Телешығармашылық сырлары

Жоспар

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4

І.Бөлім. ҚХР.дағы Қазақ журналистикасы.
1.1.Қазақ журналистикасың Қытайдағы
жемісті бұтағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2. Қытайдағы Қазақ тележуналистикасы ... ... ... ... ... 18
1.3. Қазақ тілдегі телебағдарламалар ... ... ... ... ... ... ... ... 25

ІІ.Бөлім. Телешығармашылық сырлары.
2.1. Ізденіс іздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.2. Ана тілді ақпарат бетіндегі іркілістер ... ... ... ... ... ... .36

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48

Пән: Журналистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 43 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4

І-Бөлім. ҚХР-дағы Қазақ журналистикасы.
1.1.Қазақ журналистикасың Қытайдағы
жемісті
бұтағы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .8
1.2. Қытайдағы Қазақ тележуналистикасы ... ... ... ... .. ..18
1.3. Қазақ тілдегі
телебағдарламалар ... ... ... ... .. ... ... ... ..25

ІІ-Бөлім. Телешығармашылық сырлары.
2.1. Ізденіс іздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
2.2. Ана тілді ақпарат бетіндегі іркілістер ... ... ... ... ... ... . 36

Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...39

сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... .46
пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..48

КІРІСПЕ
Тарихтың шындығы, тағылымы нақ солай, бiрақ, солай болғанымен, сайып
келгенде түптiң - түбiнде бәрiн шешетiн, бәрiн айқындайтын, алдымен
тағдырдың жазмышы, халықтың пешенесiне тағдыр не жазған, сол болады, сол
орындалады. Халықтың рухани тағдыры, көзi, тiлi бола тұра журналистикада
сол тағдыр пешенеге жазғанды бастан кешiредi. Сол тағдырдың бұйрығын
орындайды.(1)
(Әбдiлфайыз Ыдырысов)
Қай халықтың болсада өсiп-өркендеу жолында сан - қилы өмiр өткелдерiн
өткерiп, өткен iзiн қалдырып, тынынсыз тiрлiктiң тұрлаусыз шеңберiнде
шиырлап бүгiнiне жетiп, ертеңiне көз салуы даусыз ақиқат. Әлемге аты әйгiлi
iрi держава, өздерiн шығыстағы Алып Аждаһаның үрпағымыз деп атайтын Қытай
елi бүгiнде жалпақ елге әйгiлi. Бауырына сан асылдың сынығын, талай
тарихтың қойнау - қатпарын Үнсiз - ғана басып жатқан ұлы Қытай империясы
бүгiнде 1 миллион 200 мыңнан астам қандас қаракөз Қазақ бауырластардың
мекенi, жәй мекенi дегенiм бекер –ау, Атамекенi. Алтай мен Iле бойын
мекендеп, Тарбағатайға талмай жеткен көсем қазаққа бұл лайықты болар едi.
Аттың тұяғы тиген жерде жайлауы бар Қазақ бүгiнде егемендi ел болды, бүл
тарих шындығы. Ал ат төбеліндей ғана болып өзге елде өгей баланың күйін
кешкен Қазақты кім ойлаған ? Өзге елде болса да өз үнін өшірмей, дінін,
ділін, қасиетті Ана тілінің қаймағын бүзбай, қатардан қалмай келе жатқан
Қытай халық республикасындағы дана Қазақ халқымыздың ұландары бар. Әрине
олар Қазақ журналистикасының үніне үн қосып, тарих бетінде қалуға тырысуда
тың іздесністерімен, ақпарат ғасырының тай қазанында бірге қайнап,
электронды өмірде өз еселерін бермей, Ана тілімізде көгілдір экран бетінде
Қытайдағы қазақтардың рухани жан-дүниесін сусындатуда.
Қытай Халық Республикасы жансаны жағынан әлемдегі ең көп мемлекет,
құрамында 56 ұлт өкілдері өмір суреді: егер 56 ұлттан құралған млрд-тан
астам халқы бар қытай халық республикасында Қытайдан басқа саусақпен
санарлықтай бес ұлттың (Тибет, Монғол, Ұйғыр, Қазақ, Корей) ғана өз
тілінде жүргізетін телеарнасы бар екенін, соның бірі біздің еншімізде
болғанын есекерсек бұл үлкен еңбек, таудай талаптың жемісі.
Біз қазір өзіміздің ақпарат тасқыны заманында өмір сүріп жатқанымызды
ескергенімізде, милиардтан астам адам өмір сүріп жатқан ортаның , БАҚ-қа
деген сұранысын елестету қиын емес. Ақпарат көздері өте көп. хабар
тарататын барлық ұйымдар мемлекет қарауында, олар радио, кино және
теледидар министрлігі құрамына енеді. Радио хабарлары мен телехабарлар
арасындағы байланысты неғұрлым кеңейтіп, анағұрлым белсенді бола түсуде,
жаңа жуңго (жаңаша Қытай) құру саясатымен Дың Цияу Пиңның сыртқа есікіті
ашық ұстау саясатын одан әрі дамытқан бүгінгі Қытай мемлекеті бұқаралық
ақпарат құралдарын қолына әлде қашан алған еді.
Қытай халық республикасында тұңғыш телемұнара 1957 жылы салынып, бір
жылдан кейін тұрақты хабарлар көрсетіле бастады. Тибеттегі телеорталықты
салу жұмыстары 1975 жылы аяқталғанан кейін, тұтас ел көлемінде телехабар
жүйесі құрылды, осы жылдары Қытай үкіметі телеиндустрияға қаржы көлемін
ұлғайтты. 1973 жылға дейін хабарлар ақ – қара түсте берілсе, РАL жүйесін
пайдалану арқылы түрлі-түсті хабарлар беру басталды. Хабарлар ең алғаш рет
Пекин телеорталығынан берілсе, кейіннен(1978 ж) ол Қытай орталық
теледидары деп, аталды. Ол қазіргі ССТV1. Қазіргі кезде орталық
теледидардан 138 сағат көлемінде хабар беретін 8 бағдарлама бар. Бірінші
бағдарлама қоғамдық тәрбие, екінші бағдарламаның еншісінде мәдени көңіл
көтеретін хабарлар, жетекші орын алатын – үшінші бағдарлама театр – музыка
жайлы болса, төртіншісі халықаралық арна болып табылады. Бесінші арна –
спортқа арналады, алтыншысы– киноға, жетіншісі әртүрлі тақырыпқа арналады,
мұның ішінде балалар, ауыл – шаруашылығы, әскери ғылыми– техникалық
хабарлар орын алады. Сегізінші бағдарлама - әдебиетке арналады. енді осы
бағдарламалардың берілу ерекшелігіне тоқтала кетсек ең танымал
Информационная понорамма - күн сайын жарты сағат берілетін ақпаратты
бағдарламаны, солтүстіктегі хэйлунцзянннан Сары Теңіз жағалауынан бастап,
батыстағы Тянь – Шань тауына дейінгі аралықта барлығы көреді. Жаңалықтар
диктордың оқуында беріледі, бейнекадрлар жүріп жатады, дикторлар өте жас
болып келеді, студияда бір – біріне өте жақын отырады, қарапайым ғана
киініп, ешқандай мүлдірмей кәсіби шеберлікпен оқиды. Студия түрлі – түсті
болып жабдықталады, ұлттық бояулар сақталады. шетел хроникасы бұл
бағдарламада 5-7 минут қана орын алады. Көбіне си-эн-эн Висньюс, Эн-эйч-
кэй, Азия және Тынық мұхит елдері радиохабарлары одағының хабарларын
спутниктік байланыс арқылы қабылдап береді. (2) жоғарыдағы әдебиетте айтып
өткендей Қытай телевидениелерінде әуелбастан–ақ салаланған
тележурналистиканың негізгі құрлымы пайдаға аса бастағаны белгілі болды.
Қазіргі кезде(ССТV) орталық телеарнасы– Қытайдың ең ірі ақпарат жүйесі
болып табылады, ол әлемнің 130 елінің 250 телекомпаниясымен спутникттік
байланыс арқылы қарым – қатынас жасайды. ҚХР-дың спутникттік жүйесі бүкіл
әлемді қамтиды. Мұның өзі жалпы адамзаттық мәдени бағалылықты түсінуге
түбегейлі бетбұрыс орнатты.
ХХ ғасыр мәдениеті даму барысында өзіндік тұрақты бағдарламаларынан
айырылып қалып отыр. Бұл күрделі мәселе төңірегінде талай ғалымдар өз
пікірлерін білдіріп келеді. Мысалы, Канадалық әлеуметтанушы,
мәдениеттанушы М. Маклюэнның айтуы бойынша мәселенің түп – төркіні ақпарат
алмасу құралдарында жатқан көрінеді. (3).
Адамзат өркениетіндегі ең зор құндылықтардың бірі ол – мәдениет
ұғымының мәні, әр елде, ұлтта, немесе әр саланың тіпті әр жанұяның, жеке
адамның жылдар бойы қалыптасқан төл мәдениеті бар. Міне Қытайлықтар осы
мәдениетін мәйектей жинаған жүмысшы құмырсқалар іспетті еңбектенеді.
Қазіргі кезде телеарналар әр салаға бағытталып, Бағыты халыққа рухани азық
беру, көңіл көтеру және білім болатын.телеарналарсаны жыл санапкөбеюде.
Ақапаратпен арнайы ССТV1, айналысады, ол жаңа қосылған CCTV12 арнайы
жасөспірімдермен бүлдіршін балаларға беріліп қойды міне бұл қазір біздің
елімізге керек бағыт деп ойлаймын өйткені болашақ әрқашан бізге бесіктен
басталатыны дау тудырмас. Қазіргі тақырыпқа арнлаған драма, трагедия,
музыкалық және балалар спектаклдері, әдеби шығармалар бойынша қойылымдар
көп көрсетіліп, жастарды болашаққа жетелейді. Жауапкершілік рух
қалыптастырады. Осы тұрғыдан келгенде ауылымыз айғай салым жерде жатса да
жарты ғасырға жуық екі империяның тақымы астында беймәлім тіршілік кешкен
қытай қазақтарының рухани, мәдени болмысы әлі де болса тарихи отанына толық
танылып, тарих бетіне өз айшығымен жазыла бастаған жоқ. Соның бірі -
қытайдағы қазақтардың ақпарат баспасөзі. 99.9 пайызы өз ана тіліне жетік,
оқи да, сөйлей де, жаза да білетін тазалық қалпын сақтаған бір миллион 257
мыңнан астам қандасымыздың рухани ауыр жүгін арқалаған, ең алдымен олардың
ақпарат, баспасөзі болды. XX ғасырдың өзінде төрт рет өзгеріске түскен
қытай қазақтарының жазуы 40-тан астам журнал мен 10-нан астам газетті
өмірге әкелді. Бұл күндері ондағы қандастарымыз Ахмет Байтұрсынов негізін
қалаған төте жазуды зандасқан қазақ жазуы ретінде қолданып келе жатса,
жасап отырған қоғамының қажеті үшін қытай жазуының дыбыстық белгісін
таңбалауда латын әріпін қосымша пайдалажнады.
Диплом жүмысы кіріспеден және екі негізгі бөлімнен түрады, Бірінші
бөлімі 3 тараудан түрады.
1- тарауда: Қазақстаннан басталып Қытайда қалыптасып дамыған
журналистикамыз туралы айтамын.
2- тарауда: Қытайдағы Қазақ тілді телеарналардың қүрылыу
пратцесімен қазіргі жұмыс пратцестерін айтып өттім.
3- тарауда: Қытайдағы Қазақ телеарнасы XJTV3 –ден берілетін
телебағдарламалар мен олардың бүгінгі экрандағы көрінісі мен
көтенгер тақырыптарын баяндап өттім.
Екінші бөлім 2 тараудан түрады.
1- тарауда: Қытайдағы Қазақ телевидениесінің қол жеткізген
жетістіктері туралы айтылады.
2- Тарауда: Ақпарат алмастыру қүралы ретінде Қазақ тілінің бүгінгі
бет-бейнесінің, Қытаймен Қозақстандағы көрінісі жәилі
айтылады.
Қортындыда қаралған мәселелер бойынша өз түжырым пікірімді айтып
өтемін.
1- Бөлім. ҚХР-дағы Қазақ журналистикасы. 1.1.Қазақ журналистикасының
Қытайдағы жкмісті бұтағы.
1910 жылы майда баспамен Құлжа қаласында тұңғыш рет жарық көрді. "Іле
уәлаяты" газеті Үш аймақ революциясы кезеңіндегі қазақ ақпарат, баспасөз
кәсібінің қалыптасуы отандық ақпарат көздері мен журналист мамандарының
шынайы жеңісі. Әрине бұл барыстағы тарихи тамырластығымызды зерттеуде әлі
күнге белсенділік болмай келе жатқандығы өкінішті. Қытайдағы мәдениет
революциясы аталатын он жылдық (1966-1976) ойран қытай халқымен бірге,
ондағы қазақтардың да мәдени өміріне тоқырау тақсіретін ала келді. Кейінгі
Қытай Халық республикасы тарихында алтын әріппен жазылып қалған 1978 жылғы
қытай коммунистік партия орталық комитетінің XI кезекті 3 жалпы мәжілісінен
кейін қазақ баспасөзі де өзінің өркендеу кезеңіне өтті. Осы барыста қазақ
тілінде кітап, газет, журнал, әлманақ басып шығаратын "Шыңжан халық
баспасы" (1953), "Іле халық баспасы" (1977), "Шыңжан жастар-өрендер баспасы
Әдеби журналдар
1. "Шұғыла" (1953) әдеби айлық журнал, СУАР жазушылар
одағының органы.
2. "Іле айдыны" (1979) әдеби қос айлық журнал, Іле Қазақ облыстық
жазушылар қоғамының органы.
3. "Көкжиек" (1983) маусымдық әдеби аударма журнал, СУАР халық
баспасы қазақ редакциясы жағынан шығарылады.
4. "Тарбағатай" (1980) маусымдық әдеби журнал, Тарбағатай аймақтық
мәдениет басқармасы жағынан шығарылады.
5. "Алтай аясы" (1980) маусымдық әдеби журнал, Алтай аймақтық мәдениет
басқармасы жағынан шығарылады.
6. "Боғда" (1984) әдеби журнал, Санжы облыстық жазушылар қоғамының
органы.
7. "Құмыл алқабы" (1993) маусымдық әдеби журнал, Құмыл аймақтық
мәдениет басқармасы жағынан шығарылады.
8. "Мұра" (1982) фольклорлық маусымдық журнал, СУАР фольклор қоғамы
жағынан шығарылады.
9. "Шалғын" (1980-1986) ауыз әдебиеті, этнография, тарихи
зерттеулерді мазмұн еткен маусымдық журнал. СУАР халық баспасы жағынан
шығарылған.
Ғылыми журналдар
1. "Тіл және аударма" (1982) маусымдық журнал, СУАР тіл-жазу комитеті
жағынан шығарылады.
2. "Ғылым және өнер" (1983) қос айлық жаратылыстану ғылыми журнал,
Алтай аймақтық ғылым-техника қоғамы жағынан шығарылады.
3. "Ғылым бұлағы" (1980) бастауыш, орталау мектеп оқушыларына
арналған қос айлық журнал, СУАР жастар-өрендер баспасы жағынан шығарылады.
4. "Шыңжан мал шаруашылығы" (1980) мал шаруашылығына арналған
маусымдық журнал, СУАР мал шаруашылық мекемесі жағанан шығарылады.
5. "Шөп қоректі жануарлар" маусымдық журнал, СУАР мал шаруашылық
ғылым академиясы жағынан шығарылады.
6. "Дәрігерлік білім", маусымдық дәрігерлік универсал журнал, Алтай
аймақтық денсаулық сақтау басқармасы жағынан шығарылады.
7. "Іле медицинасы" медициналық маусымдық басылым, Іле қазақ облыстық
денсаулық сақтау мекемесі жағынан шығарылады.
8. "Халық әдлйясы", қос айлық кәсіптік журнал, СУАР халық сот
мекемесінің Іле Қазақ облыстық бөлімшесі жағынан шығарылады.
9. "Шыңжан жоғары оқу орындары ғылыми журналы" (1981) қоғамдық
ғылымдар мен жаратылыстық ғылымдардың универсал маусымдық журналы, СУАР
университеті жағынан шығарылады.
10. "Шыңжан қоғамдық ғылымы" (1990) маусымдық ғылыми журнал, СУАР
қоғамдық ғылым ақадемиясы жағынан шығарылады.
11. "Шыңжан оқу-ағарту" (1953) оқытушы, оқытушыларға арналған
айлық журнал, СУАР оқу-ағарту комитеті жағынан шығарылады.
12. "Іле оқу-ағартуы" (1985) маусымдық журнал, Іле Қазақ Облыстық
оқу-ағарту мекемесі жағынан шығарылады.
13. "Жастүлек" (1984) оқушыларға арналған маусымдық журнал Алтай
аймақтық оқу-ағарту мекемесі жағынан шығарылады.
14. "Мектеп дене тәрбиесі" (1985) маусымдық журнал, Іле Қазақ облыстық
дене тәрбие комитеті жағынан шығарылады.
15. "Шыңжан қоғамдық ғылымдар мінбесі" (1991) маусымдық ғылыми
журнал, СУАР қоғамдық ғылымдар бірлестігі жағынан шығарылады.
16. "Іле педагогикалық институты ғылыми журналы" (1984) маусымдық
журнал, Іле педагогикалық институты ғылыми басқармасы жағынан шығарылады.
17. "Іле оқу институты ғылыми журналы" (1985) Күйтүн қаласындағы Іле
оқу-ағарту институты жағынан шығарылады.
18. "Іле прокуратурасы", заң білімдерінен сауат беретін маусымдық
журнал, Іле Қазақ Олыстық халық прокуратурасы жағынан шығарылады.
19. "Тарлан" (1990) қарттарға арналған маусымдық басылым, Іле Қазақ
облыстық қарт қадырлар мекемесі жағынан шығарылады.
Саяси идеялық универсал журналдар
1. "Іле жастары" (1956) саяси, ғылыми, әдеби айлық журнал, Іле Қазақ
облыстық жастар комитеті жағынан шығарылады.
2. "Шыңжан авангарттары" (1959) нәзариялық айлық журнал, СУАР
парткомы жағынан шығарылады.
3. "Іле нәзария мінбесі", нәзариялық маусымдық журнал, СУАР Іле Қазақ
облыстық парткомының партия мектебі жағынан шығарылады.
4. "Оқырман өресі", саяси-нәзариялық, ғылым-техникалық, мәдениет-
тұрмыстық айлық журнал, СУАР халық баспасы жағынан шығарылады.
5. "Іле әйелдері" (1988) саяси, қоғамдық, әдеби маусымдық журнал, Іле
Қазақ облыстық Әйелдер бірлестігі жағынан шығарылады.
6. "Ақпарат арнасы" (2001) маусымдық журнал, Шыңжан газеті жағынан
шығарылады.
7."Ұлттар ынтымағы" (1990) саяси универсал қос айлық журнал,
Мемлекеттік ұлттық істер комитеті жағынан шығарылады.
8. "Іздену" (1969) саяси айлық журнал, Орталық ұлттар баспасы жағынан
шығарылады.

Суретті журналдар
1. "Ұлттар" (шыққан жылы туралы мәлімет ала алмадық.) 2000 жылға
дейін 435 сан шығарылған, 8 форматтық, айлық көркем журнал, Мемлекеттік
Ұлттық істер комитеті жағынан шығарылады.
2. "Шыңжан" (шыққан жылы туралы мәлімет ала алмадық) 2000 жылға дейін
76 сан шығарылған, 8 форматтық қос айлық көркем суретті журнал Шыңжан
газеті жағынан шығарылады.
3. "Қазақ балалары ғылыми суретті журналы" (1985) қос айлық ғылыми
суретті журнал, Іле Қазақ Облыстық комсомол комитеті жағынан шығарылады.
Аталған журналдардан тыс почтадан ашық таратылмайтын, кәсіптік
мекемелер мен жекелерге материал ретінде жеткізіліп келе жатқан мерзімсіз
басылымдар тобына жататын "Шыңжан газеті" қазақ редакциясы жағынан
әзірленетін "Тілшілік" журналы, "Іле газеті" қазақ редакциясы жағынан
әзірленетін "Журналистер" журналы, Іле Облыстық Шежіре комитеті жағынан
таратылатын "Іле шежіресі" журналы, Орталық ұлттар баспасы жағынан шығатын
"Алқап" әлманағы, Іле Қазақ облыстық Саяси-Мәслихат кеңесі жағынан
шығарылатын Іле тарихи материалдардың қатарлы әлманақтар бар.
Таралым көлемі жағынан ауқымы кең, информация жеткізу жағынан елгезек
мерзімді басылым түріне жататын қытайдағы қазақ тілінде шығатын газеттерге
келер болсақ, үлкен жақтан екі топқа бөлуге болады. Бірі - партия
газеттері, енді бірі - кәсіптік газеттер.
Партиялық газеттер
1. "Шыңжан газеті" (1934) күндік газет, СУАР Парткомитетінің органы.
2."Іле газеті" (1934) қос күндік газет, Іле Қазақ Облыстық
Парткомитетінің органы.
3. "Тарбағатай газеті" (1933) қос күндік газет, Тарбағатай Аймақтық
Парткомитетінің органы.
4."Алтай газеті" (1935) қос қүндік газет, Алтай аймақтық
Парткомитетіні" органы.
5 "Күйтүң газеті" (куәлік нөмірі 57-125) апталық газет, Күйтүң қаласы
Парткомитетінің" органы.
6. "Іле кеші" (қуәлік нөмірі 57-158) қытайдағы қазақ тілінде шығатын
бірден-бір ақшамдық газет, қос қүндік. Іле аймақтық Паркомитетінің органы.
Кәсіптік газеттер
1. "Пайдалану хабарлары" (өкілдік нөмірі 57-152) халықаралық, ел
ішіндегі ағымдарды мазмұн еткен қос қүндік газет.
2. "Шыңжан оқу-ағарту газеті" (өкілдік нөмірі 57-161) айына үш сан
шығарылады.
3. "Шыңжан ғылым-техника газеті" (өкілдік нөмірі 57-21) апталық
газет.
4. "Іле өрендері" газеті (өкілдік нөмірі 57-16), аптасына екі сан.
Бұдан сырт мерзімсіз басылым ретінде шығатын кәсіптік газеттерден "Шыңжан
жан саны" (қуәлік нөмірі 0045) мен "Іле ғылым-техника арнасы" (куәлік
нөмірі 0022), "Іле заң" газеті", "Сайрам" газеттерін атауға болады. Соңғы
аталған газеттер ішкі материал ретінде ғана шығарылу рұқсатын алған,
почталардан ашық таратылмайтын мерзімсіз басылымдар.
ҚХР-да қазір 1 миллион 200 мыңға жуық қазақ тұрады, Қытайдың аз санды
ұлттар мүддесін ескерген тиімді саясатының (Қытайдың атазаңының 119-
бабында: Аз ұлттық автономиялы жерлердің автономиялы органдары білім-
мәдениет, денсаулық сақтау, ғылым-техника, дене тәрбиесі істерін өздері
басқарады, аз ұлттық мәдени мұраларды қорғайды және зерттейді, аз ұлттың
мәдениетін дамытады және гүлдендіреді. 121-бабында: Аз ұлттық автономиялы
жерлердің автономиялы органдары өз қызметінде сол жерде жаппай қолданатын
бір немесе бірнеше тіл-жазуды қолданады...; ұлттардың барлығында
өздерінің тіл-жазуын және дамыту еркіндігі болады,- деп көрсетілген) (4)
нәтижесінде онда тұратын қазақ халқының баспасөзі қарқынды дамып келеді.
Төменде қытайда қазақ тілінде шығатын газеттерді қысқаша таныстырып
өтпекпіз.
Шынжаң газеті Шыпжаң өлкесінің орталығы Үрімжіде 1935 жылдан бері
қазақ тілінде шыға бастады. Ол Қытайдағы қазақ баспасөзінің дамуына негіз
болды. І950 жылы Қытай коммунистік партиясының басшылығы орнағанан кейін
бұл басылым жергілікті баспасөз органы ретінде аптасына бір рет шығын,
қазақша ең басты газеттердің біріне айналды.
1955 жылы Іле қазақ автономиялы облыс құрылғанан кейін Іле газетін
қүшейту мақсатында ІІІыңжаң газетінің қазақ редакциясындағы редактор,
тілшілердің бір тобы облыс орталығы Құлжаға ауысты. Сол жылдың қазан айынан
бастап аталмыш газет Шыңжаң малшылары деген атпен аптасына 2 рет шығатын
болып өзгерді. Ал 1959 жылдың 1-қаңтарынан Шынжаң газеті деген аты қайта
қалпына келтіріліп, көлемі үлкейіп, күнделікті газетке айналды. Қазіргі
қытайдағы қазақ тіліндегі ең бастысы болып есептелетін бұл газет ұйғыр,
қазақ, қытай, монғол тілінде 4 нұсқа болып шығатын Шынжаң-Ұйғыр автономиялы
райондық, коммунистік партия комитетінің органы болып саналады. Газеттің
қазақшасы соңғы жылдарда Қытайда жүріп жатқан реформаға сай мазмұны,
көркемделуі жағынан барған сайын жақсарып, Қытай қазақтарының мәдениет, тіл-
жазу, білім саласына өлшеусіз үлес қосып келеді. 1988 жылдан хабар бөлімі,
баспа бөлімі құрылып, 60-тан астам редактор, меншікті тілші жұмыс істеп
келе жатқан бұл басылым Қытайдағы қазақтардың бірден-бір ақпараттық
газетіне айналды. Ол қытай өкіметінің саясатын халыққа насихаттап,
жаңалықтарды хабарлап, басқа газеттерге үлгі-нұсқа болып келеді.
1934 жылы Құлжада құрылған қазақ-қырғыз мәдени ұйымының жетекшісі
Мақсұт Сасанов басшылығымен 1935 жылы қазақ тілінде Төңкеріс таңы атты
газет шығады. Бұл газетке қазақ-қырғыз мәдениет ұйымы көркемөнер бөлімінің
жетекшісі, ақын Таңжарық Жолдыұлы бас редактор болған. Кейіннен газеттің
аты Алға, 1951 жылы қаңтарда Жаңа жол, 1951 жылы 1-шілдеде Іле газеті
деп өзгертіледі. 1955 жыды 1-шрқұйеқте Іле қазақ автономиялы облысы
құрылады. Осыдан бастап бұл газет Іле қазақ автономиялы облыстық партия
комитетінің органы болады.Осы жылы Үрімжідегі Шынжаң газеті қазақ
бөлімінен және басқа жерлерден бір топ редактор тілшілер келіп, газет
жұмысын қүшейтеді. Басылым бұрынғы апталықтн күнделікті газетке айналып,
көлемі үлкейіп, таралымы көбейеді. Осы жылдан Іле айдыны деген апталық
әдеби қосымшасы жарық көреді. 1960 жылдары бүкіл Қытайда болған
экономикалық қиыншылыққа байланысты газеттің көлемі кішірейіп, әдеби
қосымшасы жабылады. 1964 жылы І-қаңтардан бастап қайта қалпына келіп,
мазмұны жағынан едәуір ұлғайып, жергілікті қазақтардың тұрмыс-тіршілігі
үшін өте қажетті, қүнделікті шығатын басылымдардың біріне айналады. Онда 50-
ге тарта қызметкер жұмыс істейді.
30-жылдардың басында Алтай аймағының уәлиі және қарулы қүштерінің бас
қолбасшысы болған Шәріпхан Жеңісханұлы осындағы қазақ баспасөзін дамытуға
ерекше күш салды. 1934 жылы ол Қеңестер Одағынан баспахана жабдықтарын
алдырып, 1935 жылы наурызда қазіргі Алтай газетінің басы болған Шынжаң
Алтай газетін шығарады. БҰЛ газет сол жылдың соңында Еріктгі Алтай, 1936
жылдың желтоқсанында Жаңа Алтай деген атпен айына 3-4 рет шығып тұрды.
Қытай жаңа өкіметі орнағаннан кейін, 1951 жылдың 8 желтоқсаннан бастап,
Алтай халқы деп өзгеріп Қытай коммунистік партиясы Алтай аймақтық
комитетінің органына айналып, күнара шыға бастайды 1959 жылдың 1 қаңтарынан
Алтай газеті аталып, 1973 жылдың 1-қаңтарынан күнделікті шығатын
басылымға айналады Алтай газеті Қытай қазақтарының ең алғаш шыққан газеті
болып, XX ғасырдың 30 - жылдарынан бастап қазірге дейін Алтай қазақтарымен
бірге тыныстап, олардың өткендегісінен өшпес із қалдырып, бүгінгісі және
келешектегі үшін бағыт – бағдар көрсетіп келеді.
Қытайдың Тарбағатай аймағында газет шығару Іле, Алтай өңірлеріне
қарағанда ертерек басталған. Бірақ алғашында таза қазақ тілінде шықпады.
Өйткені бұл өңірдің қалаларында сол кезде қоныстанған ұлтардың көпшілігі
татар ұйғырлар болды. 1925 жылы Кеңес Одағының Қазан баспасынан келген
баспа жабдықтарында татар тіліндегі қаріптер болды да, қазақ тілінде
шығаруға мүміндік бермеді, Осы себептен Біздің үн газеті татар, ұйғыр
тілдерінде басылды 1934 жылдың аяғынан бастап Халықшы деп өзгеріп, қазақ,
ұйғыр, татар тілдерінде араласып шықты. 1951 жылдың қаңтарынан бастап бұл
басылым таза қазақ тілінде Тарбағатай газеті деген атпен дербес шаңырақ
көтерді. Қазіргі уақытта толық, бір баспа табақ болып күнара шығады, 20-ға
жуық қызметкері бар.
Іле өрендері 1950 жылы 1-қаңтарда Іле пионері деген атпен тұңғыш
рет Құлжа қаласында жарық көрген, 4 бет болып, апта сайын шығып отырған
Қытай экономикалық қиыншылыққа ұшыраған жылдары, дәлірек айтсақ, 1961 жылы
наурызда Іле газетіне қосылып оның қосымшасы ретінде Іле өрендері деп
өзгертіліп, 2 бет болып, 1964 жылдан бастап қайтадан дербес газет болып,
көлемі ұлғайып, апта сайын шыға бастайды. Бүкіл қытайда болған мәдени
төңкеріс деп аталған қате саясатының кесірінен 1967 жылдың қаңтарынан 1981
жылдың қырқүйегіне дейін 14 жылдан астам уақыт жабылып қалады. 1981жылы
қазаннан бастап қайта жарық көрген бұл басылым қазір аптасына 2 рет шығады.
Ол - Іле қазақ автономия облысық әкімшіліктің жанындағы Іле жасөспірімдер
газет- журнал мекемесінің құзырында шығатын жас қазақ жеткіншектеріне
арналған газет.
Шынжаң ғылыми – техника газеті 1984 жылы 10 тамызда Шынжаң ұйғыр
автономиялы райондық ғылым мен техника комитеті жанынан тұңғыш рет шығып,
ғылым-техника жаңалықтарын қазақ, тілінде хабарлап, қазақ халқының жаңа
заман талабына сай өркендеуіне жол нұсқап келеді. Қазір 10 редактор және
бірнеше тілші жұмыс атқаруда.
Пайдалану хабарлары газеті Шыңжаң газеті редакциясы жанынан 1974
жылдың қазанынан бастап қазақ тілінде күн сайын шығып, маңызды халықаралық
ақпараттарды пайдалапу үшін қазақ оқырмандарының күнделікті хабаршысы болып
келеді.
Жоғарыда тілге тиек болған газеттер - қытайдағы қазақ өмірінің әр
қырынан тарих беттерінде өшпес із қалдырып, қазақ медениеті, әсіресе, тіл
мен жазудың дамуына өркендеуіне мол үлес қосып келе жатқан құнды да маңызды
басылымдар.
1940-жылы жклтоқсанның 30-да жұмысынСинхуа радиосы дегег атпен
бастаған, Қазақ радиосы аналар мен балаларға, халқымыздың өмір
тіршілігіне, тарихына, ел ішіндегі келелі істерге қатысты хабарларды ашуды
да негіз ететін қазақ радиосы бүгінгі күні бір сағатта реті бойынша
басшылардың кездесуі мен онда қаралған мәселе, халық шаруашылығы, өндіріс,
өнеркәсіп жаңалықтары, мәдениет хабарлары, сыртқы саясат, шетел жаңалықтары
т.б. жиырмадай хабар береді.
Мұнан сырт тілшілердің Пекиннен және Шыңжаңнан дайындаған репортаждары
мен радио сұхбатын да айта кеткен жөн.
Қазақ радиосы, жоғарыда айтып өткеніміздей, тың да тұрақты хабарлар
қүніне бір-бірлеп беріліп отыратын, өзге де бағдарламалармен берілім
мазмұнын байытып, шағын айдарлармен түрлендіруде.
Айталық, жас диктор Ардақ Әбиденқызының авторлық "Әлем аясы"
бағдарламасы және "Халықаралық ірі уақиғаға қысқаша шолу", "Ақпаратты
алыптар", "Әскер және техника", "Орта және адамзат", "Әлем өркениеті",
"Спорт сайысы", "Қызықты қиықтар" сияқты айдарлар ондағы қазақ, жұртының
дер уақытында жетуіне мүмкіндік алып беріп отыр. Өйткені, ол Синхуа
агенттігі, халықаралық радио, орталық телевидения сияқты қытайдың ірі
ақпарат орындарымен бірге істесіп отырғандықтан автор бұл орайда толық
пайлануда, "Денсаулық, тұрмыс" бағдарламасы да мемлекеттің "Медицина
журналы" сияқты ірі - газет-журналдардан, медициналық сауат-тарды
әзірлеуден сырт, халқымыздың емшілік өнерін де қоса таныстырып отырады,
кейде келген хаттардың сұрауларына сай, денсаулық сақтау орындарымен
бірлесіп, жауап қайтарады. Тілшілер сапармен Шыңжаңда болғанда немесе
қызметпен Пекинге келген озат дәрігерлердің денсаулық сақтаудағы өнегелі
тәжірибелері, тұрмыстық кеңестері осы бағдарламадан тыс қалмайды. Ал
халықтық ән-қүйге тоқталатын болсақ, Қазақ радиосы облыс, аймақтарға барып,
Шыңжаңдағы Қазақ радиосымен бірлесіп немесе Пекинге барған өнерпаздар
өнерімен өз қорын толықтырып отырады. Сонын нәтижесінде жоғалып бара жатқан
халық ән-қүйлерін сақтап қалуға мүмкіндік алып отыр. Ерекше атап өтерлігі -
1982 жылы Алтай, Шәуешек, Ілі аймағында тұратын Тайыр Белгібайұлы, Дәулет
Халықұлы, Қамал Махайұлы, Ғизат Сейтқазин сияқты Шынжанға танымал
қүйшілерден 300-дей қүйді таспаға түсіріп, мол күй қорын жасады. Міне, осы
дәстүрмен, Қазақ радиосы жыл сайын болмаса да, жыл аралатып ел ішіндегі
тамаша ән-қүйді жинап, ақпараттық хабарларын сәндеп, әрлеп келеді. Қазір
онда он үш қызметкер жұмыс істейді, бөлім бастығы - танымал аудармашы,
тарлан журналист нығмет Қалиұлы қатарлы қазақ қадірлері жұмыс жасады.(4)

Қалай айтсақта қазіргі ҚХР- да өмір кешіп жатқан 1 миллион 200 мыңнан
астам ұлтымыз өкілдері үшін елу алты ұлт ішінен есесін алып, төл тілдерінде
күнделікті көзайымы болып жатқан Қазақ тележурналистикасының, өмірдегі өз
олар орны мен өзіндік ролін, бағалау тарих талабы.
І.2. Қытайдағы Қазақтеле журналистикасы.
Егер мен кейде бөтен біреудің сөзімен сөйлесем, мұным өзімді-өзім
жақсырақ санауға тырысқандығымнан.-деген екен.(4)
(М.Монтень).
Әр елдің салты әр басқа, сондықтанда Қытай халық республикасында өмір
сүріп жатқан Қазақтар үшін, сол елдің әлеуметтік жағдайы, экономикасы,
рухани-мәдени ортасы сынды толып жатқан қағамдық факторларымен, ел іші
саясатының салған жолы дара. Әрине бұл бұқаралық ақпарат құралдарына біз
айтып отырған телевиденигеде тікелей қатысты. Өздерін ұлы Аждаһаның
ұрпағымыз деп ұрандайтын қытайлар, өзіне тән қайталанбас ежелгі мәдениетке
ие байырғы ұлт ретінде қазір әлемнің ең алпауыт елдерімен иық тіресіп
келеді.
Қытайша ерекшелікке ие социялизім жолымен жүрген бүгінгі Қытай
мемлекетінде 56 ұлттың өкілі өмір сүреді, Қытай ұлтынан өзге ұлт -тар аз
ұлттар деп аталады, Олар көбінде жағырапиялық жағдайға байлансыты
автономиялы район, қалалармен, облыстарға орналасқан.
Қазақ ұлты өкілдері Шиңжиаң Ұйғыр автономиясы районына қарасты Іле
облысында және Күйтін, Үрімжі, Алтай, Шәуешек пен Құлжа, Құмыл қалалары
сонымен қатар Ақсай қазақ ауданында жиі қонысытанған. Аталған қалалармен
аудандарда жеке-жеке телестанциялар жұмыс істейді. Олар көбінесе Шиңжиаң
телевидениесінің бағдарламаларын пысықтаумен қатар жергілікті Ақпараттар
таратумен ерекшеленеді.
Қытайдағы барлық қызмет органдары бір Партия, бір тудың астында
жиналу саясатымен қызмет жүргізеді. Сонымен қатар Дың Сцяупиң салып кеткен
сара жолмен сыртқа есікті ашық ұстауда, яғыни 1979 жылы өзі айтқандай,
Қытайша осы замандандыруға жетуге тиісті нысана Дөңгелек дәулетті күй
ғана деп көрсетті.
1997 жылы Жиаң зымин жолдас 15–құрылтай жасаған баяндамасында
Дөңгелек дәулетті қорған құрудың тарихи жаңа міндетін алға қойды, қазір
ҚХР жаңа ғасырда жасппай дөңгелек дәулетті қоғам құрып, социялистік осы
замандандыруды жедел ілгерілетудің жаңа даму сатысына өтті. 16 – құрылтайда
2020 – жылға дейін жаппай дөңгелек дәулетті қоғам құрудың күрес нысанасы
алға қойыл ды. Қхр да Дөңгелек дәулетті қоғам құру, елде осы замандандыру
құрылысын жүзеге асырудың үшінші қадамдағы стратегиялық социялистік базар
шаруашылығы түзілісі кемелденетін және сыртқы есік айқара аышлатын, саты
болып табылады – деп көрсетілген. яғыни Дөңгелек дәулетті қоғамға өту-
өңірлерге райондарға бөліп, ілгерінді – кейінді дамитын барыс даму әр
келкілігі – райондар, қалалармен ауылдар ара даму өресіне парық зор
дегенді меңзейді, міне осы саяси жолдар сүрлеуімен Қытайдағы алғашқы теле
мұнара іске қосылғаннан кейін араға талай жылдар салып, қазақ жұрты Қхр да
өздерінің төл тілді теле арналарымен қауышты.
Қытай халық республикасы шыңшаң Ұйғыр автономиясы райондық Партия
комитеті мен халық өкіметінің тікелей басқаруындағы Шиңжиаң телевизиясы
Қазақ тілінде маңызлды мемлекеттік халықаралық хабарлар (30 минут)
апталық бағдарламасымен 1985 жылы 22 қыркүйекте жергілікті уақыт бойынша
сағат 18:30-да Үрімжі қаласынан тұңғыш рет Эфирге шықты бұл Қытайдағы
қазақстар үшін күнмен белгілі еді. (6).
Содан бері әр аймақ, аудандарға өз бағдарламаларын таратуда. 1994
жылы 6 наурызда құрылған Шиңжиаң сымды кабелдік қазақ телеарнасында 30 ға
жуық қызметкерлер тәулігіне 8 сағаттай телебағадарлама таратып отыр. демек,
соңғы жылдары, Үрімжінің өзінде ғана жасанды серк арқылы екі телеарна,
таза қазақ тілінде хабарлар таратуда бұл арнадағы бағдарламалар Қытайдың
әр қйырында қоныстанған миллионнан астам қазақ тілді көрермендермен күн
сайын жүздесіп, қазақстың рухани әлемін тілін, мәдениетін, әдеби мол
қазынасын, Ұлттық салт-санасын, өнірін жоғалтпай, өркендетуге аса зор
үлестерін қосуда.

Қытайдағы қазақтарға ортақ бірден-бір теле арна ол Шиңжиаң үшінші теле
арнасы болып, есептеледі . өз жұмысын бастағалы 20 жылдан астам уақыт
ішінде маңызды мемлекет жаңалықтары мен Шыңжиаң хабарларын және көптеген
белгілі теле бағдарламалармен Қхр-дағы қазақстардың сүйікті арнасына
айналған.
ХJTV3 Шыңжиаң ұйғыр автономиясы районының орталық қаласы Үрімжі
қаласында орналасқан.
Ырысы шалқып жатқан ұлан-байтақ Шиңжиаң Қытайдың асыл қойнауы, Үрімжі
сөзі- Жоңғар Моңғол тілінде Көрікті жайылым деген мағынада.
Қаланың Шиыңжиаңдағы саяси, экономика мен мәдениеттінің ордасы екені
белгілі, әрі екінші Азия-Еуропа құрлық көпірінің Қытай батыс өңіріндегі
көпір басы қорғаны, Азия-Еуропа құрлығының кіндігіне, Тянь-Шань таулары
орта бөлігінің Солтүстік бөліктерінде, Жоңғар ойпатының оңтүстігінде
орналасқан. Үш жағын тау қоршаған, солтүстігі сектор пішінді жазық, шамамен
теңіз деңгейінен 680-920 м биік, дүние бойынша теңізден ең алыс жатқан
қала, аз ұлттар бас қосқан осы заманданған қала, жалпы халық саны 2
миллионнан асады оның ішнде Қытай, Ұйғыр, Дүңген, Қазақ, Моңғол, Қырғыз
қатарлы 47 ұлт өкілдері бар, Қытайдағы ұлттар ең көп қаланың бірі.
Думанды қала халқынан бастап әрбірауылдарға дейін 1985 жылдың 22
қыркүйегінен бастап ілгерінді кейінді Шиңжиаң теле арнасын тамашалады.
Содан бері арнауды теле арна арқылы таза қазақ тілінде Қытайдағы 1 миллион
200 мыңға жуық қазақ қауымы үшін ақпарат таратып, бүрінен бұтақ, берегінен
терек өскендей біртіндей қалыптасып дамып келеді. Егер 56 ұлттан қаралған
елде оңаша тек қазақ тілінде ғана бірілетін теле арна ашу оңай шаруа емес
еді. (7)
Теледидар – бұқаралық ақпарат құралдарының ішіндегі тез дамыған,
қолдаушылары көп түрінің бірі, осыны сезген көзі ашық, көкірегі ояу бір топ
Қазақ зиялылары 1985 жылдың қаңтар айынан бастап, қазақ тілінде теле
бағдарлама ашу жолында ізденіп, осы бағытта еңбектенді.
Алайда, қандай бастама болсын қыруар қаржыны қажет ететіні баршамызға
аян. Осы мәселенің оң шешілуіне және қазақ тіліндегі бағдарлама ашудың
басқа да, толып жақтан қиыншылықтарын жеңуге автономиялы райондық
парткомының сол кездегі үгіт жұмысына жауапты хатшысы Жанабіл мен
автономиялы районның сол кездегі ұкімет төрағасының орынбасары Қыдырбай
сынды қазақтың ел басқарған ағалары айрықша мән беріп, айтарлықтай ықпал
етті.
Қытайдағы Қазақ тележурналистикасының өзіне тән ерекшеліктеріне
тоқталсақ, көрермен әлемдік жаңалықтарды, өнер туындалары мен спорт және
техника жетістіктерін Пекиннен таратылатын мемлекеттік-халықаралық
хабарлар, Үрімжіден шығатын Автномиялы райондық жаңалықтар атты қытайша
телебағдарламалардан алынған аударма арқылы танысады. тілшілер де көбінесе
ақпараттарды қытай тілінен аударып дайындайды. 1999 жылы 1 қыркүйектен
бастап Пекинен таратылатын Орталық телевизияның Мемлекеттік-халықаралық
хабарлары күнбе-күн аударылып таратылатын болды. Осы ретте Шыңжаң
телевизиясының аударма жасау редакциясының меңгерушлері Кәкеш Қайыржанұлы
мен Рақымқожа Тоқтақынұлының ерен еңбектеін айрықша айта кеткен лазым.
Сонымен бірге мұнда қазақ тілінде даярланған төл бағдарламада жоқ
емес. қытайдағы қазақтардың рухани сұранысына сай, ұлтымыздың тұрмысы мен
мәдениетін бейнелейтін, дәуірмен тыныстас Әр шалғайда (30 минут) атты
апталық бағдарлама 1993 жылы 18 желтоқсанда тұңғыш рет көгілдір экран
арқылы көрерменмен қауышты. Оны алғаш рет арнаулы хабар бөлімінің
меңгерушісі Зейнолла Шәкірбайұлы ұйымдастырды. Бұдан басқа Шалқар (30
минут) телебағдарламасы да күн санап кемелденіп, жергілікті қазақтардың
тұрмыс-тіршілігі үшін керек ақпар қайнарана айналды.
Халқымыздың байырғы салт-санасын, әдет-ғұрпын, ұлттық психологиясын
таза сақтап, қалпын жоғалтпай келген Қытайдағы қазақтар ақпарат құрылының
озық түрі – теледидарды көркем өнердің де қажетіне пайдалана басатыды. 1989
жылы Шыңжаң телевизиясының қазақ тілі бағдарламаларын даярлау тобы
Тарбағатай аймағының Шәушек қаласына барып, Құрылыстай қуанышы атты
наурыз думаннын түсірді (Құрылтай – жер аты). Осыдан бастап Қазақ
теледидараның көркемөнер қызметкерлері жыл сайын наурыз, құрбан айт және
Республика күні мерекелерінде арнаулы телеконцерт дайындап, көгілдір экран
арқылы көрермендеріне көрсетәіп келеді. Осы уақыт ішінде Қанат Төлешұлы,
Ұлан Тұқанұлы сияқты телережиссерлер өз ізденістерімен елге кең танылды.
1994 жылы 4 сәуірден бастап Қазақ телекөркемөнер қызметкерлері
Шарапат (30 минут) апталық тележурналын қалың қыуыммен дидарластырды.
Оның сәтті шығуына Ләззат Оразханқызы (әдеби редактор) мен Қызырбек
Жүмәділұлының (музыка редакторы) қосқан үлестері зор болды. Бұл хабарда
жарық жұлдыздар, Өнерліден шыққан сөз, білгенге маржан, Өлең сөздің
патшасы, мың бояу секілді тақырыптармен телекөрермендерге эстетикалық
ләззат беріп, оларды өнер әлемімен 1999 жылдың маусымынан бері қазақ
жеткіншектеріне арналған апталық "Балауса" (30 минут) тележурналы көрсетіле
бастады. Сонымен қоса соңғы он жылда өткізілген автономиялы район, облыс,
аймақ, аудан дәрежелі дүбірлі де, думаңды ақындар айтысы телеарна арқылы
дер кезіңде таратылып, халық мейірін қандырды.
Телекөркөмөнер бағдарламасының талабына сай жоғарғы оқу орындарын
бітірген қазақ жастары арасынан әдеби редактор, телережиссер, диктор,
музыкалық редактор, сахна жобалаушы, оператор, техник мамаңдар қатары өсіп
жетілді. Қазақстанға іс сапарында атақты ақын-сазгер Т.Рақымның жанын
өнерімен табындырып, өзіне "Алтайдың ар жағынан келген ару" өнін арнатқан
Әмина Еркешқызы осы қазақ бағдарламасының тележүргізушісі екенін айта
кеткен жөн.
Сонымен қатар төлтумаларымен шектеліп қалмай, Қазақ тіліндегі
телеарналар Қытай Халық Республикасымен мәдени қатынасы бар шетелдердің де
өнер туындыларын көрсетіп отырды. Қазақстан өнер жұлдыздары да Қытайдағы
қазақтарға етене таныс. Мысалы, "Тамаша" телебағдарламасы, Қазақстан өнер
жұлдыздарынң өнер кештері, қазақстан фильмдері, көрермендерге көрсетіліп
тұрады.
Шижиаң телевизиясының тағы бір елеулі еңбегі - көркем телефильмдерді
Қазақшаға аударып жасауы. 1988 жылы маусымда Шижиаң телевизиясының
телефильмдерді Қазақшаға аударма жасау бөлімі ресми түрде құрылды. Бөлім
меңгерушісі болып Шәкен Қалиоллаұлы, одан соң Жақсылық Сәмитұлы қызмет
етгі. Олар басшылық еткен шығармашылық топ қытай тіліне аударылған шетел
керкем телефильмдерін, телетоптамасын және Қытай елінің көркемфильмдерін
Қазақ тіліне аударып, дыбыс енгізіп, фильмнің негізгі бояуын бұзбай,
көрермендеріне теледидар арқылы жеткізді. Бүгінге дейін барлығы 1310
сериялы кино-телефильм, телетоптама аударып, экранға шығарды. Жұмыс
түрлеріне сай күн санап шеберлікке жатық қазақша аудару, редакциялау тобы,
актерлер тобы және техниктер тобы бірігіп еңбек етіп, Қытайдағы қазақ
жұртын тәрбиелеуде, мәдениетке баулуда, ұлттар арасыңдағы ерекшелікгерді
түсінісуде елеулі жетістіктерге қол жеткізуде.
Қытайдың әйгілі силықтарға ие болған киноларымен, ел ішіндегі немесе
шетел телесериялдарынаударма жасап көпшілік қазақ тілді көрерменге ұсынды.
Мәселен мемлекеттік Алтын кино силығының жүлдесін жеңіп алған Әпелсин
пысқанда атты кино, тарихи тақырыптардағы Үш патшалық хикаясын, Су
бойында, телефилімдері. ерекше атап өтер теле серияль – Батысқа саяхат
атты Дінни мистикалық фантастикадан туған тас маймұл бас кейіпкер болатын
фильмді, жастан кәріге дейін жылдар бойы сүйіп көрген, ең сәтті нағыз
Қазақи тілдің бояуымен аулармаланған, сәтті аударма филім ретінде атауға
болады.
Қазір Шиңжиаң телевизиясының Қазақ тіліндегі телеарнасында 180- нен
астам қазақстың перзенті жұмыс істейді, күніне 10 сағат шығармашылық қызмет
көрсетіп, өз көрермендері үшін қазақ тілінде экранда өз
телебағдарламаларымен көрсетілуде, демек бұлда болса ҚХР-да тұратын
бауырластар үшін күнделікті өмірдің бір бөлшегіндей, тұрмысқа еніп, өз
орнын тапқанының көрінісі, әрине бәсекелестік артқан сайын Қазақ тілінің
қолдану аясының тараюы себебінен жас құрамдары жағынан балалармен,
қарттардың деңгейі жастардан жоғары, экранда 100-ге таяу әр түрлі Қытай
тілді теле анраларының көлеңкесінде қалмайма деген қаіуіпті ойда туындайды,
алайда қай кезде болмасын әр жанұя үшін теледидарда бір тұрақты Қазақ
телеарнасы бар болса, ол Шиңжиаң телевиденисі , үшінші арна (XJTV3),
қазірге өз биігінде түр деп есептеймін.
1.3 Қазақ тіліндегі телебағдарламалар
Қытайдағы қазақ тіліндегі телебағдарламалар негізінен Ақпараттық
бағдарламалармен, мәдени-көңіл көтеру бағытында сан алуан апталық теле
бағдарламалармен, соңында ұлттық аймақтағы халық өмір шаруашылығынан
хабардар ететін хабарларЫмен, өз көрермендеріне танымал. Көрермен
аудиториясының жас ерекшелігіне қарай жастар бағдарламасы мен балалар
хабарында қарастырылған қазіргі кезде Қытай тіліндегі танымдық, талдамалы
ақпарат бағдарын қазақ тіліне аудармаланып көрермен назарына өз уақытында
ұсынылуда.
Ақпараттық бағдарламалар және Мемлекеттік – халықаралық хабарлар.
Күнделікті ел ішінде болып жатқан елеулі оқиғалар, мемелекет
жарлықтары және халықаралық жаңалықтармен құлағдар етеді. 1999 жылдың 1
қыркүйекіне дейін жаңалықтар қазақ тілді көрермендерге кешіктіріліп
көрсетілген, қазіргі уақытта күнбе-күн аударылып дер кезінде тарату
мүмкіндігіне ие. Пекиндегі орталық теле арнадан (CCTV1) де дайындалған
жаңалықтарды, ер, әйел үнінде екі диктор кадір сыртында оқып отырады, бұл
арада Тоқтар Қаленұлы, Ұлан Тұқанұлы, Әмина Еркешқызы, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.