Түр-түстердің қалыптасуының архетиптік бейнесі
Жоспар:
1. Негізгі бөлім.
1. Түр.түстердің қалыптасуының архетиптік бейнесі.
2. Түр.түстің символикалық табиғаты.
3. Ғалам бейнесінің вербальдық сипаты.
4. Түр.түстердің концептік мазмұны.
5. Түр. түс атауларының ассоциативтік өріс құруы.
6. Түр.түс мағынасының әр түрлі аспектіде қаралу сипаты.
7. Таным моделі.
8. Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Негізгі бөлім.
1. Түр.түстердің қалыптасуының архетиптік бейнесі.
2. Түр.түстің символикалық табиғаты.
3. Ғалам бейнесінің вербальдық сипаты.
4. Түр.түстердің концептік мазмұны.
5. Түр. түс атауларының ассоциативтік өріс құруы.
6. Түр.түс мағынасының әр түрлі аспектіде қаралу сипаты.
7. Таным моделі.
8. Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер
Түр –түстердің қалыптасуының архетиптік бейнесі
Әр тілде өз болмысына тән әлемді құру қалыптасқан. Түр-түстердің әр түрлі халықтар тілінде таңбалануының бірдейлігі, жақындығы мен ұқсастықтары олардың логикалық құрылымындағы мазмұн ұқсастығынан хабар береді. Түр-түс ұғымының әр халықтағы айырмашылықтарын негіздеу-субьектінің /этностың ментальді қасиеттерін, ұлттық сипатын саралауға, индивидуальді болмысын,танытуға септігін тигізсе, ұсастықтары мен тереңдігін табу жалпы тілдерге ортақ тілдік универсалилерді, түстік архиптерді табуға көмектеседі. Оны концептукальді талдап, жүйелеу ғаламның тілдік бейнесінің санадағы құрылған моделін тануға мүмкіндік береді.
Түр-түстік архетиптерді анықтау үшін осы топқа топтастырылған атаулардың онтологиялық табиғатын саралаудың мәні бар. Тілдің дамуында әуелде ұйытқы болған «генетикалық тірі талшығы» оның рухы, жаны іспетті, ол кейінгі дамуынада қандай мазмұнды иеленсе де, оны жалпы тілдің жүйесімен өрілуіне, жат дүниедей жарылып сырттамауына, асқан шеберлікпен ақаусыз жымдасуына негіз болады. Бұған нақты деректерге сүйеніп көз жеткіземіз.
Сары. Қазақ тілінде Сар- кең тұтас, Сарыл-күту, ұзақ таусыла күту; сарыл – дыбыс (елік) – су, сұйықтықтан құйылғанда шығатын дыбыс; сарық-тауысу, бітіру, сарқу; сарғаю – күю, кебу, құрау, солу, Сара- дара саралау; айығу, сорттау. Сап - шапшаң; сап тию шапшаң, тез тию, сап ету-тез түсу; сарын –дыбыс., үн, ұзақ, біртекті, толғамды, мұңды дыбыс; сарнау-бірнәрсе жанға батқанда шығаратын дыбыс;
Көк. Көк- тәңір, найзағай, от, жоғары, аспан, жас, шөп мағыналарын беретіні белгілі.Алғашқы зат болмыс ретінде бастау негіз, өмір беруші мәнінде көктем; көктеу; көгер; көкөрім т.б. бар.
Қара – суық, жанып болған (күйе), жану кезіндегі күй, күннің батуымен байланысты, Алғашқы наным бойынша күн аспаннан шығып, жерге батады деп түсіндірілген. Соған орай «жер» стихиясы да, қараның
Әр тілде өз болмысына тән әлемді құру қалыптасқан. Түр-түстердің әр түрлі халықтар тілінде таңбалануының бірдейлігі, жақындығы мен ұқсастықтары олардың логикалық құрылымындағы мазмұн ұқсастығынан хабар береді. Түр-түс ұғымының әр халықтағы айырмашылықтарын негіздеу-субьектінің /этностың ментальді қасиеттерін, ұлттық сипатын саралауға, индивидуальді болмысын,танытуға септігін тигізсе, ұсастықтары мен тереңдігін табу жалпы тілдерге ортақ тілдік универсалилерді, түстік архиптерді табуға көмектеседі. Оны концептукальді талдап, жүйелеу ғаламның тілдік бейнесінің санадағы құрылған моделін тануға мүмкіндік береді.
Түр-түстік архетиптерді анықтау үшін осы топқа топтастырылған атаулардың онтологиялық табиғатын саралаудың мәні бар. Тілдің дамуында әуелде ұйытқы болған «генетикалық тірі талшығы» оның рухы, жаны іспетті, ол кейінгі дамуынада қандай мазмұнды иеленсе де, оны жалпы тілдің жүйесімен өрілуіне, жат дүниедей жарылып сырттамауына, асқан шеберлікпен ақаусыз жымдасуына негіз болады. Бұған нақты деректерге сүйеніп көз жеткіземіз.
Сары. Қазақ тілінде Сар- кең тұтас, Сарыл-күту, ұзақ таусыла күту; сарыл – дыбыс (елік) – су, сұйықтықтан құйылғанда шығатын дыбыс; сарық-тауысу, бітіру, сарқу; сарғаю – күю, кебу, құрау, солу, Сара- дара саралау; айығу, сорттау. Сап - шапшаң; сап тию шапшаң, тез тию, сап ету-тез түсу; сарын –дыбыс., үн, ұзақ, біртекті, толғамды, мұңды дыбыс; сарнау-бірнәрсе жанға батқанда шығаратын дыбыс;
Көк. Көк- тәңір, найзағай, от, жоғары, аспан, жас, шөп мағыналарын беретіні белгілі.Алғашқы зат болмыс ретінде бастау негіз, өмір беруші мәнінде көктем; көктеу; көгер; көкөрім т.б. бар.
Қара – суық, жанып болған (күйе), жану кезіндегі күй, күннің батуымен байланысты, Алғашқы наным бойынша күн аспаннан шығып, жерге батады деп түсіндірілген. Соған орай «жер» стихиясы да, қараның
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Қайдаров Ә. Оразов М. Түркітануға кіріспе. А. 1992 ж.
2. Қашқари М. Түрік сөздігі . А. 1998ж.
3. Қазақ тіліндегі түске байланысты «қара» және «көк» сөздерінің семантикалық сипаты. Ғ.Ғ.Мұсабаевтің 90 жылдығына арналған ғылыми мақалалар жинағы. А. 1997 ж.
1. Қайдаров Ә. Оразов М. Түркітануға кіріспе. А. 1992 ж.
2. Қашқари М. Түрік сөздігі . А. 1998ж.
3. Қазақ тіліндегі түске байланысты «қара» және «көк» сөздерінің семантикалық сипаты. Ғ.Ғ.Мұсабаевтің 90 жылдығына арналған ғылыми мақалалар жинағы. А. 1997 ж.
Жоспар:
1. Негізгі бөлім.
1. Түр-түстердің қалыптасуының архетиптік бейнесі.
2. Түр-түстің символикалық табиғаты.
3. Ғалам бейнесінің вербальдық сипаты.
4. Түр-түстердің концептік мазмұны.
5. Түр- түс атауларының ассоциативтік өріс құруы.
6. Түр-түс мағынасының әр түрлі аспектіде қаралу сипаты.
7. Таным моделі.
8. Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер
Түр –түстердің қалыптасуының архетиптік бейнесі
Әр тілде өз болмысына тән әлемді құру қалыптасқан. Түр-түстердің әр түрлі
халықтар тілінде таңбалануының бірдейлігі, жақындығы мен ұқсастықтары
олардың логикалық құрылымындағы мазмұн ұқсастығынан хабар береді. Түр-түс
ұғымының әр халықтағы айырмашылықтарын негіздеу-субьектінің этностың
ментальді қасиеттерін, ұлттық сипатын саралауға, индивидуальді
болмысын,танытуға септігін тигізсе, ұсастықтары мен тереңдігін табу жалпы
тілдерге ортақ тілдік универсалилерді, түстік архиптерді табуға
көмектеседі. Оны концептукальді талдап, жүйелеу ғаламның тілдік бейнесінің
санадағы құрылған моделін тануға мүмкіндік береді.
Түр-түстік архетиптерді анықтау үшін осы топқа топтастырылған
атаулардың онтологиялық табиғатын саралаудың мәні бар. Тілдің дамуында
әуелде ұйытқы болған генетикалық тірі талшығы оның рухы, жаны іспетті, ол
кейінгі дамуынада қандай мазмұнды иеленсе де, оны жалпы тілдің жүйесімен
өрілуіне, жат дүниедей жарылып сырттамауына, асқан шеберлікпен ақаусыз
жымдасуына негіз болады. Бұған нақты деректерге сүйеніп көз жеткіземіз.
Сары. Қазақ тілінде Сар- кең тұтас, Сарыл-күту, ұзақ таусыла күту;
сарыл – дыбыс (елік) – су, сұйықтықтан құйылғанда шығатын дыбыс; сарық-
тауысу, бітіру, сарқу; сарғаю – күю, кебу, құрау, солу, Сара- дара саралау;
айығу, сорттау. Сап - шапшаң; сап тию шапшаң, тез тию, сап ету-тез түсу;
сарын –дыбыс., үн, ұзақ, біртекті, толғамды, мұңды дыбыс; сарнау-бірнәрсе
жанға батқанда шығаратын дыбыс;
Көк. Көк- тәңір, найзағай, от, жоғары, аспан, жас, шөп
мағыналарын беретіні белгілі.Алғашқы зат болмыс ретінде бастау негіз, өмір
беруші мәнінде көктем; көктеу; көгер; көкөрім т.б. бар.
Қара – суық, жанып болған (күйе), жану кезіндегі күй, күннің
батуымен байланысты, Алғашқы наным бойынша күн аспаннан шығып, жерге батады
деп түсіндірілген. Соған орай жер стихиясы да, қараның біраз мағанасына
архетип болған. Қара-жер, тас, күш т.с.с. Судың түбі, тереңдігі, сыры
мәлімсіздігі, апат әкелетіні, сондай-ақ, нәр, қуат, беретініне қатысты –
қара жел, қара су (терең су), қара ағаш (мықты күй талғамайтын), қара күз
(күздің қысқа ұласар мезгілі), қара суық, қара шай, қара көже, т.с.с. пайда
болса керек.
Сары – су мен от, жер негізді, жасыл –су, от негізді, қызыл-қоңыр
–жер негізді, көк –аспан, құдіретті күш тәңір, от, су, негізді болуы, адам
танымының қарапайым деңгейіне сай. Кейде осы құбылыстардың бар қасиеті,
әрі өзгеріс-қимылы, тұтас болмысы, күрделі бейнесі қапы қалдырылмай түр-
түсте көрінеді. Мысалы, Қызыл тіл. От пен адам тілді мазмұн ұқсастығынан
теңеседі. Қызыл от- қауіпті, қуатты, әдемі, тазартқыш, тегістегіш, өткір
жылу беретін, арбағыш, қорқытқыш т.с.с. қасиетке ие. Ал, кейде керісінше,
бір ғана белгісімен уәжделетін де жағдайлар кездеседі. Сонымен түр-
түстердің онтологиялық сипатына ортақ желі – от, су, жер, көк тәңір
деп ұйғаруға болады.
Түр- түстердің символикалық табиғаты. Ғалам бейнесінің
мағыналық- мазмұндық бірлігі–семиотикалық құбылыс. Мұнда шоғырланған ғалам
бейнесінің тілдік суреті аса күрделі.
Әрбір адамда қоршаған ортаны кодтаудың әр тәсілі, әр кезеңге,
ретімен, бірте-бірте жүзеге асырылады. Сөйтіп, таңбалық жүйенің әр типі
филогенезде сол барлық кезеңнен өзі өтеді, бұған параллель адам
онтогенезінде тілдік кодтар мен олардың жиынтығы дамиды.
Символдардың негізгі бір қасиеті, өзге таңбалардан ерекшелігі –оның
идеялды нысандық мағынасында, яғни физикалық әлемде жоқ объект мәнін
құрайтын семантикалық айырмашылығында. Символдың осы қасиеті арқасында
адам қажеттіліктеріне жарамды және құнды түсініктер көріне алады. Көк,
сары, қызыл, жасыл хроматы түстері негізгі алғашқы түстер, қаракөк,
күлгін, қоңыр, қызғылт, сары қосымша түстер деп, ал, ақ, қара, сұр
-ахроматты нейтрал түстер деп есептеледі.
Көк – символиклық жағынан тыныш теңізді, ұстамдылықты, ақшыл көк
немесе көгілдір – үлкен сезімді, нәзіктікті, бейбітшілікті білдіреді.
Қазақ ұғымында көк –тыныштық пен бірліктің, берекенің белгісі.
Ол аспанмен, тәңірмен қуатталады. Сондықтан ол мықтылықты, жеңімпаздықты,
рухы жоғарылықты, үстемдікті, паңдықты білдіреді. Соған сай көк түрік, көк
ту, көк бөрі, көк төбе, көк суыт, көк найза, көк сүңгі,көк болат, көк
мылтық, көк қаршыға т.с.с. тіркестер бар. Түркі халықтары тотемі –көк бөрі.
Көктің келесі бір білдіретін мағынасы – романтика, сезім, нәзік үміт,
махаббат, , жқсылық, жылылық, жан жақындығы, тілек бірлігі: Көгілдір сезім,
көгілдір теңіз, көгілдір көл, көк көгершін, көк сағым, көк терек, көк
аспан, көк бұлт, көк күйме, көк жорға. т.с.с. Көк сумен де
байланыстырылады. Салқындықты, қарапайымдылықты, ойлылық, ойсыздықты,
зиялылықты, әрі түрлі реңкінде сенімділікті, тұрақтылықты, іскерлікті,
ізгілікті, тереңдікті аяқталуды білдіруі мүмкін. Көк есек, көк ми-су ми,
көк ет, көк жалқау, көк көйлек, көк айыл, көк бет, көк мылжың, көк долы
т.б.
Адам өмірінің анықтаушы факторы күн мен түн, жарық пен
түнек. Түн әрекет тоқталуына тылсым тыныштыққа, күн әрекет, өмір қызу
тірлікке жағдай жасайды. Осыған орай түстер әуелі екі топқа ажыратылады:
1. Қара, қаракөк (түн);
2. Ақ, ашық сары (күн);
Қара, қаракөк тыныштық, мүлгіген құпиялы, Ақ сары – үміт,
белсенділік, Осы түстер адам басқара алмайтын оған әсер ететін факторларды
көрсетеді де іштен реттегіш түстер ретінде сипатталады. Түстер де іштей
бинарлы жұп құрайды.
Ғалам бейнесінің вербалдық сипаты. Когнитивтік ғылымның басты назар
аударатын негізгі ұғымдары –ғалам бейнесі ғаламның тілдік бейнесі және
ғалам моделі немесе когнитивтік модель.
Көптеген ғылыми еңбектерде ғалам бейнесі ғаламның тілдік
бейнесінің қолданыла береді. Мәні бойынша бұл екі ұғым екі нәрсе
болғандықтан ажыратып қоллданылу қажет. Ғаламның тілдік бейнесі термині
философия мен логика аспектісінде Л. Витгенштейннің ұсынуымен
қолданылған. Ал, онтология, семиотика – лингвистикаға оны енгізген Л.
Вайсгерберде. Ол ғаламның тілдік құрылуы деп аталады.
Ғаламның тілдік құрылуы деп туған тілдегі барлық әрекет ететін
бағытталған рухани енергия түсіндіріледі, онда тілдік бірлестік арқылы
ғаламның қайта құрылуы жүзеге асырылады.
Л. Вайсгербер теориясының негізін тілдік мазмұн құрайды. Яғни ғаламның
тілдік бейнесінде бейцнелер емес бейнеленгендер енеді. Ол – субьективті
тәжірибе жемісі. В. Фон Гумбольдтің тілдік әлемді қабылдау концептісін Л.
Вайсгербер екіге бөліп ажыратады:
1. Аралық әлем.
2. Ғаламның тілдік бейнесі.
Аралық әлем Вайсгерберше, адамды шындықтың қабылдануын анықтайтын
тәілдік әрекеттің статистік өнімін көрсетеді. Аралық деп атауы ол ғаламның
танушы субьект пен шындық обьект аралығында тұрады. Ол концептуальды
табиғатқа ие.
Ғаламның тілдік бейнесінің философиялық мәнін түсінуге арналған
теориялық еңбектерде (Степанов Ю., Булыгина Т.В., Шмелев А. Д., Караулов Ю.
Н., Кубрякова Е. С., Арутюнова Н. Д.) ғаламның тілдік бейнесінің түрлі
белгілері көрсетіледі. Оның іргелі белгісінің бірі ретінде идиоэтникалық
жүйесі аталады. Сонымен бірге ғаламның тілдік бейнесінің өзгергіштігі,
тұрақсыздығы айтылады.
Түр-түстердің концептік мазмұны. Түстік мағыналар мен символдар
жүйесі – дәстүрлі танымда ғалам бейнесінің қабылдануына негіз болатын
кодтардың бірі. Түр-түр адам санасында өмірлік тәжірибе негізінде бекіген
эмоционалды күй мен жағдайлар байланысы, шындық бейнесі, оны әлемді көрудің
өзінше ерекше концептері ретінде қараудың мәні осында. Осымен байланыстиы
түр-түс атаулары бинарлы қатынастағы концепт жасауға қатысады.
Түр- түс атаулары алдымен от тарихи болмысының түрлі қасиеттері негізінден
пайда болған концепт жасауға қатысады. От, жылу береді, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Негізгі бөлім.
1. Түр-түстердің қалыптасуының архетиптік бейнесі.
2. Түр-түстің символикалық табиғаты.
3. Ғалам бейнесінің вербальдық сипаты.
4. Түр-түстердің концептік мазмұны.
5. Түр- түс атауларының ассоциативтік өріс құруы.
6. Түр-түс мағынасының әр түрлі аспектіде қаралу сипаты.
7. Таным моделі.
8. Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер
Түр –түстердің қалыптасуының архетиптік бейнесі
Әр тілде өз болмысына тән әлемді құру қалыптасқан. Түр-түстердің әр түрлі
халықтар тілінде таңбалануының бірдейлігі, жақындығы мен ұқсастықтары
олардың логикалық құрылымындағы мазмұн ұқсастығынан хабар береді. Түр-түс
ұғымының әр халықтағы айырмашылықтарын негіздеу-субьектінің этностың
ментальді қасиеттерін, ұлттық сипатын саралауға, индивидуальді
болмысын,танытуға септігін тигізсе, ұсастықтары мен тереңдігін табу жалпы
тілдерге ортақ тілдік универсалилерді, түстік архиптерді табуға
көмектеседі. Оны концептукальді талдап, жүйелеу ғаламның тілдік бейнесінің
санадағы құрылған моделін тануға мүмкіндік береді.
Түр-түстік архетиптерді анықтау үшін осы топқа топтастырылған
атаулардың онтологиялық табиғатын саралаудың мәні бар. Тілдің дамуында
әуелде ұйытқы болған генетикалық тірі талшығы оның рухы, жаны іспетті, ол
кейінгі дамуынада қандай мазмұнды иеленсе де, оны жалпы тілдің жүйесімен
өрілуіне, жат дүниедей жарылып сырттамауына, асқан шеберлікпен ақаусыз
жымдасуына негіз болады. Бұған нақты деректерге сүйеніп көз жеткіземіз.
Сары. Қазақ тілінде Сар- кең тұтас, Сарыл-күту, ұзақ таусыла күту;
сарыл – дыбыс (елік) – су, сұйықтықтан құйылғанда шығатын дыбыс; сарық-
тауысу, бітіру, сарқу; сарғаю – күю, кебу, құрау, солу, Сара- дара саралау;
айығу, сорттау. Сап - шапшаң; сап тию шапшаң, тез тию, сап ету-тез түсу;
сарын –дыбыс., үн, ұзақ, біртекті, толғамды, мұңды дыбыс; сарнау-бірнәрсе
жанға батқанда шығаратын дыбыс;
Көк. Көк- тәңір, найзағай, от, жоғары, аспан, жас, шөп
мағыналарын беретіні белгілі.Алғашқы зат болмыс ретінде бастау негіз, өмір
беруші мәнінде көктем; көктеу; көгер; көкөрім т.б. бар.
Қара – суық, жанып болған (күйе), жану кезіндегі күй, күннің
батуымен байланысты, Алғашқы наным бойынша күн аспаннан шығып, жерге батады
деп түсіндірілген. Соған орай жер стихиясы да, қараның біраз мағанасына
архетип болған. Қара-жер, тас, күш т.с.с. Судың түбі, тереңдігі, сыры
мәлімсіздігі, апат әкелетіні, сондай-ақ, нәр, қуат, беретініне қатысты –
қара жел, қара су (терең су), қара ағаш (мықты күй талғамайтын), қара күз
(күздің қысқа ұласар мезгілі), қара суық, қара шай, қара көже, т.с.с. пайда
болса керек.
Сары – су мен от, жер негізді, жасыл –су, от негізді, қызыл-қоңыр
–жер негізді, көк –аспан, құдіретті күш тәңір, от, су, негізді болуы, адам
танымының қарапайым деңгейіне сай. Кейде осы құбылыстардың бар қасиеті,
әрі өзгеріс-қимылы, тұтас болмысы, күрделі бейнесі қапы қалдырылмай түр-
түсте көрінеді. Мысалы, Қызыл тіл. От пен адам тілді мазмұн ұқсастығынан
теңеседі. Қызыл от- қауіпті, қуатты, әдемі, тазартқыш, тегістегіш, өткір
жылу беретін, арбағыш, қорқытқыш т.с.с. қасиетке ие. Ал, кейде керісінше,
бір ғана белгісімен уәжделетін де жағдайлар кездеседі. Сонымен түр-
түстердің онтологиялық сипатына ортақ желі – от, су, жер, көк тәңір
деп ұйғаруға болады.
Түр- түстердің символикалық табиғаты. Ғалам бейнесінің
мағыналық- мазмұндық бірлігі–семиотикалық құбылыс. Мұнда шоғырланған ғалам
бейнесінің тілдік суреті аса күрделі.
Әрбір адамда қоршаған ортаны кодтаудың әр тәсілі, әр кезеңге,
ретімен, бірте-бірте жүзеге асырылады. Сөйтіп, таңбалық жүйенің әр типі
филогенезде сол барлық кезеңнен өзі өтеді, бұған параллель адам
онтогенезінде тілдік кодтар мен олардың жиынтығы дамиды.
Символдардың негізгі бір қасиеті, өзге таңбалардан ерекшелігі –оның
идеялды нысандық мағынасында, яғни физикалық әлемде жоқ объект мәнін
құрайтын семантикалық айырмашылығында. Символдың осы қасиеті арқасында
адам қажеттіліктеріне жарамды және құнды түсініктер көріне алады. Көк,
сары, қызыл, жасыл хроматы түстері негізгі алғашқы түстер, қаракөк,
күлгін, қоңыр, қызғылт, сары қосымша түстер деп, ал, ақ, қара, сұр
-ахроматты нейтрал түстер деп есептеледі.
Көк – символиклық жағынан тыныш теңізді, ұстамдылықты, ақшыл көк
немесе көгілдір – үлкен сезімді, нәзіктікті, бейбітшілікті білдіреді.
Қазақ ұғымында көк –тыныштық пен бірліктің, берекенің белгісі.
Ол аспанмен, тәңірмен қуатталады. Сондықтан ол мықтылықты, жеңімпаздықты,
рухы жоғарылықты, үстемдікті, паңдықты білдіреді. Соған сай көк түрік, көк
ту, көк бөрі, көк төбе, көк суыт, көк найза, көк сүңгі,көк болат, көк
мылтық, көк қаршыға т.с.с. тіркестер бар. Түркі халықтары тотемі –көк бөрі.
Көктің келесі бір білдіретін мағынасы – романтика, сезім, нәзік үміт,
махаббат, , жқсылық, жылылық, жан жақындығы, тілек бірлігі: Көгілдір сезім,
көгілдір теңіз, көгілдір көл, көк көгершін, көк сағым, көк терек, көк
аспан, көк бұлт, көк күйме, көк жорға. т.с.с. Көк сумен де
байланыстырылады. Салқындықты, қарапайымдылықты, ойлылық, ойсыздықты,
зиялылықты, әрі түрлі реңкінде сенімділікті, тұрақтылықты, іскерлікті,
ізгілікті, тереңдікті аяқталуды білдіруі мүмкін. Көк есек, көк ми-су ми,
көк ет, көк жалқау, көк көйлек, көк айыл, көк бет, көк мылжың, көк долы
т.б.
Адам өмірінің анықтаушы факторы күн мен түн, жарық пен
түнек. Түн әрекет тоқталуына тылсым тыныштыққа, күн әрекет, өмір қызу
тірлікке жағдай жасайды. Осыған орай түстер әуелі екі топқа ажыратылады:
1. Қара, қаракөк (түн);
2. Ақ, ашық сары (күн);
Қара, қаракөк тыныштық, мүлгіген құпиялы, Ақ сары – үміт,
белсенділік, Осы түстер адам басқара алмайтын оған әсер ететін факторларды
көрсетеді де іштен реттегіш түстер ретінде сипатталады. Түстер де іштей
бинарлы жұп құрайды.
Ғалам бейнесінің вербалдық сипаты. Когнитивтік ғылымның басты назар
аударатын негізгі ұғымдары –ғалам бейнесі ғаламның тілдік бейнесі және
ғалам моделі немесе когнитивтік модель.
Көптеген ғылыми еңбектерде ғалам бейнесі ғаламның тілдік
бейнесінің қолданыла береді. Мәні бойынша бұл екі ұғым екі нәрсе
болғандықтан ажыратып қоллданылу қажет. Ғаламның тілдік бейнесі термині
философия мен логика аспектісінде Л. Витгенштейннің ұсынуымен
қолданылған. Ал, онтология, семиотика – лингвистикаға оны енгізген Л.
Вайсгерберде. Ол ғаламның тілдік құрылуы деп аталады.
Ғаламның тілдік құрылуы деп туған тілдегі барлық әрекет ететін
бағытталған рухани енергия түсіндіріледі, онда тілдік бірлестік арқылы
ғаламның қайта құрылуы жүзеге асырылады.
Л. Вайсгербер теориясының негізін тілдік мазмұн құрайды. Яғни ғаламның
тілдік бейнесінде бейцнелер емес бейнеленгендер енеді. Ол – субьективті
тәжірибе жемісі. В. Фон Гумбольдтің тілдік әлемді қабылдау концептісін Л.
Вайсгербер екіге бөліп ажыратады:
1. Аралық әлем.
2. Ғаламның тілдік бейнесі.
Аралық әлем Вайсгерберше, адамды шындықтың қабылдануын анықтайтын
тәілдік әрекеттің статистік өнімін көрсетеді. Аралық деп атауы ол ғаламның
танушы субьект пен шындық обьект аралығында тұрады. Ол концептуальды
табиғатқа ие.
Ғаламның тілдік бейнесінің философиялық мәнін түсінуге арналған
теориялық еңбектерде (Степанов Ю., Булыгина Т.В., Шмелев А. Д., Караулов Ю.
Н., Кубрякова Е. С., Арутюнова Н. Д.) ғаламның тілдік бейнесінің түрлі
белгілері көрсетіледі. Оның іргелі белгісінің бірі ретінде идиоэтникалық
жүйесі аталады. Сонымен бірге ғаламның тілдік бейнесінің өзгергіштігі,
тұрақсыздығы айтылады.
Түр-түстердің концептік мазмұны. Түстік мағыналар мен символдар
жүйесі – дәстүрлі танымда ғалам бейнесінің қабылдануына негіз болатын
кодтардың бірі. Түр-түр адам санасында өмірлік тәжірибе негізінде бекіген
эмоционалды күй мен жағдайлар байланысы, шындық бейнесі, оны әлемді көрудің
өзінше ерекше концептері ретінде қараудың мәні осында. Осымен байланыстиы
түр-түс атаулары бинарлы қатынастағы концепт жасауға қатысады.
Түр- түс атаулары алдымен от тарихи болмысының түрлі қасиеттері негізінден
пайда болған концепт жасауға қатысады. От, жылу береді, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz