұлттық банкінің негізгі мақсаты, міндетттері, қызметтері, өкілеттері мен құқықтары
1.2 Орталық банк қызметін ұйымдастырудың нысандары мен ерекшеліктері
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІ - МЕМЛЕКЕТТІК ОРТАЛЫҚ БАНК РЕТІНДЕ
2.1 Әлемдік макроэкономикалық тәуекелдер мен қаржы нарығының тәуекелдері мен үрдістеріне талдамалық талдау
2.2 Қазақстан Республикасы қаржы жүйесінің тұрақтылығын айқындайтын жалпы қортындыларын талдау
2.3 Қазақстан Респуликасы қаржы жүйесінің тұрақтылығын айқындайтын жалпы қорытындыларын талдау
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІН ОҢТАЙЛАНДЫРУ МЕН ЭКОНОМИКА ЖҮЙЕСІНДЕГІ МАҢЫЗЫН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Орталық банк - бірінші деңгейдегі басты мемлекеттік банк, олардың мемлекеттік, халықтық немесе ұлттық болып аталатындығына байланысты, басты эмиссиондық, қандайда елдің болмасын ақша-несие институты.
Экономика басқарудың мемлекеттік органдары болып қатысатын, елдердің жалпы несие жүйесінде басты үйлестіретін және реттейтін органдар рөлін атқаратын, орталық банктер ерекше орын алады.
Орталық банктің эмиссионды қызметі ескі және қажетті қызметтерінің бірі болып саналады. Мемлекеттің өкілі ретінде орталық банкке тек қана блакнотқа қатынасты эмиссиондық монополия заңды түрде бекітілген, яғни, борыштық міндеттемелерді өтеудің жалпыға бірдей түпкілікті құралы болып саналатын жалпы ұлттық несие ақшалары.
Орталық банктің басты клиентурасы болып, экономика мен орталық банктер арасындағы делдалдар ретінде қатысатын коммерциялық банктер саналады. Орталық банк коммерциялық банктердің еркін ақша қол ақшаларын сақтайды, яғни, олардың кассалық резервтерін сақтайды.
Орталық банк үкімет атынан шетел валюталары мен алтын резервтерін реттейді, мемлекеттік алтын валюталық резревтердің дәстүрлі сақтаушысы болып табылады. Ол халықаралық есеп айырысуды, төлем баланстарын реттеуді жүзеге асырады, әлемдік нарықтық ссудалық капиталдар мен алтындар операцияларында қатысады. Ереже ретінде, орталық банк, өз елін халықаралық және аймақтық валюта-несиелік ұйымдарда көрсетеді.
Орталық банк - тұрақты экономикалық өсуге қол жеткізу, жұмыссыздық пен инфляцияны төмендету, төлем балансын теңдестіру басты мақсаттары болып саналатын мемлекеттің экономикалық саясатының құрамды бөлігі экономиканы ақшалай - несиелік реттеудің негізгі өткізушісі.
Өзіне орталық банкті, екінші және үшінші деңгейдегі іскерлік банктерді жүйесінің барлық ледерде өз құрылымдары бар, жекелкген операцияларды жүзеге асыруда өзіндік ерекшеліктерге ие, сонымен бірге банк ісіндегі жалпыға бірдей танылған заңдар мен талаптарды басшылыққа алады.
Қазақстан Республикасындағы банк жүйелерін реформалау дербес мемлекеттік құрудың алғашқы жылдарынан-ақ нарықтық экономикаға көшу кезіндегі объектік экономикалық процестермен айқындалған болатын. Осы жылдар ішіндегі банк саласындағы қайта құрулар микро және макроэкономикалық процестерге оң өзгерістер әкелуде. Банктер, салымшылар мен инвесторлар арасындағы делдалдарға айналуда, өзіне есеп айырысулар, салымшылар мен қарыз алушыларға көрсетілетін қызметтерді енгізетін қаржылық қызметтерді көрсету операцияларын жетілдіреді.
Жұмысымның өзектілігі бұл мемлекеттің несие жүйесінің бастапқы буыны болып табылатын, Орталық банк және екінші деңгейлі банктердің даму жолдарын қарастыру мен олардығң қазіргі жағдайына талдау болып табылады.
Жұмыстың мақсаты - мемлекеттің бас банкісі болып табылатын Орталық банктің теортикалық және тәжірибелік тұрғыдан талқылау болып табылады.
Қойылған мақсатқа жету барысында мынандай міндеттер қарастырылады:
oo Қазақстан Ұлттық Банкінің негізгі мақсаты, міндеттері, қызметтері, өкілеттері мен құқықтарының мазмұнын ашу;
oo Орталық банк қызметінің ұйымдаытсрудың нысандары мен ерекшеліктері;
oo Әлемдік макроэкономикалық тәуекелдер мен қаржы нарығының тәуекелдері мен үрдістеріне талдамалық талдау жүргізу;
oo Қазақстан Республикасының Үлттық банкінің жүргізген экономикалық саясаты мен қаржы тұрақтылығын айқындайтын негізгі қорытындыларын бағалау;
oo Қазақстан Рспубликасының Ұлттық Банкінің қызметтерін оңтайландыру мен экономика жүйесіндегі маңызын арттыру жолдары.
1 Орталық банктің ролі мен экономика жүйесіндегі маңызы
1.1 Қазақстан Ұлттық банкінің негізгі мақсаты, міндетттері, қызметтері, өкілеттері мен құқықтары
Ұлттық банк - бірінші деңгейдегі басты мемлекеттік банк, олардың мемлекеттік, халықтық немесе ұлттық болып аталатындығына байланысты, басты эмиссиондық, қандайда елдің болмасын ақша-несие институты.
Банк жүйесіндегі реформаларды жүргізу жөніндегі нұсқауларға сәцкес, бұрынғы Жинақ банкі Қазақстан Республикасының мемлекеттік-акционерлік Халықтық банкі болып қайта құрылды, сөйтіп, салымдар қабылдайтын және ссудалар беретін коммерциялық банк мекемесі түрінде көбірек іс-қимыл жасай бастады, ал оның бұрынғы қызметі тұрғын халыққа әлеуметтік қызметтер көрсету болып келген еді. Сондай-ақ 1994 жылы республикада Эксимбанк (экспорттық-импорттық банкпен Мемлекеттік даму банкі құрылып, өздерінің қызметтерін дамыта бастады. Соның нәтижесінде (1995 жылғы 21 тамызда жоғарыда атап өткен банктер, банктің жарғылық қорын бес миллиард теңгеге дейін көбейте отырып, Қазақстан Республикасы Эксимбанкіне Қазақстанның Мемлекеттік даму банкінің бүкіл міндеттемелерін өткізіп беру жолымен бір-біріне қосылды. Республиканың банк жүйесіндегі реформа қағидалары жыл өткен сайын банктердің қызметін неғұрлым дәл айқындай түсуде.
ҚР Ұлттық банкі субсидиялық несиелерге бағытталған тәжірибеден толықтай дерлік бас тартып, банктер арасындағы бәсекенің пайда болуы мен дамуына ықпалын тигізетін несие аукциондарының жүйесі арқылы банктерге орталықтандырылған түрде несиелер бере бастады.
Сонымен бір мезгілде Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі 1995 жылы шағын акционерлік, кооперативтік және жеке меншік банктер санын қысқарту, банктерді ірілендіру саясатын жүргізді. Банктердің жарғылық қорының ең төменгі мөлшерінің деңгейін белгілеу тәжірибесі осы айтылғандарды растайды. Осыған дейін іс-қимыл жасаған шағын коммерциялық банктер үшін 300000 американ доллары (1995 жылғы наурыздағы ҚР Ұлттық Банкі бағамы бойынша 18,0 млн. теңгеден асады)сомасында белгіленген, өзінің валюталық лицензиясы мен өзінің филиалдар жүйесі және тұрғын халықтан 1,5 млн. АҚШ доллары деңгейінде (1995 жылғы 30 наурыздағы ҚР Ұлттық Банкі бағамы (курсы) бойынша 91,5 млн. теңгеден асады) ақша салымдарын қабылдау құқығына лицензиясы бар банктер мен жаңадан құрылатын банктер үшін ең төменгі мөлшер 500 мың АҚШ доллары (1995 жылғы 30 наурыздағы ҚР Ұлттық банкті бағамы (курсы) бойынша 30,5 млн. теңге сомасында белгіленген. Оның үстіне, белгіленген жарғылық қордың ең төменгі мөлшерін әрбір банк 1995 жылғы 15 сәуірге дейін толтыруға тиіс болды, бұл талапты орындамаған жағдайда ҚР Ұлттық банкі мұндай банктердің одан әрі өмір сүруі мен оның қызмет істеуі туралы мәселені шешуді алдыға қойды. Құқықтық негіздерді, реттеу мен бақылау жүйесін дамытуды нарықтық жағдайдағы банк жүйесінің тиімді қызметін қамтамасыз етудің міндетті және қажетті жағдайы болып саналады.
Банк қызметі саласындағы реформаларды жүргізудің одан кейінгі кезеңдерінде нарықтық экономикаға негізделген банк жүйесі іс-қимыл жасай алатындай, олардың құқықтық негіздерін жасаумен байланысты екінші деңгейдегі банктер.
Қызметін реттеуге бағытталған сапалық қайта құрулар болды. Банк жүйесінің құрылымдық проблемаларын шешуге бағытталған банкті реформалау стратегиясы міне, соған қызмет етті. Сонымен бірге, банк жүйесінің құрылымдары мен мақсаттарының айқын еместігі, сондай-ақ несие тәуекелі, несиемен қамтамасыз ету, өтімділік, қаржы тәртібі мен банкроттық сияқты негізгі тұжырымдамаларды шектеулі түрде түсіну қажетті құқықтық негіздерді жасау міндеттерін қиындата түскені де шындық. Шын мәнісінде заңдардың сақталуын бақылау жөніндегі жасалатын тетіктер, сондай-ақ жаңа коммерциялық өзара қатынастарды орнықтыру және қалыпты қызмет істейтін банктер жүйесін құруға көмегін тигізуі тиіс. Осы айтылғандармен бірге банк ісінде сот шешімдерін тану мен орындауды кеңілдету тетіктері, кепілдіктерді тіркеу бойынша орталық қызметтер; несиелермен қамтамасыз ету; салық жинау және соған ұқсас басқа да міндеттемелерді орындау бойынша органдар құру талас тудырмайды.
Қазақстан Республикасының банк жүйесі 1995-1996 жылдар институционалдық, функционалдық және құқықтық қатынастарда тағы да көптеген өзгерістерді басынан кешірді. Мысал үшін, 1995 жылғы дейін республикадағы банктердің саны өсе түсіп, 1995 жылдың басында жарғылық қорларын құру тәсілдері бойынша бір-бірінен өзгешеленетін жүз сексен төрт банкті құраса, оның көлемі аз уақыт ішінде күрт азайып, осы жылдың соңындағы банктердің саны жүз отыз ғана болды.
Қазақстан Республикасының банк жүйесіндегі институционалдық қайта құрулар банкроттықа ұшыраған коммерциялық банктерді таратумен, сондай-ақ жарғылық капиталдарын қосу жағдайында банктерді ірілендірумен қоса қабаттасып жүрді. Соған сәйкес, республика аймақтары бойынша осы кезеңдерде екінші деңгейдегі банктердің филиалдары 1995 жылдың соңындағы 1026-дан 1996 жылдың соңында 949-ға дейін қысқарды. Осы кезеңдердегібанктер саласындағы өзгерістер жарғылық қордың көлемін қалыптастыру бойынша жүрді. 1995 жылдың аяғында нақты жарғылық қоры 20 млн. теңгеге жетпейтін 69 банк болса, 1996 жылдың соңында олардың саны 33 банкке дейін қысқарды. Ал ірі банктер өз кезегінде сол деңгейлерінде қалды. Дегенмен, коммерциялық банктердің санын қысқарту одан кейінгі жылдарда да жалғасты. Банк жүйесін реформалау нәтижелері 2001 жылдың аяғында Қазақстан банктер санының күрт азаюына әкеліп соқты. 200- жылдың басында Республикада 43 банк қызмет істесе, жылдың аяғында - 38 болды, 2008 жылдың соңында - 34 банк, ал 2008 жылдың аяғында - 33 банк.
Функционалдық қатынастарда соңғы жылдары банктер дәстүрлі, сол сияқты дәстүрлі емес қызметтер көрсету бойынша да өздерінің операцияларының ауқымын барынша кеңейте түсті. ҚР Ұлттық банкінің лицензиясын алған көптеген банктер мемлекеттік бағалы қағаздар оперцияларымен айналысады, айналымға вексельдерді, елдің орталық банкінің нотасын, пластикалық карточкаларды, электрондық аударымдарды енгізу арқылы қазіргі есеп айырысу операцияларын дамытады.
Сонымен, Қазақстанның банк жүйесі өткен алғашқы бес-алты жыл ішінде белгілі бір дәрежеде әлемдік тәжірибеде өмір сүретін стандарттар мен моделдер бойынша қайта құрылып үлгерді, соның нәтижесінде нарықтық экономиканың негізгі қағидаларына жауап бере бастады. Сонымен бір мегілде, Республикада банктердің құқықтық, ұйымдық негіздерін жетілдіру әлі де жалғаса түсуде, бұл ішкі және сыртқы сипаттағы көптеген факторлармен байланысты болып саналады.
Қазақстан Ұлттық банкі республиканың орталық банкі болып саналады және Қазақстан Республикасының қазіргі банк жүйесінің жоғарғы деңгейін білдіреді. Ол орталық банктермен және басқа елдердің банктерімен, халықаралық банктермен және өзге де қаржы-несие ұйымдарымен қатынаста, Қазақстан Республикасының атынан оның мүдделерін қорғайда. Жоғарғы және екінші деңгейдегі банктер қызметі сипатының өзгеруі құқықтық реттеулерді талап етеді. Қазақстан Республикасының Конституциясы республиканың Ұлттық банкі соған сәйкес өзінің қызметі құратын және жүзеге асыратын құқықтық негіз болып саналады.(13) Мыналар Қазақстандағы банк қызметін реттейтін негізгі нормативтік актілер болып саналады: 1995 жылғы 30 наурыздағы заң күші бар Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі туралы, 1995 жылғы 31 тамыздағы заң күші бар Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы заңдар (кейіннен өзгеріліп толықтырылған) және басшылыққа алу үшін Қазақстанда қазіргі уақытта қолданылатын республиканың бірқатар басқа заңдары, халықаралық шарттар мен келісімдер.
1.2 Орталық банк қызметінің ұйымдастырудың нысандары мен ерекшеліктері
Экономика басқарудың мемлекеттік органдары болып қатысатын, елдердің жалпы несие жүйесінде басты үйлестіретін және реттейтін органдар рөлін атқаратын, орталық банктер ерекше орын алады.
Осыдан туындай отырып, орталық банктер келесі не - гіз - гі қызметтер атқарады:
- банкнота эмиссиясын монополды жүзеге асырады;
- банктердің банкісі болып табылады - банктердің қызметтерін қадағалауды жүзеге асырады;
- үкімет банкирімен;
- ақша-несие реттеуін жүргізеді;
- есеп айырысуларды жүзеге асырады.
Орталық банктің эмиссионды қызметі ескі және қажетті қызметтерінің бірі болып саналады. Мемлекеттің өкілі ретінде орталық банкке тек қана блакнотқа қатынасты эмиссиондық монополия заңды түрде бекітілген, яғни, борыштық міндеттемелерді өтеудің жалпыға бірдей түпкілікті құралы болып саналатын жалпы ұлттық несие ақшалары.
Ұлттық ақша бірліктерінің эмиссиясына-монополия, орталық банкке несие институттарының өтімділігін бақылауға мүмкіншілік береді.
Орталық банктің басты клиентурасы болып, экономика мен орталық банктер арасындағы делдалдар ретінде қа - ты - сатын коммерциялық банктер саналады. Орталық банк коммерциялық банктердің еркін ақша қол ақшаларын сақтайды, яғни, олардың кассалық резервтерін сақтайды.
Тарихи осы резервтер, депозиттердің қарызын өтеу үшін кепілдік қоры сапасында орталық банкіге коммерциялық банктермен орналастырылады.
Орталық банк ұлттық несие жүйесінде стандарттау және кәсіби шеберлеудің қажетті деңгейін қолда отырып қадағалауды жүзеге асырады.
Орталық банк үкімет банкі ретінде, үкімет үшін несиелер мен есеп айырысу операцияларын орындауды көрсету кезінде, мемлекеттік экономикалық бағдарламаларды қолдауы және мемлекеттік құнды қағаздарды орналастыруы тиіс.
Орталық банк үкімет атынан шетел валюталары мен алтын резервтерін реттейді, мемлекеттік алтын валюталық резревтердің дәстүрлі сақтаушысы болып табылады. Ол халықаралық есеп айырысуды, төлем баланстарын реттеуді жүзеге асырады, әлемдік нарықтық ссудалық капиталдар мен алтындар операцияларында қатысады. Ереже ретінде, орталық банк, өз елін халықаралық және аймақтық валюта-несиелік ұйымдарда көрсетеді.
Орталық банктің барлық қызметтері тығыз өзара байланысты. Мемлекет пен банктерді несиелеуде ссуда - лық пайыз деңгейінде ықпал етеді, үкімет міндеттерін өтеу мен шығаруды жүзеге асыруда, орталық банк бір мезгілде несие құралдарының айналымын туғызады.
Орталық банк өз қызметтерін - банкті пассивті және активті түріндегі, операциялар арқылы жүзеге асырады.
Пассивті операциялар деп, олардың көмегімен банктік ресурстар құралуын, ал банктік ресурстар орналастыру арқылы жасалған операцияларды активті деп атайды.
Пассивті операциялар:
- эмиссия;
- несие мекемелердің кассалық резервтерін сақтау;
- елдердің ресми алтын валюталық резервтерін сақтау;
- коммерциялық банктердің міндетті резервтері;
- мемлекеттік органдар мен боюджеттер есептерін жүргізу;
- есеп айырысудағы шоттар;
- шетел банктерінің есепшоттары;
- банктің капиталы мен резервтері.
Активті операциялар:
- бағалы металдар мен шетел валюталарын сатып алу;
- есеп шоттарындағы шетел банктерінің депозиттерінің қаржылары;
- кассалық қол ақшалары;
- коммерциялық банктерге несиелерді беру;
- үкіметке несиелер беру;
- мемлекеттік құнды қағаздарды сатып алу;
- мемлекеттің қаржыландыруы;
- банктің қорлары.
Орталық банк - тұрақты экономикалық өсуге қол жеткізу, жұмыссыздық пен инфляцияны төмендету, төлем балансын теңдестіру басты мақсаттары болып саналатын мемлекеттің экономикалық саясатының құрамды бөлігі экономиканы ақшалай - несиелік реттеудің негізгі өткізушісі.
Ақша-несие саясаты - ақша көлемінің және несие саясатының өзгеруін анықтаушы, несиелердің көлемін пайыздық ставкалар деңгейін және ссудалық капитал нарығының басқа көрсеткіштерін реттеуге бағытталған ақша саясатының жиынтық шаралары.
Ақша-несие саясаты екі бағытта жүргізіледі:
1) Несие беруді және ақша эмиссиясын ынталандыру. Несие беру шекараларының кеңеюі - несиелік басқыншылық;
2) Несие, ақша эмиссиясын шектеу және ұстану несиелік рестрикция.
Ақша-несие саясатының негізгі құралдары болып саналатындар:
oo пайыздық ставка - бұл орталық банктің біртұтас ресми ставкасын қайта қаржыландыруды белгілейді. Ол ақша нарығының жағдайына, несиелер бойынша сұраныс пен ұсынысқа, инфляция деңгейіне қатысты болады;
oo резервтік талаптар - бұл салымшылардың мүдделерін қорғау мақсатында олардың міндеттемелері бойынша банктің төлем тәуекелін төмендету үшін банкке берілетін несие көлемін реттейтін қажетті құрал;
oo ашық рыноктағы операциялар - бұл ақша көлемін реттеу мақсатымен қайталама рыноктағы қазынашылық векселдерді, мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алу - сату бойынша орталық банкті жүзеге асыратын операциялар;
oo үкіметке несиелер;
oo банктерге несиелер;
oo валюта нарығындағы орталық банктің интервенциялары - бұл ұлттық валюталық курсына ықпал ету үшін банкаралық немесе биржа нарығында шетел валюталарын сатып алу-сату.
Ақша-несие саясатының әдістері екі топқа бөлінеді:
жалпы, тұтастай ссудалық капитал нарығына әсер етуі;
сұрыпталған (таңдап алу), нақты несие түрлерін реттеу жекелеген салаларына ірі фирмаларына несие және т.с.с. үшін тағайындалған.
Жалпы әдістерге жататындар:
есеп (дисконт) саясат;
ашық нарықтағы операциялар;
банктердің міндетті резервтерінің өзгеруі.
Сұрыпталған әдістерге жататындар:
несие басымдылық салаларына сандық параметрлерін тағайындау;
арнайы несие қаржы мекемелерін орнату, құнды ақшаларға векселдерді қайта есепке алу кезінде жеңілдік қолданумен және неғұрлым төмен пайыз ставкалары бойынша басым салаларға несие беруді жүзеге асыру;
несиелерді экономиканың басым аяларына беру - ші, несие мекемелеріне әр алуан жеңілдік түрлерін тарату.
Ұлттық банк өзінің негізгі қызметтерін жергілікті жерлерде облыстық, қалалық бас филиалдары арқылы жүзеге асырады. Олар филиалдың құқықтарын пайдаланады және Ұлттық банк атынан қызмет етеді.
Ұлттық банк Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Заңға сәйкес мынадай қызметтер мен операцияларды орындайды:
- айналыстағы ақша массасыныңкөлемін реттеу жолымен ҚР-да мемлекеттік ақша-кредит саясатын жүргізеді, ҚР аумағында банкноталар мен монеталарды айналысқа шығарушы жалғыз эмитент болып табылады;
- кепіл беруші Үкімет болып табылатын ҚР-ның ішкі және сыртқы қарызына қызмет көрсетуге қатысады;
- ҚР аумағында еншілес банк ашуға рұқсат береді;
- ҚР аумағында, одан тыс жерлерде банк филиалдарын, өкілдіктерін ашуға келісімін және банк операцияларын жүргізуге лицензия береді;
- банктердің бағалы қағаздар эмиссиясы жобасының, оның тіркелуіне дейін өзі белгілеген тәртіппен міндетті сараптауын жүргізеді;
- ол банктерге кредит беруге, банктердің қарыз капиталы нарығындағы ашық позициясына бақылау жасауға құқылы. Банктерге соңғы сатыдағы кредит беруші болады, қайта қаржыландыру саясатын жүргізеді;
- банктердің жұмысына және шетелдік валютаны сатып алу, сату және айырбастау ұйымдарына бақылау мен қадағалау жүргізеді, әрі пруденцияалдық нормативтер белгілейді;
- ҚР-да ресми мөлшерлемелерді өзгерту арқылы банктік пайыз мөлшерлемелерінің деңгейін реттеуді жүргізеді;
- ҚР-да информациялық процестерді ақша-кредит реттеуі әдістерімен бәсеңдете алмаған жағдайда Ұлттық банк банктердің операциялары бойынша кредиттік салымдарды шектеу және пайыз мөлшерлемелерін өзгертуге құқықтар береді;
- ҚР-да есеп айырысу тәртібін, жүйесін және нысандарын анықтайды, қазақстандық теңгемен банкаралық есеп айырысулардың мезгілінде және үзіліссіз жүргізілуін қамтамасыз ететін жүйенің жұмыс істеуін ұйымдастыруы тиіс;
- ҚР-да валюталық реттеу мен валюталық бақылауды жүзеге асырады және валюталық операциялардың барлық түрін жүргізуге құқылы;
- банк ісі, есеп айырысу, валюталық операциялар жүргізу бойынша банктерге, валютаны сатып алу, сату және айырбастау операцияларын жүзеге асыратын мекемелерге және олардың клиенттеріне орындауға міндетті нормативтік актілер шығарады, сонымен қатар, олардың орындалуын бақылайды;
- бақылау және қадағалау функцияларын қамтамасыз ету үшін банктерге, шетелдік валютаны сатып алу, сату, айырбастаумен айналысатын ұйымдарға бухгалтерлік, статистикалық, т.б. есеп берудің тізімін, формасын және мерзімін бекітеді;
- егер заңды актілермен басқалары қарастырылмаса, ҚР-ның Үкіметімен келісіп, банктердің және басқа шаруашылық субъектілермен жүзеге асырылатын есеп айырысу, ағымдағы бюджеттік және басқа да шоттардан төлем жүргізу кезегін, есеп айырысуларды реттеу мақсатында бекіте алады;
- Ұлттық банкіге жүктелген функцияларды жүзеге асыруға көмектесетін ұйымдарды құруға және оларды басқаруға қатысуға құқылы;
- қолма-қол банкноттар мен монеталарды есепке алу, сақтандыру, тасу және инкассациялау ережелерін бекітеді, банкноттар мен монеталарды тасуды, сақтандыруды және инкассациялауды қамтамасыз етуге қатысады, банкноттар мен монеталардың мемлекеттік резервтік қорларын құрады;
- ҚР банктерінің жиынтық балансын құрады және тұрақты түрде жариялайды;
- ішкі және сыртқы активтер бойынша болжамды есептер шығарады;
- ақшалай қаражаттарды есепке алуда қате кеткенде немесе қолдан жасалған құжаттар бойынша есепке алынған қаражаттар анықталған жағдайда клиенттердің және банктердің шоттарынан ақша қаражаттарын сөзсіз шегеру құқына ие;
- ҚР-дағы банктер жүйесіне кадрларды дайындауға қатысады.
Сирек жағдайларда мемлекеттік бюджеттің қаражаттары арқылы қаржыландырылатын кредиттік-есеп айырысу және ұйымдардың кассалық қызмет көрсетуімен байланысты операциялар жүргізеді.
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес болатын басқа да қызметтер атқарады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банк қызметерінің біріне - Бақылау агенттігімен бірге екінші деңгейдегі коммерциялық банктердің қызметтерін қадағалау және реттеу жатады. Екі деңгейлі банктік жүйе жағдайында Ұлттық банкінің негізгі мақсатының бірі - бұл банктік қызметті макроэкономикалық деңгейде басқару процесін ұйымдастыру, еліміздегі банктердің және басқа да қаржы-кредит институттарының қызметтерін реттеу, банктік және ақша жүйелерінің қызмет етуінің тұрақтылығын ұстап отыру болып табылады. Ұлттық банкінің басқару құрылымы мен қызметін ұйымдастырудың басқа да мәселелері Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Заңы және Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Ережесі негізінде анықталады.
Ұлттық банкі өзінің қызметтерін орындауы үшін басқарма, директорат, бас аумақтық және облыстық басқармалармен қатар, басқа да жергілікті құрылымдық бөлімшелері бар. Ұлттық банкінің құрылымы 1-суретте көрсетілген.
Халықаралық экономикалық қатынастарды, халықаралық тауарлар нарығын дамыту жағдайында сыртқы сауданы қаржыландыру коммерциялық банктердің қызметі ретінде бөліп көрсетіледі. Экспорттаушылармен есеп айырысу үшін қажетті валюталардың еркін айналушылығы, импорттаушылардың сыртқы сауда операциялары бойынша аккредитив қоюы, есеп айырысуларды қамтамасыз ету, импорттаушыларға сақтандыру қызметтерін көрсетуші банктердің өзіне міндеттемелер қабылдауын талап етеді.
Банктердің бағалы қағаздармен операциялар жасау кезіндегі делдалдық қызметі қосымша кірістер алу, өзінің өтімділігін ұстап тұру мақсатындағы бағалы қағаздарды сатып алу кезіндегі операцияларды жүзеге асыру жағдайында көрінеді. Банк бағалы қағаздарды сатып ала отырып, оларды мемлекеттік билік органдары алдындағы салымдар бойынша міндеттемелерді қамтамасыз ету түрінде пайдаланады. Банктердің сатып алатын бағалы қағаздарының мынадай түрлері болады:
- мемлекеттік бағалы қағаздар (қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді);
- корпорациялардың облигациялары;
- әртүрлі компаниялардың акциялары;
- банктік акцептер;
- нарықта айналым жасап жүрген коммерциялық вексельдер;
- тауар-несие корпорацияларының сертификаттары.
Құндылықтарды сейфтерде сақтау коммерциялық банктердің тарихи маңызды қызметі болып саналады. Құндылықтардың сенімді сақтаушысы ретіндегі банктің жоғары беделіақшалар мен өзге де құндылықтар үшін оның кассалық операцияларының, қорларының, сақтайтын органдарының, кассалық сейфтердің болуымен нығайтыла түседі. Құндылықтарды сақтауда банк екі формада жүзеге асыра алады:
банк шартқа сәйкес көрсеткен қызметіне қарай ақы алатын және өз негізінде клиентке кепілдікті қамтамасыз ететін құндылықтарды сақтау үшін сефтер береді;
банк құндылықтарды өз жауапкершілігіне алып, агент рөлінде қатысқан кезде клиенттің өтініші бойынша жүргізген кезде болат камерада сақтайды.
Коммерциялық банктер операцияларының мазмұнын олардың балансы бойынша ашып көрсететін болсақ, банк технологиясы толық түсінікті бола түседі. Бұл жерде пассивтік операцияларға бірінші кезекті мән беріледі. Бұл операциялардың маңыздылығы, олардың банк қызметі үшін түпкі көздер жасайтындығынан, сондай-ақ міндеттемелер бойынша банктердің жауапкершілігін арттыратындығынан көрінеді.
Нарықтық экономикалы елдердің бүкіліне тән болып саналатын коммерциялық банктердің дәстүрлі, сол сияқты дәстүрлі емес бүкіл қызметін мынадай негізгі үлгіде топтастыруға болады. (1 кесте)
1 - кесте Коммерциялық банктің негізгі қызметтерін топтастыру
Дәстүрлі
Дәстүрлі емес
- Депозиттік-ссудалық
- Есеп айырысулар және несие қарыздарын өтеу кезіндегі үшінші жақ үшін міндеттемелер мен кепілдіктер беру
- Клиенттерге кассалық қызмет көрсету
- Шетел валюталарын, қымбат металдар мен тастарды сатып алу және сату
-Клиенттердің есеп-шоттарын, тапсырма бойынша есеп айырысуларын жүргізу
- Сенім білдіру негізінде қаржыларды тарту мен орналастыру және клиенттердің тапсырмасы бойынша олардың қаржылары мен бағалы қағаздарын басқару
- Төлем құжаттарын шығару (чектер, вексельдер, аккредитивтер).
- Банк қызметімен байланысты мәселелер бойынша клиенттерге кеңестер беру
- Мемлекеттік және өзге де бағалы қағаздарды сатып алу, сату және сақтау
- Қызметтер көрсету (лизингтік, факторингтік, инжинирингтік)
Банк ресурстарын құру үшін банк қаржылары қарастырылатын, содан кейін актив бойынша пайдаланылатын коммерциялық банктің операциялары пассивтік операциялар ретінде түсіндіріледі. Ал банк активтерінің көлемі мен құрылымы олардың құрылған көздері есебінен, яғни банк пассивтерімен анықталады.
Банк пассивтерін құру процесі, олардың құрылымдарын оңтайландыру, соған орай ақша қаражаттарының бүкіл көздерін басқару сапасының ресурстық мүмкіндіктерді құруы банк қызметінің негізгі кезеңдерінің бірі болып саналады. Тұрақты ресурстық базаның болуы банктің активтік операцияларды табысты жүргізуіне мүмкіндік береді.
Банктің пассивтік операцияларды жүргізуі нәтижесінде банк капиталы мен қарастырылған қаржылардан тұратын банк ресурсы пайда болады.
Меншікті капитал - бұл кез келген шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық ресурстарының маңызды бөлігі. Ол жарғылық. резервтік қорлардан, резервтерден және пайдалардан тұрады. Коммерциялық банктердің меншікті капиталының рөлі мен мөлшерінің басқа қызмет түрлерінмен айналысатын өзге шаруашылық жүргізуші субъектілерден ерекшеленетін өзгешелікті сипаты бар. Оның өзгешелігі мынада: банктер меншікті капитал есебінене қаржыларға деген жалпы қажеттіліктің 10 пайызын, ал қалған субъектілер қаржылардың 40-55 пайызын жабады. Меншікті капитал банк қызметінің шекарасын айқындайды, сонымен қатар оның қаржылық тұрақтылық дәрежесін де көрсетеді. Банкті құрудың бастапқы кезеңінде, меншікті қаржылар, онсыз банк қызметін бастай алмайтын бірінші кезекте жұмсалатын шығындарды жабады. Қарастырылған қаржылар ресурстарының құрылымында айрықша орынға ие болады. Өйткені, активті операцияларды жүзеге асыру үшін ақша ресурстарына деген қажеттіліктің 90 пайыздан астамы осы ресурстар есебінен жабылады. Банк тәжірибесінде барлық қарастырылған қаржылар оларды шоғырландыру тәсілі бойынша депозиттерге және өзге қарастырылған қаржыларға бөлінеді - бұл банктер басқа банктерден займдар түрінде немесе ақша нарығында өзінің борыштық міндеттемелерін сату жолымен алынатын ресурстар.
Қарастырылған ресурстардың негізгі үлесін депозиттер құрайды. Депозиттік операциялар - бұл қайтарымдылық және сыйақы төлеу жағдайында заңды және жеке тұлғалардан ақша қаражаттарын тарту бойынша жүзеге асыратын банктердің операциялары.
Экономикалық мазмұны бойынша депозиттерді мынадай 4 топқа топтастыруға болады:
талап еткенге дейінгі депозиттер - бұл қайтарылатын мерзімі көрсетілмеген депозиттер, яғни мерзімі шектелмеген, депозитордың бірінші талап етуі бойынша толық немесе жартылай қайтарылады;
шұғыл депозиттер - бұл қайтаратын белгілі мерзімі көрсетілген депозиттер.
Сақтық кассалары - бұл салымшыға сақтық (жинақ) кітапшаларын жазып беру арқылы жүзеге асырылатын, жеке тұлғалардың салымдары. Сақтық салымдарының мынадай түрлері бар: бағалы қағаздар салымдары (депозиттік сертификаттар, банктік вексельдер, валюталық вексельдер).
Коммерциялық банктер тәжірибесінде пассивті операцияларға айқындаушы операциялар жатқызылады, өйткені, ресурстардың жеткіліктілігі активті операциялар жасауға мүмкіндік береді. Коммерциялық банк балансының пассиві бойынша ресурстарды құрудың төмендегідей көздерін көрсетуге болады:
салымдар (депозиттер) қабылдау;
клиенттердің есеп шоттарын, оның ішінде банк-корреспонденттерді ашу және жүргізу;
меншікті бағалы қағаздар (акциялар, облигациялар), қаржы құралдарын (вексельдер, депозиттік және сақтық сертификаттарды) шығару;
банкаралық несие ресурстарын алу.
Коммерциялық банктер ресурстарды жедел қарастыру үшін, ақшалай қаржылар сатылатын ресурстардың банкаралық нарығының мүмкіндіктерін пайдаланады. Қарыз алу көздері баланстың төлем қабілеттілігін ұстап тұру мен міндеттемелердің үзбеліксіз орындалуын қамтамасыз етеді. Банктер бір-біріне корреспонденттік есеп-шоттар ашады және банк жүйесінің тұтастай тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін шарттық негіздерде ақшалар сатады. Егер коммерциялық банктерге орталықтандырылған несиелер берілетін болса, Орталық Банк (ҚР Ұлттық банкі) кредитор (сатушы) болып қатысады, ондай жағдайда макроэкономикалық тұрақтылыққа қатысты ауытқып отыратын қайта қаржыландыру ставкасы қолданылады. Коммерциялық банктер банкаралық несие беру кезінде қайта қаржыландыру ставкасына қарағанда неғұрлым жоғары ставкалар белгілейді.
Пассив бойынша түпкі деректер құрылымын жинақтау кезінде банктердің мынадай ресурстарын бөліп көрсетуге болады:
меншікті капитал (банк қоры);
қатыстырылған ресурстар (салымдар, депозиттер);
қарыз алу көздері (банкаралық ссудалар).
Банктердің активтерін басқару меншікті және қатыстырылған қаржыларды жоғары табыс пен тәуекелдің төмен болуына ұмтылу арасында объективті қажетті тепе-теңдіктің тұрақты түрде қамтамасыз етілуін ұстап тұратындай тәртіпте орналастыруын білдіреді.
Коммерциялық банктердің активті операциялары активтердің құрылымына, тәуекел активтердің көлеміне, активті операциялар мен өтімділіктің әртүрлілігіне қатысты, оның операцияларының негізгі және айқындаушы бөлігін құрайды. Банктің активтерін мынадай 4 категорияға бөлуге болады:
кассада қол ақшаның болуы;
бағалы қағаздар инвестициялары;
ссудалар
ғимараттар мен құрылыстар.
Коммерциялық банк активтерінің бірінші категориясы - кассада қол ақшаның болуы, өтімділік дәрежесі жоғары, сонымен бір мезгілде табыс әкелмейтін топ болып саналады. Активтердің екінші және үшінші категориялары мол кірісті, бірақ тәуекелділігі жоғары болып саналады.
2 Қазахстан Республикасының Ұлттық банкі - мемелекеттік орталық банк ретінде
2.1 Әлемдік макроэкономикалық тәуекелдер мен қаржы нарығының тәуекелдері мен үрдістеріне талдамалық талдау
Еліміздегі барлық банк жүйесін реттеуші ұйым ролін атқара отырып, орталық банк экономикамызда басты орын алады.
Орталық банк еліміздің эмиссиялық және резервтік орталығы ретінде ақша-несие және валюта саясатын анықтайды. Оның қызметінің басты мақсаты пайда табу емес, тек ақша-несие саясатын жүргізуге және еліміздің банк жүйесіне жетекшілік етуге бағытталады.
Орталық банктің тарапынан ақша-несиелік реттеудің негізгі объектісіне экономикамыздағы жалпы қолма-қол және қолма-қолсыз ақша массасы жатады.
Ұлттық банк - бұл бұрыңғы қарапайым клиенттерге қызмет көрсетумен айналысқан, қарапайым мемлекеттік банктен орталық, эмиссиялық банкке ауысқан, банктердің банкісі болып табылады. Іс жүзінде Ұлттық банкте барлық кассалық резервтердің шоғырлануы және олардың шаруашылық айналымына түсуі Ұлттық банктер мекемелерінің коммерциялық банктер кассасын толтыру арқылы жүзеге асырылады. Барлық банктер қолма-қолсыз есеп айырысуларды Ұлттық банк мекемелері арқылы жүргізе отырып, қажет жағдайларда Ұлттық банктен несие ала алады.
Ұлттық банк - бұл ақшалай резервтерді құрайтын, оған қоса меншікті алатын валюта резервтерден, басқа да материалдық бағалықтардан тұратын мүліктерге ие болып табылатын заңды тұлға.
Ұлттық банк өзінің атқаратын мәні жағынан біртұтас ұйым болып табылады, ал мемлекет тек оның жарғылық қорының иесі. Бүгінгі жарғылық қордың мөлшері - 20 млрд. теңгені құрайды. Негізгі қорлары ғимараттардан, құрылғылардан, құрал-жабдықтардан, көліктік құралдар мен басқа бағалылықтардан, аз айналым қорлары банкке тиесілі болып табылатын меншікті ақшалай қаражаттардан тұрады.
ҚР Ұлттық банкісінің басты міндеті ұлттық валютаның ішкі және сыртқы тұрақтылығын қамтамасыз ету.
Сол сияқты Ұлттық банкке мынадай қосымша міндеттер жүктеледі:
ақша айналысы, несие, банктік есеп айырысулар мен валюталық қатынастар төңірегінде мемлекетіміздің экономикалық даму мақсатына жетуге және оның әлемдік экономикаға интеграциялануына жағдай жасайтын мемлекеттің саясатын жасау және жүргізу;
ақша, несие және банктік жүйенің тұрақтылығын қамтамасыз ету;
банктік қызметті реттейтін нормативтік құқылық актілерді қолдану қарыз берушілер мен клиенттер мүддесін қорғау және олардың орындалуына бақылауды жүзеге асыру.
Қазақстан Ұлттық банкті мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын және жүзеге асыратын орган болып табылады.
ҚҰБ ақша-несие саясатының басты мақсаты: ұлттық валютаның тұрақтылығын, яғни оның төлем қабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты тұрақтылығын қамтамасыз етуді көздейді.
Ақша-несие саясаты - бұл айналыстағы ақша массасын, несие көлемін, сыйақы мөлшерлемесін өзгертуге жалпы банк жүйесінің қызметін реттеуге бағытталған шаралар жиынтығы.
Ақша-несие саясатының макроэкономикалық деңгейдегі субъектісі Ұлттық банк болып табылады. Ал ақша-несие саясатының Ұлттық банк тарапынан реттеу объектісіне экономикадағы қолма-қол және қолма-қолсыз ақша массасының жиынтығы жатады.
Ұлттық банк өзінің жүргізетін операциялары бойынша мынадай ресми сыйақы мөлшерлемерді белгілейді:
ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі;
РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемесі;
кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемесі.
Ұлттық банктің ресми сыйақы мөлшерлемелерін төмендегідей 2-кестемен беруге болады.
2 - кесте Ұлттық банктің ресми сыйақы мөлшерлемелері
Сыйақы мөлшерлемесінің түрлері
03.2011 ж
03.2011 ж
03.2011 ж
Қайта қаржыландыру
8
9
11
РЕПО операциялары бойынша:
овернайт
1 апта
2 апта
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Кері РЕПО операциялары бойынша
8
9
11
Дерек көзі: ҚҰБ статистикалық бюллетені № 3 (160) 2011, наурыз
Жоғарыдағы кестеден мынаны байқап отырмыз: қайта қаржыландыру, РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша 2011 жылдан 2011 жылға дейінгі аралықта олардың көлемі өсуде.
Ақша-несие саясаты қаржы нарығының тұрақтылығын сақтауға, сақтандыру нарығының, бағалы қағаздар нарығының әрі қарай дамуына және банк жүйесінің нығая түсуіне, экономиканың нақты секторын банктердің несиелеуін әрі қарай өсіру үшін жағдай жасауға, сондай-ақ ЖЗҚ-ның жетілдірілуіне мүмкіндік туғызады.
2011-2011 жылдарға арналған ақша-несие саясатының негізгі көрсеткіштерінің болжамы 3 кестеде беріледі.
3 - кесте 2009-2010 жылдарға арналған ақша-несие саясатының негізгі көрсеткіштерінің болжамы
Көрсеткіштер
2009
2010
2011
Инфляция, жылына орташа, %
4-6
3-5
0,9
Ресми қайта қаржыландыру ставкасы
5-6,5
4,5-6
11
Жалпы халықаралық резервтер, млн.АҚШ доллары
17541
17673
20726,7
Ақша базасы, млрд.теңге
768
804,2
1534,2
Ақша массасы, млрд.теңге
2008,3
2168,5
4815,2
3 кестеден көріп отырғанымыздай, 2009-2011 жылға арналған ақша-несие саясатының көрсеткіштерінің өскенін көріп отырмыз.
Банк секторы саласында Ұлттық банк тәуекелдері басқару жүйесін ендіру және ағымдағы қадағалау қызметін, оның ішінде жиынтық қадағалауды жетілдіру жұмыстарын жалғастыруда. Сонымен қатар, жеке тұлғалардың салымдарын міндетті түрде ұжымдық кепілдендіру жүйесін жетілдіруде.
2.2 Қазкоммерцбанк үлгісіндегі екінші деңгейлі банктердің қызметтерін бағалау
Жұмысымның зерттеу объектісі болып табылатын Қазком АҚ-ның қызметіне талдау жүргізетін болсақ, ең алдымен оның даму тарихына қысқаша сипаттама беріп кетейік.
Банк Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы заңнамасына сәйкес, 1990 жылдың 12 шілдесінде Медеу Банкі АҚ (Медеу банкі) деген атаумен ашық акционерлік қоғам ретінде құрылды. Банкті құру мақсаты банктік секторда түрлі қызмет түрлерін жүзеге асыру болды. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін, Медеу банкі басқаша атаумен - Қазкоммерцбанк АҚ болып қайта тіркеуден өтті және банктік операциялар жүргізуге ҰБК-ден 1991 жылы 21 қазанда №48 лицензия алды. Банктің Әділет министрлігі берген №4466-1910-АҚ тіркеу туралы куәлігі бар.
1994 жылдан бері Банк ҚР ҰБ мен ҚР Қаржы Министрлігі, сонымен бірге ЕБРР, Халықаралық жаңғыру және даму банкі, Ислам Даму банкі, Kreditanstalt Wiederaufbau және Азия Даму Банкі сияқты халықаралық қаржы институттары дайындаған және демеушілік ететін бірқатар арнайы бағдарламаларға қатысты.
1995 жылдан Қазкоммерцбанк ҚР Үкіметінің ресми консультанты ретінде экономикалық және саяси мәні бар мұнайгаз саласы кәсіпорындарын қайта құрылымдау және жекешелендіру процесіне белсене қатысты.
1996 жылы Банк өзінің негізгі мақсатына - банктік қызметтің халықаралық стандарттарға сай болуына - қол жеткізуде үлкен қадам жасады. Қазкоммерцбанк Deloitte & Touche фирмасынан толық халықаралық аудиторлық тұжырымдама алған бірінші қазақстандық банк болды. Тағы бір маңызды оқиға - Thomson BankWatch-BREE рейтинг агенттігінен халықаралық рейтингінің берілуі. Қазкоммерцбанк халықаралық кредиттік рейтинг алған Орта Азия республикаларындағы бірінші банк және аз ғана ТМД банктерінің біреуі болып табылады.
1997 сәуірінде Қазкоммерцбанк ЕБРР қаржыландыратын және сол кезеңде CCF Франция банктерінің (Credit Commerciale de France) ең динамикалық банктерінің бірінің қолдауымен жеделдетілген институционалдық дамуды көздеген твиннинг бағдарламасын жүзеге асыра бастаған бірінші банк болды. Банк үшін және бүкіл қазақстандық банк секторы үшін маңызды жетістік - 1997 ж. Осы сәтке дейін қарызгер ретінде тек ҚР Үкіметін ғана мойындаған, Неміс Мемлекеттік Hermes Экспорттық Сақтандыру компаниясының қарызгер ретінде бекітуі болды. Банк 1997 жылы өзінің бірінші синдикатталған несиесін тартты, содан бері Банк тұтастай 14 халықаралық синдикатталған несиле ала және төлей отырып, Синдикатталған несиелер нарығында белсенді болып келеді.
1998 жылдың мамыр айында Банк үш жылдық еурооблигациялар шығару арқылы 100 млн. АҚШ долларын тартты. Бұл шығарылым қазақстандық корпоративті эмитент еурооблигациясының бірінші шығарылымы болды. Кейінгі жылдары Банк барлығы 1,5 млрд. АҚШ долларынан артық сомаға ішкі және халықаралық еурооблигациялар шығарды.
1997-2004 жылдар аралығында Қазкоммерцбанкке қатарынан Euromoney, Global Finance және The Banker сияқты әлемнің жетекші қаржылық басылымдары Қазақстандағы үздік банк атағын берді.
2001 жылы Банк елімізде бірінші болып тікелей DEG халықаралық қаржы институтынан жеті жылға ұзақ мерзімді (үкімет кепілдігінсіз) несие алды.
2002 жылы Қазкоммерцбанк Кыргызавтобанкінің 74% акциясын алды, мұнан кейін ол Қазкоммерцбанк Қырғызстан деп атауын өзгертті. Сондай-ақ Қазкоммерцбанк Москвадағы Аймақ аралық кәсіпкерлікті дамыту банкімен (Москоммерцбанк КБ), оны одан әрі иелену мақсатымен, стратегиялық ынтымақтастық туралы Келісімге қол қойды.
2004 жылы ЕБРР Банкпен акционерлік капиталға қатысу жөнінде Келісімге қол қойды және одан әрі Банк шығарған 15% жай акцияны сатып алды.
Енді банктің құрымына тоқталайық. Банктің құрылымы келесі суретте көрсетілген. (4-сурет)
Сурет 4 - Банк құрылымы
Директор - Директордың орынбасары, бас бухгалтер және РКО басшысына ұйымдастыру, жоғары тұрған инстанция бастықтарына жол сілтеу;
Директордың орынбасары - Банктың коммерциялық қызметін ұйымдастыру және банктың өтімділігін басқару;
Бас бухгалтер - Банктың қаржылық балансын үнемі бақылап, тексеріп отырады;
Бірлескен бөлім - Ірі кәсіпорындармен жұмыс істейді, олармен келісім шартқа отырады;
Бэк офисі - Сырқы экономикалық жұмысты атқаруға құжат операциясын орындаушы банк бөлімшелері.
Кіші және орта бизнес - Жеке кәсіпкерлерге кіші және орта бизнесті несиелеу;
Валюталық бақылау секторы - Валюталарды заңсыз жасалған валюталардан айыру және оларды жою;
Бөлшек несие беру бөлімі - Клиенттерді қысқа және ұзақ мерзімді несиелермен несиелеу;
Стандартты бөлім - Есептік операцияларды басқару, кассалық операция және есеп айырысу;
РКО басшысы - Бөлшек несие беру бөлімі мен стандартты бөлімді басқарып, тексеріп отырады.
Қазкоммерцбанктің заңды тұлғалар бойынша жүзеге асыратын операцияларына келетін болсақ, олар келесідей:
1) Құрылымдық қаржыландыру - Қазком АҚ-ның негізгі міндеттерінің бірі өз клиенттерінің қызметін қолдау және дамыту.
Банк өз клиенттеріне шетелдік несие желілері шеңберінде қысқа мерзімді, орташа мерзімді, ұзақ мерзімді несиелеудің жаңа өнімдерін ұсынады, атап айтқанда:
Сауданы қаржыландыру
Инвестициялық жобаларды қаржыландыру
Жобалық қаржыландыру
Кімдер банктің клиенті бола алады?
Қазақстан Республикасында тіркелген кәсіпорын болса;
Экспорттық-импорттық операцияларды жүзеге асыратын кәсіпорын болса;
бір елден басқа елге тауар жеткізуге (дайын өнім, материалдар, қосалқы бөлшектер, жабдықтар және басқалар) сауда келісім-шарты бар кәсіпорын болса;
меншікті қаражатын пайдаланғысы келмейтін кәсіпорын болса;
ҚКБ-ның жоғары рейтингісі мен көшбасшылық позициясы қаржыландырудың салыстырмалы түрде төмен құнын ұсынуға мүмкіндік береді. ЭКАЭксимбанктің қатысуынсыз 5 жыл мерзімге дейін сауда мәмілелерін қаржыландыру мүмкіндігі. Жоғары білікті мамандардың көмегімен мәмілені оңтайлы құрылымдау жолымен қаржыландыру құнын төмендету мүмкіндігі.
- Несие беру мерзімі - 12 жылға дейін
- Негізгі борыш сомасы бойынша жеңілдетілген кезең - 2 жылға дейін
- Жобаны қарау мерзімі - 1 айға дейін
Кім банктің клиенті бола алады?
экономиканың түрлі салаларында (көлік, коммуникация, инфрақұрылым, жеңіл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
І. ОРТАЛЫҚ БАНКТІҢ РОЛІ МЕН ЭКОНОМИКА ЖҮЙЕСІНДЕГІ МАҢЫЗЫ
1.1 Қазақстан Ұлттық банкінің негізгі мақсаты, міндетттері, қызметтері, өкілеттері мен құқықтары
1.2 Орталық банк қызметін ұйымдастырудың нысандары мен ерекшеліктері
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІ - МЕМЛЕКЕТТІК ОРТАЛЫҚ БАНК РЕТІНДЕ
2.1 Әлемдік макроэкономикалық тәуекелдер мен қаржы нарығының тәуекелдері мен үрдістеріне талдамалық талдау
2.2 Қазақстан Республикасы қаржы жүйесінің тұрақтылығын айқындайтын жалпы қортындыларын талдау
2.3 Қазақстан Респуликасы қаржы жүйесінің тұрақтылығын айқындайтын жалпы қорытындыларын талдау
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІН ОҢТАЙЛАНДЫРУ МЕН ЭКОНОМИКА ЖҮЙЕСІНДЕГІ МАҢЫЗЫН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Орталық банк - бірінші деңгейдегі басты мемлекеттік банк, олардың мемлекеттік, халықтық немесе ұлттық болып аталатындығына байланысты, басты эмиссиондық, қандайда елдің болмасын ақша-несие институты.
Экономика басқарудың мемлекеттік органдары болып қатысатын, елдердің жалпы несие жүйесінде басты үйлестіретін және реттейтін органдар рөлін атқаратын, орталық банктер ерекше орын алады.
Орталық банктің эмиссионды қызметі ескі және қажетті қызметтерінің бірі болып саналады. Мемлекеттің өкілі ретінде орталық банкке тек қана блакнотқа қатынасты эмиссиондық монополия заңды түрде бекітілген, яғни, борыштық міндеттемелерді өтеудің жалпыға бірдей түпкілікті құралы болып саналатын жалпы ұлттық несие ақшалары.
Орталық банктің басты клиентурасы болып, экономика мен орталық банктер арасындағы делдалдар ретінде қатысатын коммерциялық банктер саналады. Орталық банк коммерциялық банктердің еркін ақша қол ақшаларын сақтайды, яғни, олардың кассалық резервтерін сақтайды.
Орталық банк үкімет атынан шетел валюталары мен алтын резервтерін реттейді, мемлекеттік алтын валюталық резревтердің дәстүрлі сақтаушысы болып табылады. Ол халықаралық есеп айырысуды, төлем баланстарын реттеуді жүзеге асырады, әлемдік нарықтық ссудалық капиталдар мен алтындар операцияларында қатысады. Ереже ретінде, орталық банк, өз елін халықаралық және аймақтық валюта-несиелік ұйымдарда көрсетеді.
Орталық банк - тұрақты экономикалық өсуге қол жеткізу, жұмыссыздық пен инфляцияны төмендету, төлем балансын теңдестіру басты мақсаттары болып саналатын мемлекеттің экономикалық саясатының құрамды бөлігі экономиканы ақшалай - несиелік реттеудің негізгі өткізушісі.
Өзіне орталық банкті, екінші және үшінші деңгейдегі іскерлік банктерді жүйесінің барлық ледерде өз құрылымдары бар, жекелкген операцияларды жүзеге асыруда өзіндік ерекшеліктерге ие, сонымен бірге банк ісіндегі жалпыға бірдей танылған заңдар мен талаптарды басшылыққа алады.
Қазақстан Республикасындағы банк жүйелерін реформалау дербес мемлекеттік құрудың алғашқы жылдарынан-ақ нарықтық экономикаға көшу кезіндегі объектік экономикалық процестермен айқындалған болатын. Осы жылдар ішіндегі банк саласындағы қайта құрулар микро және макроэкономикалық процестерге оң өзгерістер әкелуде. Банктер, салымшылар мен инвесторлар арасындағы делдалдарға айналуда, өзіне есеп айырысулар, салымшылар мен қарыз алушыларға көрсетілетін қызметтерді енгізетін қаржылық қызметтерді көрсету операцияларын жетілдіреді.
Жұмысымның өзектілігі бұл мемлекеттің несие жүйесінің бастапқы буыны болып табылатын, Орталық банк және екінші деңгейлі банктердің даму жолдарын қарастыру мен олардығң қазіргі жағдайына талдау болып табылады.
Жұмыстың мақсаты - мемлекеттің бас банкісі болып табылатын Орталық банктің теортикалық және тәжірибелік тұрғыдан талқылау болып табылады.
Қойылған мақсатқа жету барысында мынандай міндеттер қарастырылады:
oo Қазақстан Ұлттық Банкінің негізгі мақсаты, міндеттері, қызметтері, өкілеттері мен құқықтарының мазмұнын ашу;
oo Орталық банк қызметінің ұйымдаытсрудың нысандары мен ерекшеліктері;
oo Әлемдік макроэкономикалық тәуекелдер мен қаржы нарығының тәуекелдері мен үрдістеріне талдамалық талдау жүргізу;
oo Қазақстан Республикасының Үлттық банкінің жүргізген экономикалық саясаты мен қаржы тұрақтылығын айқындайтын негізгі қорытындыларын бағалау;
oo Қазақстан Рспубликасының Ұлттық Банкінің қызметтерін оңтайландыру мен экономика жүйесіндегі маңызын арттыру жолдары.
1 Орталық банктің ролі мен экономика жүйесіндегі маңызы
1.1 Қазақстан Ұлттық банкінің негізгі мақсаты, міндетттері, қызметтері, өкілеттері мен құқықтары
Ұлттық банк - бірінші деңгейдегі басты мемлекеттік банк, олардың мемлекеттік, халықтық немесе ұлттық болып аталатындығына байланысты, басты эмиссиондық, қандайда елдің болмасын ақша-несие институты.
Банк жүйесіндегі реформаларды жүргізу жөніндегі нұсқауларға сәцкес, бұрынғы Жинақ банкі Қазақстан Республикасының мемлекеттік-акционерлік Халықтық банкі болып қайта құрылды, сөйтіп, салымдар қабылдайтын және ссудалар беретін коммерциялық банк мекемесі түрінде көбірек іс-қимыл жасай бастады, ал оның бұрынғы қызметі тұрғын халыққа әлеуметтік қызметтер көрсету болып келген еді. Сондай-ақ 1994 жылы республикада Эксимбанк (экспорттық-импорттық банкпен Мемлекеттік даму банкі құрылып, өздерінің қызметтерін дамыта бастады. Соның нәтижесінде (1995 жылғы 21 тамызда жоғарыда атап өткен банктер, банктің жарғылық қорын бес миллиард теңгеге дейін көбейте отырып, Қазақстан Республикасы Эксимбанкіне Қазақстанның Мемлекеттік даму банкінің бүкіл міндеттемелерін өткізіп беру жолымен бір-біріне қосылды. Республиканың банк жүйесіндегі реформа қағидалары жыл өткен сайын банктердің қызметін неғұрлым дәл айқындай түсуде.
ҚР Ұлттық банкі субсидиялық несиелерге бағытталған тәжірибеден толықтай дерлік бас тартып, банктер арасындағы бәсекенің пайда болуы мен дамуына ықпалын тигізетін несие аукциондарының жүйесі арқылы банктерге орталықтандырылған түрде несиелер бере бастады.
Сонымен бір мезгілде Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі 1995 жылы шағын акционерлік, кооперативтік және жеке меншік банктер санын қысқарту, банктерді ірілендіру саясатын жүргізді. Банктердің жарғылық қорының ең төменгі мөлшерінің деңгейін белгілеу тәжірибесі осы айтылғандарды растайды. Осыған дейін іс-қимыл жасаған шағын коммерциялық банктер үшін 300000 американ доллары (1995 жылғы наурыздағы ҚР Ұлттық Банкі бағамы бойынша 18,0 млн. теңгеден асады)сомасында белгіленген, өзінің валюталық лицензиясы мен өзінің филиалдар жүйесі және тұрғын халықтан 1,5 млн. АҚШ доллары деңгейінде (1995 жылғы 30 наурыздағы ҚР Ұлттық Банкі бағамы (курсы) бойынша 91,5 млн. теңгеден асады) ақша салымдарын қабылдау құқығына лицензиясы бар банктер мен жаңадан құрылатын банктер үшін ең төменгі мөлшер 500 мың АҚШ доллары (1995 жылғы 30 наурыздағы ҚР Ұлттық банкті бағамы (курсы) бойынша 30,5 млн. теңге сомасында белгіленген. Оның үстіне, белгіленген жарғылық қордың ең төменгі мөлшерін әрбір банк 1995 жылғы 15 сәуірге дейін толтыруға тиіс болды, бұл талапты орындамаған жағдайда ҚР Ұлттық банкі мұндай банктердің одан әрі өмір сүруі мен оның қызмет істеуі туралы мәселені шешуді алдыға қойды. Құқықтық негіздерді, реттеу мен бақылау жүйесін дамытуды нарықтық жағдайдағы банк жүйесінің тиімді қызметін қамтамасыз етудің міндетті және қажетті жағдайы болып саналады.
Банк қызметі саласындағы реформаларды жүргізудің одан кейінгі кезеңдерінде нарықтық экономикаға негізделген банк жүйесі іс-қимыл жасай алатындай, олардың құқықтық негіздерін жасаумен байланысты екінші деңгейдегі банктер.
Қызметін реттеуге бағытталған сапалық қайта құрулар болды. Банк жүйесінің құрылымдық проблемаларын шешуге бағытталған банкті реформалау стратегиясы міне, соған қызмет етті. Сонымен бірге, банк жүйесінің құрылымдары мен мақсаттарының айқын еместігі, сондай-ақ несие тәуекелі, несиемен қамтамасыз ету, өтімділік, қаржы тәртібі мен банкроттық сияқты негізгі тұжырымдамаларды шектеулі түрде түсіну қажетті құқықтық негіздерді жасау міндеттерін қиындата түскені де шындық. Шын мәнісінде заңдардың сақталуын бақылау жөніндегі жасалатын тетіктер, сондай-ақ жаңа коммерциялық өзара қатынастарды орнықтыру және қалыпты қызмет істейтін банктер жүйесін құруға көмегін тигізуі тиіс. Осы айтылғандармен бірге банк ісінде сот шешімдерін тану мен орындауды кеңілдету тетіктері, кепілдіктерді тіркеу бойынша орталық қызметтер; несиелермен қамтамасыз ету; салық жинау және соған ұқсас басқа да міндеттемелерді орындау бойынша органдар құру талас тудырмайды.
Қазақстан Республикасының банк жүйесі 1995-1996 жылдар институционалдық, функционалдық және құқықтық қатынастарда тағы да көптеген өзгерістерді басынан кешірді. Мысал үшін, 1995 жылғы дейін республикадағы банктердің саны өсе түсіп, 1995 жылдың басында жарғылық қорларын құру тәсілдері бойынша бір-бірінен өзгешеленетін жүз сексен төрт банкті құраса, оның көлемі аз уақыт ішінде күрт азайып, осы жылдың соңындағы банктердің саны жүз отыз ғана болды.
Қазақстан Республикасының банк жүйесіндегі институционалдық қайта құрулар банкроттықа ұшыраған коммерциялық банктерді таратумен, сондай-ақ жарғылық капиталдарын қосу жағдайында банктерді ірілендірумен қоса қабаттасып жүрді. Соған сәйкес, республика аймақтары бойынша осы кезеңдерде екінші деңгейдегі банктердің филиалдары 1995 жылдың соңындағы 1026-дан 1996 жылдың соңында 949-ға дейін қысқарды. Осы кезеңдердегібанктер саласындағы өзгерістер жарғылық қордың көлемін қалыптастыру бойынша жүрді. 1995 жылдың аяғында нақты жарғылық қоры 20 млн. теңгеге жетпейтін 69 банк болса, 1996 жылдың соңында олардың саны 33 банкке дейін қысқарды. Ал ірі банктер өз кезегінде сол деңгейлерінде қалды. Дегенмен, коммерциялық банктердің санын қысқарту одан кейінгі жылдарда да жалғасты. Банк жүйесін реформалау нәтижелері 2001 жылдың аяғында Қазақстан банктер санының күрт азаюына әкеліп соқты. 200- жылдың басында Республикада 43 банк қызмет істесе, жылдың аяғында - 38 болды, 2008 жылдың соңында - 34 банк, ал 2008 жылдың аяғында - 33 банк.
Функционалдық қатынастарда соңғы жылдары банктер дәстүрлі, сол сияқты дәстүрлі емес қызметтер көрсету бойынша да өздерінің операцияларының ауқымын барынша кеңейте түсті. ҚР Ұлттық банкінің лицензиясын алған көптеген банктер мемлекеттік бағалы қағаздар оперцияларымен айналысады, айналымға вексельдерді, елдің орталық банкінің нотасын, пластикалық карточкаларды, электрондық аударымдарды енгізу арқылы қазіргі есеп айырысу операцияларын дамытады.
Сонымен, Қазақстанның банк жүйесі өткен алғашқы бес-алты жыл ішінде белгілі бір дәрежеде әлемдік тәжірибеде өмір сүретін стандарттар мен моделдер бойынша қайта құрылып үлгерді, соның нәтижесінде нарықтық экономиканың негізгі қағидаларына жауап бере бастады. Сонымен бір мегілде, Республикада банктердің құқықтық, ұйымдық негіздерін жетілдіру әлі де жалғаса түсуде, бұл ішкі және сыртқы сипаттағы көптеген факторлармен байланысты болып саналады.
Қазақстан Ұлттық банкі республиканың орталық банкі болып саналады және Қазақстан Республикасының қазіргі банк жүйесінің жоғарғы деңгейін білдіреді. Ол орталық банктермен және басқа елдердің банктерімен, халықаралық банктермен және өзге де қаржы-несие ұйымдарымен қатынаста, Қазақстан Республикасының атынан оның мүдделерін қорғайда. Жоғарғы және екінші деңгейдегі банктер қызметі сипатының өзгеруі құқықтық реттеулерді талап етеді. Қазақстан Республикасының Конституциясы республиканың Ұлттық банкі соған сәйкес өзінің қызметі құратын және жүзеге асыратын құқықтық негіз болып саналады.(13) Мыналар Қазақстандағы банк қызметін реттейтін негізгі нормативтік актілер болып саналады: 1995 жылғы 30 наурыздағы заң күші бар Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі туралы, 1995 жылғы 31 тамыздағы заң күші бар Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы заңдар (кейіннен өзгеріліп толықтырылған) және басшылыққа алу үшін Қазақстанда қазіргі уақытта қолданылатын республиканың бірқатар басқа заңдары, халықаралық шарттар мен келісімдер.
1.2 Орталық банк қызметінің ұйымдастырудың нысандары мен ерекшеліктері
Экономика басқарудың мемлекеттік органдары болып қатысатын, елдердің жалпы несие жүйесінде басты үйлестіретін және реттейтін органдар рөлін атқаратын, орталық банктер ерекше орын алады.
Осыдан туындай отырып, орталық банктер келесі не - гіз - гі қызметтер атқарады:
- банкнота эмиссиясын монополды жүзеге асырады;
- банктердің банкісі болып табылады - банктердің қызметтерін қадағалауды жүзеге асырады;
- үкімет банкирімен;
- ақша-несие реттеуін жүргізеді;
- есеп айырысуларды жүзеге асырады.
Орталық банктің эмиссионды қызметі ескі және қажетті қызметтерінің бірі болып саналады. Мемлекеттің өкілі ретінде орталық банкке тек қана блакнотқа қатынасты эмиссиондық монополия заңды түрде бекітілген, яғни, борыштық міндеттемелерді өтеудің жалпыға бірдей түпкілікті құралы болып саналатын жалпы ұлттық несие ақшалары.
Ұлттық ақша бірліктерінің эмиссиясына-монополия, орталық банкке несие институттарының өтімділігін бақылауға мүмкіншілік береді.
Орталық банктің басты клиентурасы болып, экономика мен орталық банктер арасындағы делдалдар ретінде қа - ты - сатын коммерциялық банктер саналады. Орталық банк коммерциялық банктердің еркін ақша қол ақшаларын сақтайды, яғни, олардың кассалық резервтерін сақтайды.
Тарихи осы резервтер, депозиттердің қарызын өтеу үшін кепілдік қоры сапасында орталық банкіге коммерциялық банктермен орналастырылады.
Орталық банк ұлттық несие жүйесінде стандарттау және кәсіби шеберлеудің қажетті деңгейін қолда отырып қадағалауды жүзеге асырады.
Орталық банк үкімет банкі ретінде, үкімет үшін несиелер мен есеп айырысу операцияларын орындауды көрсету кезінде, мемлекеттік экономикалық бағдарламаларды қолдауы және мемлекеттік құнды қағаздарды орналастыруы тиіс.
Орталық банк үкімет атынан шетел валюталары мен алтын резервтерін реттейді, мемлекеттік алтын валюталық резревтердің дәстүрлі сақтаушысы болып табылады. Ол халықаралық есеп айырысуды, төлем баланстарын реттеуді жүзеге асырады, әлемдік нарықтық ссудалық капиталдар мен алтындар операцияларында қатысады. Ереже ретінде, орталық банк, өз елін халықаралық және аймақтық валюта-несиелік ұйымдарда көрсетеді.
Орталық банктің барлық қызметтері тығыз өзара байланысты. Мемлекет пен банктерді несиелеуде ссуда - лық пайыз деңгейінде ықпал етеді, үкімет міндеттерін өтеу мен шығаруды жүзеге асыруда, орталық банк бір мезгілде несие құралдарының айналымын туғызады.
Орталық банк өз қызметтерін - банкті пассивті және активті түріндегі, операциялар арқылы жүзеге асырады.
Пассивті операциялар деп, олардың көмегімен банктік ресурстар құралуын, ал банктік ресурстар орналастыру арқылы жасалған операцияларды активті деп атайды.
Пассивті операциялар:
- эмиссия;
- несие мекемелердің кассалық резервтерін сақтау;
- елдердің ресми алтын валюталық резервтерін сақтау;
- коммерциялық банктердің міндетті резервтері;
- мемлекеттік органдар мен боюджеттер есептерін жүргізу;
- есеп айырысудағы шоттар;
- шетел банктерінің есепшоттары;
- банктің капиталы мен резервтері.
Активті операциялар:
- бағалы металдар мен шетел валюталарын сатып алу;
- есеп шоттарындағы шетел банктерінің депозиттерінің қаржылары;
- кассалық қол ақшалары;
- коммерциялық банктерге несиелерді беру;
- үкіметке несиелер беру;
- мемлекеттік құнды қағаздарды сатып алу;
- мемлекеттің қаржыландыруы;
- банктің қорлары.
Орталық банк - тұрақты экономикалық өсуге қол жеткізу, жұмыссыздық пен инфляцияны төмендету, төлем балансын теңдестіру басты мақсаттары болып саналатын мемлекеттің экономикалық саясатының құрамды бөлігі экономиканы ақшалай - несиелік реттеудің негізгі өткізушісі.
Ақша-несие саясаты - ақша көлемінің және несие саясатының өзгеруін анықтаушы, несиелердің көлемін пайыздық ставкалар деңгейін және ссудалық капитал нарығының басқа көрсеткіштерін реттеуге бағытталған ақша саясатының жиынтық шаралары.
Ақша-несие саясаты екі бағытта жүргізіледі:
1) Несие беруді және ақша эмиссиясын ынталандыру. Несие беру шекараларының кеңеюі - несиелік басқыншылық;
2) Несие, ақша эмиссиясын шектеу және ұстану несиелік рестрикция.
Ақша-несие саясатының негізгі құралдары болып саналатындар:
oo пайыздық ставка - бұл орталық банктің біртұтас ресми ставкасын қайта қаржыландыруды белгілейді. Ол ақша нарығының жағдайына, несиелер бойынша сұраныс пен ұсынысқа, инфляция деңгейіне қатысты болады;
oo резервтік талаптар - бұл салымшылардың мүдделерін қорғау мақсатында олардың міндеттемелері бойынша банктің төлем тәуекелін төмендету үшін банкке берілетін несие көлемін реттейтін қажетті құрал;
oo ашық рыноктағы операциялар - бұл ақша көлемін реттеу мақсатымен қайталама рыноктағы қазынашылық векселдерді, мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алу - сату бойынша орталық банкті жүзеге асыратын операциялар;
oo үкіметке несиелер;
oo банктерге несиелер;
oo валюта нарығындағы орталық банктің интервенциялары - бұл ұлттық валюталық курсына ықпал ету үшін банкаралық немесе биржа нарығында шетел валюталарын сатып алу-сату.
Ақша-несие саясатының әдістері екі топқа бөлінеді:
жалпы, тұтастай ссудалық капитал нарығына әсер етуі;
сұрыпталған (таңдап алу), нақты несие түрлерін реттеу жекелеген салаларына ірі фирмаларына несие және т.с.с. үшін тағайындалған.
Жалпы әдістерге жататындар:
есеп (дисконт) саясат;
ашық нарықтағы операциялар;
банктердің міндетті резервтерінің өзгеруі.
Сұрыпталған әдістерге жататындар:
несие басымдылық салаларына сандық параметрлерін тағайындау;
арнайы несие қаржы мекемелерін орнату, құнды ақшаларға векселдерді қайта есепке алу кезінде жеңілдік қолданумен және неғұрлым төмен пайыз ставкалары бойынша басым салаларға несие беруді жүзеге асыру;
несиелерді экономиканың басым аяларына беру - ші, несие мекемелеріне әр алуан жеңілдік түрлерін тарату.
Ұлттық банк өзінің негізгі қызметтерін жергілікті жерлерде облыстық, қалалық бас филиалдары арқылы жүзеге асырады. Олар филиалдың құқықтарын пайдаланады және Ұлттық банк атынан қызмет етеді.
Ұлттық банк Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Заңға сәйкес мынадай қызметтер мен операцияларды орындайды:
- айналыстағы ақша массасыныңкөлемін реттеу жолымен ҚР-да мемлекеттік ақша-кредит саясатын жүргізеді, ҚР аумағында банкноталар мен монеталарды айналысқа шығарушы жалғыз эмитент болып табылады;
- кепіл беруші Үкімет болып табылатын ҚР-ның ішкі және сыртқы қарызына қызмет көрсетуге қатысады;
- ҚР аумағында еншілес банк ашуға рұқсат береді;
- ҚР аумағында, одан тыс жерлерде банк филиалдарын, өкілдіктерін ашуға келісімін және банк операцияларын жүргізуге лицензия береді;
- банктердің бағалы қағаздар эмиссиясы жобасының, оның тіркелуіне дейін өзі белгілеген тәртіппен міндетті сараптауын жүргізеді;
- ол банктерге кредит беруге, банктердің қарыз капиталы нарығындағы ашық позициясына бақылау жасауға құқылы. Банктерге соңғы сатыдағы кредит беруші болады, қайта қаржыландыру саясатын жүргізеді;
- банктердің жұмысына және шетелдік валютаны сатып алу, сату және айырбастау ұйымдарына бақылау мен қадағалау жүргізеді, әрі пруденцияалдық нормативтер белгілейді;
- ҚР-да ресми мөлшерлемелерді өзгерту арқылы банктік пайыз мөлшерлемелерінің деңгейін реттеуді жүргізеді;
- ҚР-да информациялық процестерді ақша-кредит реттеуі әдістерімен бәсеңдете алмаған жағдайда Ұлттық банк банктердің операциялары бойынша кредиттік салымдарды шектеу және пайыз мөлшерлемелерін өзгертуге құқықтар береді;
- ҚР-да есеп айырысу тәртібін, жүйесін және нысандарын анықтайды, қазақстандық теңгемен банкаралық есеп айырысулардың мезгілінде және үзіліссіз жүргізілуін қамтамасыз ететін жүйенің жұмыс істеуін ұйымдастыруы тиіс;
- ҚР-да валюталық реттеу мен валюталық бақылауды жүзеге асырады және валюталық операциялардың барлық түрін жүргізуге құқылы;
- банк ісі, есеп айырысу, валюталық операциялар жүргізу бойынша банктерге, валютаны сатып алу, сату және айырбастау операцияларын жүзеге асыратын мекемелерге және олардың клиенттеріне орындауға міндетті нормативтік актілер шығарады, сонымен қатар, олардың орындалуын бақылайды;
- бақылау және қадағалау функцияларын қамтамасыз ету үшін банктерге, шетелдік валютаны сатып алу, сату, айырбастаумен айналысатын ұйымдарға бухгалтерлік, статистикалық, т.б. есеп берудің тізімін, формасын және мерзімін бекітеді;
- егер заңды актілермен басқалары қарастырылмаса, ҚР-ның Үкіметімен келісіп, банктердің және басқа шаруашылық субъектілермен жүзеге асырылатын есеп айырысу, ағымдағы бюджеттік және басқа да шоттардан төлем жүргізу кезегін, есеп айырысуларды реттеу мақсатында бекіте алады;
- Ұлттық банкіге жүктелген функцияларды жүзеге асыруға көмектесетін ұйымдарды құруға және оларды басқаруға қатысуға құқылы;
- қолма-қол банкноттар мен монеталарды есепке алу, сақтандыру, тасу және инкассациялау ережелерін бекітеді, банкноттар мен монеталарды тасуды, сақтандыруды және инкассациялауды қамтамасыз етуге қатысады, банкноттар мен монеталардың мемлекеттік резервтік қорларын құрады;
- ҚР банктерінің жиынтық балансын құрады және тұрақты түрде жариялайды;
- ішкі және сыртқы активтер бойынша болжамды есептер шығарады;
- ақшалай қаражаттарды есепке алуда қате кеткенде немесе қолдан жасалған құжаттар бойынша есепке алынған қаражаттар анықталған жағдайда клиенттердің және банктердің шоттарынан ақша қаражаттарын сөзсіз шегеру құқына ие;
- ҚР-дағы банктер жүйесіне кадрларды дайындауға қатысады.
Сирек жағдайларда мемлекеттік бюджеттің қаражаттары арқылы қаржыландырылатын кредиттік-есеп айырысу және ұйымдардың кассалық қызмет көрсетуімен байланысты операциялар жүргізеді.
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес болатын басқа да қызметтер атқарады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банк қызметерінің біріне - Бақылау агенттігімен бірге екінші деңгейдегі коммерциялық банктердің қызметтерін қадағалау және реттеу жатады. Екі деңгейлі банктік жүйе жағдайында Ұлттық банкінің негізгі мақсатының бірі - бұл банктік қызметті макроэкономикалық деңгейде басқару процесін ұйымдастыру, еліміздегі банктердің және басқа да қаржы-кредит институттарының қызметтерін реттеу, банктік және ақша жүйелерінің қызмет етуінің тұрақтылығын ұстап отыру болып табылады. Ұлттық банкінің басқару құрылымы мен қызметін ұйымдастырудың басқа да мәселелері Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Заңы және Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Ережесі негізінде анықталады.
Ұлттық банкі өзінің қызметтерін орындауы үшін басқарма, директорат, бас аумақтық және облыстық басқармалармен қатар, басқа да жергілікті құрылымдық бөлімшелері бар. Ұлттық банкінің құрылымы 1-суретте көрсетілген.
Халықаралық экономикалық қатынастарды, халықаралық тауарлар нарығын дамыту жағдайында сыртқы сауданы қаржыландыру коммерциялық банктердің қызметі ретінде бөліп көрсетіледі. Экспорттаушылармен есеп айырысу үшін қажетті валюталардың еркін айналушылығы, импорттаушылардың сыртқы сауда операциялары бойынша аккредитив қоюы, есеп айырысуларды қамтамасыз ету, импорттаушыларға сақтандыру қызметтерін көрсетуші банктердің өзіне міндеттемелер қабылдауын талап етеді.
Банктердің бағалы қағаздармен операциялар жасау кезіндегі делдалдық қызметі қосымша кірістер алу, өзінің өтімділігін ұстап тұру мақсатындағы бағалы қағаздарды сатып алу кезіндегі операцияларды жүзеге асыру жағдайында көрінеді. Банк бағалы қағаздарды сатып ала отырып, оларды мемлекеттік билік органдары алдындағы салымдар бойынша міндеттемелерді қамтамасыз ету түрінде пайдаланады. Банктердің сатып алатын бағалы қағаздарының мынадай түрлері болады:
- мемлекеттік бағалы қағаздар (қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді);
- корпорациялардың облигациялары;
- әртүрлі компаниялардың акциялары;
- банктік акцептер;
- нарықта айналым жасап жүрген коммерциялық вексельдер;
- тауар-несие корпорацияларының сертификаттары.
Құндылықтарды сейфтерде сақтау коммерциялық банктердің тарихи маңызды қызметі болып саналады. Құндылықтардың сенімді сақтаушысы ретіндегі банктің жоғары беделіақшалар мен өзге де құндылықтар үшін оның кассалық операцияларының, қорларының, сақтайтын органдарының, кассалық сейфтердің болуымен нығайтыла түседі. Құндылықтарды сақтауда банк екі формада жүзеге асыра алады:
банк шартқа сәйкес көрсеткен қызметіне қарай ақы алатын және өз негізінде клиентке кепілдікті қамтамасыз ететін құндылықтарды сақтау үшін сефтер береді;
банк құндылықтарды өз жауапкершілігіне алып, агент рөлінде қатысқан кезде клиенттің өтініші бойынша жүргізген кезде болат камерада сақтайды.
Коммерциялық банктер операцияларының мазмұнын олардың балансы бойынша ашып көрсететін болсақ, банк технологиясы толық түсінікті бола түседі. Бұл жерде пассивтік операцияларға бірінші кезекті мән беріледі. Бұл операциялардың маңыздылығы, олардың банк қызметі үшін түпкі көздер жасайтындығынан, сондай-ақ міндеттемелер бойынша банктердің жауапкершілігін арттыратындығынан көрінеді.
Нарықтық экономикалы елдердің бүкіліне тән болып саналатын коммерциялық банктердің дәстүрлі, сол сияқты дәстүрлі емес бүкіл қызметін мынадай негізгі үлгіде топтастыруға болады. (1 кесте)
1 - кесте Коммерциялық банктің негізгі қызметтерін топтастыру
Дәстүрлі
Дәстүрлі емес
- Депозиттік-ссудалық
- Есеп айырысулар және несие қарыздарын өтеу кезіндегі үшінші жақ үшін міндеттемелер мен кепілдіктер беру
- Клиенттерге кассалық қызмет көрсету
- Шетел валюталарын, қымбат металдар мен тастарды сатып алу және сату
-Клиенттердің есеп-шоттарын, тапсырма бойынша есеп айырысуларын жүргізу
- Сенім білдіру негізінде қаржыларды тарту мен орналастыру және клиенттердің тапсырмасы бойынша олардың қаржылары мен бағалы қағаздарын басқару
- Төлем құжаттарын шығару (чектер, вексельдер, аккредитивтер).
- Банк қызметімен байланысты мәселелер бойынша клиенттерге кеңестер беру
- Мемлекеттік және өзге де бағалы қағаздарды сатып алу, сату және сақтау
- Қызметтер көрсету (лизингтік, факторингтік, инжинирингтік)
Банк ресурстарын құру үшін банк қаржылары қарастырылатын, содан кейін актив бойынша пайдаланылатын коммерциялық банктің операциялары пассивтік операциялар ретінде түсіндіріледі. Ал банк активтерінің көлемі мен құрылымы олардың құрылған көздері есебінен, яғни банк пассивтерімен анықталады.
Банк пассивтерін құру процесі, олардың құрылымдарын оңтайландыру, соған орай ақша қаражаттарының бүкіл көздерін басқару сапасының ресурстық мүмкіндіктерді құруы банк қызметінің негізгі кезеңдерінің бірі болып саналады. Тұрақты ресурстық базаның болуы банктің активтік операцияларды табысты жүргізуіне мүмкіндік береді.
Банктің пассивтік операцияларды жүргізуі нәтижесінде банк капиталы мен қарастырылған қаржылардан тұратын банк ресурсы пайда болады.
Меншікті капитал - бұл кез келген шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық ресурстарының маңызды бөлігі. Ол жарғылық. резервтік қорлардан, резервтерден және пайдалардан тұрады. Коммерциялық банктердің меншікті капиталының рөлі мен мөлшерінің басқа қызмет түрлерінмен айналысатын өзге шаруашылық жүргізуші субъектілерден ерекшеленетін өзгешелікті сипаты бар. Оның өзгешелігі мынада: банктер меншікті капитал есебінене қаржыларға деген жалпы қажеттіліктің 10 пайызын, ал қалған субъектілер қаржылардың 40-55 пайызын жабады. Меншікті капитал банк қызметінің шекарасын айқындайды, сонымен қатар оның қаржылық тұрақтылық дәрежесін де көрсетеді. Банкті құрудың бастапқы кезеңінде, меншікті қаржылар, онсыз банк қызметін бастай алмайтын бірінші кезекте жұмсалатын шығындарды жабады. Қарастырылған қаржылар ресурстарының құрылымында айрықша орынға ие болады. Өйткені, активті операцияларды жүзеге асыру үшін ақша ресурстарына деген қажеттіліктің 90 пайыздан астамы осы ресурстар есебінен жабылады. Банк тәжірибесінде барлық қарастырылған қаржылар оларды шоғырландыру тәсілі бойынша депозиттерге және өзге қарастырылған қаржыларға бөлінеді - бұл банктер басқа банктерден займдар түрінде немесе ақша нарығында өзінің борыштық міндеттемелерін сату жолымен алынатын ресурстар.
Қарастырылған ресурстардың негізгі үлесін депозиттер құрайды. Депозиттік операциялар - бұл қайтарымдылық және сыйақы төлеу жағдайында заңды және жеке тұлғалардан ақша қаражаттарын тарту бойынша жүзеге асыратын банктердің операциялары.
Экономикалық мазмұны бойынша депозиттерді мынадай 4 топқа топтастыруға болады:
талап еткенге дейінгі депозиттер - бұл қайтарылатын мерзімі көрсетілмеген депозиттер, яғни мерзімі шектелмеген, депозитордың бірінші талап етуі бойынша толық немесе жартылай қайтарылады;
шұғыл депозиттер - бұл қайтаратын белгілі мерзімі көрсетілген депозиттер.
Сақтық кассалары - бұл салымшыға сақтық (жинақ) кітапшаларын жазып беру арқылы жүзеге асырылатын, жеке тұлғалардың салымдары. Сақтық салымдарының мынадай түрлері бар: бағалы қағаздар салымдары (депозиттік сертификаттар, банктік вексельдер, валюталық вексельдер).
Коммерциялық банктер тәжірибесінде пассивті операцияларға айқындаушы операциялар жатқызылады, өйткені, ресурстардың жеткіліктілігі активті операциялар жасауға мүмкіндік береді. Коммерциялық банк балансының пассиві бойынша ресурстарды құрудың төмендегідей көздерін көрсетуге болады:
салымдар (депозиттер) қабылдау;
клиенттердің есеп шоттарын, оның ішінде банк-корреспонденттерді ашу және жүргізу;
меншікті бағалы қағаздар (акциялар, облигациялар), қаржы құралдарын (вексельдер, депозиттік және сақтық сертификаттарды) шығару;
банкаралық несие ресурстарын алу.
Коммерциялық банктер ресурстарды жедел қарастыру үшін, ақшалай қаржылар сатылатын ресурстардың банкаралық нарығының мүмкіндіктерін пайдаланады. Қарыз алу көздері баланстың төлем қабілеттілігін ұстап тұру мен міндеттемелердің үзбеліксіз орындалуын қамтамасыз етеді. Банктер бір-біріне корреспонденттік есеп-шоттар ашады және банк жүйесінің тұтастай тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін шарттық негіздерде ақшалар сатады. Егер коммерциялық банктерге орталықтандырылған несиелер берілетін болса, Орталық Банк (ҚР Ұлттық банкі) кредитор (сатушы) болып қатысады, ондай жағдайда макроэкономикалық тұрақтылыққа қатысты ауытқып отыратын қайта қаржыландыру ставкасы қолданылады. Коммерциялық банктер банкаралық несие беру кезінде қайта қаржыландыру ставкасына қарағанда неғұрлым жоғары ставкалар белгілейді.
Пассив бойынша түпкі деректер құрылымын жинақтау кезінде банктердің мынадай ресурстарын бөліп көрсетуге болады:
меншікті капитал (банк қоры);
қатыстырылған ресурстар (салымдар, депозиттер);
қарыз алу көздері (банкаралық ссудалар).
Банктердің активтерін басқару меншікті және қатыстырылған қаржыларды жоғары табыс пен тәуекелдің төмен болуына ұмтылу арасында объективті қажетті тепе-теңдіктің тұрақты түрде қамтамасыз етілуін ұстап тұратындай тәртіпте орналастыруын білдіреді.
Коммерциялық банктердің активті операциялары активтердің құрылымына, тәуекел активтердің көлеміне, активті операциялар мен өтімділіктің әртүрлілігіне қатысты, оның операцияларының негізгі және айқындаушы бөлігін құрайды. Банктің активтерін мынадай 4 категорияға бөлуге болады:
кассада қол ақшаның болуы;
бағалы қағаздар инвестициялары;
ссудалар
ғимараттар мен құрылыстар.
Коммерциялық банк активтерінің бірінші категориясы - кассада қол ақшаның болуы, өтімділік дәрежесі жоғары, сонымен бір мезгілде табыс әкелмейтін топ болып саналады. Активтердің екінші және үшінші категориялары мол кірісті, бірақ тәуекелділігі жоғары болып саналады.
2 Қазахстан Республикасының Ұлттық банкі - мемелекеттік орталық банк ретінде
2.1 Әлемдік макроэкономикалық тәуекелдер мен қаржы нарығының тәуекелдері мен үрдістеріне талдамалық талдау
Еліміздегі барлық банк жүйесін реттеуші ұйым ролін атқара отырып, орталық банк экономикамызда басты орын алады.
Орталық банк еліміздің эмиссиялық және резервтік орталығы ретінде ақша-несие және валюта саясатын анықтайды. Оның қызметінің басты мақсаты пайда табу емес, тек ақша-несие саясатын жүргізуге және еліміздің банк жүйесіне жетекшілік етуге бағытталады.
Орталық банктің тарапынан ақша-несиелік реттеудің негізгі объектісіне экономикамыздағы жалпы қолма-қол және қолма-қолсыз ақша массасы жатады.
Ұлттық банк - бұл бұрыңғы қарапайым клиенттерге қызмет көрсетумен айналысқан, қарапайым мемлекеттік банктен орталық, эмиссиялық банкке ауысқан, банктердің банкісі болып табылады. Іс жүзінде Ұлттық банкте барлық кассалық резервтердің шоғырлануы және олардың шаруашылық айналымына түсуі Ұлттық банктер мекемелерінің коммерциялық банктер кассасын толтыру арқылы жүзеге асырылады. Барлық банктер қолма-қолсыз есеп айырысуларды Ұлттық банк мекемелері арқылы жүргізе отырып, қажет жағдайларда Ұлттық банктен несие ала алады.
Ұлттық банк - бұл ақшалай резервтерді құрайтын, оған қоса меншікті алатын валюта резервтерден, басқа да материалдық бағалықтардан тұратын мүліктерге ие болып табылатын заңды тұлға.
Ұлттық банк өзінің атқаратын мәні жағынан біртұтас ұйым болып табылады, ал мемлекет тек оның жарғылық қорының иесі. Бүгінгі жарғылық қордың мөлшері - 20 млрд. теңгені құрайды. Негізгі қорлары ғимараттардан, құрылғылардан, құрал-жабдықтардан, көліктік құралдар мен басқа бағалылықтардан, аз айналым қорлары банкке тиесілі болып табылатын меншікті ақшалай қаражаттардан тұрады.
ҚР Ұлттық банкісінің басты міндеті ұлттық валютаның ішкі және сыртқы тұрақтылығын қамтамасыз ету.
Сол сияқты Ұлттық банкке мынадай қосымша міндеттер жүктеледі:
ақша айналысы, несие, банктік есеп айырысулар мен валюталық қатынастар төңірегінде мемлекетіміздің экономикалық даму мақсатына жетуге және оның әлемдік экономикаға интеграциялануына жағдай жасайтын мемлекеттің саясатын жасау және жүргізу;
ақша, несие және банктік жүйенің тұрақтылығын қамтамасыз ету;
банктік қызметті реттейтін нормативтік құқылық актілерді қолдану қарыз берушілер мен клиенттер мүддесін қорғау және олардың орындалуына бақылауды жүзеге асыру.
Қазақстан Ұлттық банкті мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын және жүзеге асыратын орган болып табылады.
ҚҰБ ақша-несие саясатының басты мақсаты: ұлттық валютаның тұрақтылығын, яғни оның төлем қабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты тұрақтылығын қамтамасыз етуді көздейді.
Ақша-несие саясаты - бұл айналыстағы ақша массасын, несие көлемін, сыйақы мөлшерлемесін өзгертуге жалпы банк жүйесінің қызметін реттеуге бағытталған шаралар жиынтығы.
Ақша-несие саясатының макроэкономикалық деңгейдегі субъектісі Ұлттық банк болып табылады. Ал ақша-несие саясатының Ұлттық банк тарапынан реттеу объектісіне экономикадағы қолма-қол және қолма-қолсыз ақша массасының жиынтығы жатады.
Ұлттық банк өзінің жүргізетін операциялары бойынша мынадай ресми сыйақы мөлшерлемерді белгілейді:
ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі;
РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемесі;
кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемесі.
Ұлттық банктің ресми сыйақы мөлшерлемелерін төмендегідей 2-кестемен беруге болады.
2 - кесте Ұлттық банктің ресми сыйақы мөлшерлемелері
Сыйақы мөлшерлемесінің түрлері
03.2011 ж
03.2011 ж
03.2011 ж
Қайта қаржыландыру
8
9
11
РЕПО операциялары бойынша:
овернайт
1 апта
2 апта
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Кері РЕПО операциялары бойынша
8
9
11
Дерек көзі: ҚҰБ статистикалық бюллетені № 3 (160) 2011, наурыз
Жоғарыдағы кестеден мынаны байқап отырмыз: қайта қаржыландыру, РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша 2011 жылдан 2011 жылға дейінгі аралықта олардың көлемі өсуде.
Ақша-несие саясаты қаржы нарығының тұрақтылығын сақтауға, сақтандыру нарығының, бағалы қағаздар нарығының әрі қарай дамуына және банк жүйесінің нығая түсуіне, экономиканың нақты секторын банктердің несиелеуін әрі қарай өсіру үшін жағдай жасауға, сондай-ақ ЖЗҚ-ның жетілдірілуіне мүмкіндік туғызады.
2011-2011 жылдарға арналған ақша-несие саясатының негізгі көрсеткіштерінің болжамы 3 кестеде беріледі.
3 - кесте 2009-2010 жылдарға арналған ақша-несие саясатының негізгі көрсеткіштерінің болжамы
Көрсеткіштер
2009
2010
2011
Инфляция, жылына орташа, %
4-6
3-5
0,9
Ресми қайта қаржыландыру ставкасы
5-6,5
4,5-6
11
Жалпы халықаралық резервтер, млн.АҚШ доллары
17541
17673
20726,7
Ақша базасы, млрд.теңге
768
804,2
1534,2
Ақша массасы, млрд.теңге
2008,3
2168,5
4815,2
3 кестеден көріп отырғанымыздай, 2009-2011 жылға арналған ақша-несие саясатының көрсеткіштерінің өскенін көріп отырмыз.
Банк секторы саласында Ұлттық банк тәуекелдері басқару жүйесін ендіру және ағымдағы қадағалау қызметін, оның ішінде жиынтық қадағалауды жетілдіру жұмыстарын жалғастыруда. Сонымен қатар, жеке тұлғалардың салымдарын міндетті түрде ұжымдық кепілдендіру жүйесін жетілдіруде.
2.2 Қазкоммерцбанк үлгісіндегі екінші деңгейлі банктердің қызметтерін бағалау
Жұмысымның зерттеу объектісі болып табылатын Қазком АҚ-ның қызметіне талдау жүргізетін болсақ, ең алдымен оның даму тарихына қысқаша сипаттама беріп кетейік.
Банк Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы заңнамасына сәйкес, 1990 жылдың 12 шілдесінде Медеу Банкі АҚ (Медеу банкі) деген атаумен ашық акционерлік қоғам ретінде құрылды. Банкті құру мақсаты банктік секторда түрлі қызмет түрлерін жүзеге асыру болды. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін, Медеу банкі басқаша атаумен - Қазкоммерцбанк АҚ болып қайта тіркеуден өтті және банктік операциялар жүргізуге ҰБК-ден 1991 жылы 21 қазанда №48 лицензия алды. Банктің Әділет министрлігі берген №4466-1910-АҚ тіркеу туралы куәлігі бар.
1994 жылдан бері Банк ҚР ҰБ мен ҚР Қаржы Министрлігі, сонымен бірге ЕБРР, Халықаралық жаңғыру және даму банкі, Ислам Даму банкі, Kreditanstalt Wiederaufbau және Азия Даму Банкі сияқты халықаралық қаржы институттары дайындаған және демеушілік ететін бірқатар арнайы бағдарламаларға қатысты.
1995 жылдан Қазкоммерцбанк ҚР Үкіметінің ресми консультанты ретінде экономикалық және саяси мәні бар мұнайгаз саласы кәсіпорындарын қайта құрылымдау және жекешелендіру процесіне белсене қатысты.
1996 жылы Банк өзінің негізгі мақсатына - банктік қызметтің халықаралық стандарттарға сай болуына - қол жеткізуде үлкен қадам жасады. Қазкоммерцбанк Deloitte & Touche фирмасынан толық халықаралық аудиторлық тұжырымдама алған бірінші қазақстандық банк болды. Тағы бір маңызды оқиға - Thomson BankWatch-BREE рейтинг агенттігінен халықаралық рейтингінің берілуі. Қазкоммерцбанк халықаралық кредиттік рейтинг алған Орта Азия республикаларындағы бірінші банк және аз ғана ТМД банктерінің біреуі болып табылады.
1997 сәуірінде Қазкоммерцбанк ЕБРР қаржыландыратын және сол кезеңде CCF Франция банктерінің (Credit Commerciale de France) ең динамикалық банктерінің бірінің қолдауымен жеделдетілген институционалдық дамуды көздеген твиннинг бағдарламасын жүзеге асыра бастаған бірінші банк болды. Банк үшін және бүкіл қазақстандық банк секторы үшін маңызды жетістік - 1997 ж. Осы сәтке дейін қарызгер ретінде тек ҚР Үкіметін ғана мойындаған, Неміс Мемлекеттік Hermes Экспорттық Сақтандыру компаниясының қарызгер ретінде бекітуі болды. Банк 1997 жылы өзінің бірінші синдикатталған несиесін тартты, содан бері Банк тұтастай 14 халықаралық синдикатталған несиле ала және төлей отырып, Синдикатталған несиелер нарығында белсенді болып келеді.
1998 жылдың мамыр айында Банк үш жылдық еурооблигациялар шығару арқылы 100 млн. АҚШ долларын тартты. Бұл шығарылым қазақстандық корпоративті эмитент еурооблигациясының бірінші шығарылымы болды. Кейінгі жылдары Банк барлығы 1,5 млрд. АҚШ долларынан артық сомаға ішкі және халықаралық еурооблигациялар шығарды.
1997-2004 жылдар аралығында Қазкоммерцбанкке қатарынан Euromoney, Global Finance және The Banker сияқты әлемнің жетекші қаржылық басылымдары Қазақстандағы үздік банк атағын берді.
2001 жылы Банк елімізде бірінші болып тікелей DEG халықаралық қаржы институтынан жеті жылға ұзақ мерзімді (үкімет кепілдігінсіз) несие алды.
2002 жылы Қазкоммерцбанк Кыргызавтобанкінің 74% акциясын алды, мұнан кейін ол Қазкоммерцбанк Қырғызстан деп атауын өзгертті. Сондай-ақ Қазкоммерцбанк Москвадағы Аймақ аралық кәсіпкерлікті дамыту банкімен (Москоммерцбанк КБ), оны одан әрі иелену мақсатымен, стратегиялық ынтымақтастық туралы Келісімге қол қойды.
2004 жылы ЕБРР Банкпен акционерлік капиталға қатысу жөнінде Келісімге қол қойды және одан әрі Банк шығарған 15% жай акцияны сатып алды.
Енді банктің құрымына тоқталайық. Банктің құрылымы келесі суретте көрсетілген. (4-сурет)
Сурет 4 - Банк құрылымы
Директор - Директордың орынбасары, бас бухгалтер және РКО басшысына ұйымдастыру, жоғары тұрған инстанция бастықтарына жол сілтеу;
Директордың орынбасары - Банктың коммерциялық қызметін ұйымдастыру және банктың өтімділігін басқару;
Бас бухгалтер - Банктың қаржылық балансын үнемі бақылап, тексеріп отырады;
Бірлескен бөлім - Ірі кәсіпорындармен жұмыс істейді, олармен келісім шартқа отырады;
Бэк офисі - Сырқы экономикалық жұмысты атқаруға құжат операциясын орындаушы банк бөлімшелері.
Кіші және орта бизнес - Жеке кәсіпкерлерге кіші және орта бизнесті несиелеу;
Валюталық бақылау секторы - Валюталарды заңсыз жасалған валюталардан айыру және оларды жою;
Бөлшек несие беру бөлімі - Клиенттерді қысқа және ұзақ мерзімді несиелермен несиелеу;
Стандартты бөлім - Есептік операцияларды басқару, кассалық операция және есеп айырысу;
РКО басшысы - Бөлшек несие беру бөлімі мен стандартты бөлімді басқарып, тексеріп отырады.
Қазкоммерцбанктің заңды тұлғалар бойынша жүзеге асыратын операцияларына келетін болсақ, олар келесідей:
1) Құрылымдық қаржыландыру - Қазком АҚ-ның негізгі міндеттерінің бірі өз клиенттерінің қызметін қолдау және дамыту.
Банк өз клиенттеріне шетелдік несие желілері шеңберінде қысқа мерзімді, орташа мерзімді, ұзақ мерзімді несиелеудің жаңа өнімдерін ұсынады, атап айтқанда:
Сауданы қаржыландыру
Инвестициялық жобаларды қаржыландыру
Жобалық қаржыландыру
Кімдер банктің клиенті бола алады?
Қазақстан Республикасында тіркелген кәсіпорын болса;
Экспорттық-импорттық операцияларды жүзеге асыратын кәсіпорын болса;
бір елден басқа елге тауар жеткізуге (дайын өнім, материалдар, қосалқы бөлшектер, жабдықтар және басқалар) сауда келісім-шарты бар кәсіпорын болса;
меншікті қаражатын пайдаланғысы келмейтін кәсіпорын болса;
ҚКБ-ның жоғары рейтингісі мен көшбасшылық позициясы қаржыландырудың салыстырмалы түрде төмен құнын ұсынуға мүмкіндік береді. ЭКАЭксимбанктің қатысуынсыз 5 жыл мерзімге дейін сауда мәмілелерін қаржыландыру мүмкіндігі. Жоғары білікті мамандардың көмегімен мәмілені оңтайлы құрылымдау жолымен қаржыландыру құнын төмендету мүмкіндігі.
- Несие беру мерзімі - 12 жылға дейін
- Негізгі борыш сомасы бойынша жеңілдетілген кезең - 2 жылға дейін
- Жобаны қарау мерзімі - 1 айға дейін
Кім банктің клиенті бола алады?
экономиканың түрлі салаларында (көлік, коммуникация, инфрақұрылым, жеңіл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz