Өтпелі экономикадағы әлеуметтік-экономикалық қатынастардың қалыптасуы

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

КІРІСПЕ:

1 ӨТПЕЛІ ЭКОНОМИКАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Адамзат қоғамының бір күйден екінші жағдайға өтуінің объективті салдары

КІРІСПЕ: 1. 2 Өтпелі экономика: оның түрлері, нышандары, сипаты және міндеттері

3: 9

КІРІСПЕ: 1. 3. Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өтуінің ерекшеліктері

3: 12

КІРІСПЕ:

2 ӨТПЕЛІ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ

2. 1 Өтпелі экономикадағы меншік қатынастарының эволюциясы

КІРІСПЕ: 2. 2 Өтпелі экономика кезіндегі макроэкономикалық процесттерді мемлекеттік реттеу мәселелері

3: 24

КІРІСПЕ: 2. 3 Қазақстан Республикасындағы экономиканы құрылымдық тұрғыдан қайта құру мәселелері

3: 26

КІРІСПЕ:

3 ӨТПЕЛІ КЕЗЕҢДЕГІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ

3. 1 XXI ғасырдың қарсаңындағы Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық саясаты

КІРІСПЕ: 3. 2 Көп деңгейлі кәсшкерлікті дамыту, экономикалық даму мен әлеуметтік ахуалды жақсарту жолдары

3: 30

КІРІСПЕ: 3. 3 Әлеуметтік-экономикалық саясаттағы шағын кәсіпкерліктің рөлі мен алатын орны

3: 31

КІРІСПЕ:

4 ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК- ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУДЫҢ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ

4. 1 Экономикалық қызметтің қозғаушы факторларын жүзеге асырудағы әлеуметтік- экономикалық тенденциялардың мәнімен түрлері

КІРІСПЕ: 4. 2 Экономикалық дамудың иңдустриалдық- инновациялық моделі

3: 40

КІРІСПЕ: 4. 3 Еуразиялық мемлекетаралық экономикалық қатынастар

3: 42

КІРІСПЕ: 5 ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕПТЕРДЕ «ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ӨТПЕЛІ ЭКОНОМИКАНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ, ОНЫҢ БАСТЫ МІНДЕТТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ» АТТЫ ТАҚЫРЫПТА САБАҚ ӨТКІЗУДІҢ ӘДІСТЕМЕСІ

3: 44

КІРІСПЕ: ҚОРЫТЫНДЫ

3: 60

КІРІСПЕ: ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

3: 62

КІРІСПЕ: ҚОСЫМША

3: 65

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі: Ұрпақтары сан жылдар бойы аңсаған және сол үшін табандылықпен күрескен Қазақстан 1991 жылы өз егемендігі мен тәуелсіздігіне қол жеткізді. Еліміз тәуелсіздігін алғаннан кейін нарықтық экономикаға көшуіне байланысты экономика саласында және басқа салаларда да түбегейлі өзгерістер енгізілуде. Енді біз экономикамызды көтеріп, халық тұрмысын жақсарту, дамыған өркениетті елдер қатарына қосылу, «Азиялық барыс» болу жолдарын іздестірудеміз. Экономика - біздің болмысымыздың негізі. Сондықтан экономика неғұрлым жоғары дамыған болса, сол елдің халқының материалдық және рухани жағдайы да соғұрлым жақсы болады десек артық емес.

Қоғамдық өндіріс құрылымында өндіргіш құштер өндірістік қатынастармен диалектикалық бірігу жағдайында болады. Өндірістік қатынастар - бұл өндірістің қоғамдық түрде жүзеге асуы. Өндірістік қатынастар - бұл меншіктік қатынастар.

Өндірістік қатынастардың өндіргіш күшпен бірігуі өндіріс әдісін құрайды, яғни қоғамның экономикалық құрылуы, оның экономикалық базасы. Экономикалық, немесе өндірістік қатынастар отбасылық, діни, құқықтық, мәдени, саяси, әлеуметтік қатынастармен қосылып қоғамның қондырмасын құрайды. Базис пен қондырма бірігу жағдайында болады. Базистің өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастар арасындағы қайшылықтары қоғамның жаңа күйге көшуіне объективті жағдайлар тудырады. Бұл кезде коңдырма қоғамның бір күйден баскасына көшуіне көмектесуі мүмкін немесе өтеуге кедергі жасайды.

Адамзат қоғамы өзінің бүкіл тарихында өндіргіш күштер деңгейі мен өндірістік қатынастар сипаты арасындағы объективті туыңдаған қайшылықтардың әсерінен бір күйден екіншісіне, бір қоғамдық экономикалық формациядан басқасына, төменгі өркениет баспалдағынан жоғарғысына ауысуы. Меншік түрлерінің ауысуына байланысты жаңа прогрессивті өндірістік катынастар пайда болады.

Адамзат өркениеттілігі баспалдағымен қоғам көтеріле отырып, қауымдастық (қоғамдық) меншік түрінен жекеге, жекеден қоғамдыққа (мемлекеттікке) қозғалыс жасап, экономиканы тек кана рынокпен немесе тек қана мемлекетпен басқарады. Қазіргі жағдайда өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастардың арасындағы қайшылықтар адамзат қоғамының аралас экономикаға, аралас меншік (жеке мен мемлекеттік) түріне, басқару тәсілінің аралас (рынок пен мемлекеттік) жүйесіне көшуімен жойылады.

Қазіргі нарық заманында замандас, тұстас елдің экономикасын кәсіпкерліксіз елестету қиын. Кәсіпкерлік саласы және оның жағдайы басынан трансформациялық процестерді кешіп жатқан елдер үшін өте үлкен маңыздылыққа ие болып отыр. Кәсіпкерлік экономиканың ең нәтижелі секторы және экономиканы жандандырудың бірден-бір жолы екенін бұл күнде көпшілік жақсы түсінеді және де еркін кәсіпкерлік өзін-өзі, өзгені қажеттіліктерімен қамтамасыз етудің «алтын кілті» деген ұғым қазіргі кезде қалыптасқан.

Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде өтпелі экономиканың теориялық негіздері, Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өтуінің ерекшіліктері қарастырылған.

Екінші бөлімде өтпелі экономикадағы әлеуметтік-экономикалық қатынастардың қалыптасуы теориялық және практикалық жағынан жан-жақты қарастырылады.

Үшінші және төртінші бөлімдерде өтпелі кезеңдегі Қазақстан Республикасының әлеуметтік- экономикалық стратегиясы және экономикалық дамудың қазіргі кезеңдегі беталыстары туралы мәселелер қарастырылды.

Сондай-ақ соңғы бөлімде орта мектептерде жоғарыда аталған тақырып бойынша сабақ өткізудің әдістемесі және дәріс сабағы мәтіне келтірілген.

Зерттеудің мақсаттары:

- өтпелі экономиканың теориялық негіздерін, әртүрлі елдерде өтпелі дәуірдегі ортақ заңдылықтары мен алғышарттарды іс жүзіне асырудың ерекшеліктерін оқып-үйрену;

- Қазақстан Республикасында өтпелі экономикадағы әлеуметтік-экономикалық қатынастардың қалыптасуы мен дамуына талдау жасау;

- елімізде шаруашылықты ұйымдастырудың формалары мен әдістерін одан әрі жетілдіру және халықаралық тәжірибеге сүйене отырып, ірі, шағын және орташа кәсіпкерліктің даму беталысын анықтау.

Жұмыста диалектикалық әдісті, жалпығылымдық талдау мен синтез жасау әдістерін қолдану негізінде төмендегідей мәселелерді шешу міндеті қойылды:

- өтпелі кезеңдегі Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық даму стратегиясын жүзеге асырудың негізгі жолдарына талдау жасау;

- Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің дамуының экономикалық және құқықтық негіздерін зерттеу және соның нәтижесінде оның дамуының беталысын, болашақ бағыт - бағдарын анықтау.

Зерттеудің практикалық маңызы:

- жас ұрпаққа өтпелі кезеңнің мәні, оның өзіндік ерекшелігі, заңдылықтары, даму жолдары туралы түсінік беру;

- еліміздің экономикалық дамуында «Қазақстан - 2030» стратегиялық бағдарламасының қалай және қандай жолдармен іс жүзіне асырылып жатқандығы туралы жан-жақты сипаттама берілген;

- жалпыға бірдей орта білім беретін мектептер "Қазақстандағы өтпелі экономиканың ерекшеліктері, оның басты міндеттері және оларды шешу жолдары" атты тақырыпта "Экономика негіздері " пәнінен сабақ өткізудің әдістемесі келтірілген;

- шағын кәсіпкерлікті ұйымдастыру, дамыту көпжақты, көпқырлы мәселелерді қамтитындығын жастарға түсіндіре келіп, оны өркениетті негізде іс жүзіне асырудың нақты механизмдері көрсетілген.

Дерекнеме. Диплом жұмысын орындау барысында Қазақстан Республикасының Конституциясы, өтпелі кезең негіздерінің теориялық негіздерін зерттеуге арналған және оны одан әрі жетілдіруге бағытталған Қазақстан Республикасының Заңдары мен заңдық күші бар Жарлықтары, Ел басымыз Н. Ә. Назарбаевтың "Қазақстан - 2030" стратегиялық бағдарламасы, Қазақстан халқына Жолдаулары басшылыққа алынып, қазақстандық экономистер Я. Ә. Әубәкіров, Т. А. Әшімбаев, Н. К. Мамыров, В. Дмитриев, С. Оразаева, М, Абдуллаұлы, Б. К. Окаев, Н. И. Клейн, О. Ж. Әлиев, Е. Ж. Жатқанбаев сияқты экономистердің Қазақстанда өтпелі экономиканың алғышарттары мен заңдылықтарының қалыптасуы мен дамуының әртүрлі жақтарын зерттеуге арналған еңбектері мен ғылыми мақалалары пайдаланылды.

1 ӨТПЕЛІ ЭКОНОМИКАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Адамзат қоғамының бір күйден екінші жағдайға өтуінің объективті салдары

Қазіргі экономикалық теорияда ең аз зерттелген мәселе - қоғамның экономикалық жүйесінің бір типінен екіншісіне көшірудің салдары мен өтпелі экономиканың мән-жағдайы. Бұл дүниежүзілік қауымдастықтағы барлық елдердің өзінің даму деңгейі мен экономикалық жағдайының сипаты тұрғысынан, әртүрлі күйді кешуімен түсіндіріледі. Сондықтан экономикалық теорияда қоғамның даму сатысындағы құбылыстардың басты көрсеткіштеріне әзірше біркелкі көзқарас жоқ. Демек, қоғамның бір күйден екінші күйіне көшудің мән-жағдайы жайында біркелкі түйінделген ой да жоқ. Баршаға белгілі нәрсе - еңбек құрал -жабдықтарының дамуын деңгейіне қарай қоғам дамуын жіктеп бөлудің төмендегідей түрлері бар: тас дәуірі, қола және темір дәуірі.

Белгілі ғалым Л. Морган (1818 - 1881жж. ) еңбек құрал сайманының даму деңгейіне қарай жабайы дәуір, жыртқыштар және өркениетті дәуірлер деп бөледі.

Ағылшын ғалымы әрі ірі философы Давид Юм (1711-1776 жж. ) еңбек құрал-сайманының дамуы негізінде қоғамды - ең қарапайым, көне, феодалдық және капиталистік деп бөледі.

Американ социологы әрі экономисі Уолт Ростоу (1916ж. ) «Экономикалық өсу сатылары» теориясын ұсынды:

I - дәстүрлі қоғам, мұнда өндірістің дамуы әлсіз сипатқа ие;

II - қарқынды өрлеу үшін экономикалық жағдай жасау стадиясы;

III - қарқынды өрлеу кезеңі, мұнда экономикалық прогрестің күші өседі және қоғамда билік жүргізе бастайды;

IV - толыққандылыққа қарай қозғалу, мұнда жаңа техника кең көлемде таралады;

V- тұтынудың жоғары жаппай дәуірі.

Осы қысқаша шолып көрсеткендей, қоғамның әртүрлі даму күйі еңбек кұрал-сайманыныц даму денгейімен ғана емес, сондай-ақ өндіріс процесіндегі адам қатынастарыньщ сипатымен, яғни өндіріс әдістерімен байланыстырылады. Қоғамды өндipic әдісімен бөлу мәселесін тереңірек зерттеген К. Маркс болды.

К. Маркс өндipic әдісін бәсеке бөліп қарайды:

а) алғашқы қауымдық;

ә) құл иеленушілік;

б) феодалдық;

в) капиталистік;

г) коммунистік.

Қaзipri Батыс экономикалық теория мектебі адамзат тарихындағы қоғам күйін үшке бөліп карайды:

а) аграрлық;

э) индустриалдық;

б) постиндустриалдык (акпараттық) .

Қоғам дамуы бойынша көптеген әртүрлі классификацияға белу ғалымдарды қоғамның дамуы сатыларының біркелкі көрсеткіштерін жасауға итермелейді. Ғалымдардың қоғамның даму деңгейі бойынша классификацияға бөлу ұсынысының әртүрлілігіне қарамай-ақ, оларда жекелеген ортақ элементтер баршылық. Бұл өтпелі экономика үшін алғашқы салдарларды тұжырымдауға көмектеседі.

Ғалымдардын есептеуінше өтпелі экономика теориясы адамзат коғамының үш ipi негізгі күйінен бастау алуы керек.

6ipiншіден, мұндағы дәстүрлі экономика (нарыктық емес) еңбек құрал-жабдығы ең қарапайым. Біздің ойымызша, бұған алғашқы тұрмыстық қауым, құл иеленушілік және феодалдық өндіріс әдісі еніп, мұнда тауар айырбасы тұрақталған, локальды сипат алып, яғни айырбассыз тікелей үлестіру белең алады;

- екіншіден, нарықтық экономика, бұл индустриалды даму дәуірін (капитализм) қамтиды.

- үшіншіден, постиндустриалды қоғам экономикасы, бұл нарықтық типтеп экономикадан кейін жүзеге асады.

Американ ғалымы Д. Бэлл «постиндустриалды қоғам» тұжырымдамасын жасай отырып, бұл жүйенің төмендегідей бес белгісін келтіреді:

а) өңдейтін сала экономикасьшан қызмет көрсететін экономикаға көшу;

ә) тұрғындардьң экономикалық белсенділігінде дене еңбегі жұмыскерлері емес, ой еңбек жұмыскерлерінің қарқынды орындалуы, әcipece ғылыми-техникалық мамандар;

б) баскару аясында электрондық-есептеу техникасы шешімін қабылдап, оны көбірек қолдану;

в) саясатты қалыптастыруда жаңалықты өндіру негізі ретінде теориялық білімнің басшылық ролінің болуы;

г) жаңа қоғамның маңызды инструменттері болып корпорация саналмайды, университет пен зерттеу орталықтары болмақ.

Постиндустриалды қоғамньң экономикасы - бұл ақпараттық экономика. Меншік тұрғысынан бұл экономика пострыноктық типтегі аралас экономика ретінде қаралды.

Егер қоғамды оның даму баспалдағы арқылы бөлетін теориялық көзқарастарды жинақтайтьш болсақ, онда схемалық түрде негізінен үш жікке бөлуге болады:

а) формациялық;

ә) өркениеттілік;

б) нарықтық;

- формациялық жіктеу қоғамның төмендегідей формацияға бөлінуін қарастырады: алғашқы тұрмыстық қауым, құл иеленушішік, феодалдық, капиталистік және коммунистік (формация - өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастардың (әлеуметтік-экономикалық) және қондырмалық институттың бipi екендігі) ;

- өркениеттілік жіктеу қоғамды үш дәуірге бөлуді қарастырады:
аграрлық, индустриалдық және постиндустриалдық (ақпараттық) ;

- нарықтық жіктеу қоғамды - нарықтық және нарықтық емес деп бөліп қарайды.

Нарықтық емес қоғамда: алғашқы тұрмыстық қауым формациясы, құл иеленушілік формациясы, феодалдық формация және жоспарлы-әміршіл экономикалы социализм жатады.

Нарықтық қоғам еркін бәсекедегі «таза» капитализм дәуірін қамтиды. Дәстүрлі экономикалық қоғам қазіргі әлемнің Азия, Африка және Латын Америкасының 140-тай елінде өмір сүруде, ал ондағы өндіріс бөлу және айырбастау дәстүрге, салтқа, жекелеген ғұрыптарға негізделген және аралас экономикалық қоғам негізінен индустриалды дамыған елдерді қамтиды. Жоғарыдағы көрсетілген қоғамды жіктеуде қайшылық жоқ, қайта олар бірін-бірі толықтырады. Дәуірлерді нені өндіргенмен емес, қайта қалай өндіргендігімен және қалай өндіргіш күштермен айыра аламыз деп жазған К. Маркс. Өндіргіш кұштердің даму деңгейі коғамдық процестің жалпы критериі болып табылады. Басқаша айтсақ, меншік түрінің, әртүрлі жағдайында жұмыс күші өндіріс құрал-жабдығымен қайтіп біріктіріледі, қалай үйлестіріледі және қалай экономикада басқарылады: нарықтық бәсекелістік арқылы, жоспарлау арқылы немесе екеуінің көмегі арқылы ма, яғни аралас басқару жүйесі: мемлекет пен нарық арқылы.

Белгілі ғалым-экономистер, америка жоғарғы оқу орнына арналған «Экономикс» оқулығының авторлары Р. Макконнелл мен Л. Брюдың көзқарастары бойынша, әлемдегі индустриалды дамыған елдерді екі белгісімен ажыратуға болады:

1. Өндіріс кұрал-жабдығына деген меншіктің түрлері бойынша;

2. Осы экономикалық қызметтің үйлестіру және басқару әдістері
бойынша.

Тарихқа терең үңіле отырып байқағанымыз, бұрынғы заманның өзінде меншік түрлері таза күйінде болған емес, олардың кез келгенін баскасымен аралас күйінде кездестіреміз. Мүндай жағдай көрнекті түрде біздің дәуірімізге дейін VI-IV ғасырда Ертедегі Рим мен Ертедегі Грецияда байқалды. Ол елдерде сол кезде кене дүниелік (антикалық) меншік өмір сүрді.

Көне дүниелік (антикалық) меншік - қауымдық меншік түрінің жерге деген синтезін құрайды. Бұл мемлекеттік міндеттерді және әрбір азамат меншігін шешудің негізі болып табылып, оларға ол еркін шешім қабылдай алады. Осы дәуірге Ертедегі Афина мен Ертедегі Рим жетістігі дәлел, әсіресе жеке тұлғаның, мәдениеттің өрлеуі, сондай-ақ азаматтық, саяси және экономикалық өмірдің дамуы қарқынды болғаны тән.

Бұрынғы социалистік елдерде, КСРО-мен қоса 70-ші жылдардан бастап, өндірістік қатынастар сипаты өндіргіш күштер даму деңгейімен қайшылыққа келді. Бұл мемлекеттік меншіктің басқа меншік түріне қарағанда 90 % болуымен, барлық ұлғаймалы өндіріс аясын терең монополиялап, экономика дамуын тежеуден байқалады. Осы елдердің экономикасы қатаң орталықтан жоспарлаудың қысымында болып, экономикалық мүдделікті жоққа шығарып, ғылыми-техникалық прогреске селқос көңіл бөлді. Қоғамдық өндірістің тиімділігі 70-шы жылдардан бастап қатты төмендеп, тауардың тапшылығы жалпы белең алды. Экономика өндірістің жеткіліксіз дамуынан экономикалық дағдарысқа тап болды. Осыдан барып нарыққа өтудің объективті қажеттілігі туды. Өтудің қажеттілігі 1985-ші жылғы сәуірден бастап анық байқалды. Осы жылдан бастап мемлекеттік басқару аппаратында «қайта құру» термині пайда болып, ол 1987-ші жылдьщ маусым айынан «нарық» басқарудың бөлінбейтін элементі ретінде дәріптелді.

1. 2 Өтпелі экономика: оның түрлері, нышандары, сипаты және міндеттері

Өтпелі экономика типтерін ету процестерінің сипаты мен ауқымы бойынша айырады. Өтпелі экономиканың ғаламдық және локалды типтерін бөліп қараймыз. Ғаламдық адамзаттың бір дәуірден екінші дәуірге етуімен байланысты: индустриалдык дәуірге дейінгіден индустриалдыққа өту немесе индустриалдықтан постиндустриалдыққа (ақпараттық) ; екі өркениетіліктен (шығыс және батыс) біркелкі әлемдік өркениетке ету.

Жоғарыда аталған дәуірлер шеңберінде локалдық өтпелі процестер жүзеге асады: дәстүрлі экономикадан әртүрлі моделдегі рыноктық экономикаға өту. Бұл кезде ғаламдық өту процесі өтпелі экономиканың локалды нышаны мен типтеріне қатты әсер етеді:

а) инерциялы экономика. Қоғам мен оның экономикасы қысқа мерзімде өзінің сипатын, түрін және жағдайын өзгерте алмайды.
Инерциондық өтпелі экономикада ұзақ мерзім кезіне бұрынғы ескі экономикалық түрлерді сақтауды жүзеге асырады. Экономиканы, оның түрін, жай-күйі мен құрылымын, кадрларды қайта оқытуды өзгерту, жана экономикалық ойды 5-10 жылда қалыптастыру мүмкін емес, ал «500 күнде» жүзеге асыру қиын болмақ.

Қазақстан Республикасы нарыққа өтудің екінші бағдарламасыңца өтпелі кезеңдегі экономиканың инерциялығы ескеріліп, ескі әміршілдік-әкімшілдік басқару элементін жаңа нарықтық қатынастарға жайлап ауыстыруға бет-бұрыс жасалды;

ә) өтпелі экономиканың тұрақсыздығы. Бұл жағдайда кез-келген ең жаңа экономикалық түр мен қатынастар тез жойылады. Сондықтан тұрақты түрде ең толыққан, ең тиімді, рыноктық қатынастардың динамикалық жаңа түрлерін іздестірген дұрыс;

б) өтпелі экономикадағы ескі және жаңа экономикалық элементгер, түрлер, бөлшектердің бір мезгілде болуы. Мұнда бір мезгілде кетіп бара жатқан Мемлекеттік меншік түрімен бірге жеке меншік пайда болып, ол әр түрде байқалады. Сөйтіп аралас меншік түрі пайда болады: мемлекеттік, жеке меншікпен араласқан түрде және т. б. ;

в) өтпелі экономиканың тарихилығы:

өту белгілі тарихи мерзім кезінде жүзеге асады; өтудің өзі белгілі мемлекетте болады. Нақтыласақ, Қазақстан Республикасында өтпелі кезеңнің аяқталуы шамамен ХХІ-ші ғасырдың басына белгіленуде.

г) өтпелі экономиканың өзіне тән арнайы құбылысы, тіршілігі және ерекшелігі бар. Себебі, бұл кезеңде барлық әлемдік қауымдастыктағы елдер әртүрлі даму баспалдағында болып, экономикалық жүйенің біркелкі емес моделін қолдануда.

Егер нарықтық жүйеге енетін елдерді алатын болсақ, оларды бір-бірімен былай: нарықтық экономикадағы мемлекеттің ролі бойынша, мемлекеттік меншіктің жалпы құрылымдағы әртүрлі меншік түрлеріндегі үлесі бойынша, монополиялык және олигополиялық нарықтардың бар болуы бойынша, еркін нарықтық сектордың үлесі бойынша айыруға болады. Нарықтық экономикадағы елдер дәстүрлі экономикадан нарықтық экономиканың қазіргі жаңа түріне - әлеуметтік бағытталған әрі басқарудың аралас түріне көшуде.

Бұрынғы социалистік елдердің нарыққа өтуі адамзат қоғамы дамуындағы қайталанбас нәрсе. Олардың нарықтық экономикаға өтуінің өзіне тән ерекшелігі бар. Бұл өту құбылысы дәстүрлі түрде емес, жоспарлы экономикаға енетін аздаған мемлекеттердін өзіне қатысты ерекшелігімен сыпатталады.

Жоспарлы экономикадағы аздаған елдердің өзінде өту мерзіміне әсер ететін кәдімгідей айырмашылықтар болады. Нақтыласақ, ТМД елдерінде жеке меншік болған емес, ал 90 % жуығы мемлекеттік меншік үлесіне тиді. Сондықтан мемлекетген алу мен жекешелендіруге Польша мен Венгрияға қарағанда көп уақыт қажет болды. Біз атап отырған екі елде мемлекеттік меншік үлесі 14 %-дан асқан жоқ, ал жеке меншік үлесі - 76 % құрады.

Осыдан байқайтынымыз, Польша мен Венгрияға нарыққа өтудің жедел «шоктық» варианты әбден келеді, ал бүл Ресей үшін болмайтын жай. Алайда Ресейде осы аталған өту варианты «500 күн» бағдарламасымен жүзеге асты.

Өтпелі процестер өзінің сипаты жағынан табиғи-эволюциялық және табиғи-реформаторлық болып келеді.

Қоғамның бір жүйеден екіғшіісіне табиғи-эволюциялык процеске көшуі әдетте ғаламдық эволюциялық процесс шеңберінде байқалады. Алайда ғаламдық өзгерістер шеңберінде өтпелі процесс табиғи-реформаторлық сипатқа ие болуы мүмкін. Өтпелі процестің табиғи-реформаторлық сипаты өтпелі экономиканың локалдық типінде байқалуы мүмкін.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.