Қанның физикалық қасиеттері

Жоспар

Жоспар.

1. Кіріспе
2.Әдеби шолу
3. Өзіндік зерттеулер
4. Ұсыныс
5. Қорытынды
6. Қолданған кестелер мен слайдтар
7. Пайдаланған әдебиеттер

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:

Жоспар.

1. Кіріспе
2.Әдеби шолу
3. Өзіндік зерттеулер
4. Ұсыныс
5. Қорытынды
6.. кестелер мен слайдтар
7. пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе

Президент Жолдауы - әр жылдың басты құжаты. Биылғы жолдаудың өткен
жолдауларға қарағанда орны бөлек. Себебі, бұд Жолдауда әлемдегі
экономикалық дағдарысқа төтеп беру мәселесіне ерекше маңыз берілді. Оның
ішінде , ауыл шаруашылығы секторынан алатын болсақ елімізде ауыл
шаруашылығы саласын дамытуға мүмкіншілігіміз бар. Соңғы төрт жылда ғана ет
өндеу саласының қуаты –68, сүт өндеу қуаты – 67, көкеніс өндеу қуаты – 53
пайызға артты. Қазіргі жолдауда Елбасымыз осы мәселерге өте үлкен мән беріп
отыр. Іске асыру үшін келешек мамандар біз жасалатын алдағы бағдарламаларға
сай қызмет атқаруымыз керек. Ветеринария саласын өркендетуге жүйелі
жұмысжасауымыз қажет.
Жануарлар мен адамның жұқпалы ауруларға төзімділігі тек қана оның
иммунитетінің күйіне ғана емес, сонымен қатар табиғи резистенттілігіне де
бағынышты болады. Микробтармен ең бірінші “күреске” шығатын осы табиғи
төзімділіктің факторлары. Тек бұл қорғаныс шегі бұзылса ғана келімсектерге
иммунды жүйе тойтарыс бере бастайды. Табиғи төзімділіктің факторлары
универсальды болады да, кез келген бөгде заттарға (антигендерге) қарсы
тұрады, ал иммунитеттің қорғаныс өнімдері жануарларды тек қана белгілі бір
микрооргнизмнің немесе басқа да антигендердің зиянды әрекеттерінен
қорғайды.
Табиғи резистенттілігінің қорғаныс факторларының қатарына терінің,
кілегейлі қабықтардың , сөл бездерінің тосқауылдық қызметін , сілекейдің,
қан сарысуының және басқа да биологиялық сұйықтықтардың бактерицидті
заттарын, дене қызуының көтерілуін , асқазан сөлінің қышқылдық қасиетін ,
ұлпаның қабынуын және тағы басқаны жатқызуға болады. Бұл факторлар
организмнің генетикалық тұрақтылығын сақтауға жауапты туа біткен қорғаныс
механизмдері болып табылады. Лейкоциттер қабыну аймағында шоғырланып,
микробтардың денеге жиялуына кедергі жасайды. Қабыну дене қызуын немесе
ұлпаның жергілікті қызуын көтеріп, ацидоз және гипоксия құбылыстарын
тудырып , микроорганизмдердің жаппай жойылуына жағдай туғызады.
Міне осы тұрғыдан алғанда қанның иммунды факторларын еске ала отырып
біздің алдымызға қойған міндетіміз бұзау қанының морфалогиялық құрамына
әсерін зерттеу.

Әдеби шолу .

1. “Антибиотиктер ағзада микробиоцинозды бұзады, ал оны жиі
қолданғаннан инфекция қоздырғышы төзімді болып алады. Бұл прооблемаларды
шешуге пробиотик препараты көмектеседі. Оның құрамына тірі бактериялар
кіреді, сондықтан ағзадағы ішек биоценозды қалпына келтіреді. Ветеринария
саласында пробиотикті көп бағытта қолданады, биоценозбен қоса иммунитетті
жөндеу, гормональды және ферментті жүйені қалпына келтіреді “ – деп
Клименко В.В. өз мақаласында айтып өтті. “Агробиоцентр” ғылыми өндірістік
фирмасы.
2. Соколов В.Д. , СПбГАВМ жазуынша –“Зерттеулердің және клиникалық
материалдардың қорытындылары бойынша, пробиотиктердің келесі қасиеттері
дәлелденген : иммуностимулятор, өсуді күшейтеді, адаптогенді, қабынуға
қарсы, диареяға қарсы (антидиарея), антимикробты реабилитациялық,
дезинтоксикациялық және тағы басқа.”
3.Сонымен қатар пробиотик препараттарының қолдану спектрі :малдардың
және төлдердің (постнатальды кезеңінде) ауруларының алдын алу; иммунитеттің
гуморальды және жасушалық факторларын стимулдеу және резистенттілігін
күшейту ; асқорту процесін жақсарту және мал өнімділігін жоғарлату;
эндогенді және экзогенді токсиндерді детоксикациялайды деп Г.А.Ноздрин өз
мақаласында жария етті.
4. “ Ноздрин препаратының зиянды әсері табылған жоқ. Сондықтан
тәжірибие қорытындысы бойынша “Ноздрин” препаратын бұзаудың бронхопневмания
кезінде емдеуге қолданады. Сонымен қатар оның профилактикалық және емдік
қасиеті бар”- Е.А.Реутова, Г.А.Ноздрин, О.В.Кирилюк жария етті.
5. Жануарлардың ауруларының түрлі этиологиясын емдеу мен алдын алуда
ветеринарияда түрлі антимикробты препараттар қолданаылады. Пробиотиктердің
жоғарғы антимикробтық әсері бар. Бірақ басқа препараттарға қарағанда
пробиотиктер патогенді және шартты патогенді микроорганизмдермен
антогонистік қарым-қатынаста болады. Сол себептен ішек-қарын микрофлорасына
жағымсыз әсер етпейді.Г.А.Ноздрин, А.Г.Ноздрин, А.Б.Иванова НГАУ.
6.Төлдерді өсіру технологиясында пробиотиктерді қолдану асқазан
аураларының алдын алуы болып табылады. Әлемдік тәжірибеге сүйенсек
пробиотиктер жылы қандылардың ішектерінде шартты патогенді бактериялардың
контаминация қаупінен сақтайды . А.Н.Панин, Н.И.Малик ФГУ ВГНКИ. Журнал
“Ветеринария” 2006ж 7выпуск.
7. Кейбір бактериялар витаминдер мен амин қышқылдарының синтезінде
қатысады . Ішектің перистальтикасы асқазан микрофлорасына тікелей
байланысты, сонымен қатар липидтердің, ақуыздардың және көмірсулардың ашуы
мен сіңірілуінде басты рөл атқарады. Шендеров Б.А.1998ж.
8. Мал ағзасында үнемі тіршілік ететін микроорганизмдер көп пайда
әкеледі. Осылар қалыпты жағдайда ауру қоздырғыштарына қалыпсыз жағдайлар
тудырады. Ағзаның спецификалық емес ркзистентілігінің төмендеуінен ағзаға
көмектескен микроорганизмдер енді зиянды әсер етеді. Аликаев В.А.1974ж.,
Немова М.А.1968ж.
9. Пробиотик препараттары қышқылдық ортада да тіршілік ете алады,
эпитолияциттерге жабысып алады, кілегейде колония түзеді, антимикробты
субстанцияларды өндіреді, патогенді микрофлораның мөлшерінен тыс өскенде
және көбейгенде ескертеді. Запруднов А.М., Мазанкова Л.Н.1999ж.

Қанның маңызы.

10. Қан салыстырмалы тұрақты құрамымен және физика-химиялық
қасиеттерімен сипатталатын сұйық зат. Қан, лимфа және ұлпа аралық сұйық
бүкіл дене клеткаларын, ұлпаларын жуып жатқандықтан организмнің ішкі сұйық
ортасы деп аталады. Бір клеткалы қарапайым организмдер сыртқы ортадан
қажетті заттарды бүкіл денесі арқылы қабылдап, керексіз ыдырау өнімдерін
сол арқылы бөліп отырады. Ал жоғарғы сатыдағы жануарларда мұндай мүмкіндік
жоқ. Олардың сыртқы қабығының рөлін орындайтын терісі қоршаған ортадан
қажетті заттарды сіңіре алмайды. Сондықтан жануарлар организімінің
клеткалары сыртқы ортамен қан арқылы байланысады. Бірақ қан тамырлардан
шықпайды да, клеткалармен тікелей жанаспайды. Организм клеткалары қан
құрамынан пайда болатын клетка аралық сұйықпен , немесе лимфамен ғана
жанасады. Сол себепті қанды шартты түрде ғана организмнің ішкі ортасы, ал
лимфа мен ұлпа аралық сұйық шын мәнісіндегі ішкі орта деп саналады.
Қан арқылы клеткалар мен ұлпаларға қажеттік қоректік заттар мен оттегі
жеткізіліп, лоардан зат алмасу негізінде қажетсіз ыдырау өнімдері шығарылып
отырады. Бұл тұрғыда қан тасымалдаушы қызмет атқарады. Мысалы, қан
клеткаларға глюкоза, амин қышқылдары, май, минеральды заттар,
дәрмендәрілер(витамин), су және оттегі сияқты ыдырау өнімдерін алып шығады
да, оларды бөлу мүшелеріне (бүйрек, тер безі, өкпе және тағы басқа)
апарады.
Тоқтаусыз айналыста болудың арқасында қан денеде жылудың біркелкі
таралуына мүмкіндік береді де, жылу реттеуші қызметін атқарады. Қанның
жәрдемімен жылудың артық мөлшері сыртқы ортаға бөлінеді.
Әр түрлі мүшелер мен клеткалардың әрекеті кезінде түзілген өнімдері,
ішкі секреция бездерінде пайда болған биологиялық белсенді заттарды
(гормондарды) тасымалдап, қан организм клеткаларын , ұлпаларын, мүшелерін
өзара байланыстырады, демек байланыстырушы – корелятивтік қызмет атқарады.
Қан организмде қорғаныштық қызмет атқарады. Ол қан құрамында
лейкоциттер (ақ түйіршіктер) мен әр түрлі қорғаныш днелердің болуына
байланысты. Лейкоциттер фагоцитоз процесіне бейім келеді де, қорғаныш
денелер (аглютинин, преципитин, антитоксин, гемолизин тағы басқа )
организмге өткен микробтарды, лоар бөлетін улы заттарды (токсиндерді)
зиянсыздандырыды және организмге жат белоктарды ыдыратады, сүйтіп
организмге түрлі ауруларға қарсы тұра алатын қабілет – иммунитет береді.

Қанның құрамы мен мөлшері.

Қан –қызғылт түсті сұйық зат. Ол плазмадан және қан клеткаларынан
тұрады. Қан клеткаларына қанның қызыл түйіршіктеі (эритроциттер), ақ
түйіршіктер(лейкоциттер) және қан табақшалары (тромбацтттер) жатады.
Қан құрамының 60%плазмадан, 40%-қан түйіршіктерінен тұрады. Қалыпты
жағдайда қанның жалпы мөлшері дене массасының 5-8%шамасында. Жылқыларда ол
дене салмағының 115, ірі қара мен қой ешкіде – 110-113 бөлігіндей
болады. Қанның жалпы мөлшері жасқа, жынысқа, малдың физиологиялық
жағдайына, қоңына қарай өзгеріп отырады. Мысалы, жаңа туған төлдерде еркек
малда, буаз малда қанның мөлшері көбірек, ал семіз малда – азырақ болады.
Организмдегі қан мөлшерінің жартсынан сәл көбірегі қан тамырларында
айналымда болады да, қалған бөлігі қор ретінде қан қоймасы (депосы) деп
аталатын арнаулы органдарда сақталады. Оларға бауыр, көк бауыр және тері
жатады, бауырда қанның жалпы мөлшерінің 20 %, көк бауырда 16%, ал теріде 10
% жинақталады.
Айналымдағы қан мен қордағы қанның арақатынасы тұрақты болмайды, ол
организмнің физиологиялық күйіне қарай өзгеріп отырады. Мысалы, организм
тыныштық жағдайда болса, қордағы қанның мөлшері көбейіп, ал дене жұмысы,
қимыл әрекет кезінде- айналымдағы қанның мөлшері артады. Қордағы қан арқылы
сыртқы ортаның әсеріне қарай өзгеріп отыратын оргнизм мұқтаждықтары
қамтамасыз етіледі. Қансыраған жағдайда айналымдағы қан мөлшері, қан
қсымының деңгейі, осы қордағы қан арқылы сақталады.

Қанның физикалық қасиеттері.
Қан қызыл түсті, қоймалжың, кермек дәмді, тұтқыр сұйық. Артерия қанының
түсі ашық-қызыл, ал вена қаны қоңыр қызыл болады. Судың тұтқырлығы бір
өлшем шамаға тең деп алынса, онымен салыстырғанда плазманың тұтқырлығы 1,7-
2,2 ал қанның тұтқырлығы 5,0-ке тең. Қанның тұтқырлығы оның құрамындағы
түрді белоктардың мөлшері мен эритроциттердің санына байланысты. Қанда
белоктардың мөлшері өсіп, эритроциттердің саны көбейсе, қанның тұтқырлығы
артады.
Қанның тығыздығы ( меншікті салмағы) –1,050-1,060. ол эритроциттердің
санына тәуелді өзгереді. Себебі эритроциттердің меншікті салмағы 1,025-
1,034 аралығында болады.
Жануарлар организмінің физиологиялық жағдайын сипаттайтын қан
қасиеттерінің бірі оның беттік керіліс күші, ол қан құрамындағы белоктардың
мөлшеріне байланысты. Қанның беттік тартылыс күші айтарлықтай тұрақты
болады. Бұл қасиет қан құрамында әр түрлі органикалық қышқылдар мен
қосылыстарды ерімейтін тұздарға айналдырып, тұндырып отырытын кальции
иондарының болуына байланысты.
Қанның осмостық қысымы болады. Осмостық қысым деп жартылай өткізгіш
жарғақтан еріткіштің (судың) өтуіне жүмсалатын күшті айтады.
Несіпбаев Т. “ Жануарлар физиологиясы” Алматы “Қайнар”-1995ж.

Пробиотик.
“Пробиотик” термині 1977жылы Ричард пен Покерман ұсынды. Олар
микроорганизмдерді және оның ферментациясының өнімін білдіреді, сонымен
қатар патогенді микрофлораға қарсы антогонисті белсенділігін көрсетеді.
Ең алғаш бұл туралы 1903 жылы Илья Мечников, орыс биологі айтқан.
Мечников ілімі бойынша ішектердегі шіріткіш бактериялардың өнімімен адам
организмнің улану нәтижесінде адам уақытынан бұрын кәртейеді.

Пробиотиктерді қолдануда қандағы макрофагтар

құрамының өзгерісі.

11. Жануарлардың организіміне қоршаған ортаның көптеген, әртүрлі
факторлары әрдайым әсерін тигізеді. Жануарларда індетті ауруларға арнайы
бейімделуімен қатар арнайы емес қоршаған ортадағы әртүрлі қолайсыз
факторларға қарсы төзімділігі байқалады. Көп жағдайда мұндай төзімділік
жануарлар организімінің табиғи резистенттілігі деп аталады.
Табиғи резисттенттілік жануар организімінің сыртқы ортаның қолайсыз
жағдайларна қарсы тұралуымен түсіндіріледі. Бұл ұғым организімнің
физиологиялық реактивтілігімен тығыз байланысты, яғни қоршаған ортаның
тітіргендіргіштерге жауап беруімен сипатталады. Организімнің
резистенттілігі ағзалар мен жүйелердің физиологиялық функциялары сияқты
гормональды жүйе мен вегетативті нерв жүйелерінің орталық нерв жүйесі
арқылы реттелуімен сипатталады.
Қазіргі уақытта ауру организімнің табиғи резистенттілігіне үлкен
назар аударылуда. Бұл жалпы биология, генетика, имуналогиядағы
жетістіктермен ғана емес, ауруларға барынша төзімді, жоғарғы өнімді мал
өсірудің жаңа әдістерінің қажеттілігі мен түсіндіріледі.
Жануарлардың көптеген патологиялық процестері қан құрамының
өзгеруіне апарып соғады. Физиологиялық және патологиялық процестерді тану,
диагностикалық мәні мен тиімділігі дұрыс зеріттеу нәтижесіне тікелей
байланысты болады.

Қанның эритроциттерінің көрінісі.

Қан түзушілер туралы дұрыс көзқарастар қанның қызметі мен құрамын
білу, организімде өтіп жатқан қалыпты және потологиялық қалыпты
процесстерді анықтауға және оларды қажетті бағытта өзгертуге көмектеседі.
Сүтқоректілер қанының элементтерінің негізгі массасы қызыл қан
түйіршіктері- эритроциттерден тұрады. Көптеген ғалымдардың айтуынша ,
барлық малдардағы эритроциттер ядросыз домалақ пішшінді, шеті жуандау валик
тәрізді клеткалар. Эритроциттер мен гемоглабин организімдегі газ алмасуға
белсенді түрде қатысады. Сонымен қатар эритроциттер организімнің
иммунобиологиялық статусын құру процесіне де қатысады.
Эритроциттердің көлемі тұрақты болмайды, ол қанның осмостық
конентрациясына, малдың түріне және клеткалардың жасына байланысты
өзгереді. Малдың жасы мен оның эритроциттерінің көлемінің арасында еш
тәуелділік жоқ.. кейбір эритроциттердің мөлшеріндегі айырмашылықтар сол бір
малда ғана байқалуы мүмкін. 0,5-1 мкм мөлшеріндегі аздаған ауытқулар
қалыпты деп есептелінеді, көрсеткішке патологиялық мәндегі қорытынды
берілмейді.
Табиғи препараттарда эритроциттер жасыл-сарғыш дөңгелекше тәрізді ,
олардың гемоглабині аз , шетке қарағанда бозғылттау көрінеді. Боялуы
жағынан ортохроматинді, яғни бояудың бір түрі қышқылдық бояулармен боялады.
Сондықтан Романовский әдісімен бояғанда эритроциттер қызғылт түстес,
орталары ақшыл құрылымсыз болып келеді. Олар өте тар капилярлардан еш
бөгетсіз өтіп кетуі мүмкін. Эритроциттер формасы қоршаған ортаның физико-
химиялық жағдайына байланысты. Сау малдардың қанының эритроцитарлық
көрінісі эритроциттердің боялуы мен көлемінің біркелкілігінен тұрады.
Эритроциттердің тұрақты мөлшері олардың өмір сүруінің 20-30 күнге ұзаруымен
физиологиялық реттеушілік арқылы сақталып тұрады.
Гемоглобин. Эритроциттер өзінің негізгі қызметі- оттегі мен көмір
қышқыл газын тасымалдауда құрамында ерекше белок – гемоглобиннің болуының
арқасында атқарады. Эритроциттердің жалпы массасының 34%, ал құрғақ
затының 90% гемоглобиннен тұрады. Гемоглобин глобин белогі мен төрт
молекулалы бояғыш зат- гемнің күрделі химиялық қосылысы. Оның молекулалық
салмағы – 68000. гем- белсенді топ, ол гемоглобинге әртүрлі газдармен
байланысқыштық қасиет береді.
Гемоглобин әр түрлі қышықлдардың әсерімен гем және глобинге ыдырайды да,
гем геминге айналып, кристалдар түзеді.
Қандағы гемоглобин мөлшері калометрия әдісімен Сали құралы арқылы
анықталады. Қалыпты жағдайда қанда 10-15гл гемоглобин болады. Оның мөлшері
малың жасы, жынысы, физиологиялық күйі, өнімділігі және тағы басқа
жағдайлар әсер етеді.
Қандағы гемоглобиннің жалпы мөлшері эритроциттердің гемоглобинмен қанығу
дәрежесіне де байланысты.

Қанның лейкоциттерінің көрінісі.
Протаплазманың қасиеті мен түйіршектелуінің сипатына байланысты.
Барлық түссіз қан клеткаларын екі негізгі топқа бөледі: протаплазмасында
түйіршіктері бар клеткалар – гранулоциттар және түйіршіксіз агранулоциттер.
Ақ қан түйіршектерінің барлық клеткалары түйіршіксіз формаларға
(лимфоциттер, гистоциттер, моноциттер) және түйіршікті
гранулоциттерге (базофильдер, эозинофильдер, нейтрофильдер) бөлінген.

Лейкоциттер , әсіресе нейтрофильдер (таяқша ядролы, бунақты ядролы)
фагоцитоз клеткалары болып саналады. Нейтрофильдер төрт класқа бөлінеді:
миелоциттер, жас, таяқша және бунақтыядролы. Лейкоциттердің барлық жетілген
формаларының нуклеотидтері сирек және құрылымы да орташа интенсивті
боялатын ядролары бар. Пісіп - жетілу процесінде домалақ формадан
созылыңқыраған формаға ауысқан ядролардың қайта түзілуі болады.
Протоплазма клеткаларының пісіп- жетілу шегіне байланысты,
лейкоциттерге тән, мөлдір плазма мен нәзік спонгиоплазмаға бөлінетін
эктоплазма мен эндоплазмаға ыдырайды. Ақ қан түйіршіктерін ажырату үшін
олардың көлемін, пртоплазмасының боялуын және ядросының қасиетін
анықтайды. Ядро көлемін анықтағанда оның көлемінің протоплазма мөлшеріне
қатынасына көңіл аударады. Лимфоциттегі кіші ядро протоплазманың кішкене
қабаттарымен қоршалса, гистоцит пен моноциттегі үлкен ядро протоплазманың
үлкен қабатымен қоршалған.
Гранулоциттер.Базофилдер- гранулациттер немесе бұлтты жасушалар,
дөңгелек немесе дөңгелек – сопақша пішінді, d-8-15нм.сілтілік бояулармен
боялатын торшалар.олардың солған қызғылт-күлгін түсті цитоплазмасында
көкшіл түске боялған ірі түйіршіктері, пішіні тұрақсыз көкшіл-қызғылт түсті
ядросы болады. Базофилдер жалпы лейкоциттерінің 0,3-0,5 пайызын құрайды.
Олардың түйіршіктерінің құрамында қанды ұйытпайтын гепарин және
капиллярларды кеңейтетін гистамин деген заттар жинақталады. Базофильдер
қоректік заттарды да тасымалдайды,сондықтан оларды трефоциттер
(қоректендіргіш торшалар) деп те атайды.
Эозинофилдер –ірі домалақ жасушалар ,d –8,2-19,2нм. Олардың цитоплазмасы
қышқыл бояулармен (эозинмен) көгілдір, ал түйіршіктері қызғылт түске
боялады. Эозинофилдер түрлі токсиндерді залалсыздандырады, бөгде белоктарды
ыдыратады. Олар лейкоциттердің жалпы санының 1-3 пайызын құрайды. Кей
ауруларда эозинофил саны көбееді, таяқша тәрізді, жас және миелоцитке
дейін.
Нейтрофилдер. Дөңгелек жасушалар, d–7-15 нм. Сілтілік те , қышқыл да
бояулармен боялады.олардың цитоплазмасы солғын қызғылт, ал түйіршіктері-
күлгін-қзғылт түстіекледі. Нейтрофилдер даму сатыларына қарай миелоциттер,
балғын, таяқша ядралы, сегмент ядролы болып бөлінеді. Олардың негізгі
қызметі – фагоцитозжүргізу және микробтардың дамуын тежейтін заттарбөлу.
Сан жағынан нейтрофилдер лейкоциттердің ішіндегі ең көбі, сондықтан да олар
фагоцитоз құбылысында маңызды рөл атқарады.
12. Агронулоциттер. Лимфоциттер. Домаланған немесе сопақша ядросы бар
жасуша. Диаметрлері әртүрлі кіші лимфоцит-4,5-6,5; орташа 6,5-10 ;
үлкені 10-18. Лимфоцитердің құрамында липаза бар, сондықтан ол ішек
сіңіруінде өз рөлін атқарады. (Синельников).
13. Оның цитоплазмасының базофилды құрамында нуклеотидтің біраз мөлшері
бар, сондықтан ол иммунді денелерді өндіреді. (Догерти и Вайт, 1945ж).
14. Сонымен қатар ол қан плазмасындағы ақуыздан трефон өндіреді.
(Хрущев).
15. Моноциттер (грекше monos - бір, жалғыз. cуtos клетка).
Түйіршіксіз лейкоцит: Д-10-20мкм. Цитоплазмасы сұр түсті, ядросы дөңгелек,
бұршақ немесе таға тәріздес.Моноциттер макрофагтың қозғалғыш тобына жатады.
Макрофагтар негізінен ретикуло-эндотелиалды жүйенің құрамына кіретін
клеткалардан түзіледі.
Ретикуло- эндотелиалды жүйе қан тамырлар арнасына бөгде
заттардың,микробтардың енуіне жол бермейтін, гистологиялық құрылымның
диффуздық жүйесі. Оның құрамына:

1. ретикулярды ұлпа
2. синусоидты капиллярдың эндотелиі
3. дәнекер ұлпалардың гистоциттері
4. қан моноциттері кіреді.
Осы барлық клеткалық элементтер кейде тез тітіркену жағдайына
келеді де, активті макрофагтарға айналады.
Макрофагтар моноциттер аралық алмасу (липоидтты, темір
метоболизмінде) мен қантамыр арнасына, потологиялық процестердің,
көбінесе қабынудан түскен микробтармен күресуге үлкен рөл атқарады.
Макрофагтардың негізгі функциясы – микроорганизімдердің, бөгде
клеткалардың, өлген клеткалардың қалдығының фагоцитозы. Олар тек бөгде
антигендерді жойып қана қоймай, антигеннің бөгде материалын өңдейді.
Организімге қауіп –қатер әкелетін антигендердің өңделуі туралы
хабарлар Т- және В- лимфоцит клеткаларына беріледі. Макрофагтардан түскен
антигендік хабарлар антиген молекулаларымен қоса , РНК макрофаг комплексі
ретінде лимфоциттерге түседі. Макрофактармен өңделген антиген өзінің
имуногендігін біршама жоғарылатады делінген. Т – лимфоциттер мен
макрофагтар арасында тура және қайтымды байланыс бар.макрофагтар сүйек
милық бағаналы клекалардан түзіле отырып, монобласт , моноцит сатыларына
өтеді. Олар дәнекер ұлпасында гистоцид, өкпеде альвеолярлы макрофагтар,
лимфа түйінінде, көкбауырда Купфер клеткаларының формасы ретінде
ажыратылады.
И.И.Мечников 1903 жыдары клетка ішілік қоректену мен қабыну
реакциясын зерттей отырып , организмге енген микробтар мен бөгде
клеткаларға жауап реакциясы сіңірумен , қорытылуымен қоса мезодермалық
клеткалармен және бірінші кезекті лейкоциттермен зақымдануын
залалсыздандырумен түсіндіреді. Бұл құбылысты ол фагоцитоз деп атады.
И.И.Мечников фагоциттердің екі тобын ажыратты: микро- және макрофагтар.
Микрофагтар- нейтрофильді полинуклеарлар, яғни біршама протаплазмасы бар
амеба тәрізді қозғалатын лейкоциттер. Макрофагтар – қан айналымындағы
моноциттер.
Моноциттер - ерекше клеткалар. Олар фагоцитозға қатысуымен қатар
организімнің иммунобиологиялық жүйесінің күйзелуіне үлкен қызмет атқарады.
Сонымен қатар организімнің аурулармен күресуінде имунитетті қалыптастыруда
да ролі зор. Макрофагтар өңделген антигендерді тасымалдаушы, антигендік
ақпаратты Т-, В- лимфоциттермен тасымалдайды. Т-клеткаларын белсендендіруге
қатысады, лимфоциттермен гуморальдық және клеткалық имунитеттегідей
әсерлеседі. Макрофагтардың көп мөлшері қабыну процесінің
эксудаттарынантабылады. Созылмалы инфекцияларда олар гранулемалардың
түзілуіне қатысып, фагоцитарлық, активтілікке ие көп ядролы клеткаларға
айналады. Макрофагтар ферменттік және жұтушы активтілігімен қатар,
макрофагтың көп микробтар түрлеріне байланысты.
В.Н.Никитин “Атлас клеток крови” .
Москва 1949ж.

Қан жүйесінің аурулары.
Барлық қан элементтернің ең арғы тегі – полипотентті бағана клеткалары. Ол
клеткалар жіктелуіне байланысты 6 топқа топтастырылады.
1. ең алғашқы (туынды) бағана клеткалары – олар полипотентті клеткалардың
бастапқы түрі;
2. детерминалды полипотентті клеткалар. Олардың өздерін сақтау
қабілеттіліктері шектелген. Олар миелопоэз (эритроидты,
гранулоцитарлы,мегакариоцитты) , немесе лимфопоэз (Т-лимфоциттер, В-
лимфоциттер, плазматикалық клеткалар) бағыттырында ғана жіктеле алады.
3. унипотентті бастапқы клеткалар. Олар тек белгілі бір клетка түрінде
ғана жіктеле алады. өздерін сақтау қабілеттіліктері өте шектклген. 10-
15 митоз өмір сүреді де жойылып отырады. Оларды реттеуші гормондар :
эритропоэтин, лейкопоэтин, тромбопоэтин, лимфопоэтин (Т-, В- активин).
Мәселен, лимфоциттердің унипотентті клеткалары –Т және В лимфоциттер.
Т-лимфоциттер тимуста жіктеліпжетіледі, ал В-лимфоциттер –
сүтқоректілерде сүйек кемігінде, құстарда фабрициев қалтасында (бурса)
басталып, одан ары көкбауыр, лимфа түйіндері мен лимфоидты
құрылыстарда плазматикалық клеткаларға айналады.Бұл 3 топтың
клеткаларының морфологиялық жағынан айрықша, ерекше, тұрақты белгілері
жоқ.
4. морфологиялық жағынан айыруға болатын пролифератты клеткалар;
эритробластар, миелобластар, мегакариобластар, монобластар,
промиелоциттер, миелоциттер, промегакариоциттер, промоноциттер,
пролимфоциттер жатады.
5. жетіле бастаған , бірақ толық морфофункционалды қалпына келе қоймаған
клеткалар : оксифилді нормоциттер, метамиелоциттер, таяқша ядролы
лейкоциттер жатады.
6. жетілген, толық қалыптасқан, шеткергі қан айналасында болатын
клеткалар жатады.
Соңғы 3 топтың клеткалары арнайы морфологиялық және цитохимиялық
белгілерімен сипатталып, белгілі бір қан тармағына жатады. Мысалы,
макрофагтарантигендерді реттейді және иммунокомпотентті лимфоциттерге
хабар береді. Ал Т және В лимфоциттерден иммунологиялық хабарды сақтайтын
клеткалар түзіледі. Олар организмде иммунитеттің сақталуында лимфоидты
жүйенің тек нақтылы реакциялары ғана емес, нақтылы емес реакциялардың да
маңызы өте зор. Олар :
▪ мононуклеарлы моноциттер системасы;
▪ гранулоциттер системасы;
▪ тромбоциттер системасы;
▪ комплементтер системасы.
Бұл системалар бір-бірімен тығыз байланыста болады.
Қан организмнің ішкі тіндеріне жатады және оның құрамындағы элементтері
қан түзетін ағзалардан келеді.
Қанның организмде атқаратын қызметінің көптігіне , жан-жақтылығына
байланысты оны зерттеудің малдардың ауруларын анықтау үшін және аурудың
даму процесін нақтылы қадағалау үшін маңызы өте зор. Қанның организде
атқаратын қызметтерінің кейбіріне тоқталатын болсақ, олар:

▪ клеткаларды қоректік заттармен қамтамасыз ету;
▪ зат алмасуының ақырғы метаболиттерін, оларды организмненбөліп
шығаратын ағзаларға жеткізу;
▪ тіндерге оттегін жеткізіп, олардан көмір қышқыл газын тиісті
ағзаларға тасымалдау;
▪ организмнің жүйелері мен ағзаларының арасында гуморалды байланысты
қамтамасыз ету;
▪ фагоцитоз құбылысы, қарсы денелер, антитоксиндер түзу арқылы
организмді қорғау қызметін жақсарту;
▪ организмнің биологиялық көрсеткіштерінің тұрақтылығын – гомеостазды
сақтау;
▪ организмдегі жылулықты реттеу.
Сау организмнің қалыпты жағдайында қан өзінің элементтерінің саны мен
сапасы жағынан белгілі бір тұрақтылықта болады және организмде болатын
физиологиялық, патологиялық өзгерістерге өте сезімтал болып келеді. Міне,
сондықтан да қанды зерттеудің маңызы өте зор.
Қазіргі қанды зерттеу жеке гематология ғылымы деп аталады.
Қанның түзілу процесі оған әсер ететін ішкі және сыртқы факторларға
тікелей байланысты. Сыртқы факторларға жататындар : азықтандыру, әсірес
белоктар өз құрамындағы амин қышқылдары мен пластикалық материал ретінде
қажет, витаминдер, органикалық емес заттар және тағы басқа.
Ішкі факторларға жататындар : ферменттер , гормондар, эндоталиалды
жүйелер, олардың ішінде әсіресе көкбауырдың атқаратын қызметі зор.
Малдардың организмдегі қанның мөлшері, жуықтап алғанда, олардың
салмағының 6-8 пайыздай (салмағының 113 бөлігіндей) болады. Оның 45
пайызы қан элементтері де , қалғаны қан плазмасы. Қанның 13 бөлігі қан
тамырларында үнемі айналыста болады да, қалғаны қор ретінде қан
деполарында сақталады. Деполық рөл атқаратын ағзалар : бауыр (20 пайыз),
көкбауыр – талақ (16 пайыз), тері (10 пайыз). Қанды қан тамырларында
ұстап тұратын негізгі күш – ондағы осмастық қысым.
Эритроциттер сан жағынан ең көп клеткалар.сау организмде күніне 210
млд –дай эритроциттер түзіледі екен де, сондай мөлшерде талқагдалып
(гемолиз) отыраиын көрінеді. 25 жүз млд.эритроциттер үнемі, тұрақты түрде
қан айналасында болады. Мысалы, жылқы организміндегі барлық
эритроцитердің көлемі 15 мың шаршы метр, немесе 1,5 гектар. Ал адам
организіндегі эритроцитердің көлемі 3500 шаршы метр, басқаша айтқанда
адамның өз денесінің көлемінен 2 мың есе артық.
Қан жүйесінің барлық ауруларының клиникалық белгілерін олардың
негізгі синдромдарына топтастыруға болады :
1. организміндегі қанның азаюы –анемия;
2. қанталау немесе тіндерге қан құйылу – геморрагия;
3. қандағы иммундық заттардың жеткіліксіздігі – иммунодефицит.
Осыған байланысты қан жүйесінің ауруларын 3 топқа жіктеуге болады:
1. қанның азаюынан болатын аурулар- анемиялар;
2. геморрагиялық диатездар:
3. иммундық заттардың жеткіліксіздігі.
Организмде қанның азаюынан болатын аурулар- Апеміа.
Қандағы эритроциттер мен гемоглобиннің азаюы салдарынан оның
қызметінің бұзылуымен сипатталатын ауру.
Бұл ауруда қанның дем алу процесіне қатсыуы бұзылып, организм
тіндерінде отттегінің жеткіліксіздігі (гипоксия) пайда болады. Оны
толықтыру (декомписация) үшін :
▪ аура малдың бастапқыда дем алысы мен жүрек соғысы жиілейді;
▪ қан айналысы жылдамдайды;
▪ шеткерлі қан тамырларының өзекткрі тарылады;
▪ деподан қосымша қан қанаййналысына шығады;
▪ капиллярлар мен эротроциттердің мембраналарының өткізгіштік
қабілеттері газдар үшін жоғарылайды
▪ эритропоэз үдейді.
Бұл аурулардың себептернің көптігіне қарамай жалпы дамуына екі жағдай
әсер етеді:
1. эритроциттер мен гемоглобиннің шамадан тыс азаюы;
2. сүйек кеміктерінің қызметінің бұзылу салдарынан организмде
эритроциттердің аз түзелуі.
Сүйек кеміктерінің қызметтернің жағдайларына байланысты 3 түрлі
анемияны анықтауға болады:
1. Регенаторлық – бұзылған түрінің қайта қалпына келуі;
2. Гипорегенеторлық – аз мөлшерде қайта қалпына келуі;
3. Арегенаторлық- бұзылған түрі қайта қалпына келмейді.
Анемияларды олардың себептері мен даму процестеріне қарай
төмендегідей жіктеуге болады:
1. Қансырау анемиясы- жіті және созылмалы түрі;
2. Гемолитикалық анемия;
3. Гипо- және апластикалық анемия.
Сонымен қатар организмде темір және кейбір витаминдердің
жеткіліксіздерінен болатын анемиялардың бар екенін де естен щығармау
керек.
Қансырау анемиясы – Anemia posthaemorrhagica.
Организмдегі қанның ағуысалдарынан (ішке, не сыртқа) ондағы
эритроциттер мен глобилиннің азаюымен сипатталатын ауру.
Ауру барлық малдарда да кездеседі, әсіресе шошқалар мен мех аңдарының
арасында жиірек кездеседі.
Себептері . малдардың ірі қан тамырлары, әсіресе артерия қан тамырлары ,
жарақаттанып, одан не ішке, немесе сыртқа көп мөлшерде қан аққанда пайда
болады. Оның себептері өз алдына : әртүрлі жарақаттар, хирургиялық
операциялар, ағзадағы кездесетін жаралар, асқазан мен алдынғы
қарыншақтардың, аналық мал түғанда жыныс ағзаларының жыртылып кетуі және
тағы басқа жағдайлар болуы мүмкін.
Сондай -ақ бауыр мен көкбауыр және геморрагиялық диатез аурулары,
кейбір індетті, құрт аурулары да аурудың пайда болуына себеп болады.
Ұзаққа созылатын қайталап қан ағуда; бүйрек, қуық, асқазан мен ішектің
созылмалы жаралы ауруларында, К және С витаминдерінің жеткіліксіздігіне
аурудың созылмалы түрі дамиды. әсіресе, мұрын, өкпе, асазан, ішек ,
бүйрек, жатыр қан тамырлары жарақаттанып, клиникалық түрде анық білінбей,
ұзақ уақыт ішке қан аққанда ауыр түрде өтеді.
Дамуы. Ауру мао қанды көп жоғалтқанда гипоксияның жіті түрі пайда
болады да, демікпе және тахикардия байқалады. Қанның қысымы күрт
төмендегенде талықсу құбылысының болуы да мүмкін.
Бастапқы кездеқанның құрамы онша өзгермейді (шеткерлі қан тамырларының
өзегі тарылады, деподан қан айналымға қан қосылады). 1-2 күннен кейін,
аурудың гидромикалық сатысында (қанға тін сұйықтықтары көптеп келе
бастағанда) эритроциттер мен гемглобиннің азаюы өте тез дамиды.
Эритроциттер мен гемоглобиннің азаюы тотығу-тотықсыздану реакциясын
бүлдіреді, ацидоз пайда болады да, ол тыныс алу орталығын қоздырады, ауру
малдың дем алысы жиілейді. 4-5 күн өткенде қан толық жетілмеген
эритроциттер көбее бастайды да , сүйек кеміктерінің жұмысы үдейді. Қанның
түрлі- түсті көрсеткіші азайып, гипохромды анемия байқалады. Бұл кезде
қанда нейтрофилді лейкоцитоз, трамбоцитоз анықталады.
Аурудың жіті түрінде сүйек кеміктернде реактивті гиперплазияның
эритробластық түрі байқалады. Артынан эритробластар гемоглобинмен
қаныққан кезде қанға толық жетілген эритроциттер түсе бастайды.
Аурудың созылмалы түрінде эртроциттердің саны қалыпты жағдайда
болғанымен, ондағы гемоглобиннің мөлшері азаяды.егер ауру ұзаққа
созылуынан роганизмде темірдің қоры таусылса, онда эритробластар
эритроциттерге айналып үлгермейді де, қанда гемоглабині аз эритроциттер
көбееді.
Жүрек етінде, бауырда басқа да ағзаларда дистрофиялық процестер дамып,
олардың қызметтері бұзылады.тамыр қабырғаларының майлануы салдарынан
олардың өткізгіштігі артып, ісіктер пайда болады.организмнің қуыстарына
транссудат жинала бастайды.
Өлекседегі өзгерістер.барлық ағзалар мен ұлпалар бозарған, қан
тамырлары қанға толмаған. Кейбір ірі қан тамырлары жарақаттанған.
Бауырда, бүйректе, жүрек етінде – майлы дистрофия. өкпелер бозарған, қан
тамырларында ұйыған қан. Жіліктің сары майы қызарған.
Клиникалық белгілері аққан қанның мөлшеріне байланысты. Аз уақытта
қанның 13 бөлігі ақса, онда ол ауру мал өміріне қауіпті, әсіресе қан
сыртқа аққанда.
Аурудың жіті түріне талықсу мен оттегінің жетіспеушілігі беогілері
тән. Ауру мал әлсіз, қоөғалысы тәлтіректеген, ұйқылы ояу, бұлшық еттері
дірілдейді, көзінің қарашығы үлкееді. Дене қызуы төмендейді; жабысқақ,
суық тер байқалады. Иттер мен шошқалар құсады. Терісі, кілегей қабықтары
бозарған.
Қанның қысымы төмендеген, демікпе, тахикардия білінеді.
Қанның құрамы бастапқыда қалыпты жағдайда болғанымен артынан эритроцит
пен гемоглобин азаяды (30 пайызғадейін толық жетілмеген гипохромды
эритроциттер). Нейтрофилді лейкоцитоз, тромбоцитоз анықталады.
Созылмалы түрінде аурудың клиникалық белгілері жай дамиды.ауру мал
көбінес жата береді., өнімі азаяды, арықтайды. Ентігу, тахикардия,
эндокардиалды шулар байқалады. Дене қуыстарында транссудат жиналады.жақ
арасында, төс, аяқ тұстарында тері астында ісіктер пайда болады.
Оттегінің жеткіліксіздігінен организмнің негзгі жүйелерінің қызметтері
нашарлайды. Қанның түрлі-түсті көрсеткіші төмендейді. Эртроциттің көлемі,
түсі, пішіні әртүрлі болып өзгереді: анизоцитоз – көлемі әртүрлі
эритроциттер; пойкилоцитоз – эритроциттердің пішіндерінің әртүрлілігі.
Гипохромия, лейкопения, алыстырмалы түрде лимфоцитоз анықталады.
Анықтау. Қан сыртқа аққанда ауруды анықтау қиынға соқпайды. Ал ішкі
қан аққанда ауруды анықтау әлде қайда қиынға соғады. Мұндай жағдайда ауру
мал туралы анамнез, лабораториялық зерттеулер (әсіресе дене қуыстарынан
алынған сұйықта, нәжісте, несепте қанның болуы) жақсы нәтиже береді.
Барысы. Кенеттен қан көп кеткенде ауру мал өліп кетуі мүмкін. Ал қан
көп уақытта , ақырындап азайса, дер кезінде емдеп жазып алуға болады.
Емі. Ауру малды емдеу барысында екі мақсатты орындауға тырысу керек:
1. қанның аққан жерін тауып, оны тоқтату;
2. азайған қанның орнын толтыру.
Сыртқы қан тамырларының жарақаттарын хирургиялық жолмен емдейді. Ал
ішкі қан ағыстарын тоқтату үшін венаның ішіне 10 пайызды кальции
хлорид, немесе кальции глюконат: 10 пайызды желатин; 5 пайызда
аскорбин қышқылы ерітінділерін жібереді.
Жергілікті қанның аққаның толқтату үшін 0,1 пайызды адреналин
ерітіндісін жібереді.
Аққан қанның орнын толтыру үшін қанның өзін, оның сару суын, немесе
плазмасын құяды. Ірі малдарға 1-30литрге дейін, ал ұсақ малдарға 200-
500 мл мөлшерінде.
Сондай – ақ венаға изотоникалық, рингер-Локк, глюкоза мен аскорбин
қышқылының ерітінділерін жібереді.
Қанның түзілуін жақсарту мақсатында ауыз қуысы арқылы құрамында
темірі бар препараттар беруге болады (глицеролфасфат лактат, сульфат,
кабонат, гемостимулин, кобальт, мыс, және тағв басқа). Тері астына
немесе еттің ішіне ферроглюкин, ДИФ-3, витамин В12; ішке – фолий
қышқылын қолданады.
Ерітінділерді , қанды, оның сары суын, немесе плазмасын венаға
жібергенде еске алатын жағжай : ірі қара малы мен жылқыға аз доза 1
литрге дейін – гомеостаз үшін; орташа доза 2 литрге дейін қуаттандыру
(стимуляяция) үшін; үлкен доза 3 литрге дейін – залалсыздандыру үшін
қолданады. Қан жібергенде 1 литр қанды 5-10минутта жібереді. 2-3
күннен кейін немесе 7 күннен кейін қайталап жіберуге болады.
Диеталық рацион белогікөп, құрамында қажетті витаминдер мен темірі
бар азықтардан тұруы қажет.
Күннің көзі, таза ауа, уақытында серуендету емдеу барысында
сақталатын міндеттер.
Сақтандыру шаралары. Малдарды әртүрлі жарақаттардан сақтау, қанның
ағуымен сипатталатын ауруларды уақытында емдеу және донар малдарды
уақытында дем алдырып отыру қажет.

Гемолитикалық анемия.
Қан элементтерінің көп талқандалуы салдарынан ондағы эритроциттер
мен гемоглобиннің азаюы; анемия, сару ауру синдромдарымен; бауыр мен
көкбауырдың ұлғаюымен ; асқынған жағдайда гемоглобинурия мен
сипатталатын ауру.
Себептеріне байланысты екі топқа бөлінеді:
1. малдарда сирек кездесетін туғаннан пайда болатын түрі;
2. өмір барысында , жүре пайда болған.
Аурудың бірінші түрі эритроциттердегі генетикалық дефектілерге
, олардың мембранасының липопротеидтік құрылысының өзгероуіне байланысты.
Себептері :
▪ гемолитикалық улармен улану (сынап, қорғасын, хлороформ, органикалық
қышқылдар, күкіртті көміртегі, өсімдік улары және тағы басқа).
▪ Індетті аурулар, қанды мекендейтін тоғышар аурулары (пираплазмоз,
бабезииеллоз, тейлерйоз және тағы басқа).
▪ Дәрі дәрмектермен улану;
▪ Е витаминнің жеткіліксіздігі;
▪ Бұзаулар суық суды көп ішкенде;
▪ қанға эритроциттерге қарсы денелердің әсер етуі;
▪ организмнің иммундық жүйесінің қызметінің бұзылуы.
Дамуы. Эритроциттер аурудың сеьептерінің әсерінен не қан тамырларының
ішінде (әс\іресе бауыр, көкбауыр, сүйек кемігінің торшаларында)
талқандалады.
Ауылшаруашылық малдарының шуы (эпителді-десмохариальды) эритроциттерге
қарсы денелерді өткізбейтіндіктен, жатырдағы ұрық бұл ауруға шалдықпайды.
Оларға туғаннан кейін уыз сүті арқылы барады да, жаңа туған төлдерде 3-5
–шші күндері аурудың белгілері біліне бастайды.торайларда жиі кездеседі.
Организмнің өзіндегі түзілетін қрсы денелер де (гемолизин,агглютин)
эритроциттерді талқандайды.алдымен ооолар бір бірімен жабысады да,
артынан барып макрофагтарда жойылады.эритроциттердің көп талқандлуы
билирубиннің қалыптан тыс босап, шоғырлануына барып соғады. Ондай
билирубин бауыр арқылы өтпейді, қан плазмасында жинақталады да
гемолитикалық сару ауру пайда болады. Қан элементтері көп талқандалып,
одан босаған гемоглобинді клеткалар сіңіріп үлгермегенде, гемоглобин
несеп арқылы бөлініп – гемоглобинурия пайда болады.
Өлекседегі өзгерістер. Тері, тері астының шелі, кілегеі қабықтары,
ішкі ағзалардың сыртқы қабықтары бозарған, сарғыш түсті. Бауыр, көкбауыр,
бүйректер қанға толған, көлемдері ұлғайған. Қуықта қоңыр-сарғыш , қара –
қошқыл түсті. Зәр қалдығы анықталады.
Гистологиялық зерттеуге : бауыр мне көкюауырда гемосидироз (қоңып қан
пигменті мен темір), бүйректердің өзектерндегемоглобиндердің цилиндрлері
, жілік майында- эритронормобласты гиперплазия.
Клиникалық белгілері. Жалпы клиникалық белгілерін екі топқа
жіктестіруге болады:
1. оттегінің жетіспеушілігінен болатын , қан айналу процесінің
бұзылуымен сипатталатын белгілері:кілегей қабықтары мен пигментсіз
тер бөліктері бозарған, тахикардия, демікпе, дене қызуы кейде
көтерінкі, тәбеті нашар, ас қорыту жүйесінің қызметі бұзылған;
2. гемолитикалық анемияға тән өзгерістер : кілегей қабықтары ағарған
сарғыш түсті; гемоглобинурия. Қанда гемоглобиннен гөрі эритроциттер
көбірек азайған және пішіндері әртүрлі (полихроматофилдер,
ретикулоциттер, эритрокариоциттер, анизоцитоз, пойкилоцитоз),
олардың гемолизге қарсы тұру резистенттілігі нашарлайды, шөгуі
жылдамдайды, лейкоциттер көбееді.
Жілік майынан алынған пунктатта леикоцитердің ядролары түрлері 1,5-2
есе көп, эритробластардың түзілуі басым, олардың ішінде гемоглобині
аз, толық жетілмеген эритроидты клеткалар көп. Қанда бауыр арқылы
өтпеген билирубин, нәжісте стеркобилин, зәрде- уробилин, гемоглобин.
Осындай клиникалық белгілер, әсіресе сиырларда, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.