Алматы қаласы атмосфералық ауасының ластану жағдайы

Жоспар

ЖОСПАР
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
I. ҚАЗАҚТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҚАЛАЛАРЫНЫҢ АТМОСФЕРАСЫНЫҢ ЖАЛПЫ ЛАСТАНУЫ
1.1 Шет елдер және Қазақстан қалаларының атмосферасының
ластануы
1.2 Республика қалалары ауасының әр түрлі заттармен ластану деңгейі
1.3 Алматы қаласы топырағының ауыр металдармен ластануы

ІІ. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫ АТМОСФЕРАЛЫҚ АУАСЫНЫҢ ЛАСТАНУ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Алматы қаласы атмосфералық ауасының әртүрлі заттармен ластануы
2.2 Қала атмосферасын ластайтын негізгі көз болып саналатын . автокөлік шығарындылары

ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
I. Қазақтан Республикасы қалаларының атмосферасының жалпы ластануы
1.1 Шет елдер және Қазақстан қалаларының атмосферасының
ластануы
1.2 Республика қалалары ауасының әр түрлі заттармен ластану деңгейі
1.3 Алматы қаласы топырағының ауыр металдармен ластануы
ІІ. Алматы қаласы атмосфералық ауасының ластану жағдайы
2.1 Алматы қаласы атмосфералық ауасының әртүрлі заттармен ластануы
2.2 Қала атмосферасын ластайтын негізгі көз болып саналатын – автокөлік
шығарындылары

Қорытынды

Тұжырымдар

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

КІРІСПЕ
Атмосфераның зиянды заттектермен ластану салдарынан климаттың
өзгеруі, озон қабатының жұқаруы, парниктік эффектісі, қышқылдық жаңбыр
пайда болуда. Ластану нәтижесінде атмосфераға тасталынатын шығарындыларға
қатты бөлшектер, шаң, түтін, күйе, көміртек оксиді, күкірт диоксиді, азот
оксидтері, әр түрлі ұшпа көмірсутектері, фосфор қосылыстары, күкіртті
сутек, аммиак, хлор, фторлы сутек жатады.
Өнеркәсіпте және көлік отыны жанған кезде түзілетін азот оксидтері,
N2O, NO, NO2 атмосфераны ластайтын көздердің бірі.
Атмосфераның ластануына өнеркәсіп орындары, жылу электрстанциялары,
ауыл шаруашылығы, құрылыс орындары, автокөлік шығарындылары себеп болып
отыр.
Жоғарыда айтылған объектілерден атмосфераға түскен заттар ауа
құрамындағы компоненттерінің қатысуымен химиялық немесе фотохимиялық
өзгерістерге ұшырайды.
Алматы қаласынан шығатын зиянды заттектердің негізгі көзі болып
автокөлік шығарындылары табылады. Автокөліктерден шығатын зиянды
заттектерге көмірқышқыл газы, көміртек оксиді, көмірсутектер, сутек,
альдегидтер, т.б. яғни барлығы 200 - ге жақын компоненттер бар.
Бұл шығарынды заттектер адам ағзасына кері әсерін тигізеді. Тыныс алу
жолдарының қабынуына, жүйке жүйесіне, өкпенің қатерлі ісік ауруына душар
етеді. Канцерогенді, теротогенді, мутагенді аурулар туғызады.
Сондай-ақ, өсімдіктер үшін де улы болып саналатын күкірт, фтор,
хлордың қосылыстары мен көмірсутектер. Егер ауада 0,2- 0,5 мгм3 зиянды
заттар болса өсімдіктің жапырағында жүретін фотосинтезді тежейді және
хлороз кеселімен зақымдалуына ықпалын тигізеді. Өсімдіктің өсіп дамуына
зиянды әсер етеді. Автокөліктерден шығарылатын зиянды заттектермен, Алматы
ауасының ластануы бүгінгі таңда өзекті мәселе болып отыр.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ
I. Қазақтан Республикасы қалаларының атмосферасының жалпы ластануы
1.1 Шет елдер және Қазақстан қалаларының атмосферасының ластануы
Қоршаған ортаға енген немесе шектен тыс мөлшерде пайда болған және
ортаны ластайтын кез келген физикалық агенттерді, химиялық заттектерді және
биологиялық микроорганизмдерді ластағыштар деп атайды.
Ластану нәтижесінде атмосфераға тасталынатын шығарындыларға қатты
бөлшектер, (шаң, түтін, күйе, көміртек оксиді, күкірт диоксиді, азот
оксидтері, әр түрлі ұшпа көмірсутектері, фосфор қосылыстары, күкіртті
сутек, аммиак, хлор, фторлы сутек,) жатады. Өнеркәсіпте және көлік отын
жанған кезде түзілетін азот оксидтері (N2O, NO, NO2 ) атмосфераны ластайтын
көздердің бірі. Күн сәулесінің әсерінен күрделі химиялық реакцияға түсіп
нәтижесінде уытты фотооксиданттар (озон, азот қышқылы) түзілуіне үлес
қосады. Атмосферада озот оксидтерінің, фотооксиданттардың концентрациясы
жоғары болған кезде адам улануы мүмкін. Соның салдарынан өкпесі ісінеді,
сілемейлі қабығында жара пайда болады, басы ауырады, ұйқысы қашады.
Қазір атмосфераның зиянды заттармен ластанғандығы соншалық, сол
ластанған көзден ондаған, тіпті жүздеген километрге дейін таралады.
Атмосфераға техногендік жылудың, көмірқышқыл газының және аэрозольды
қоспалардың түсуіне байланысты климаттың өзгеру мүмкіндігі;
Атмосферада фреондардың, азот тотықтарының және басқа да кейбір қоспалардың
түсуінен жердің озон қабатының бұзылуы мүмкін;
Дүниежүзілік метеорологиялық ұйымның деректеріне қарағанда, ауылдық
жерлерден гөрі қалалардағы атмосферада газ күйіндегі лас заттар 15-25 есе
және қатты заттар 10 еседей көп екендігі анықталды. Қыс айларында қалаларда
тұман екі еседей, жауын –шашынмен 5-10 % көп түсетіндігі, жерге жететін күн
радиациясының деңгейі 20-30 % орташа температура 0,5-1,5С жоғары, желдің
орташа жылдамдығы 20-30% кем болатындығы байқалды.
Түтіннің құрамындағы газдар қолайсыз метеорологиялық жағдайларда қалың
улы тұмандардың түзілуіне әкеп соғады. Мысалы: Лос -Анджелес қаласында,
Калифорнияда, Британ аралдарында, сол сияқты ФРГ мен бір қатар елдерде
зиянды улы заттардың жоғары концентрациясының атмосферада жинақталуы
нәтижесінде смог деп аталатын қалың тұмандар байқалды.
Лондонда смогтар ХІХ ғасырдың соңынан бастап –ақ белгілі болған, әсіресе
1952 және 1956 жылдары болған смогтар елге үлкен зардаптарын тигізді. 1952
жылдың 5-9 желтоқсан аралығында қаланың үстін қаптаған тұман жауып тұрған.
Тұманның құрамындағы зиянды қосылыстардың (күкірт ангидриді, азот оксиді,
альдегидтер, хлорлы көмірсутектер, т.б) мөлшері ауада қалыптағы нормадан 5-
6 есе көп болып, 12 сағаттан кейін көптеген адамдарда тыныс алу жолдарының
аурулары, бас ауру, бас айналу, жөтел күшейген. Созылмалы бронхит ауруымен
ауыратын адамдардың көпшілігі смогтың әсерінен қазаға ұшыраған.
Ұлыбритания астанасының үстінде 1956 жылы ақпанда 96 сағат бойы жауып
тұрған смог мыңдаған адамдардың ажалына себеп болған. 1968 жылы Лондонда
“Ауа тазалығы туралы заң ”қабылданғаннан соң атмосфераның ластануы біршама
азайған.
Атмосфераның ластануы адам, жануарлар, өсімдіктер үшін әрқашан зиян.
Өсімдіктер үшін әсіресе улы болып саналатын күкірт, фтор, хлордың
қосылыстары мен көмірсутектер. Олар ауыл шаруашылық дақылдарына, орман мен
бақтар, парктерге үлкен зиян келтіреді. Дәнді дақылдардан бұл газдарға өте
сезімтал- арпа, көкөністерден –шпинат, капуста, салат, редис.
Ауаның құрамында болатын күкіртті газдың шектеулі нормасы 0,02 мгм3,
азот оксидтері-0,02 мгм3 және аммиак-0,1 мгм3.
Атмосфералық ауаның жағдайын бақылау 2007 жылы 50 стационарлы кентте
жүргізілді, 21 елді мекен республикасында: Ақтау, Ақтөбе, Алматы, Астана,
Атырау, Балқаш, Жезқазған, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Риддер,
Павлодар, Петропавл, Семей, Тараз, Орал, Өскемен, Шымкент, Екібастұз
қалалары.
Ауаның ластануының ең жоғары деңгейі (ИЛА 5-12,6 ) Алматы қаласында.
Ластанған (ИЛА 5-5) қалаларға 10 қала жатқызылған, соның ішінде ауаның
жоғары ластануы (ИЛА 5-7) 8- қалада.
Республикамыздың 18 қаласында бір ғана улы зат қоспасы бар ластану
концентрациясының орта мәні ШРК- дан асып түсіп отыр, ал 5 қалада (Алматы,
Риддер, Теміртау, Өскемен, және Шымкент) үш және одан көп улы заттар
қоспасының концентрациясы ШРК –дан жоғары. 10-қалада азот диоксидінің 1,3-
2,2 ШРК шегіндегі орта концентрациясы байқалған. Ал 1,2-2,8 ШРК шегіндегі
ауаға көтерілген улы заттар (тозаң түрінде) – 9 қалада, 1,3-4,3 ШРК шегінде
формальдегид – 7 қалада, 1,7-3,0 ШРК шегіндегі фенол – 4 қалада байқалған.
Бақылау жүргізіліп отырған жерлерде 20 елді мекенде ең болмағанда бір
ғана улы зат қоспасының бір жолғы концентрациясы ең шекті мөлшері ШРК –
дан асып кеткен, Бұл жағдайда мұның өзінде 12 қалада (Алматы, Астана,
Балқаш, Жезқазған, Қарағанды, Павлодар, Семей, Тараз, Теміртау, Шымкент,
Өскемен, және Глубокое кенті) үш және одан да көп улы зат қоспасы үшін
белгіленген ШРК – дан асып кеткені байқалған. Ауаға көтерілген улы
заттардың ШРК – дан жоғары концентрациясы 16 қалада, оксидті көміртек -14
қалада, диоксидті азот пен формальдегид – 4 қалада, аммиак пен фторлы
сутегі – 3 қалада, күкірт диоксиді – 2 қалада (1- кесте) байқалған.
2007 жылы атмосфералық ауаның жоғары ластануының (ВЗ) 22 жағдайында
және төтенше жоғары (ЭВЗ) 1 жағдайында улы заттың концентрациясының рұқсат
етілетін мөлшерден 10,2-14,0 есе (2 кесте) артық болуы тіркелген: Астана
қаласында улы заттың ауаға көтерілетін концентрациясының ең шекті мөлшері
көктем айында 14,6 ШРК (1 ВЗ), мамырда – 65,2 ШРК (1 ВЗ), болған, азот
диоксиді (3 ВЗ) концентрациясы ШРК – дан 10,4 – 23,8 есе артқан Балқашта
улы заттың ауаға көтерілетін концентрациясы рұқсат етілетін мөлшерден 10,2-
11,6 есе артқан, күкірт диоксиді – 10,3 -21,3 есе артқан, Қызылордада улы
заттың аспанға көтерілетін концентрациясы рұқсат етілген мөлшерден 10,2-
14,0 есе артқан.
1.2 Республика қалалары ауасының әр түрлі заттармен ластану деңгейі

Атмосфералық ауаның ластануын бақылау үлкен қалаларда және өндіріс
орындарында жүргізілді.
Қазақстанның атмосферасының ауасында зиянды заттектердің құрамы 2007
жылы жоғары деңгейде қалуда.
Республика қаласында орташа концентрациялы қалқыған шаңның Шекті
рауалы концентрациясы 1,2. Алматы, Астана, Қызылорда, қалаларында қалқыған
заттың орташа концентрация 2-ге жоғарылады. Ақтау, Атырау, Балқаш,
Риддер, Семей, Теміртау, Өскемен, Шымкент, қаларында ШРК 1,0-1,8.
Астана қаласында максималды бір жолғы қалқыған зат концентрациясы
65,2 ШРК –ға жетті. Қызылорда қаласында -14 ШРК, Балқаш -11,6 ШРК, Атырауда-
3,4 ШРК, Ақтау, Алматы, Жезқазған, Теміртау, Шымкент, Екібастұз,
қалаларында орналасқан шекті 2,0-2,8 ШРК. Қарағандыда және Глубокое
кентінде 1 ШРК жоғарылаған.
Орта концентрациялы күкірт диоксиді республика қаласы бойынша ШРК-
дан көтерілмеген. Балқаш қаласында күкірт диоксидінің орташа концентрациясы
2,2 ШРК құрайды. Қызылорда, Риддер, және Өскемен қалаларында 1,0-1,8 ШРК.
Балқаш қаласында белгіленген максималды бір жолғы концентрация 21,3 ШРК.
Өскеменде -3,1 ШРК, Жезқазғанда-1,0 ШРК.
Сульфаттың орташа концентрациясы 0,006 мгм3 құрайды. Балқаш
қаласында сульфаттың 0,25 мгм3 үлкен біртекті концентрациясы
белгіленген.
Көміртегі оксидінің орташа концентрациясы республика қаласы
бойынша шекті мөлшерден жоғарылаған, ШРК 0,5 құрайды. Алматы қаласында
көміртегі оксидімен 0,9 ШРК, ауаның ластану деңгейіне бақылау жүргізілді.
Максимальды бір жолғы көміртегі оксидінің концентрациясы Алматы, Тараз,
Қостанай қалаларында ШРК-сы 5-ке жоғарылаған. Павлодар, Теміртау, Шымкентте
4,0-4,8 ШРК құрайды. Қарағанды қаласында -3,0 ШРК. Астана, Ақтөбе, Балқаш,
Жезқазған, Петропавл, Семей, Өскемен, және Екібастұз қалаларында 1,0 -2,4
ШРК.
Азот диоксидінің орташа концентрациясы республика қалалары бойынша
ШРК-1. Алматы қаласында азот диоксидінің орташа концентрациясы 2,2 ШРК
құрайды. Ақтау, Ақтөбе, Астана, Қызылорда, Қостанай, Петропавл, Риддер,
Семей, Тараз, Теміртау, Шымкент, Өскемен, және Глубокое кенті қалаларында
шекті 1,0-1,7 ШРК табылған. Астана қаласында максимальды бір жолғы азот
диоксидінің концентрациясы ШРК 23,8 тең екендігі бақыланды. Өскеменде – 5,4
ШРК, Алматыда, Қарағанды, Павлодар, Семей, және Таразда ШРК 3 жоғары Ақтау,
Риддер, Қостанай, Теміртау, Шымкент және Глубокое кентінде ШРК 2,0-2,9.
Ақтөбе, Балқаш, Жезқазған, Қызылорда, Петропавл қалаларында 1 ШРК .
Азот оксиді орташа максимальды бір жолғы концентрациясы ШРК
жоғарылаған. Ақтөбе қаласында азот оксидінің үлкен орташа ШРК - 0,5
бақыланды.
Фенолдың орташа концентрациясы 1,2 ШРК құрайды. Теміртау қаласында
орташа концентрация 0,3 ШРК жеткен. Жезқазған, Қарағанды, Риддер
қалаларында ШРК 1,7. Семей, Өскеменде ШРК 1,0 Теміртау қаласында максималды
бір жолғы фенол концентрациясы 4,8 ШРК – ға теңдігі бақыланған. Семей ШРК
4,0 Өскемен ШРК 3,9 Глубокое кентінде ШРК 2,8 Алматы, Жезқазған, Қарағанды,
Павлодар, және Риддер қаласында ШРК 1,1-2,0.
Формальдегидтің орташа концентрациясы республика қаласы бойынша ШРК
2,7 құрайды. Формальдегидтің орташа концентрациясы Ақтөбе, Алматы және
Шымкент қаласында ШРК 4,0-4,3. Қарағанды және Таразда ШРК 2,7, Өскеменде
ШРК 2,0, Петропавлда 1,3 ШРК. Шымкент қаласында максималды бір жолғы
формальдегидтің ШРК 2-ден жоғары тіркелген. Ал Алматы, Тараз, Өскемен
қалаларында ШРК 1-ден жоғары.
Күкіртті сутегінің максимальды концентрациясы Теміртау қаласында 2
ШРК жоғарылаған. Ақтөбе, Шымкент, Павлодар қалаларында 1 ШРК.
Теміртау қаласында аммиактың орташа концентрациясы 2,0 ШРК.
Шымкентте 1,1 ШРК. Аммиактың максимальды бір жолғы концентрациясы
Павлодарда, Теміртау қаласында 2 ШРК жоғарылаған. Шымкентте 1 ШРК. Астана,
Тараз, Өскемен қалаларында Фтор сутегі шекті мөлшерде табылған. Астана
қаласында максималды бір жолғы фтор сутегінің концентрациясы 4 ШРК
құрайды. Өскеменде 2,6 ШРК.Павлодарда 1,8 ШРК
Хлорлы сутегінің максималды бір жолғы концентрациясы Павлодар
қаласында 2,9 ШРК жеткен. Өскемен қаласында хлор 1,9 ШРК.
Риддер, Өскемен және Глубокое кенттінде мышьяктың ауаны орташа
ластау деңгейі шекті рауалы мөлшерде табылды.
Астана қаласында хромның құрамы, Павлодарда хлор, Ақтауда,
Өсеменде күкірт қышқылы ШРК – дан жоғарыламаған.
2007 жыл мен 2006 жылды салыстырғанда Актөбе, Алматы, Атырау,
Астана, Жезқазған, Қостанай, Петропавл, Павлодар, Риддер, Семей, Тараз,
Теміртау, Орал, Өскмен, Шымкент және Екібастұз қалаларының атмосфералық
ауасының ластануы өзгермеген, Ақтау және Балқаш қаласында жоғарылаған,
Караганды және Глубокое кентінде төмендеген (3-кесте ).
Ал 2007 жыл мен 2005 жылды салыстырғанда Актау, Актөбе, Атырау,
Жезказган, Костанай, Павлодар, Петропавл, Семей, Тараз, Теміртау, Орал,
Шымкент және Екібастұз қалаласының атмосфералық ауасы өзгермеген. Алматы,
Карағанды, Риддер, Өскемен және Глубокое кентінде ауаның ластану деңгейі
белгіленген. Астана және Балқашта – жоғарылаған .

1.3 Алматы қаласы топырағының ауыр металдармен ластануы
Топырақтың ластану жағдайы, 18 қалада 13 республика облысында
бақылау жүргізілді. Топырақты бақылау көктем және күз айында 2007 жылы 5
нүктеде жүргізілді. Нүктені таңдауға себеп болуға үлкен қала қамтылған,
есепке алынған жүгі көп автомагистраль, өндіріс орындары, сондай-ақ
рекрациялық зона.

5-кесте
2007 жылғы көктемде және күзде топырақты тексерген талдау қорытындысы

Қала Таңдалған орын Көктем Күз Жарты жыл
Қоспала
р

Алматы ҚазҰУ автотұрақ аймағы Кадмий

аттары Максималды бір Орташа тәуліккласы
рет
Азот диоксиді 0,085 0,04 2
Көміртегі оксиді 5,0 3 4
өлшенген зат (шаң) 0,5 0,15 3
Фенол 0,01 0,003 2
Формальдегид 0,035 0,003 2
Күкірт диоксиді 0,5 0,05 3

2005-2007 жылдың бақылау мәліметтері бойынша, ауаның ластану деңгейі,
Қазақстан бойынша Алматы қаласында бақыланды. (ИЛА 5 12,-15,2)
Формальдегид құрамы орташа қарастырылған концентрациясы 4,7 ШРК
өлшенген зат -1,9 ШРК, Азот диоксиді – 2,13 ШРК, Көміртегі оксиді және
фенолдың орташа құрамы шекті рауалы мөлшерде табылды. Көміртегі оксидінің
максимальды әр түрлі концентрациясы 4,8 ШРК құрайды, Азот диоксиді -5,4
ШРК, өлшенген зат -2,07 ШРК, формольдегид -1,57 ШРК, фенол-1,17 ШРК.
Атмосфералық ауаның жоғары төтенше ластану жағдайы тіркелмеген.
Алматы қаласының 2007 жылы атмосфералық ауасында зиянды заттар
құрамы жоғары деңгейде қалуда. Алматы ауасында өлшенген зат (шаң) орташа
концентрациясы 2,3 ШРК жоғарылаған. Ал максимальды әр түрлі өлшенген зат
концентрациясы 2,8 ШРК.
Көміртегі оксидінің орташа концентрациясы ШРК жоғарыламаған. Қазақстан
бойынша көміртегі оксидімен ауаның ластану деңгейі, Алматы қаласында
бақыланды ШРК-0,9. Көміртегі оксидінің максимальды әр түрлі
концентрациясы 5,4 ШРК–ға дейін жоғарылаған. Азот диоксидінің орташа
концентрациясы 2,2 ШРК құрайды. Максимальды әр түрлі азот диоксидінің
концентрациясы 3,4 ШРК жоғарылаған.
Фенолдың орташа концентрациясы мөлшерден аспаған. Фенолдың максималды
әр түрлі концентрациясы 1,1 ШРК жоғарылаған. Орташа концентрациялы
формальдегид 4 ШРК құрайды. Максималды әр түрлі концентрациясы 1,5 ШРК.
Атмосфералық ауаның ластану деңгейі 2005 жылға қарағанда 2006 жылы
ластанудың жоғарылауы байқалды.
Алматы қаласының ауа бассейні басқа қалалармен салыстырғанда жоғары
ластанған. Республика атмосферасының ластану индексі жоғарылауда.

7-кесте
2005 - 2007 жылдардағы Алматы қаласының ауа бассейнінің ластануы
Жыл Қоспалар Орташа Максимальды Концентраци
ИЛА5аттары, концентрация, концентрация, яның
қайталануы
Жоғарылаған мгм3ШРК мгм3 ШРК ШРК жоғары
ШРК қысқаша қысқаша қоспалары %
жоғарыла жоғарыла
у у
2005 15,2Өлшенген 0,21 1,4 1,4 2,8 4,6
Көміртегі 2,7 28 5,6 10
оксиді
Азот диоксиді0,08 2,0 0,80 9,4 35
Фенол 0,002 0,014 1,4 0,2
Формальдегид 0,0186,0 0,062 1,8 8
2006 12,1Өлшенген 0,29 2 1,2 2,4 11
Көміртегі 2,6 18 3,6 10
оксиді
Азот диоксиді0,09 2,2 0,29 3,4 47
Фенол 0,001 0,01 1,0
Формальдегид 0,0124,0 0,048 1,4 0,9
2007 12,6Өлшенген 0,34 2,3 1,40 2,8 14
2,7 27 5,4 10
Көміртегі 0,09 2,2 0,29 3,4 47
оксиді
Азот диоксиді0,001 0,011 1,1 0,1
фенол
Формальдегид 0,0124,0 0,053 1,5 1
Орташа Өлшенген 0,28 1,9 1,33 2,67 10
2005-2007
Көміртегі 2,67 24 4,87 10
оксиді
Азот диоксиді0,09 2,13 0,46 5,4 43
фенол
Фенол 0,001 0,012 1,17 0,1
Формальдегид 0,0144,7 0,054 1,57 3,3

8-кесте
Қазақстан Республикасының атмосфералық ауасының ластану деңгейі
ИЛА5 Ауаның ластануына
Қала өнеркәсіп орындарының әсері
жоғары
2005жыл 2006 жыл2007 жыл
Алматы 15,2 12,1 12,6 Автокөлік, энергетика
Қала бойынша 6,17 5,62 5,52 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.