Жүсіп Баласағұни. Махмұт Қашғари.

Жоспар

1,Қазақ даласының орта ғасырдағы ғұламаларының
педагогикалық идеялары.
2,Жүсіп Баласағұни.
3,Махмұт Қашғари.
(ХІ ғ.)

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Қазақ даласының орта ғасырдағы ғұламаларының
педагогикалық идеялары.

Еліміздің сан ғасырлық өзіндік орны бар кезеңге орта ғасырлық түркілік
мәдениетті жатқызамыз. Ал халқымыздың даналығын білдіретін ірі тарихи
тұлғаларды зерделеу қазіргі ұрпақтың, гуманитарлық ғылымдардың қасиеті
парыздарының қатарына жатқызамыз. Осы тұрғыдан алғанда ғасырлар
қатпарларында жасырынған рухани мұралар көптеп саналады.Ортағасырлық
педагогикалық ой-пікірдің даму тарихында аты әлемге әйгілі ортағасыр
данышпандары – Жүсіп Баласағұн, Махмұт Қашқари Жүгінеки қазақ жерін әлемге
мәшһүр етті.

Жүсіп Баласағұни.

Түркі халықтарының көрнекті өкілдерінің бірі, бұл кезеңнің рухани
мәдениеті тарихында өзіндік із қалдырған, қазақ топырағында дүиеге келген.
Оның өмірбаяны жөнінде бізге жеткен мағлұматтар жоқтың қасы. Ата-жөніне
қарағанда, Баласағұн қаласында (Жетісу) өңірінде туып-өскені хақ.
В.В.Бартольд пен И.В.Стеблеваның айтуынша, ғұлама ойшылдың әйгілі
дастаны Құдадғу білік (Құт негізі - білік) Қашқар қаласында жазылған.
В.В.Бартольд ол кезде Қашқар қаласының халқы ғана нағыз түркі тілінде,
яғни, түркі – хақан тілінде сөйлеген дегенді айтады.
Дарынды ақынның, көреген ойшыл-дананың Жүсіп Баласағұнның өз сөзінен
белгілі болғандай. Ол былай дейді: Осы кітаптың авторы – Баласағұни
қаласында дүниеге келген адамгершілігі жоғары – ұстамды азамат. Еңбекті
Қашқарда аяқтап, Шығысты билеуші Табаш-ханға ұсынды, ол шығарманың авторын
лұғылап, дәріптеп, оған хасс-Хаджит деген атақ берді1.
Поэманың өзінен Жүсіп Баласағұнның асқан дарынды ақын, белгілі
ағартушы, білімді адам, философ, ғалым-әмбебаб, данышпан, ақылғөй, араб
және парсы поэзиясының, түркі халықтары фольклорін жетік білетін дана
астроном, математик болды.
Құдауғу білік - әңгіме аңыз ретінде баяндалатын даналық сөз, өсиет,
ғибрат. Дастан оқиғасы ХІ ғасырда Ыстық көл, Жетісу, Қашқар өлкесінде
болған шындыққа байланысты өрбітілді. Жүсіптің дастаны саяси және ғибрат,
өсиет, ақы ретінде имандылыққа үндейтін, тәлім-тәрбие берерлік дидактикалық
тағылымдық туынды. Онда жеке адамның өзін қоғамда, үй ішінде қалай ұстай
білу керектігінен бастап, хандар мен бектердің өз қарамағындағы әрбір
қоғамдық топтарға қалауға тиіс екендігі жөнінде көптеген мәселелер
қамтылады.
Идеясы жағынан дастан имандылық, ізгілік рухында жазылған еңбек.
Жүсіп Баласағұнидың Құдатғу білік түркі тілдес халықтардың ішінде бізге
жеткен алғашқы еңбектердің бірі болып табылады. Бұл еңбек түркі тілдес
халықтардың бәріне ортақ жеке ұлт болып қалыптасқанына дейінгі ортақ мәдени
мұра болып есептеледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ------
-
Жүсіп Баласағұни. Құдатғу білік. А, 1990, 60-68

Жүсіп Баласағұнидің еңбегінде тәлім-тәрбиелік, ғибарттық, өсиет-
өнеге, нақыл сөздер түрінде жазылған педагогикалық және психологиялық,
философиялық тұрғыдағы еңбек болып табылады.
Еңбекте отбасы тәрбиесі, онда ата-ананың алатын ролі туралы, бала
мінез-құлқын, психологиялық ерекшеліктерін қалыптастыру, отбасында ананың
алатын орнымен қатар әкенің де бала тәрбиесіндегі алатын орнына ерекше мән
береді.
Сонымен қатар ғұлама ағартушы Құдадғу білік Х.Сүйінішалиев
айтқандай, орта ғасыр ескерткіштерінің ең көлемдісі және көркемдігі
жағынан зерттеушілерді таңқалдырған әдеби көркем туынды. Орта Азия мен
Қазақстан жерін мекендеген түркілердің және олардың мәдениетінің жарық
жұлдызы деп атарлық әдеби мұра.1
Дастанда Тіл туралы айтқан қағидаларының тәлімдік-тағылымдық,
ғибраттық мәні ерекше. Тіл адамның даңқын асырады, Адам ол арқылы бақыт
табады, Тіл адамға жапа да шектіреді, Абайламаса, басынан да айырады,
Жақсы болғың келсе, жаман сөз айтпа. Көп сөзділіктен пайда да, жақсылық
та көрмейді. Көп сөйлеме. Сабыр қып, әр сөзіңді салмақтай айт, Он мың
сөздің түйінін он сөзбен шеш, Ақыл көркі – тіл, тілдің көркі – сөз, кісі
көркі – жүз, жүздің көркі – көз!.
Дастанда білім, ақылдың қасиеттері жақсылық және жамандық,
адамгершілік қасиеттер, адамгершілік құндылықтар туралы мәселелер
қарастырылады, мәселен, Ақылды – ұлы, білімді – білікті, қонса екеуі, ұлы
етер жігітті, Ақыл пайда бола, ұлылық толады, білім кімде со білікті
болады, Білімсіздер бар кеселді көреді, емдемесе тектен-текке өледі,
Ақыл – шырақ, қара түнді ашатын, Білім – жарық, нұрын саған шашатын,
Ақылдыға қадір – құрмет лайықта, Ақымақ жан керең, сезбес айыпты!...
Білім – байлық, азаймас һәм жоғалмас, қарақшы, ұрыға да тоналмас!.
Білік-білім туралы Жүсіп Баласағұни өзіне ақыл кеңес береді: Білік
біліп – төрден орын аларсың, Білік білсең, күшті, берік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.