Банктердің экономика дамуындағы рөлі

Жоспар

Кiрiспе

1. Бөлiм. Банк жүйесі туралы ұғым
1.1 Банктік қызметті ұйымдастыру мен құрылу типтері
1.2 Қазақстандық банктік жүйенің даму тарихы

2. Бөлiм. Банктердің экономика дамуындағы рөлі
2.1 ҚР Ұлттық банкінің міндеттері мен қызметінің бағыттары
2.2 Ұлттық банктің ақша.несие саясаты және іске асыру құралдарының маңыздылығы

3. Бөлiм. Коммерциялық банктердің экономикадағы қызметі және операциялары
3.1 Коммерциялық банктердің негiзгi қызметтерi
3.2 ҚР банк жүйесін дамыту жолдары (реформалар)

Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

Кiрiспе

1. Бөлiм. Банк жүйесі туралы ұғым
1.1 Банктік қызметті ұйымдастыру мен құрылу типтері
1.2 Қазақстандық банктік жүйенің даму тарихы

2. Бөлiм. Банктердің экономика дамуындағы рөлі
2.1 ҚР Ұлттық банкінің міндеттері мен қызметінің бағыттары
2.2 Ұлттық банктің ақша-несие саясаты және іске асыру құралдарының
маңыздылығы

3. Бөлiм. Коммерциялық банктердің экономикадағы қызметі және операциялары
3.1 Коммерциялық банктердің негiзгi қызметтерi
3.2 ҚР банк жүйесін дамыту жолдары (реформалар)

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының банк жүйесінің даму мәселелерін қарастыру
себебі, бұл халқымыздың өсіп өркендеуіне, экономикасының дамуына тигізетін
пайдасы зор. Біз осы саланың келешек мамандары ретінде банк жүйесінің
қазіргі кездегі даму прблемалары мен тенденциялары арқылы оның тиімділігін
көрсетуді мақсат еттік.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты банк жүйесінің қалыптасу және даму
мәсәлесін ғылымитеориялық негіздеу және банктердің халықаралық
стандарттарға сай болуын тұжырымдау. Отандық экономиканы реформалаудың
қазіргі уақытындағы сатысында тиімді, нәтижелі және перспективалы
бағыттардың бірі банк жүйесінің дамуы болып табылады.
Бұл саланың маңыздылығы әлемдік және отандық экономиканың тәжірибесі
көрсетіп отырғандай, нарықтық экономикаға өту жағдайында банк жүйесіне
көмек көрсету тұрақтандырылған экономикалық өсуге жетуге елеулі нәтижелер
береді. Банк жүйесінің дамуы елдегі қаржы нарығының өркендеуіне және Ұлттық
бнактің өз саясатын тұрақты қалыпта жүзеге асыруына мүмкіндік береді.
Соңғы бірнеше жылда, әсіресе 2000 жылдан бастап банк жүйесінің
динамикалық дамуы жүруде. Қазақстан банк секторының жанадануы және
конденсациялық процестер жалғасуда.
Дегенмен, банк жүйесін мемлекеттік қолдау әлі де жеткіліксіз дәрежеде
болып отыр. Бұл саланың өзіндік проблемалары шешілмей қалуда. Мұндай
кемшіліктерді жою үшін банк жүйесінде жаңа бағдарламалар, реформалар жүзеге
асуы тиіс.

1. Бөлiм. Банк жүйесі туралы ұғым

1.1 Банктік қызметті ұйымдастыру мен құрылу типтері

Банк – өзінің жарғысы бар, толық шаруашылық есеп және өзін-өзі
қаржыландыру негізінде қызмет жасайтын заңды тұлға. Ол ақша қаражатын
тарту, орналастыру және басқа банктік операциялар жүргізетін мекеме.
К.Маркс банктер туралы былай деген: Кәсіпкерліктің ерекше саласы,
себебі ол ерекше сала ретінде барлық таптардың ақша механизмін қамтамасыз
етеді, ол шоғырланып ірі масштабта жүргізіледі...
Банк ісі – қарыз капиталын жинақтаумен және оны бөлумен шұғылданатын
кәсіпкерліктің ерекше түрі. Банктер мемлекет пен кәсіпорындардың,
акционерлік қоғамдар мен жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің,
мектептер мен ауруханалардың, оқу орындары мен бала-бақшалардың және
халықтың уақытша бос ақшаларын шоғырландырып, оларды іс жүзіндегі капиталға
айналдырады.
Банк деген ұғым италиан сөзі bank – орындық, айырбас орындығы –
айырбас орны дегенді білдіреді. Тарихта банктің ең жай қызметі, мысалы
тұқым сатып алуға ақшаны несиеге алған жағдай жаңа эраға дейінгі VIII-V ғ.ғ
Вавилонда кездескен. Сол сияқты ақшаны несиеге алып ертедегі Египетте,
Грецияда, Римде зәулім ғимараттар салған. Ал феодализмге өту кезінде тауар
ақша айналысы және несие қатынастарының ауқымы тарылып, тек XIII-XIVғ.ғ
сауданың кең өрістеуіне байланысты төлем делдалы ретінде банк ісі қарқыны
өрістей бастады. Орта ғасырда банк ісінің орталығы Италия, Германия,
Нидерланды болып саналса, ал ерте капитализм жағдайында Англия болған.
Капиталистік банктердің алғашқы ізашарлары Флоренция мен Венецияда
1587ж айырбас ісінің негізінде, яғни әртүрлі елдер мен қалалардың ақшасын
айырбастауда пайда болды. Банктердің негізгі операциялары ақшаны сақтауға
қабылдау мен ақшасыз есеп айырысуды жүргізу болған. Ақшасыз есеп айырысуды
жүргізудің мәні – екі клиенттің қатысуымен банкирдің кітабына бір шоттан
екінші шотқа белгілі бір соманы аударып жазу. Кейінірек ол осындай негізде
Амстердамда (1609ж) және Гамбургте (1618ж) ұйымдастырылды. Бұл банк ісінің
анайы түрі еді. Бұл кезде банктер саудаға және есеп айырысуға қызмет
еткенмен, олардың өндіріспен, өндірістік капиталдың қайталама айналымымен
байланысы аз болды, несие ақшаларын шығару қызметі де дамыған жоқ. Ал
капиталистік банктер, керісінше ұдайы өндірістің, өнеркәсіп және сауда
капиталдарының қажеттілігінен пайда болды. Натуралды шаруашылықтың ыдырауы,
сауда мен тауар айналысының дамуы есеп айырысу мен несиенің маңызын
арттырды. Жалдамалы еңбекке көшу халықтың табасының көп бөлігін ақша
түрінде төлеуге мәжбүр етті. Тұрақты ақша айналысы пайда болып, оны
ұйымдастыру мен техникалық жағынан қамтамасыз етуді банктер өздеріне алды.
Осылай дами келе банктер тұтас несие беруші ретінде капиталистік
кәсіпкерліктің дербес саласына айналды.

ҚР банк жүйесінің құрылымы

ҚР банк жүйесінің құрылымын ҚР банктер және банк қызметі туралы
республика Президентінің 1995 жылғы 31 тамыздағы Заң күші бар Жарлығында
Қазақстанда екі деңгейлі банк жүйесі бар. Ұлттық банк – мемлекеттің
Орталық банкі, ол банк жүйесінің жоғары (бірінші) деңгейіндегі банк. Басқа
банктердің барлығы банк жүйесінің төменгі (екінші) деңгейіндегі банктер
делінген жолдардан көруге болады.
Біріншіден, Ұлттық банктің құрылымын қарастырсақ, оны ҚР Ұлттық
банкі туралы Заңы және ҚР Ұлттық банкі туралы ережесі негізінде көруге
болады.
Ұлттық банкі өзінің қызметтерін орындауы үшін басқарма, директорат,
бас аумақтық және облыстық басқармалармен қатар, басқа да жергілікті
құрылымдық бөлімшелер бар.
Басқарма Төраға
Диркеторлар кеңесі Төрағаның орынбасарлары

Ұлттық банктің орталық аппараты

Департаменттер, дербес
басқармалар және бөлімдер

Ұлттық банктің тәуелсіз бөлімшелері
Мемлекеттік сақтау орны
Банкноттық фабрика
Бағалы қағаздар фабрикасы
Приборлық бақылаудың мемлекеттік
инспекциясы
Қазақстанның банкаралық есеп айырысу
орталығы
Банкаралық және қаржылық
телекоммуникациялар орталығы
Банктік сервистік бюро және т.б.
Облыстық (аумақтық)
басқармалар

Сурет 1 – Ұлттық банктің басқару құрылымы

Ұлттық банктің ең жоғарғы басқару органы Ұлттық банк төрағасымен
басқарылатын басқарма болып табылады. Басқарма 9 адамнан тұрады. Оның
құрамына – Ұлттық банк төрағасы, оның 4 орынбасары, Парламент пен
Президенттің бір-бір өкілі және Қазақстан Министрлер кабинетінің екі өкілі
кіреді. Басқарма мүшелері ҚР Президентімен бекітіледі. Ұлттық банк төрағасы
ҚР Президентінің ұсынуымен алты жылға сайланады.
Ал, коммерциялық банктердің құрылымы осы саладағы Заңдарға сәйкес,
коммерциялық банктерді филиалсыз банктерге, бөлімшелері бар банктерге және
банктік топтарға бөлуге болады. Қазақстанда банктік ұйымдардың барлық
түрлері бар.
Банк филиалы – бұл бас банктің берген құқықтары шегінде банктік
операцияларды жүзеге асыратын банктік мекеме. Банк филиалы заңды тұлға
болып саналмайды, дербес балансы болмайды және өзінің бас банкі берген
қаражаттар мен өкілеттіктер шегінде қызмет етеді.
Банк өкілдігі – депозит тартудан басқа белгілі-бір банктік
операцияларды орындайтын және өз атынан, банктің тапсырмасымен жұмыс
жасайтын заңды тұлға болып саналмайтын құрылымдық бөлімше.
Еншілес банк – жарғылық қорының 50%-дан астамы бас банкке тиесілі
заңды тұлға болып табылатын банктік мекеме.
Коммерциялық банктердің көп бөлігі акционерлік типте құрылғандықтан,
банктің ұйымдық құрылымы әрқайсысы белгілі бір міндеттер мен талаптарды
атқаратын қызмет тараулары мен бөлімшелерден тұрады. Жалпы кез-келген
банктің ұйымдық құрылымы банктік операциялардың атқаратын міндетін ескеріп
қалыптасады.
Банктің актив операцияларын жүзеге асыратын негізгі буыны – несие
басқармасы.
Акционерлер жиналысы

Банктің Тексеру комитеті
басқармасы
Несие комитеті

С

Сурет 2 – Коммерциялық банктің ұйымдық құрылымы

Банктің басқармасы қызмкт салаларына қарай бірнеше бөлімшелерден
тұрады.
Банктердің нарықтық экономикада құрылымдық үлгісін дұрыс жүргізуі–
банктің тұрақты іс-әрекет етуінің бірі.
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың ең маңызды және біртұтас
құрылымдарының бірі.
Қазіргі Қазақстанның нарықтық банк жүйесінде әртүрлі меншік
формасындағы банктер қызмет істеуде. Солардың әрқайсысына сипаттама
берелік.
Мемлекеттік банк – үкімет қаулысымен құрылған екінші деңгейлі банк,
оның жарғылық қорының иеленушісі үкімет.
Инвестициялық банк – негізінен тікелей және портфельдік инвестиция
тартумен шұғылданатын банк.
Шетелдің қатысуымен құрылған банк – акциясының 50 пайыздан астамы ҚР
резиденті емес иеленушілердің қарамағында, меншігінде жәненемесе
басқаруында болатын екінші деңгейдегі банк.
Мемлекетаралық банк – халықаралық келісім негізінде құрылған банк,
оның жарғылық қорының иеленушісі Қазақстан үкіметі және келісімге қол
қойған мемлекттердің үкіметі.
Банктік емес несие-қаржы мекемелері – Ұлттық банктің лицензиясы
негізінде кейбір банктік операция жүргізуге құқығы бар банктік емес заңды
тұлға.
Коммерциялық банктер – кәсіпорындар мен халыққа жан-жақты қызмет
көрсететін банктер.
Банктік заңдарда, банктердің жарғылық қоры қандай көздерден
құрылғанына байланысты оларды мемлекеттік, жеке меншік, акционерлік, аралас
және шетелдік банктер деп жіктейді.
Банктерді ұйымдастырудың акционерлік формасының ерекшеліктері мен
артықшылықтары Шаруашылық серіктестіктер мен акционерлік қоғамдар туралы
Заңға сәйкес, біріншіден, акционерлік қоғам – бұл құрылтайшылардың меншік
құқығын, Ұлттық банк берген лицензия шегінде шығарылатын акциялармен
куәландырылатын заңды тұлға. Акционерлердің банк меншігіндегі үлесі мен
табысы сатып алынған акциялардың санымен тікелей байланысты.
Банкті басқаруда акционердің жауапкершілігі тек басқарманы сайлау мен
жылдық жиналыстарда банк саясатына қатысты сұрақтар бойынша дауыс берумен
шектеледі.
Банкті ұйымдастырудың акционерлік емес формасы (үлестік жарна формасы)
қатысушылардың меншік құқын куәландыратын қандай да бір формалды куәлікті
қажет етпейді.
Екіншіден, акционер өз акцияларын басқа тұлғаға бере алады. Бұл жерде
банктің қызмет етуі жекелеген акционерлердің қоғамнан шығуына,
біліксіздігіне, банкротқа ұшырауына байланыссыз. Ал үлестік жарна
формасында қатысушы өз үлесін басқа қатысушылардың келісімінсіз бере
алмайды.
Үшіншіден, акционерлік банкте оны басқару бойынша қызметтер нақты
үлестірілген. Акционерлер басқарманы таңдайды, соңғысы – таңдағаны, ал ол
басқару аппаратын, басқару аппараты өз кезегінде мамандар мен
қызметкерлердің міндеттерін анықтайды.
Жеке банкте қатысушылар өздері тікелей банкті басқаруға қатысады да
әкімшілік қызметкерлері болады және басқарудың тиімділігі олардың жеке
бастарының жұмыс сапасына байланысты.
Банкті ұйымдастырудың акционерлік формасының кемшіліктеріне мыналар
жатады: акционерлік банті құру қиындығы, өзгермелі жағдайларға бейімделу
мен икемділік дәрежесінің төмен болуы.
Осы жоғарыда аталған кемшіліктерге қарамастан банкті ұйымдастырудың
акционерлік формасы нарық жағдайында тиімді, қолайлы болып келеді және
нарықтық экономикасы дамыған барлық елдерде банктер акционерлік компания
немесе корпорация нысанында ұйымдастырылуы да кездейсоқтық емес.
Банкті ұйымдастыру қиын процедураны білдіреді және ол елдің арнайы
заңдарымен реттеліп отырады. Ұлттық банк ҚР аумағында банктерді құруға
рұқсат береді және банктермен, олардың филиалдарын тіркеуге алу кітабын
жүргізеді.
Рұқсат Ұлттық банк белгілеген мөлшердегі төлем негізінде беріледі.
Рұқсат берген кезде Ұлттық банк атқарылатын банктік операциялардың
шеңберін анықтайды. Банктің заңдар мен заң актілерінде банктерждің ашылуы
мен тоқтатылуы реттелір отырады.
ҚР банктерін тіркейтін кітапта тіркелгеннен бастап, банк заңды тұлға
мәртебесін алады.

1.2 Қазақстандық банктік жүйенің даму тарихы

Кеңес үкіметі кезінде Қазақстанның өзінің банктік жүйесі болған жоқ,
себебі республика аумағында КСРО-ның орталықтандырылған несие жүйесінің
филиалдары мен бөлімдері қызмет етті. Осыған байланысты банктік жүйенің
тарихы Ресей тарихымен тығыз байланысты. Патшалық Ресейдің банк жүйесіне:
Мемлекеттік банк, акционерлік банктер, қалалық банктер, ипотекалық несие
банктері мен басқа да несиелік мекемелер кірді.
Ресейдің мемлекеттік банкі (өз қызметін 1860 жылы бастады) барлық
несие жүйесінің орталық банкі болып табылады. Ол айналымға қағаз ақша
шығарудың монополиялық құқығына ие болды.
Акционерлік коммерциялық банктер (47 банк 743 филиалымен) қарыз
каипталы нарығында басымдық жағдайға ие болып, 1914 жылы шоғырланудың
жоғары дәрежесіне жетті.
Орта және ұсақ буржуазиялық қызмет көрсету үшін мынадай ұсақ несиелік
мекемелер қызмет атқарды: өзара несие беру қоғамы (11081), қалалық қоғамдық
банктер (343).
Ипотекалық несие жүйесі – мемлекеттік дворяндардың жер банкі мен
мемлекеттік жер банкі, 10 акционерлік жер банктері, 36 қалалық несиелік
банктер мен ипотекалық несиенің басқа да банктерінен құрылды.
Несиелік мекемелердің ішінен, әсіресе, деревнялардағы дәулетті
адамдарға қызмет көрсететін несиелік кооперация кеңінен танылды. Ол қарыз-
жинақ кассалары мен несиелік серіктестіктерден тұрды.
1917 жылғы қазан төңкерісінен кейін банк ісін ұйымдастыруды мемлекет
монополиялы түрде өз қолына алып, нәтижесінде жеке коммерциялық банктер мен
басқа несие мекемелері Мемлекеттік банкпен біріктірілді. 1922 жылы Тұтыну
кооперациясының банктері және Өнеркәсіп банкі құрылды.
1924 жылы акционерлік қоғам үлгісіндегі сыртқы сауда банкі құрылып,
оның акционерлері мемлекет, кооперативтік және қоғамдық ұйымдар
болды.сөйтіп, 1925 жылы КСРО-да Мемлекеттік банк, Өнеркәсіп банкі, Сауда
банкі және ауылшаруашылық банкі болды.сондай-ақ Орталық коммуналды банкі
(Ценкомбанк), Кооперативтік банк және акционерлік, салалық, аймақтық
банктер құрылды. Банктер қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несие түрлері
бойынша да ажыратылды. 1928 жылы Өнеркәсіп банкі мен Электробанкі бірыңғай
өнеркәсіп пен электр шаруашылығын ұзақ мерзімді несиелеу Банкіне
біріктірілді. Жалпы 1927-1929 жылдары банктердің өзіне тән ерекшк қызметі
–банктік несие беру жойылып, несие мемлекеттік жоспарлы қаржыландырудың
түріне айналды.
КСРО-да 1930-1932 жылдары жүргізілген несиелік реформаның нәтижесінде
жаңа қағидаларда салалық банктер ұйымдастырылды. Капитал жұмсалымдарды
қаржыландыру және несиелендіруге байланысты 4 арнайы банктер құрылды:
1.Промбанк, 1959 ж КСРО Құрылыс банкі болып қайта ұйымдастырылды.
2. Ауылшаруашылық банкі, 1959 ж оның қызметтері КСРО Мембанкі мен
Құрылысбанк арасында үлестірілді.
3. Всекомбанк, 1939 ж Всекомбанк өз жұмысын тоқтатты, ал активтері мен
пассивтері 1959 ж таратылған КСРО Сауда банкіне берілді.
4. Ценкомбанк, 1959 ж таратылды да оның қызметтері КСРО Құрылыс банк
мен Мембанк арасында үлестірілді.
КСРО-да банктік реформа 1987-1988 жылдары жүргізілді. Нәтижесінде,
КСРО Мембанкі мен КСРО Құрылыс банкін құру негізінде: Өнеркәсіп құрылыс
банкі, Агроөнеркәсіп банкі және Тұрғын үй-әлеумеетік банкі; КСРО
Мембанкінің құрамына кіретін жинақ кассалары негізінде: Сыртқы экономбанк,
Жианқ банкі, құрылды. КСРО Мембанкі кәсіпорындар мен ұйымдарға кассалық
және несиелік- есеп айырысу қызмет көрсетуін тоқтатты. Ол елдің Орталық
банкі деп жарияланды.
Банк жүйесін бірсыпыра реттеген 1990 жылдың аяқ шенінде одақтық екі
заң – Мемлекеттік банк туралы Заң және Банктер және банк қызметі туралы
Заң бекітілді. Осы заңдарға сай бұрынғы маманданған банктер акцияландыру
кезінде коммерциялық банктерге айнала бастады.

1930 ж дейінгі 1930-1987 1988-1990 жылдар 1991 жылдан бастап
банк жүйесі жылдар
Ресей Мембанкі 1. КСРО 1. Банк жүйесін қайта 1. Егемен
және көптеген Мембанкі ұйымдастыру: КСРО Қазақстаанда
несие-банк (оның ішінде Мембанкі және өзінің банк
мекемелері КСРО маманданған банктер: жүйесінің құрылуы.
Мемлекеттік КСРО Өнеркәсіп құрылыс,Екі деңгейлі банк
еңбек жинақ КСРО Анроөнеркәсіп, жүйесі – Ұлттық
кассалар КСРО Тұрғын үй- банк және
жүйесі). әлеуметтік, КСРО Жинақ коммерциялық
2. КСРО және КСРО Сыртқы экономбанктер.
Мемлекеттік банктері 2.Жаңадан
Құрылыс банкікооперативтік
3.КСРО Сыртқыбанктердің құрыла
сауда банкі бастауы

Сурет 3 – Қазақстанда банк жүйесінің қалыптасу және даму кезеңдері
1990 жылғы Банктер және банк қызметі туралы Заңға сәйкес
республикада екі деңгейлі банк жүйесі құрылды. Осыдан бастап Қазақстан банк
жүйесйнің жаңа даму сатысына көшті.

2. Бөлiм. Банктердің экономика дамуындағы рөлі

2.1 ҚР Ұлттық банкінің міндеттері мен қызметінің бағыттары

Ұлттық банк – заңды тұлға, дербев балансы бар, өзіне тікелей бағынатын
төменгі бөлімшелермен бірге тіке бағыныстағы бітұтас орталықтандырылған
құрылым,іс-әрекетін толық шаруашылық есеп негізінде жүргізеді. Әртүрлі
салық жинаудан, баж салығын және кеден салығын төлеуден босатылады. Ол
республиканың кез-келген жерінде және одан тыс жерлерде басқармасын және
басқа да бөлімшелерін ашуға құқы бар.
Қазақстан Ұлттық банкі ҚР заңдарының негізінде өзінің қызметіне қарай
Ұлттық банк берген лицензия негізінде кейбір банктік операция түрлерін
жүргізетін барлық банктердің, банктік емес қаржы мекемелерінің міндетті
түрде орындауы үшін нормативтік актілер шығарады. Ол нормативтік актілер
Қазақстан Ұлттық банкінің хабаршысы атты ресми басылымда жарияланады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің негізгі міндеті – ұлттық
валютаның ішкі және сыртқы тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Сонымен қатар, ҚР Ұлттық банкіне мынадай қосымша міндеттер жүктеледі:
1) Қазақстанның экономикалық дамуы және оның дүниежүзілік экономикаға
интеграциялануы мақсаттарына жетуге көмектесетін ақша айналысы, несие,
банктік есептеулерді және валюталық қатынастар саласындағы мемлекеттік
саясатты жасау және жүзеге асыру;
2) Ақша-несие және банк жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге көмектесу;
3) Банктік және басқа несиелік мекемелердің қызметін реттейтін ережеледі
жасау және олардың орындалуына бақылау жасау негізінде банк несие
берушілердің, салымшылардың мүдделерін қорғау.
Ұлттық банк жұмысының негізгі бағыттары:
1) елдегі несиелік ресурстарды және ақша айналыстарын басқару;
2) өзіне бағынышты мекемелер арқылы ақшалай түсімді инкассациялауды
ұйымдастыру және жүзеге асыру;
3) халықшаруашылығындағы несиелік, есеп айырысу және кассалық
операцияларды жүзеге асыру бойынша ережелерді, әдістемелік
инструкциялық нормативтік актілерді шығару, есеп жүргізу және
банктердің есеп беруін ұйымдастыру;
4) банк ісін лицензиялау, ақша-несиелік реттеудің формаларын
талдау;
5) банк ісін бақылау және қадағалау;
6) елдегі банк жүйесінің тәуелсіз балансын жасау;
7) ғылыми-зерттеу және аналитикалық жұмыстар жүргізу;
8) валюталық операцияларды жүргізу ережелерін және тәртібін жасау,
біркелкі валюталық саясат жүргізу.
Ұлттық банктің міндеті оның атқаратын қызметтері арқылы орындалады:
Біріншіден, Қазақстан Республикасында мемлекеттік ақша-несие саясатын
жүргізу, яғни Ұлттық банк айналымдағы ақша массасының көлемін реттеумен
және ресми проценттік мөлшердің деңгейін өзгертумен шұғылданады. Егер ақша-
несиелік ркттеу әдісімен инфляция деңгейін тежеу мүмкіндігі болмаған
жағдайда Ұлттық банктің несие салымдарын шектеуге және банк операциялары
бойынша проценттік мөлшерді өзгертуге құқы бар. Сондай-ақ алты айға дейінгі
мерзімге шығарылған бірінші кластық жай және айналмалы вексельдерді,
чектерді сатып алып және қайта сатады.
Екіншіден, Қазақстан Республикасында қолданылатын банкнота және
монетаны эмиссиялау. Ол үшін Ұлттық банк номиналдарының құрылымын және
теңге пішінін (дизайн), олардың қажет мөлшерін анықтап, дайындығын
қамтамасыз етеді.
Сондай-ақ қолданылған ақша белгілерін айналымнан шығарып, оларды
жаңасымен айырбастап, тозығы жеткендерін жоюмен шұғылданады.
Үшіншіден, банктердің банкі қызметін атқару. Ол үшін Ұлттық банк
республикадағы қайта қаржыландыру жүйесін ұйымдастырып, бірінші класты
бағалы қағаздармен және басқа активтермен қамтамасыз етілген несиені алты
ай мерзімге береді. Ұлттық банк – екінші деңгейдегі банктер үшін соңғы
сатыдағы несие беруші. Несиені ұлттық валютамен де, шетел валютасымен де,
сондай-ақ қамтамасыз етілген, иә болмаса қамтамасыз етілмеген несиені
Ұлттық банктің басқармасы белгілеген тәртіппен береді.
Төртіншіден, үкіметтің және мемлекеттік органдардың банкі және агенті
қызметін атқару үшін кепілшісі үкімет болған республиканың ішкі және сыртқы
қарызын өтеуге қатысады, Қаржы министрлігінің шоттары бойынша дебеттік
қалдықты (сальдо) болдырмау үшін қажетті іс-шараларды қабылдайды. Қаржы
министрлігімен келісілген шарт негізінде мемлекеттік бағалы қағаздарды
орналастырып, олардың депозитролық ісін жүзеге асырады.
Бесіншіден, банктердің ісін бақылау және қадағалау қызметі. Барлық
банктер, банктік емес қаржы мекемелері және олардың клиенттері міндетті
түрде орындауы үшін банк ісі, есептеу, есептесу, валюта операцияларын
жүргізу мәселелері бойынша норматвтік актілер шығарып, олардың орындалуын
қадағалайды.
Алтыншыдан, валюталық реттеу және валюталық бақылау қызметі. Оны
атқару үшін Ұлттық банк шетел валютасының және шетел валютасындағы бағалы
қағаздардың айналым аясын және тәртібін белгілеп, шетел валютасымен
жүргізілетін операцияларға қажетті кезде, оның ішінде проценттік мөлшер
деңгейіне шектеу қояды.
Ұлттық валютаны шетел валютасымен салыстырып, курсын реттейді.
Шетелден алғна банктік несиенің есебін жүргізеді.
Жетіншіден, елдің алтын валюта қорларын басқару қызметі. Оны атқару
үшін Ұлттық банк мемлекеттің алтын валюта қорларын қалыптастырып, олармен
операция жүргізеді.
Қазіргі таңда Ұлттық банк жоғарыда көрсетілген қызметтер мен
міндеттерден басқа, әр ай сайын қаржы нарығының жағдайын қадағалап,
мәліметтер беріп отырады. Жалпы қаржы нарығындағы инфляция деңгейі,
халықаралық резевтері және ақша агрегаттары, валюталық нарық, бағалы
қағаздар нарығы, депозиттік нарық, несие нарығы, сақтандыру нарығы, банктік
сектор көрсеткіштері бойынша жұмыс жасау және осы нарықтардың дамуын,
тұрақтылығын іске асыру.
Ұлттық банк қаржылық және жалпы экономикалық мәселелер бойынша
Үкіметтің және басқа да мемлекеттік органның кеңесшісі болып табылады.
өйткені болашақта ақша, қаржы, несие және басқа да макроэкономикалық
көрсеткіштер туралы жаппай дәл және жедел көпшілік ақпараттарды иеленетін
ірі экономикалық, ғылыми және ақпараттық орталық бола бастайды.

2.2 Ұлттық банктің ақша-несие саясаты және іске асыру құралдарының
маңыздылығы

Ақша-несие саясатын іске асыруда Қазақстан банктерінің бағыттары
инфляцияның төменгі қарқынын қамтамасыз ету және экономика жүйесін
несиелендіру болды.
2000 жылы Ұлттық банктің ақша-несие саясатының басым жағы инфляцияны
төмендету және теңгенің еркін өзгермелі айырбас бағамы саясаты
жалғастырылды.
Банк жүйесіндегі қысқа мерзімді өтімділікті реттеудің құралы ретінде
мыналар пайдаланылады: қысқа мерзімді шоттармен операциялар, мемлекеттік
бағалы қағаздармен ашық рыноктағы акциялар, ресми ставкаларды реттеу,
вексельдерді қайта санау арқылы банктерді қайта қаржыландыру, банктерге
өтімділікті қорғауға қысқа мерзімді несиелер (күндізгі және овернайт) беру.
Теңгенің айырбас бағамының қысқа мерзімді күрт ауытқуын реттеп отыру
және теңге бағамының тым нығаюына жол бермеу үшін валютв нарығында
операциялар жүргізеді. (шетел валютасын сатып алу және сату).
Теңгенің құнсыздануының бірқалыпты қарқынын сақтау негізгі сауда
әріптестері болып табылатын елдерге қатысты алдағы уақыттағы баға тепе-
теңдігін қалпына келтіруге жағдай жасайды. ТМД елдеріне қатысты теңгенің
нақты тиімді айырбас бағамының индексі (REER) жыл басынан бері 7,6%
төмендеді, бұл ресей рублінің 8,5% нақты нығаюымен байланысты болды.
Алдағы 3 жыл ішінде Ұлттық банк ЕврАзЭС мемлекеттерінің орталық
банктерімен бірлесіп жалпы төлем балансын ұйымдастыру.

Негізгі көрсеткіштер 2002 2003 2004 2005
(бағалау)
Инфляцияның орташа жылдық % 6 4-6 4-6 3-5
Қайта қаржыландырудың жыл соңындағы
қойылымы 7,5 6-7 5-6,5 4,5-6
Жалпы алтын қоры, млн.долл. АҚШ 3008 3355 3541 3673
өзгерісі % бойынша 16 11,5 5,5 3,7
Ақша базасы, млрд.теңге 207 237 268 304
өзгерісі % бойынша 18,1 14,8 12,9 13,9
Ақша массасы, млрд.теңге 707 865 1008 1168
өзгерісі % бойынша 22,7 24,2 16,6 15,9
Банк жүйесіндегі ревиденттердің
депозиттері, млрд.теңге 544 671 788 910
өзгерісі % бойынша 22,3 23,3 14,4 15,5
Экономиеадағы банк несиелері,
млрд.теңге 614 767 905 1059
өзгерісі % бойынша 25,3 25,0 18,0 17,0
Жеке тұлғалардың депозиттер бойынша
сыйақылары, % 9,5 8,5 7,5 7
Заңды тұлғалардың несие бойынша
сыйақылары,% 15,5 14,5 13 11,5

Кесте1. Банктердің ақша-несие саясатының 2003-2005 жылдарға негізгі
көрсеткіштерге болжамы
Қайнар көзі* ҚР Ұлттық Банкінің мәліметі бойынша
Бұл кестеден біз банктердің алдағы 3 жылға ақша-несие саясатын жүзеге
асыру бағыттары мен болжамдарын көруге болады.
Ақша-несие саясатының құралдары
Ресми ставкалары – ақша-несие саясатының басты құралы болып саналады.
Ұлттық банк қайта каржыландырудың ортақ ставкасын анықтайды, бұл жалпы
қаржы нарығының жағдайымен, несиеге сұраныс пен ұсыныстың, инфляция деңгейі
және инфляция күтімімен анықталады. Қайта қаржыландыру ставкасын анықтауда
Ұлттық банк проценттік ставкаларды қалыпты нақты түрде ұстап тұруға
ұмтылады.
Ұлттық банктің қайта қаржыландыру ставкасының өзгерісінің динамикасы
мынадай: 1994 жыл қаңтар-ақпан қайта қаржыландыру ставкасының деңгейі –
270% болды. Ұлттық банктің 2000 жылғы есебі бойынша жыл ішінде қайта
қаржыландыру ставкасы 18%-тен 14%-ке дейін, овернайт кредиттері бойынша
ставка 27-21% дейін, peпо операциялары бойынша ставка 23-19% дейін
азайды.
Ұлттық банктің вексельдерді қайта есептеу бойынша операцияларды жүзеге
асыруы үшін 2000 жылғы 20 маусымнан бастап 12,5% деңгейінде ресми есептік
(дисконттық) ставка енгізіліп бекітілді.
Кесте2. 1996-2000 жылдардағы ұлттық банктің ресми ставкалары

Қайнар көзі* Ұлттық банкінің 2000 жылға арналған жылдық есебі
Екіншісі, резервтік талаптар – несие көлемін қадағалау мақсатымен,
төлемдік емес тәуекелділікті банктік міндеттемелер бойынша және салымшылар
мен акционерлік банктерді резервтік талаптар механизмі бойынша Ұлттық
банктің іске асыруы.
1995 жылы банктердің альтернативтік резервтері – 32,6% құрады. әлемдік
тәжірибе көрсеткеніндей, резервтік талаптардың жоғары болуы банктік жүйенәі
эффектілігін төмендетеді. Жоғарғы нормадағы резервтік талаптар Германия
және АҚШ банк жүйесінде қолданылады.
Қазақстанда ақша нарығының тепе-теңдігін қамтамасыз ету және банктер
өтімділігін реттеу үшін 01.05.00 ж бастап банктердің міндетті резерв
нормасы банктің банктік емес заңды және жеке тұлғалар алдындағы жалп
ыдепозиттік міндеттемелерінен 10%-тен 8%-ке дейін төмендетілді.
Ең төменгі резервтік талаптардың азайтылуы банк салымшылары мен
кредиторларының мүдделерін қорғауды әлсіреткен жоқ, қайта банктердің
тартылған қаржыларды неғұрлым тиімді басқаруына және экономиканың нақты
секторын несиелеуді ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Үшіншіден несие беру операциясы. Алғашқы несие беру 1994 жылы Ұлттық
банк пен министрлер кабинеті арасындағы меморандумға сәйкес үш бағытта
коммерциялық банктер арқылы директивалық несие беру, Үкімет анықтауы
бойынша, мемлекеттік бюджеттің тапшылығын жабу үшін және банктерге
аукциондық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.