Құқықтық мінез - құлықтағы тәрбиенің алатын орны

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
І тарау. Құқықтық мінез.құлық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1 Құқықтық мінез . құлықтың түсінігі және белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 Құқықтық мінез . құлықтың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.3 Құқықтық мінез . құлық белсенділігінің деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
ІІ тарау. Құқықтық мінез . құлықтағы тәрбиенің алатын орны ... ... ... ... ... 15
2.1 Құқықтық тәрбиенің маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.2 Құқықтық тәрбиенің бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
Қолданылған негізгі әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
І тарау. Құқықтық мінез-
құлық ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...4
1.1 Құқықтық мінез - құлықтың түсінігі және
белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..4
1.2 Құқықтық мінез - құлықтың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.3 Құқықтық мінез - құлық белсенділігінің
деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
ІІ тарау. Құқықтық мінез - құлықтағы тәрбиенің алатын
орны ... ... ... ... ... 15
2.1 Құқықтық тәрбиенің
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...15
2.2 Құқықтық тәрбиенің
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...28
Қолданылған негізгі әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 0

Кіріспе

Құқық дегеніміз - мемлекетте қолданылатын барлық құқықтық
нормалардың, құқықтық ғұрыптардың, әділеттілік үлгілердің, мемлекеттің
құқықтық ережелерінің жиынтығы болып табылады. Белгілі бір мемлекетте
қабылданған және қолданылып жүрген барлық құқықтық нормалардың белгілі
нормативтік құқықтық актілерінде де көрсетеледі. Конституцияда, заңдарда
мемлекеттік органдарға нормативтік құқықтық актілер қабылдау жөнінде
өкілдік беріледі. Сөйтіп құқық туралы сөз қозғалғанда, нақты мемлекеттегі
қолданылып жүрген нормативтік актілердің барлығы еске алынады. Мұның өзі –
объективтік мағынадағы, яғни дербес біртұтас құбылыс ретінде өмір сүреді
деген мағынадағы құқық. Құқықты субъектілердің өз игілігі үшін мемлекет
тарапынан кепілдік берілген белгілі бір қимыл-әрекеттерді істеу жөніндегі
заңдық мүмкіндігі ретінде қолданылады.
Құқықтың алғашқы элементі – құқық нормасы. Құқық нормасы дегеніміз –
мінез-құлық, тәртіп ережесі, тіршілік процесіндегі тәртіп пен мінез-құлық
ережелерінің үлгісі. Ал мінез-құлық дегеніміз – жеке алып қарағандағы әрбір
адам емес, тұтас адамдар ұжымына да тән жағдай. Жеке тұлға ғана емес,
бірнеше адамнан құрылған ұжымдар да бір-бірімен қатынасқа келеді. Демек,
құқық нормаларымен реттелетін қатынастарға түсе отырып, адамдар, олардың
ұйымдары өздерінің мінез-құлқымен сол нормаларды бұзбайтын болуға тиіс.
Жалпы құқықтық мінез-құлық ұғымын толық білу үшін ең алдымен адамзаттық
құндылық ұғымымен танысу керек. Тұлға мəдениетінің негізі оның жалпы
адамзаттық құндылықтарға қатынасынан көрінеді. Құндылық термині белгілі
құбылыстарының адами, əлеуметтік жəне мəдени мəн-мағынасын білдіру үшін
қолданылады. Адам қызметіндегі заттар, қоғамдық қатынастар жəне олар
қамтыған табиғат құбылыстары, құндылықты қатынастар нысандары ретінде
танылған бағалы заттар сипатында іс-əрекетке қосылады, яғни бұлардың бəрі
де жақсылық пен жамандық , шындық пен жалғандық, əсемдік пен ұсқынсыздық,
əділдік пен əділетсіздік жəне т.б. тұрғысынан пайымдалады. Белгілі
құбылыстарды бағалауға негіз болған тəсілдер мен әдістер субъектив баға
түрінде қоғамдық сана мен мəдениетте бекиді де, адам əрекетін бағыттаушы
құралдарға айналады. Қалыпты тəртіптік ұғым формасына енген мұндай құралдар
түрі: ұстанымдар жəне бағалар, бұйрықтар мен шектеулер, мақсаттар мен
жобалар. Əрбір тарихи нақты қоғамдық құрылым (формация) өзіне тəн
құндылықтар жиынтығымен ажыратылады. Ал одан түзілген жүйе əлеуметтік
реттеудің аса жоғары деңгейі сипатында көрінеді. Бұл жүйеде қоғам не
əлеуметтік топ мойындаған өлшем-шек, талаптар (критерии) белгіленеді.
Тұлғалық деңгейде меңгерілген бұл талаптар тұлға қалыптастырудың негізіне
алынып, қоғамды қалыпты тəртіпте ұстауға жəрдемдеседі.

Қоғамдағы құндылықты қатынастардың аса маңызды элементтерінің бірі –
құндылықты бағыт-бағдар.
Құндылықты бағыт-бағдар – бұл стратегиялық өмір мұраттары жəне жалпы
дүниетанымдық алғы шарт ретінде танылған құндылықтардың адам санасында
бейнеленуі.Қалыптасқан тұрақты құндылықтар бағыттарының жиынтығы тұлға
тұрақтылығын, қажеттер мен қызығулар бағдарында көрінген əрекет-қылық жəне
іс-əрекет типтерінің өзара байланыса, ұштасуын қамтамасыз етеді. Осыдан,
құндылықты бағыт тұлға сеп-түрткілеріне (мотивтеріне) себепші, реттеуші
маңызды фактор ретінде іске қосылады. Құндылықты бағыт-бағдарлардың негізгі
мазмұны – адамның саяси, философиялық (дүниетанымдық), адамгершілік наным-
сенімдері, терең əрі тұрақты бейімділіктері, қылық-əрекет, мінез
принциптері. Осыдан, қай қоғамда да тұлғаның құндылықты бағыт-бағдары
тəрбие жəне мақсатты ықпал жасау нысаны ретінде қарастырылады. Олар арқылы
еріктік күш салу, зейін, ой-өріс бағдарлары анықталады.
Құндылықты бағдардың дамуы – тұлға кемелінің белгісі, оның
əлеуметтенуінің көрсеткіші, құндылықты бағыттардың тұрақты бірлігі тұлғаның
келесідей сапаларының дамып, орнығуына себепші болады. Тұлғаның тұтастығы
мен сенімділігі , белгілі мұраттар мен принциптерге адалдық, осы мұраттар
мен принциптерді іске асыру жолында ерік күшін аямауға қабілеттілік,
өмірлік ұстанымдарға орай белсенділік, мақсатқа жетуде табандылық пен
өжеттік. Құндылықты бағыттар арасындағы қайшылықтар əрекет-қылық пен
мінездегі тұрақсыздықты туындатады.
Жалпы адамзаттық құндылықтарды түсіне танудың негізі қоғамға бағытталған
идеялардың, сезімдердің, ұғымдардың қалыптасуына; ұлттық жəне
жалпыадамзаттық құндылықтарды байланыстыра білуге; қоғамға жəне басқа
адамдарға болған қатынастарға орай құқы мен міндеттерін зерттеп тануға;
азамат құқы мен міндеттерінің бірлігін түсінуге; азаматтық мінез-құлық пен
сезімдерді тəрбиелеуге; пікір жүргізу еркіндігінің дамуы мен көңіл-күй
ортақтығын сезінуге жəне т.б. орайлас келеді. Жалпы адамзаттық құндылықтар
тəрбие мазмұнының ажырамас бір бөлігі. Құқықтық мінез-құлық – бұл
субъектілердің құқық нормаларына және әлеуметтік маңызды мақсаттарға сай
келетін жүріс-тұрысы.

Құқықтық мінез-құлық
1.1 ҚҰҚЫҚТЫҚ МІНЕЗ – ҚҰЛЫҚТЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ БЕЛГІЛЕРІ
Құқықтық мінез-құлық – бұл субъектілердің құқық нормаларына және
әлеуметтік маңызды мақсаттарға сай келетін жүріс-тұрыс ережесі. Ал мінез-
құлық дегеніміз – жеке алып қарағандағы әрбір адам емес, тұтас адамдар
ұжымына да тән жағдай. Жеке тұлға ғана емес, бірнеше адамнан құрылған
ұжымдар да бір-бірімен қатынасқа келеді. Демек, құқық нормаларымен
реттелетін қатынастарға түсе отырып, адамдар, олардың ұйымдары өздерінің
мінез-құлқымен сол нормаларды бұзбайтын болуға тиіс.
Құқықтық мінез-құлық келесі белгілермен сипатталады:
- заңмен орнықтырылған шекте болады (формальды аспект);
- әлеуметтік пайдалы, қоғамдық мақсаттар мен мүдделерге қайшы келмейді;
бұлар оның объективтік жағын құрайды (мазмұнды аспект);
- саналы сипатқа ие; бұл оның субъективтік жағын құрайды;
- құқықты белгілеу, түсіну, құрметтеу;
- құқықтың дұрыстығына және әділдігіне сену, құқықты сақтауға дағдылану;
- құқықтың талаптарын бұлжытпай орындау.
Құқықтық мінез-құлық құқықтық тәртіппен реттеледі. Құқықтық тәртіптің
мазмұны – субъектілердің дұрыс тәртібі, нормативтік актінің талабына сәйкес
жұмыс жасау, іс-әрекетте қателікке жол бермеу. Құқықтық тәртіптің құрылымы
– қоғамның санасымен байланысты тұрғыда іс-әрекет жасап, қатынас арқылы
өздерінің мүдде-мақсатын іске асыру. Құқықтық тәртіптің ерекшелігі – бұл
қарым-қатынас құқықтық норма арқылы өмірге келіп, мемлекеттің бақылауында
болады. Егерде қарым-қатынаста қателіктер кетсе, оны мемлекеттік орган
түзетуге тиіс.
Әскери құқықтық тәртіптің өзіне тән ерекшеліктері болады: өздерінің
жеке арнаулы заңдары, ережелері болады. Барлық қарым-қатынас сол заңдармен
реттеліп, басқарылады. Жалпы саясатта ешқандай айырмашылық жоқ. Тек
реттеуде, басқаруда өзгешіліктер болады. Сонымен, құқықтық тәртіп дегеніміз
– қоғамдағы қатынастардың жүйе салаларының нормативтік актілер арқылы
дұрыс, жақсы, уақытында реттеліп, орындалуы. Құқықтық тәртіптің
кепілдіктері:
1. Материалдық кепілдік – егерде субъектілер өзара қателіктер жіберсе,
өздері келісімге келіп, нормативтік актіні дұрыс орындауға тиіс.
2. Саяси кепілдік – қоғамның саяси тұрақтылығы заңдылыққа, тәртіпке көп
әсер етеді. Қоғамдағы барлық бірлестіктер, одақтар, ұжымдар, саяси
партиялар дұрыс, жақсы жұмыс жасауы көп әсер етеді.
3. Моральдық кепілдік – қоғамның инабаттылық, парасаттылық деңгейі жақсы
болса, заңдылық, тәртіп те жақсы болуға тиіс.
4. Заңды кепілдік – мемлекеттің заңдылықты, тәртіпті бақылап отыратын
арнаулы органдарының рөлі, маңызы, әсері өте зор.
Қоғамдағы заңдылық, бостандық, құқықтық тәртіп, демократия бір-бірімен
тығыз байланыста дамиды, бір-біріне зор әсер, ықпал жасайды. Әр мемлекетте
қоғамдық тәртіп және құқықтық тәртіп болады. Қоғамдағы қабылданған барлық
әлеуметтік нормаларды мемлекеттік органдар, бірлестіктер, одақтар, ұйымдар,
ұжымдар, азаматтар дұрыс, уақытында орындау – қоғамдық тәртіп. Қоғамдық
қатынастардың жағдайы құқық нормалардың талабына сәйкес болса – құқықтық
тәртіп. Екеуі бір-бірімен тығыз байланыста дамиды. Заңдылық пен құқықтық
тәртіптің әлеуметтік маңызы: 1). қоғамдық өмір бір қалыпты жақсы дамиды.
2). мемлекеттік, шаруашылық, қоғамдық ұйымдармен органдар жақсы жұмыс
жасайды. 3). барлық адамдардың құқығын, бостандығын, барлық ұйымдардың,
ұжымдардың мүдде-мақсатын дұрыс орындап, дамытуға мүмкіншілік туады.
Заңдылық пен құқықтық тәртіпті жақсы дамыту әдіс-тәсілдері:
- құқықты бұлжытпау шараларының жүйесінің сапасын жақсарту;
- кінәға сәйкес заңды жауапкершіліктің түрін анықтау, әділетті жаза
қолдану;
- еріксіз жауапкершілікті қолдануды дұрыс пайдалану;
- заңдылыққа, құқықтық тәртіпке мемлекеттік бақылауды әділетті жүргізу.
Құқықтық тәртіп – заңдылықтың дәйекті, нақтылы толық орындалуы.
Заңдылық-құқықтық тәртіптің мазмұны мен мақсаты, мұраты мен қағидалары.
Заңдылық пен құқықтық тәртіп тығыз байланысты. Құқықтық тәртіп –
заңдылықтың мазмұны мен мүдде-мақсаты. Осы екі ұғым бірлесіп орындалады.
Адамзат қоғамы түрлі кезеңдерде қоғамның жастар проблемалары ретінде
айқындауға болатын ерекше проблемаларды шешу қажеттілігіне тап болды. Осы
проблеманың ерекшелігі мен өзектілігі барлық қоғамды біріктіреді қоғам
жастар арқылы биологиялық және сол сияқты рухани жаңғырады.
Қоғамда демографиялық топтың осы санатын айқындаудың әр түрлі
әдістері бар. Маркстік теорияның жақтастары жастарды ұқсас антропологиялық
ерекшеліктері және психологиялық қасиет бар жастық топ ретінде ғана қарамау
қажеттілігін талап етеді. Бұл жерде жастардың мәні олардың қоғамдық
қатынастардың тарихи айқындалған сипатына негізделген әлеуметтік
ерекшеліктері мен белгілерінде болады.
Басқа көзқарастың жақтастары жастар социологиялық мағынада ол жас
баланың ролін аса көп ойнамайтын және де сонымен қатар үлкендердің ролін
толық құқықты тасымалдаушы болып табылатын адамдар өміріндегі мінез-құлық
базасы болып табылады деп санайды. Жастардың барлық проблемалары кедейшілік
құрылымды бейтарап аумақтың мәртебесіндегі үздіксіздік үзілісінде
құрылады деп санайтын американ социологы Г.Сиболд та осы көзқарасты
ұстанады. Жастар өзінің мінез-құлқына осылайша қарау біршама дәрежеде
зандық практиканың және құқықтық тәрбиенің ерекшеліктерімен негізделеді,
бұл жасөспірім қылмыскерлерде өзіне жаза қолданылмайтыны туралы түсінікті
қалыптастыруға жиі әкеп соғады және бұл қылмыстың жасару себептерінің
бірі болып табылады. Соған байланысты құқықтық мемлекеттiң конституциялық
идеялары заңнаманың құқық, әдiлеттiлiк, гуманизм идеяларын арқау ете
түзiлуiнде, құқықтық тәртiптi, адам мен азаматтың құқықтары мен
бостандықтарының материалдық, ұйымдық-құқықтық, саяси кепiлдiктерiн
нығайтудың пәрмендi құралдарының жасалуынан көрiнiс табуға негізделіп отыр.
Сонымен қатар өзiнiң конституциялық мiндеттерiн қалтқысыз орындауға тиiс
мемлекеттiк қызметшiлердiң, өзге де азаматтардың жауапкершiлiгiн арттыру
керек. Әлеуметтiк мемлекет конституциялық идеясын iске асырудың аса зор
маңызы бар. Бұл жұмысты бiрiншi кезекте жеке адамның өзiн-өзi танытуы мен
экономикалық еркiндiгiне қажеттi жағдайлар жасауға, әлеуметтiк өмiрдiң
салаларын үйлестiруге, қоғамның жiкке жарылуына, түрлi әлеуметтiк топтардың
бiр-бiрiне қарсы тұруына жол бермей, қоғамның әлеуметтiк жағынан шетiн
топтарына көмек көрсетуге тиiстігін мемлекеттiк органдар жүзеге асырады.

1.2 ҚҰҚЫҚТЫҚ МІНЕЗ – ҚҰЛЫҚТЫҢ ТҮРЛЕРІ
Құқықтық мінез-құлық мына негіздер бойынша түрлерге бөлінеді:
● әлеуметтік маңыздылығы дәрежесіне қарай: қажетті (мысалы, әскери
борышты өтеу); қалаулы (мысалы, ғылыми және көркем шығармашылық); рұқсат
етілген (мысалы, діни рәсімдерді орындау).
Рұқсат етілген құқықтық мінез-құлықтың діни жағына келетін болсақ,
Қазақстан Республикасы өзiн ар-ождан бостандығы мен дiни наным бостандығы
қағидаттары, әртүрлi конфессияға жататын азаматтардың өз дiни
бiрлестiктерiн құруға тең құқықтары, мемлекеттiң дiни бiрлестiктердiң iшкi
iстерiне араласпау қағидаты және халықаралық қоғамдастықта қабылданған
дiннiң негiзiн қалаушы басқа да нормалары заң жүзiнде бекiтiлген
демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде
орнықтыруда.
      Қазiргi кезеңде Қазақстанның дамуына тән ерекшелiктердiң бiрi қоғам
өмiрiндегi дiн рөлiнiң толассыз артуы болып табылады. Оның беделi мен
мәртебесі артып, әлеуметтiк функциялары кеңейiп келедi, дiнге сенушiлер мен
дiни бiрлестiктердiң саны өсе түсуде.
      Республикада құрамына Қазақстан үшiн дәстүрлi дiни iлiмдердiң
(ислам, христиан) барлық дiни бiрлестiктерi және дәстүрлi емес, бұрын
Қазақстанда болмаған дiни қозғалыстардың жаңа ұйымдары енген көпконфессиялы
кеңiстiк қалыптасты. Сондай-ақ дiни экстремизмнiң Қазақстанға енуiне ықпал
ететiн дiнисымақ құрылымдар пайда болды.
      Осындай жағдайлар аясында барлық ұлттар мен ұлыстардың өкiлдерi үшiн
экономикалық, әлеуметтiк, мәдени, дiни дамудың бiрдей мүмкiндiктердi нақты
қамтамасыз етiлген, ұлтаралық келiсiм, Қазақстан халқының бiртұтастығы,
iзгiлiк, ұлт құқықтары мен адам құқықтарын үйлесiмдi ұштастыру қағидаттары
iс жүзiнде көрiнiс тапқан көпұлтты, сан алуан мәдениеттi және
көпконфессиялы қоғам құру iсiндегi Қазақстанның жетiстiктерi айқын
көрiнедi.
      Көпэтникалы және сан алуан мәдениеттi қоғамдастық құрудың
қазақстандық тәжiрибесi көбiнесе бiрегей болып табылады. Елдiң одан әрi
табысты дамуының басты шарты iшкi саяси тұрақтылықты, азаматтық татулық пен
ұлтаралық келiсiмдi қамтамасыз ету болып қала бередi.
      Елдегi ұлттық және дiни қатынастарды одан әрi үйлестiру, төзiмдi
сананы қалыптастыру және қазақстандық қоғамда экстремизмнiң алдын алу
жөнiндегi iс-шаралардың тиiмдi жүйесiн әзiрлеу және icке асыру, шешiмi
ұлттық-мәдени, дiни және үкiметтiк емес бiрлестiктердiң кеңiнен қолдауына
сүйенген мемлекеттiк және жергiлiктi органдардың үйлестiрілген күш-жiгерiн
талап ететiн кешендi мiндет болып табылады.
      Мемлекеттiк тәуелсiздiк пен егемендiкке қол жеткiзген сәттен
бастап Қазақстан демократиялық мемлекет құруға, әлеуметтiк әрiптестiк пен
азаматтық келiсiмдi, саяси және ұлтаралық тұрақтылықты қамтамасыз етеді.
      Қазiргi уақытта Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк ұлттық
саясаттыныңқағидалары:
● адам мен азаматтың нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге көзқарасына, қай
әлеуметтiк топтарға және қоғамдық бiрлестiктерге жататынына қарамастан,
олардың құқықтары мен бостандықтарының теңдiгi;
● әлеуметтiк, нәсілдiк, ұлттық, тiлдiк немесе дiни
тәуелдiлiк белгiлерi бойынша азаматтардың құқықтарын шектеудiң кез келген
нысанына тыйымсалу;
● Қазақстанның тарихи қалыптасқан бiртұтастығын сақтау;
● Қазақстан Республикасының Конституциясына, халықаралық құқықтың жалпы
танылған қағидаттары мен нормаларына Қазақстан Республикасының халықаралық
шарттарына сәйкес Қазақстан аумағында тұратын халықтардың құқықтарына
кепiлдiк беру;
● әрбiр азаматтың ешқандай мәжбүрлеусiз өзiнiң қай ұлтқа жататынын анықтау
және оны көрсету құқығы;
● Қазақстан Республикасы халықтарының ұлттық мәдениеттерi мен
тiлдерiндамыту;
● қайшылықтар мен жанжалдарды
уақытылы және бейбiт түрде шешу;
● мемлекет қауiпсiздiгiне нұқсан келтiруге, әлеуметтiк, нәсiлдiк, ұлттық
және дiни араздықты, өшпендiлiктi не қастықты қоздыруға бағытталған
қызметке қарапайым тілде негізінен тыйым салу;
● Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде оның азаматтарының
құқықтары мен мүдделерiн қорғау, халықаралық құқық нормаларына сәйкес шет
елдерде тұратын отандастарға ана тiлiн, мәдениетi мен ұлттық дәстүрлерiн
сақтауда әрi дамытуда, олардың тарихи отанымен байланысын нығайтуда қолдау
көрсету болып табылады.
Осындай жағдайда жалпыұлттық бiрлiктi сақтау және нығайту
мүдделерiнде этникалық мәдениеттерді, олардың арасындағы өзара iс-қимылды
саяси, экономикалық, әлеуметтiк, идеологиялық жағдайлар кешенiн қамтамасыз
ету мiндеттерiнiң маңызы ерекше зор. Саяси радикализмнiң, конфессиялық және
этникалық төзбеушiлiктiң алдын алу жөнiнде, азаматтарға сана мен мiнез-
құлық төзiмдiлiгiн сiңiру жөнiнде, саяси және құқықтық мәдениеттi дамыту,
әлеуметтiк әрiптестiктi кеңейту, қазақстандық патриотизмдi тәрбиелеу,
экстремизмнiң әр түрiнiң алдын алу жөнiнде пәрмендi шаралар қабылдау
қажеттiлiгi өктем талап етiлуде. Сондықтан, этносаралық және
конфессияаралық келiсiмдi жетiлдiру кiдiрiссiз әрi пәрмендi шаралар
қабылдауды талап ететiн өзектi мәселе болып табылады.
      Көпэтникалық және сан алуан мәдени қоғамдастықты шоғырландырудың,
этносаралық және конфессияаралық келiсiмдi нығайтудың модельдерi мен
тетiктерi осы әр түрлi бағыттағы үрдiстердiң бүкiл күрделiлiгi мен
қайшылықтары, ықтимал қауiптер мен жанжалдар ескерiле отырып жасалуға тиiс.
      Жаңа ақпараттық және коммуникациялық технологиялар туындатқан
сәйкестендiру дағдарысына жауап ретiнде қауымдық сәйкестендiру, яғни
белгiлi бiр этникалық топқа, дiнге, аумаққа тиесiлiлiктi баса көрсету
үрдiсi пайда болды. Сонымен бiр мезгiлде қазiргi заманғы жағдайларда
дәстүрлi этникалық байланыстардың үзiлуi, этникалық қауымдасудың оқшалануын
еңсеру, адамдардың өзге мәдени құндылықтар мен нормаларды сiңiруi ырықсыз.
      Қазақстан Бiрiккен Ұлттар Ұйымына мүше мемлекет ретiнде 1995 жылғы
16 қарашада ЮНЕСКО-ның Бас конференциясының 5.61-қарарымен бекiтілген
Төзiмдiлiк қағидаттары декларациясын қолдайды. Дiни төзiмдiлiк пен
бейбiтшiлiк қағидаттары бiздiң мемлекетiмiздiң саясатында негiз қалаушы
қағидаттар болып табылады.
      Сонымен бiрге, этносаралық және конфессияаралық қатынастар
саласындағы қазiргi ахуалды талдау бұл проблемаға кешендi ұстаным қажет
екенiн көрсетедi. Осы процестiң барлық аспектiлерiн көрсететiн
Қазақстандағы этносаралық және конфессияаралық қатынастарды үйлестiру
проблемасына арналған арнайы бағдарламалық құжатты қабылдау үшiн жағдайда.
      Ұлттық саясат Қазақстанда тұратын диаспоралар мүдделерiнiң бүкiл
қырын көрсететiн өзiнiң арсеналында олардың келiсiмдерiнiң тиянақты тетiгi
бар шоғырландырушы факторға айналуға тиiс. Осыған байланысты мемлекеттiк
билiк органдарының, әр түрлi саяси және қоғамдық күштердiң конституциялық
қағидаттарға, ғылыми негiзделген қорытындылар мен ұсынымдарға негiзделген
ұлттық мәселедегi ұстанымдарының ортақ болуы ерекше негізгі маңызға ие
болады отыр.
● себептеріне, яғни, субъективтік жағына, байланысты: әлеуметтік белсенді;
конформистік; әдеттік; маргиналды.
Әлеуметтік белсенді жүріс-тұрыс – бұл құқықтық сана мен құқықтық
мәдениеттің, жауапкершілік пен еріктіліктің жоғары деңгейімен сипатталатын
жүріс-тұрыстың жоғарғы нысаны. Бұл жерде субъект жазадан қорыққанынан
немесе марапаттауды күткенінен емес, құқықтық мінез-құлықтың қажеттігіне
сенуінің негізінде әрекет етеді.
Әлеуметтік белсенді жүріс-тұрыс мынадай элементтерден құралады:
а). қызметтің мемлекеттік ұйымдастырылған түрлеріндегі, құқықшығармашылық
және құқықты жүзеге асыру салаларындағы белсенділік; ә). ерікті ұйымдардың
қызметіндегі белсенділік; б). қоғамдық және қоғамдық-мемлекеттік
құрылымдарды құрудағы және олардың қызметіндегі белсенділік; в). тұлғаның
құқық саласындағы дербес белсенділігі.
Конформисттік жүріс-тұрыс – бұл құқықтық ережелерге оларды терең
әрі жан-жақты түсінбестен, жоғары құқықтық белсенділіксіз бағынумен
сипатталатын әрекет. Басқаша айтқанда, адам басқалардың да осылай жүріп-
тұрғанын көргендіктен құқықтық мінез-құлықты таңдайды.
Әдетті жүріс-тұрыс – бұл құқық нормаларының орындалуы әдетке
айналып кеткен жағдайда көрініс табатын жүріс-тұрыс. Әдет әрекеттердің
бірнеше рет таныс жағдайда қайталануының нәтижесінде қалыптасады.

Маргиналды
жүріс-тұрыс – бұл мемлекеттің мәжбүрлеуінің, жазадан қорқудың нәтижесінде
жүзеге асырылатын құқықтық мінез-құлық. Қазiргi Қазақстанда дiни және
этникалық төзiмдiлiк дәстүрлi түрде жоғары болып қалып отыр. Республикадағы
ұлтаралық қатынастар жеткiлiктi түрде тұрақты дамуда, ал туындап жатқан
мәселелер өркениеттi нысанда шешiлуде. Қазақстандықтардың мәдениетаралық
диалог пен этникалық шоғырланудың жалпы адами құндылықтарына бейiмдiлiгi
экономиканы реформалауға байыпты әрi шынайы бағдарды жүргiзудiң, азаматтық
қоғам мен құқықтық мемлекет құрудың, әлеуметтiк қорғаудың пәрмендi
тетiктерiн құрудың, әлеуметтiк проблемаларды демократиялық жолмен шешудiң
рухани-адамгершiлiк, адами негiзi болып табылады.
      Демократиялық қоғам құру процесiнде мемлекет пен дiни бiрлестiктер
арасындағы қатынастар түбегейлi түрде өзгердi. Қазақстан Республикасының
Конституциясына сәйкес "Дiни сенiм бостандығы және дiни бiрлестiктер
туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес дiнге сенушiлер өздерiнiң
жалпы адами және азаматтық құқықтары мен мiндеттерiн шектеуге ұшырамай,
дінді әрқашанда еркін ұстануға мүмкіндіктерін алды. Қазақстан
Республикасындағы дiни ахуалды сипаттай келе, оның елдiң жалпы әлеуметтiк-
саяси және экономикалық жағдайымен тiкелей байланысты екенiн атап өту
керек. Экономиканың нығаюымен және қоғамның демократиялануымен дiни
саладағы бiрқатар алаңдатушылық туғызып отырған үрдістердiң ыдыратушы
әлеуетi әлсiрейдi.
Қазiргi қазақстандық қоғам өмiрiнiң әр түрлi қырына дiни фактордың әсерi
күшейе түскенi айқын. Оның серпiнi мен ерекшелiктерi мынадай:
     - дәстүрлi дiни институттардың ықпал ету саласы кеңейдi;
     - халықтың қалың топтарының дiни ықпалға бейiмдiлiгi арта бастады;
     - дiни бiрлестiктердiң әлеуметтiк функциялары кеңейдi;
     - дiни бiлiм беру кеңеюде, оның қаржылық және материалдық базасы
нығаюда;

1.3 ҚҰҚЫҚТЫҚ МІНЕЗ – ҚҰЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІНІҢ ДЕҢГЕЙІ

Бақыланатын мiнез-құлық актiлерi анықтамасына кiргiзiлген ұғымдар -
инстинктiлер, бейiмдiлiктер, құмарлықтар сияқты екiншi психодинамикалық
анықтамалардағы ұғымдарға соншалықты сәйкес келмейтiнi анық. Дегенмен бұл
қарама-қарсылық, солай көрінгенімен, шешiмсiз емес. Бiздiң инстинктiлер,
бейiмдiлiктер және құмарлықтар жайлы тiкелей бiлiмiмiз жоқ, тек
бақыланатын мiнез-құлық актiлерiнiң негiзiнде қалыптасатын әpi оларды
түсіну және жалпылау үшiн жасалған абстрактiлiк ұғымдар ғана бар. Осындай
мiнез-құлық актiлерiнсiз ұғымдардың өзiнің нақты мағынасы болмайды: бiздiң
адам мiнез-құлқы жайлы бiлгенiмiздiң барлығы оның мiнез-құлқын бақылаудан
алынады. Алайда тек қана осындай бақылаудың өзi жеткiлiксiз. Бiз
жағдайлардың белгiлi бiрқатарына ортақ мiнез-құлықтың қырларын белгiлейтiн
ұғымдарды енгiзуiмiз қажет. Fылым абстракцияға сүйенбей тiршiлiк ете
алмайды. Осылайша, eкi анықтама да бiр жақты болып келуде, ал теңбе-тең
анықтама бiлiмдерiмiздiң эмпирикалық негiзiн әpi жалпылаушы ұғымдардың
теориялық табиғатын бейнелеуi тиic.
Тұлға - бұл адамның қоршаған әлемге дербес бейiмдiлiгiн анықтайтын,
оның мiнезiнiң, темпераментiнiң, интеллектiсiнiң және дене құрылысының
(конституциясының) азды-көптi тұрақты құрылымы.
Мiнез мотивациялы-ерiктiк мiнез-құлықтың азды-көптi тұрақты жүйесi.
Темперамент адамның эффективтi, эмоциялы мiнез-құлықтың азды-көптi тұрақты
жүйесi.
Кейбiр сыншылардың "тұлға мiнез-құлқының бiрiздiлiгi мен оның
тұрақтылығын қамтамасыз eтeтiн, тұлғаның ортақ, негiзгi бiтiстерi, мiнез-
құлықтың жалпы және үйлесiмдi формалары болмайды, тек әдет пен жауап
қайтарудың дербес және айрықша тәсiлдерi бар" деген пiкiрлерiн айтуға
болады.

Құқықтық тәрбие алдымен тұлғаның адамгершілік-құқықтық
қасиеттерінің дамуы мен бекітілуіне, ал кейбір қажетті жағдайларда
негативті құбылыстарды болдырмауға немесе жоюға бағытталады. Құқықтық
тәрбие үрдісінде көптеген жан – жақты мәселелер қарастырылады, соның бірі
құқық бұзушылықты алдын – алу шаралары.

Қоғамымызға, мемлекетімізге қауіпті заңға қайшы әрекеттерді
болдырмау шаралары тек мектеп қана емес, сонымен бірге құқық қорғау
органдарының көмегімен жүзеге асады. Жасөспірімнің теріс қылық жасауына
негізгі себеп, оның құқықтық білімі мен тәртібінің төмендігі. Сондықтан
жасөспірімге бастапқы көзден дұрыс тәрбие беру мәселесінің өзектілігі
белгілі.

Құқықтық тәрбиелеу практикасы – адамзаттың өркендеу кезеңінде
қалыптасқан үрдic. Oғaн дәлел ежелгi мемлекеттердегi заңдардың болуы,
халықтың жаппай заң нормаларына бағынуы және осы заңдар негiзiнде
адамдардың тәрбиеленуi. Ежелгi Грекияда Ликург заңы бойынша ер адамдар
кәмелетке толғанда "мен өкiметгiц айтуымен әpeкeт eтeмiн... және заңға
бағынамын... бiреудiң заң нормаларын бұрмалауына немесе зaңға бағынбауына
жол бермеймiн" деп ант берген.
Қоғамның қарқынды немесе бәсең дамуы өсiп келе жатқан жеткiншектен
бастап тәрбиелеу үрдiсiне байланыстылығы айқын көрiнедi. Жасөспiрiмдер
арасындағы құқық бұзушылықты алдын-алу шаралары қазақ даласында да даналық
сөздер және дұрыс тәрбие арқылы жүзеге асырылған. Осыған орай, "Жетi
Жарғының" бесiншi жарлығын негiзге ала отырып, Әдiл би әке-шешесiн
балағатгап, адам қатарына коспайтын кәмелетке толмаған баланың мойына құрым
iлiп, есекке немесе қара сиырға тepic мiнгiзiп, бүкiл ауылды айналдырып
шығару және қамшымен ұpy жазасын тағайындап, жариялаған.
Кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылығын алдын-алу шараларының
мемлекеттiң өзектi мәселесi ретiнде қолданылуы Ресей патшалығындағы
кәмелетке толмаған жасөспiрiмдердiң құқық бұзушылыктарының басым болуына
байланысты қалыптаса бастады. ХVІІ ғасырдың басы мен ортасында кәмелетке
толмаған қылмыскерлерге (құқық бұзушы жасөспiрiмдердi жазалау шараларымен
қорқыту мақсатында қылмыстың алдын алу шаралары ретiнде) өлім жазасы
тағайындалып отырған. 1666 жылы қылмыскер балаларға қолданылатын өлiм
жазасы қaмayғa алу, қамшымен дүре coғy, қинау сияқты жазалармен
ауыстырылған. Ал 1742 ж. құқық бұзушы балаларды қинау, қамшымен ұру
жазаларын қолдануды тоқтату жөнiнде қаулы қабылданған. 1765 ж. II Екатерина
патшайым 10 жасқа дейiнгi кылмыскерлердi жазаламау және 10-17 жас
аралығындағы құқық бұзушыларға жеңiлдетiлген жаза түpi қолданылатындығы
туралы қаулыға қол қойды. 1833 жылғы заңдар жинағына сәйкес жасы онғa
толмаған құқық бұзушылар әрекетке қабiлетсiз деп танылып, 10-17 жастағы
құқық бұзушы жасөспiрiмдер әрекет қабiлеттiлiгi мен қабiлетсiздiгiне
қарай жазаланып отырылған. Осы заңдар негiзiнде 10-14 жас аралығындағы
кәмелетке толмаған жасөспiрiмдердi түзеу мекемелерi (түзеу колониялары мен
бағымдар) мен түpмeнiң арнайы бөлiмдерiне жiберу арқылы жазаласа, ал 14-17
жасар қылмыскерлердi бас бостандығынан айырып, түрмеге қaмayғa алатын
болған.
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықты алдын-алу шараларын
дамыту мәселелерi қазiргi заманның өзектi мәселесi болып табылады. Жас
тұлғаны жалпылама тәрбиелеу арқылы оның жүрiс-тұрыс ережелерi мен
нормаларды бiлiп, сактауын; заңға сенiмдiлiгiн тудыру арқылы сана-сезiмiн
дамыту бағыттарында жүргiзiлген кешендi iс-шаралар әсерінен тұлғаның заңды
әрекеті тәртiптiлiгi қалыптасады. Дұрыс берiлген тәрбие тәрбиеленушiнiң жан-
жақты бiлiмiн, санасы мен мәдениетiн тәрбиелей отырьш, өз Отанын сүйетiн,
заң нормаларын силайтын, ұғынатын; өз құқықтары мен бостандықтарын бiлетiн;
заңды мiндeттepiн бұлжытпай орындайтын құқықтың, демократиялық мемлекеттiң
үлгiлi азамат тұлғасында қалыптастырып, дамытады. Тұлғаның құқықтық даму
мәселелерi құқықтық тәрбиенiң мақсатын құрайды. Құқықтық дамыған адам –
құқықтық білімді; өзiн тұлға ретiнде ұстай бiлетiн; заң нормалары мен
құқыққа оң көзқарастағы адам болып табылады. Құқықтық бiлiмдi азамат кез
келген тәртіп бұзушылыққа немесе қылмыстарға бармайды. Жасөспiрiмдердi
құқықтық тәрбиеге баулу арқылы оның құқықтық бiлiмi, санасы мен мәдениеті
қаланады. Осы жағдайда тәрбиеленуші оқушылардың барлығы да құқықтық
тәрбиелеу арқылы құқықты позитивті бағытта ұғына бермейді. Сондықтан құқық
бұзушылықты алдын алу шаралары – құқықтық тәрбиенің бір бағыты ретінде
қарастырылады.
К.Бегалиев өзiнiң "Предупреждение безнадзорности и правонарушений
несовершеннолетних" атты еңбегiнде кәмелетке толмағандардың құқық
бұзушылығын жеткіліксіз жүргізілген тәрбие және оның немқұрайлылықпен
ұйымдастырылу негiзiнде пайда болуына негізгі себепші жағдайларға тоқтаған.
Кәмелетке толмағандардың арасында пайда болған құқық бұзушылыққа себепші
факторларды мынандай топтарға бөлген:
● бipiншiден, ҚР Бiлiм туралы Заның, сондай-ақ басқа oғaн негiзделген
нормативтiк актiлерiндегi нормаларды жүзеге асырушы орта және кәсiби
техникалық бiлiм беру органдарының сапасыз жұмыстары;
● екiншiден, кәмелетке толмағандар жөнiндегi комиссиялар мен
инспекциялардың, прокурорлық қадағалаудың, сот және тергеу органдарының
алдын алу жұмыстарының жеткiлiксiз жүзеге асуы;
● үшiншiден, мектептегi тәрбие жұмыстарының ұйымдастырылуы;
● төртіншіден, жағдайлары төмен дәрежеде өмір сүріп жүрген кәмелетке
толмағандарды арнайы мекемелерге уақытылы орналастыру шараларының
орындалмауы және жанұядағы тәрбиенің болмауы.
Заңды психологияда құқық бұзушылықты – қатынасқа түсуші жақтар
арасында толық емес немесе анықталмаған теріс әсері бар әңгімелердің пайда
болуынан; қажетті ақпаратты қасақана жарияламауына күдіктенуден;
заңдылықтағы, заң тәртібіндегі теріс ойлардың шығыуынан туындайтын қақтығыс
ретінде қарастырады. Бұл қақтығыстар біртіндеп теріс қылыққа,
қылмыстылыққа ауысуы мүмкін. оларды болдырмау үшін оқушыларға дұрыс білім
мен тәрбие берілуі тиіс.
Қылмыстылықты алдын алудың түп нұсқалық идеясы адамгершілік, қоғамдық
тәртіп және заң нормаларын бұзумен, кез келген негативті құбылыстармен жиі
кездесетін тұлғаны тәрбиелеу жүйесінің құрама бөлігі ретінде негізделеді.
Г.П.Давыдовтың тұжырымдамасы бойынша құқық бұзушылықты алдын алу
шаралары толығымен құқықтық тәрбие құрамына кірмейтіндігін атайды. Сонымен
бірге құқықтық тәрбие мен құқық бұзушылықты алдын алу екі бөлек, бірақ
өзіндік мазмұндарының белгілі бір бөлімдерімен байланысып, қатынасқа
түсетін және тұлғаның санасы мен тәрбиесінің қалыптасуына ықпал ететін
өзара байланысты үрдіс. Г.П.Давыдовтың айтуынша, құқықтық тәрбие мен
қылмыстылықты алдын алу шаралары өзіндік белгілері бар сала және олар
кейбір жағдайларды немесе олардың кейбір белгілері арқылы бірігуі мүмкін.
Ал, Д.Б. Бұғыбаева Кәмелетке толмаған қылмыскерлерге жаза
тағайындаудың ерекшеліктері атты ғылыми зерттеу жұмысында: қандай да
болмасын қылмыстылықтың алдын алуды әуелі жалпы тәрбие, сосын оның ішіндегі
құқықтық тәрбие негізгі құрал болып есептелінеді деген анықтама берген.
Құқықтық санасы жаңадан қалыптаса бастаған кәмелетке толмаған тұлғаны
тәрбиелеу және құқық бұзушылықтарды алдын алу шараларын өткізу өте тиімді.
Ал екінші жағынан мұндай санасы жаңадан қалыптасып келе жатқан жасөапірім
заңды білімділігінің төмендігінен әр түрлі заңға қайшы әрекеттер мен
әрекетсіздіктерге баруы мүмкін. сондықтан жасөспірімдерді құқықтық тәрбиеге
баулуда, құқық бұзушылықты алдын алу шараларын ұйымдастырғанда
тәрбиеленушінің жүріс-тұрысына, психикалық ой-өрісіне, санасы мен
мәдениетіне ерекше көңіл бөлініп отырғаны дұрыс.
Құқық бұзушылыққа баратын кәмелетке толмағандар қатарына мына
тұлғаларды жатқызуға болады:
1. құқықтық білімі мен тәрбиесі төмен;
2. әлеуметтік жағдайы нашар;
3. үлкен адамдардың күш көрсетуімен немесе алдауларымен құқық
бұзушылыққа баратын жасөспірімдер.
Сонымен, мектептегі дұрыс ұйымдастырылған құқықтық білім беру мен
тәрбие процестері оқушы жастардың заң нормаларын силайтын, өз құқықтары мен
бостандықтарын білетін, міндеттерін орындайтын, заңға қайшы әрекеттердің
мемлекетке, қоғамға, жеке тұлғаға тигізетін залалы мен зиянын ұғынатын,
заңды жаза мөлшерін білетін және т.б. заңды білімі мен санасын, мәдениетін
дамыту шаралары арқылы қоғамдағы, мемлекеттегі құқық бұзушылықты алдын алу
немесе болдырмау мәселелерін шешуге болады.
Әрине құқықтық тәрбие мен құқық бұзушылықты алдын алу шаралары өзара
байланысты үрдіс екендігіне көзіміз жетеді. Осы екі үрдістің өздеріне тән
ерекшеліктері болады. олардың арасындағы ерекшеліктерін Г.П. Давыдов өз
зерттеулерінде атап өткен. Сонымен, құқық бұзушылықтың алдын алу шараларын
құқықтық тәрбиенің ерекшелігі:
1. әсер етуші субъектілердің (объектілердің) көлемі бойынша;
2. алдын алу шаралары өткізілетін оқушылар контигентінің сипаты бойынша
(алдын алу шаралары құқықтық санасы мен тәртібі дұрыс қалыптаспаған
оқушылар арасында өткізілсе, құқықтық тәрбиелеу барлық оқушыларға
бірдей жүргізіледі);
3. заңға бағынбаушылықтың алдын алу уақыты бойынша және т.б.
Жеке тұлғаның әлеумeттiк тәжiрибенi игеруi саналы ұтымды ic-әрекeтiне, онда
шешушi рөл бiлiм жүйесi мен эмпирикалық дәстурлi қалыптағы қоғaмдық
психологияғa байланысты. Бұл жерде көзқарастар мен позицияларға, құнды
бағыттарғa, дүниетанымға қоғамдық психология басым ықпал етедi.

Баланың ақыл-ойы санасының даму деңгейі, оқыту әрекеті барысында
қызығушылық тудырудың бір шарты болады. Қоршаған ортамен психологиялық
қатынастарының негізінде баланың жалқы даму деңгейін ажыратуға болады.
Жеке тұлғаның дамуы жеке даралық қабілеттер өрісінен шектелмейді. Ол
оқушының жалпы және адамгершілік қасиеттерінің дамуымен қатар, әлеуметтік
тұрғыда қалыптасуында қамтиды. Сондықтан оқу орындарының барлығы
әлеуметтік оқу тәрбие жұмысының мазмұнына айналуына қажет. Сондықтан да,
әлеуметтік жұмыскер тек қана қамқорлық жасап қана қоймай, жергілікті
жердегі жаңаның жаршысы, тұлғаның дүниетанымына ықпал жасайтын, мән
беретін маман иесі.

Құқықтық мемлекеттерде жеке тұлға өркениет пен мәдениеттің жоғары
адамгершілік қасиеттердің жиынтығы және субъектісі ретінде танылады.

Тұлғаны одан әрі әлеуметтендіру процесі тек қана адамдардың алуан
түрлі бірліктері мен топтық шеңберінде болуымен шектелмейді. Тұлғаны
әлеуметтендіру оны өз бетімен еркін адамзаттың алдыңғы қатарлы
тәжірибелеріне, мәдени бағалы құндылықтарына, нысандарына, бағыттарына,
т.б. белсендi араласып, оларды тepең игеруге, бойына сiңiруге, өңдеуге
мәжбүр етедi. Бұларды игерудiң нақтылы жолдары болады. Олар:
а) ic-әрекет, қызмет, бұған ойын, оқу, еңбек ету жатады.
ә) қарым-қатынас, бұл - адамдардың бiр-бiрiмен ұдайы, үздiксiз алуан
түрлi қоғамдық қатынастарда болуы керек етеді.
б) өзiндiк сана - сезiмдi дамыту, бұған ми мен жүректiң өз бетiнше
қызмет, ic-әрекет eтyi жатады.
Осылардың негiзiнде тұлғаның ерекшелiк қасиеттері одан әpi тереңдей
түседi, оның әлеуметтiк тұрғыдан өзiн-өзі тaнyы, өзiнше бағалау қасиеттерi
қалыптасады. Әлеуметтiк тәжіриеде, мәдениетте сабақтастық болады. Бұл
бағалы құнды нысанағa-бағыттарды, тәжiрибелердi, iскe бейiмделуі,
мұраттарды ұрпақтан ұрпаққа жалғастыру, бұларды толық игерiп, меңгеру,
өмiрде нақты қолданумен тығыз байланысты. Құндылық, бағалық мұраттар,
бағыттар адамның нақты дүниедегi бағалы, құнды қатынастарын анықтайды,
өйткені бағалық - құндылықтар адамның талап-тiлегiн, мұқтаждығын, мүддесін
қанағаттандырады, ал, олар eкінші жағынан, адамның белсендi ic-
әрекеттерiнiң, қызметiнің көзi болып саналады. Осындай жағдайларға
байланысты әрбiр адамды әлеуметтендiру қоғамның дамуындағы көкейкесті
мәселелердің қатарына жатады.
Жан-жақты дамыған тұлға өзiнің pөлдiк мiнeз-құлқын белгiлi бiр
әлеуметтiк ситуацияға байланысты пайдаланып оны бейiмдiлiк құралы peтiндe
колданады. Басқаша айтқанда, рөлдiк мiнез-құлық дегенiмiз, иңдивидтiң
(адамның) ic жүзiндегi мiнез-құлық.
Сонымен, жан-жақты дамыған тұлға белгiлi бiр әлеуметтік жағдайда
бейiмделу құралы peтiндe рөлдiк мінез-құлықты пайдаланады. Рөлдiк мiнез-
кұлықты рөлмен алмастыруға болмайды. Әлеуметтiк рөлдiң негiзгi
компоненттерi сатылы жүйе ретiнде құрылады.
Қорыта айтқанда, қандай да бiр қоғамда адамның әлеуметтiк жүйедегi
орны бар. Ал, қоғамның адамға белiгiлi бір талап қоюы оның әлеуметтiк
рөлiнің мазмұнын, мәнін құрайды. Сонымен, әлеуметтiк рөл дегенiмiз,
әлеуметriк жүйе де белгiлi бiр статусы бар адамның орындайтын ic-
әрекетінің жиынтығы.
Күнделікті өмірде адам әр рөлдi алып, осыған байланысты құқықтар мен
міндеттерді анық түсінеді, бұдан іс-әрекеттің жұмыстың жобасын оларды
атқарудың реттерін біледі және өзінің мінез-құлқын айналасындағы
адамдардың мүдделерiмен сәйкестсндiредi. Қоғам бұл мәселеде әр уақытта
"осылай болу керек" деген қағиданы басшылыққа алады. Осыған сәйкес қоғамда
бақылау жүйесi орнаған. Ол қоғамдық пiкiрден тәртіп сақтау органдарына
дейiн бар және осыған орай қоғамдық-әлеуметтiк санкция жүйесi орнап,
қызмет атқарады. Ол адамды ұялтып бетіне басудан, кінәлаудан, айыптаудан,
күштеуге дейiнгi шараларға барады.
Әлеуметтiк институттардың педагогикалық мазмұны жеке тұлғаны
қалыптастырудың барлық жүйесiн қамтиды. Қоғамның әлеуметтiк-экономикалық
дамуында iс-әрекет пен адамның мiнез-құлқы жеке тұлғаны қалыптастырудың
компонентi ретiнде келедi.
Бүгінгі таңда жастарға құқықтық білім бере отырып, ұстанар ең басты
бағдар - әрбір тұлғаның таным-талғамдық қызығуын жетілдіріп, ғылым мен
техниканың күнделікті өмірмен байланыса білуін дамытып, болып жатқан
құбылыстарға сын көзбен саналы қарап, оған өзіндік шешім қабылдап, бұл
жөнінде дұрыс та тиімді амал-тәсілдерін таба білуге үйрету болып табылады.

ҚҰҚЫҚТЫҚ МІНЕЗ – ҚҰЛЫҚТАҒЫ ТӘРБИЕНІҢ АЛАТЫН ОРНЫ

2.1 ҚҰҚЫҚТЫҚ ТӘРБИЕНІҢ МАҢЫЗЫ
Азаматтарды тәрбиелеудің әр мемлекетте тиісті жүйелері болады, оның
түрлері: саяси, құқықтық, моральдық, эстетикалық және т.б. Бұлардың
әрқайсысының өзіне тән ерекшеліктері болады. Бірақ бәрі бірігіп бір мүдде-
мақсатты іске асыруға, орындауға үлес қосады. Мақсат – азаматтардың рухани
сана-сезімін, психикасын, білімін, өмірлік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.