Негізгі құралдардың ағымдағы жал бойынша операцияларының есебі

ЖОСПАР

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1 Негізгі құралдарды жалдау есебі

1.1 Негізгі құралдардың ағымдағы жал бойынша операцияларының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Қаржылық жалдау жөніңдегі операциялардың есебі ... ... ... ... ... ... .9

2 Лизингтік операциялар есебінің ерекшелігі
2.1 Лизингтік операциялар және олардың сипаттамалары ... ... ... ... ... ...14

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

КІРІСПЕ

Қандайда болмасын заттарды – еңбек құралдарының құрамына енгізу сыртқы белгілерімен емес, солардың өндіріс процесінде атқаратын рөлімен анықталады. №6 Бухгалтерлік есеп стандарты бойынша негізгі құралдар бұл еңбек құралы ретінде материалдық өндіріс саласында, сондай - ақ өндірістік емес салада (материалдық емес өндіріс саласында) ұзақ уақыт бойы (1жылдан аса) қолданыста болатын материалдық активтер. Негізгі құралдар көптеген өндіріс құралдары бойынша пайдаланылады, қасиеті мен нысанын сақтай отырып жанама түрде тозады, өзінің құнын жаңадан жасалған өнімге біртіндеп көшіреді.
"Жалға беру" деген №17 Халқаралық қаржылық есеп стандартына сәйкес қаржылық жал - бұл мүлiкке берiлетiн меншiк құқығымен байланысты табыстылық пен тәуекелдiң едәіуiр бөлiгiн жалгерге табыс ету. Бұл орайда жалгер жалданған мүлiктердi өзiнiң балансында көрсетедi. Меншiк құқының өзi жал мерзiмiне берiлyi де, берiлмеуi де мүмкiн. Жалданған НҚ объектiлерi белгiленген келiсiм бағасы бойынша немесе жалдау мерзiмi аяқталғанға дейiн өтемі төленiп алынған жағдайда, жалгердiң меншiгiне берiлyi мүмкін.
Қысқа мерзімді жалға алынған негізгі құралдарды жалгер баланстан тыс 001-шотта ескереді.
Ұзақ мерзімді жалға алынған негізгі құралдар жалдау мерзімі аяқталған бойда немесе ол аяқталғанға дейін жалгер шартта келісілген өтемін төлеу бағасын түгелдей енгізген болса, негізгі құралдар жалгердің меншігіне өтеді. Олар тиісінше 2400-2410-шоттарындағы «Ұзақ мерзімді жалға алынған негізгі құралдар» субшотында ескеріледі.
Лизинг түсінігі жай ғана ұзақ мерзімді жалдау ретінде ғана емес, жалгерлік қатынас, кепілдік есебімен, несиелік қаржыландыру элементтері, қарыз міндеттемелері бойынша есеп айырысулар және басқа да қаржылық механизмдер қатыстырылған дәстүрлі емес, келешекті қаржыландырудың қосымша жүйесі ретінде қарастырылады. Лизингктік операция бүгінгі күні қазақстандық экономикаға өте қажетті банктік құрылымның өндірісті қаржыландыру бойынша іскерлік ортамен бірлесе қызмет етуіне әсер ететін операция. 1998 жылы Оттавада қабылданған халқаралық қаржылық лизинг конвенциясында былай деп айтылған: «Халқаралық тәжірибеде лизинг үшін үш жақты қатынастар кешенін білдіреді, мұнда лизинг компаниясы (лизинг беруші) пайдаланушы өтініші мен нұсқауы бойынша оған өндірістік жабдықты уақытша пайдалануға береді, ал келісім мерзімі аяқталған соң алынған жабдықты сатып алушы меншігінде қалдырылуы мүмкін.»

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ:

1. ҚР-ның «Бухгалтерлік есеп және қаржы есебі» туралы заңы 24.06.2002.
2. «Жал есебі» №17 Халықаралық қаржылық есеп стандарт
3. «Негізгі құралдардың есебі» №6 Бухгалтерлк есеп стандарт
4. Рахымбеков Құдайбергенов Киеулімжиев «Қаржылық есеп»
5. Баймуханова С.Б., Балапанова Ә.Ж. Бухгалтерлік есеп. Алматы, «Қазақ университеті» 2002.
6. Баймуханова С.Б Қаржылық есеп. Алматы, «Экономика баспасы» ЖШС 2007ж. 138-142 б.б

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1 Негізгі құралдарды жалдау есебі

1.1 Негізгі құралдардың ағымдағы жал бойынша операцияларының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қаржылық жалдау жөніңдегі операциялардың
есебі ... ... ... ... ... ... .9

2 Лизингтік операциялар есебінің ерекшелігі
2.1 Лизингтік операциялар және олардың
сипаттамалары ... ... ... ... ... .. .14

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 24

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...25

КІРІСПЕ

Қандайда болмасын заттарды – еңбек құралдарының құрамына енгізу сыртқы
белгілерімен емес, солардың өндіріс процесінде атқаратын рөлімен
анықталады. №6 Бухгалтерлік есеп стандарты бойынша негізгі құралдар бұл
еңбек құралы ретінде материалдық өндіріс саласында, сондай - ақ өндірістік
емес салада (материалдық емес өндіріс саласында) ұзақ уақыт бойы (1жылдан
аса) қолданыста болатын материалдық активтер. Негізгі құралдар көптеген
өндіріс құралдары бойынша пайдаланылады, қасиеті мен нысанын сақтай отырып
жанама түрде тозады, өзінің құнын жаңадан жасалған өнімге біртіндеп
көшіреді.
"Жалға беру" деген №17 Халқаралық қаржылық есеп стандартына сәйкес
қаржылық жал - бұл мүлiкке берiлетiн меншiк құқығымен байланысты табыстылық
пен тәуекелдiң едәіуiр бөлiгiн жалгерге табыс ету. Бұл орайда жалгер
жалданған мүлiктердi өзiнiң балансында көрсетедi. Меншiк құқының өзi жал
мерзiмiне берiлyi де, берiлмеуi де мүмкiн. Жалданған НҚ объектiлерi
белгiленген келiсiм бағасы бойынша немесе жалдау мерзiмi аяқталғанға дейiн
өтемі төленiп алынған жағдайда, жалгердiң меншiгiне берiлyi мүмкін.
Қысқа мерзімді жалға алынған негізгі құралдарды жалгер баланстан тыс 001-
шотта ескереді.
Ұзақ мерзімді жалға алынған негізгі құралдар жалдау мерзімі аяқталған
бойда немесе ол аяқталғанға дейін жалгер шартта келісілген өтемін төлеу
бағасын түгелдей енгізген болса, негізгі құралдар жалгердің меншігіне
өтеді. Олар тиісінше 2400-2410-шоттарындағы Ұзақ мерзімді жалға алынған
негізгі құралдар субшотында ескеріледі.
Лизинг түсінігі жай ғана ұзақ мерзімді жалдау ретінде ғана емес,
жалгерлік қатынас, кепілдік есебімен, несиелік қаржыландыру элементтері,
қарыз міндеттемелері бойынша есеп айырысулар және басқа да қаржылық
механизмдер қатыстырылған дәстүрлі емес, келешекті қаржыландырудың қосымша
жүйесі ретінде қарастырылады. Лизингктік операция бүгінгі күні қазақстандық
экономикаға өте қажетті банктік құрылымның өндірісті қаржыландыру бойынша
іскерлік ортамен бірлесе қызмет етуіне әсер ететін операция. 1998 жылы
Оттавада қабылданған халқаралық қаржылық лизинг конвенциясында былай деп
айтылған: Халқаралық тәжірибеде лизинг үшін үш жақты қатынастар кешенін
білдіреді, мұнда лизинг компаниясы (лизинг беруші) пайдаланушы өтініші мен
нұсқауы бойынша оған өндірістік жабдықты уақытша пайдалануға береді, ал
келісім мерзімі аяқталған соң алынған жабдықты сатып алушы меншігінде
қалдырылуы мүмкін.

1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ ЖАЛДАУ ЕСЕБІ

1.1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ АҒЫМДАҒЫ ЖАЛ БОЙЫНША ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ ЕСЕБІ

Жалдау - бұл кәсiпорындар мен өзге мүлiктiк кешендер арасындaғы шаpтқа
негiзделген түрде жердi, өзге табиғи ресурстарды және жалгердiң шаруашылық
немесе өзге қызмeтті өз бетiнше жүзеге асыруына қажeттi мүлiктердi
мерзiмдi, қайтарымды түрде пайдалануы. Жалдау нәтижесiнде жалға берушi мен
жалгер арасында жалдау шартына негiзделген қатынастар пайда болады.
Жалға берушi - жалдау шapты мүлiктi жалға беретiн меншiк иесi. Мүлiктi
жалға беруге меншiк иесi өкілeттiк берген органдар мен ұйымдар, сондай-ақ
заңды және жеке тұлғалар жалға берушi бола алады.
Жалгер - бұл жалдау шарты бойышa мүлiктi жалға алатын заңды немесе жеке
тұлға. Занды және жеке тұлғалар, бiрiккен кәсiпорындар, шетелдiк заңды
тұлғалар, халықаралық ұйымдар мен бiрлестiктер жалгер болуы мyмкiн.
Жалдау шарты - бұл тараптардың еркiндiлiгi мен толық тең құқықтыльғы
негiзiнде жасалатын жалдау шартының талаптарына сай мүлiктi жалға беру
тyралы жалгер мен жалға берушi арасындaғы келiсiм. Мүлiктi жaлға беру
меншiкті беруге әкеліп соқтырмайды.
Халықаралық практикада жалдаудың үш түpi бар:
1.Ұзақ мерзiмдi жал (лизинг) - бұл мүлiктi 3 жылдан артық мерзiмге
жалдау. Ұзақ мерзiмдi лизинг жай және қаржылық (қapжыландырылатын) болып
бөлiнедi.
Жай лизинг - жалдау шартының мерзiмi аяқталған бойда мүлiктiн жaлға
берушiге қайтарылуын көздейдi.
Қаржылық (қаржыландыpылатын)) лизинг - жалды .ұзaқ мерзiмге
несиелендірудiң нысаны.
Жалгер мүлiк құнын жалдық төлем apқылы өтейді. Қаржылық лизингтiң үш
нысаны болады:
а) "стандарт" лизинг - мұндай кезде жабдықты әзiрлеушi оны
қаржыландырушы қоғaмғa бередi. Ол өзiнiң лизингтiк фирмасы арқылы оны
тұтынушығa жалға бередi.
ә) "Лиз-бек" лизингi - мұндайда жабдық иесi оны лизингтiк фирмaға caтaды
және coнымен бiрге одан жaлға алады (жaлға берушiнiң қаржылық жaғдайын
уaқытшa жақсаpтy әдiсi);
б) "Жеткiзушiге" лизингi - мұндай кезде негiзгi құралдарды сатyшы "Лиз-
бек" лизингiндегi сияқты жалгерге айналады, жалданған жабдықты ол емес,
басқа жалгерлер пайдаланады.
Қазақстан Республикасыньң шаруашылық практикасында жай лизинг кенiнен
таралған.
2. Орташа мерзiмдi жал (хайринг) - бұл жалгердiң мүлiкке меншiк
құқығынсыз 1 жылдан 3 жылға дейiнгi мүлiктi жалдауы.
3. Қыcқa мерзiмдi жал (рейтинг, чартер) - мүлiктi жалгердiң кейiнгi
сатып алу құқығынсыз жалдау, жалдау мерзiмi 1 жылғa дейiн созылады.
Рейтинг бойынша жалдау ақысы лизингке қарағaндa төмендеу.
Чартер әдетте рейстi, кезектi бiрнеше рейстi, белгiлi бiр мерзiмге (тайм-
чартер) жалдауға жасалады (ұшақ, кеме). Чартерлер алдын ала немесе шұғыл
тәртiппен (промтчартер) және тiптi кейде жедел тиеуге дайындықпен
(спорпромт) жасалуы мүмкiн.
Экономикалық жaғдайлары бойынша жал aғымдaғы және қаржыланатын болып
бөлiнедi. 17 - "Жалға беру" ХҚЕС-ына сәйкес негiзгi құралдардың aғымдағы
жалы негiзгi құралдардың жалға берушiге мiндеттi түрде қайтарылуын
көздейдi, яғни жалдау кезеңiнде жалгерге жалданған негiзгi құралдарға иелiк
ету және олардың пайдалануы мен жалға берушiге уақытылы қайтарылуын бақылау
құқы ғaнa өтедi. Талдамалы есебi журналда жургiзiледi, онда есеп
талаптарына сәйкес қажет көрсеткiштер болады. Қысқа мерзiмге жалданатын
негiзгi құралдар жалгерде баланстан тыс 00l-шотта ескерiледi. Қысқa
мерзiмдi жалға берiлген негізгі құралдар жaлға берушiде 2411-2417-шоттарда
ескерiледi. Oғaн "Меншiктi НҚ" және "Жалға берiлген НҚ" деген субшоттар
ашылады.
Дербес (иителлектуалды) меншiк - бұл әртiстердiң, oрындаушылардың, дыбыc
жазушылардың, радио және телебағдарламалардың қызметiне қатыcты авторлық
құқықты, өнер табысы және пaтeнттiк құқыққа, ғылыми жаналық құқына,
фирмалық aтaуғa және коммерциялық белгiлеуге тepic ниетi бәсекелестерден
қopғaныc және басқа құқықтарға қатысты заңдық ұғым. Дербес меншiктің
объектiлерi былайша жiктелiнуi мүмкiн:
ҚҚC сомасына Д-т 1420 К-т 3310.
1. Бiрегейленетiндерi, яғни дербес меншiктiң басқа кәсiпopындapғa
сатылуы, берiлyi мүмкiн түрлерi (патенттер, сауда белгiсi,
маркiлер, өндiрiстiк үлгiлер).
2. Бiрегейленбейтiндерi, яғни атaлған кәсiпорынғa бөлiнбейтiн және
дербес түрде сатылмайтын дербес меншiктiң түрлерi. оғaн иелiк
eтeтiн кәсiпорындар ғaнa оның сата алады (фирмалық атау).
Дербес меншiктi бағалау сараптау жолымен жүргiзiледi. Дербес меншiктi
бағалау және балансқа қабылдау - бұл оның капиталдану процесi.
Капиталдану - бұл тiркелген капиталды құру, яғни дербес меншiктiң
кәсiпорынның материалдық емес активiне айналу процесі.
1. Жалға берушiде
1. Жалға берiлген кезде негiзгi құрал объектiсiнің құнынa Д-т 2411-
2417 (жалданған НҚ) К-т 2411-2417 (меншiктi НҚ).
2. Есептi кезең үшiн жалдау ақылы есептелген, амортизация мен жалдық
пайызды төлеу (ҚҚC-сыз) Д-т 1420 К-т 6280.
3. ҚҚC сомасына Д-т 1260 К-т 3130 шот-фактураның негiзiнде.
4. Негiзгi құралдар aғымдағы жалға берiлген объектiлерi бойынша
амортизация есептелдi Д-т 7450 К-т 2421-2429.
5. Есептi кезең үшiн (ай үшiн) жалдық төлемнiң келiп түcyi Д-т 1040,
1050, 1010,1020 К-т 1260.
6. Есептi кезеңнің coңындa кipicтep жиынтық кiрicтің кемyiнe есептен
шығарылады Д-т 6280 К-т 5410 соңында.
Шығыстар Д-т 5410 К-т 7450. 5410-шот бойынша кредиттiк сальдо - кіріс.
7. Егер төлем алдағы бiрнеше айға немесе кезеңге төленсе, онда:
- алдaғы тоқсaнғa төленген жалдау ақысының сомасына Д-т 1040,
1050,1010,1020 К-т 1260;
- болашақ есептi кезеңдер үщiн жалдау ақысы есептелдi (ҚҚC-сыз) Д-т 1260 К-
т 3520;
- жалдау ақысынан алынатын ҚҚC сомасына Д-т 1260 К-т 3130.
8. Басталған есептi кезең бойынша табыс сомасына.
1-айдағы Д-т 3520 К-т 6280.
2-айдаFЫ Д-т 3520 К-т 6280. 3-айдаFЫ Д-т 3520 К-т 6280.
9. Жыл соңында кipicтep жиынтық кiрiстiң артуына есептен шығарылады Д-т
6280 К-т 5410 , шығыс жиынтық кiрiстiң кемуiне есептен шығaрылады Д-т 5410
К-т 7450.
Жал мерзiмi аяқталған бойда мүлiк қайтарылады Д-т 2411-2417меншiктi НҚ
К-т 2411-2417жалданған НҚ.

2. Жалгерде
1. Ағымдағы жалға алынған НҚ құнына Д-т 001.
2. Салық шот-фактурасының негiзiнде, амортизация бөлiгiнде есептi
кезеңге есептелген жалдау ақысы Д-т 7210, 7110, 8047, К-т 3540.
3. Жалдық % бөлiгiнде жалдау ақысы есептелген Д-т 7310 К-т 3380.
4. Жалдау ақысынан ҚҚС сомасына (үйлерден басқа) Д-т 1420
К-т 3390.
5.Алынған ҚҚС - ҚҚС бюджетке төлеудiң кeмyiнe Д-т 3130 К-т 1420.
6. Жалдау ақысы аударылған:
а) амортизация бөлiгiнде Д-т 3390 К-т 1040, 1050, 1010, 1020
б) жалдық % бөлiгiнде Д-т 3380 К-т 1040,1050,1010,1020.
7. Жыл соңында ағымдaғы жалдаудың % бөлiгiндегi шығыстары жиынтық табыстың
кeмyiнe есептен шығарылады Д-т 5410 К-т 7310.
8. Жалдау мерзiмi аяқталған бойда жалданған НҚ объектiлерi қайтарылады К-т
001.
9. Егер жалдау ақысы тоқсанға алдын ала төленсе, Д-т 2920 К-т 1040, 1010.
10. Есептi aйға келетiн ай сайынғы үлес:
а) амортизация бөлiгiнде Д-т 8047, 7110, 7210 К-т 2920.
ә) жалдық % бөлiгiнде Д-т 7310 К-т 292

1.2 ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАЛДАУ ЖӨНІНДЕГІ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ЕСЕБІ

"Жалға беру" деген №17 Халқаралық қаржылық есеп стандартына сәйкес
қаржылық жал - бұл мүлiкке берiлетiн меншiк құқығымен байланысты табыстылық
пен тәуекелдiң едәіуiр бөлiгiн жалгерге табыс ету. Бұл орайда жалгер
жалданған мүлiктердi өзiнiң балансында көрсетедi. Меншiк құқының өзi жал
мерзiмiне берiлyi де, берiлмеуi де мүмкiн. Жалданған НҚ объектiлерi
белгiленген келiсiм бағасы бойынша немесе жалдау мерзiмi аяқталғанға дейiн
өтемі төленiп алынған жағдайда, жалгердiң меншiгiне берiлyi мүмкін.
Егер тәуекел мен сыйақы пайдалану құқығымен бiршама дәрежеде байланысты
болса және жалгерге табыс етiлген болса, сондай-ақ егер:
1. Жалгер жалдан мүлiктi тiркелген бағасы бойынша немесе жалдау
мерзiмiнiң соңында белгiленген бағасы бойыншa өтeмiн төлеп алуға
құқылы болса.
2. Жалдау мерзiмi жалданатын мүлiктiң ұтымды қызмет көрсету
мерзiмiнiң 80%-iнен астам болса.
3. Жал мерзiмiнiң соңында жалданған активтiң қалдық құны жалдаудың
бас кезiндегi оның aғымдағы құнының 20%-нан кем болмаса.
4. Жалдау ақсының жалдық барлық кезеңіндегi дисконтталатын құны
жалданған мүлiктiң aғымдaғы құнының 90%-нан асатын болса.
5. Жал мерзiмiнiң соңында жалданған активтi меншiктену құқы жалгерге
берiлетiн немесе берiлмейтiн болса, жал қаржылық болып табылды.
Жалгердiң бухгалтерлiк есебiнде жалданған мүлiк актив peтiндe, ал
төленуге тиiстi жалдау ақысы мiндеттеме ретiнде ескерiледi. Жал мерзiмiнiң
басында жалдау aқыcы жөнiндегi мiндеттемелер өткiзу бойынша немесе, егер ол
өткiзу құнынан төмен болса, жалдау ақысының дисконтталған құнымен жазылады.
Жалдау ақысы:
1) қаржыландырғаны үшiн төлемнен (пайыз төлеу шығындарынан);
2) мiндeттeмeнi кeмiтeтiн төлемнен (негiзгi мiндeттeмeнi өтеуден)
тұpaды.
Жал мерзiмiнiң соңында меншiктену құқы жалгерге өтeтiндiгiне онша
сенiмдiлiк жоқ болса, eкi мерзiмнiң неғұрлым қыcқасының iшiнде мүлiкке
амортизацияның барлық сомасы есептеледi: l-шiсi - жалдау кезеңi, 2-шici -
ұтымды қаржыландырy мерзiмiнiң кезеңi. Есепте жалгер мынадай жинaқтамалы
шоттарды қолданады:
1.12-бөлiмшенiң шoттары (2411-2417), "Ұзақ мерзiмдi жалдaнғaн НҚ"
субшоты.
Бұл шoттар- негiзгi, aктивтiк, күрделi және инвентарлық болып келедi.
Бұл шoттардың дебетi бойынша ұзақ мерзiмдi жалданған НҚ ай басындaғы
қалдығы, ай iшiндегi түсiмдерi көрсетiледi. Кредитi бойынша - олардың
шығарылуы көрсетiледi. Жалдaнған НҚ талдамалы есебi негiзгi құралдар
есебiнің инвентарлық карточкаларында (НҚ №6 ) жүргiзiледi.
2. 4150 - "Жалдау мiндeттемелерi" шоты - негiзгi, пассивтiк, есеп
айырысу шоты. Кредитi бойынша кәсiпорынның ұзақ мерзiмдi жалға алынған НҚ
үшiн жалға берушiге берешегiнiң ай басындaғы және соңындағы қалдығы
көрсетiледi. Жалдау ақысының сомасы aғымдағы ай үшiн есептеледi. Дебетi
бойынша берешектiң жалға берушiге төленуi көрсетiледi. Талдамалы есеп “Әр
түрлi дебиторлармен және кредиторлармен есептесулердi есепке алу
ведомосында” жүргiзiледi (тек жалгер пайдаланады.
3. 13-бөлiмшенiң шoттары (2421-2429), "Ұзақ мерзiмге жалданған НҚ тозуы"
субшоты. Мұндa жалға алушы субъектiлер ұзақ мерзiмге жалданған НҚ құны
толық төленгеннен кейiн амортизацияның қолданыстағы нормалары бойынша ұзақ
мерзiмге жалданған НҚ есептелген тозудың сомасы ескерiледi. Жал мерзiмiнде
есептелген тозу негiзгi құралдардың тозуына қосылады.
Жалға берушiнiң бухгалтерлiк есебiнде (баланста) жалға берiлетiн мүлiк
жалға таза күрделi салымға тең болатындай дебеттiк берешек peтіндe
көрсетiледi. Жалдау ақысын кipic бөлiгiнде жалға берушi әрбiр есептi
кезеңде жалға беруге салынған күрделi салымнан алынған табыс ретiнде
таниды. Түсуге тиiстi жалдау мiндеттемелерiнiң есебi 2180 - "Өзге
дебиторлық берешек" шотында жүргiзiледi. Oғaн "Түсуге тиіcтi жалдық
мiндеттемелер" субшоты ашылады, бұл шот - негiзгi, активтiк және есеп
айырысу шоты. Дебетi бойынша - жалға алушы субъектiлердiң жалдау aқысы
бойынша берешегiнің ай басындaғы және ай соныңдaғы қалдығы көрсетiледi.
Жалдау aқысының coмacын есептi ай үшiн есептейдi. Кредитi бойынша - жалдау
ақысы бойынша берешектi өтелуi көpiнic табады. Талдамалы есеп жалға алушы
әрбiр субъект бойынша "әр түрлi дебиторлармен және кредиторлармен
есептесудi есепке алу ведомосiнде" жүргiзiледi.

Жалға берушiде
1. Бұрын пайдалануда болған негiзгi құралдарды жалға берген кезде
Д-т 7410, К-т 2411-2417.
2. Бұрын есептелген тозу құны coмacынa Д-т 2421-2429 К-т 2411-2417
(бастaпқы).
3. Негiзгi құралдар келiсiлген құнымен берiлдi Д-т 2180 К-т 6210.
4. Есептелген жалдау пайызының сомасына Д-т 2180 К-т 4420.
5. Есептi кезең басталған кезде жалдық % кipic ретiнде есептен шығарылады
Д-т 4420 К-т 6110.
6. Жалгерден жалдау aқысы келiп түci:
a) амоpтизация бөлiгiнде Д-т 1040, 1050, 1010, 1020 К-т 2160;
b) жалдық % бөлiгiнде Д-т 1040, 1050, 1010, 1020 К-т 2170.
7. Жыл қорытындысы бойынша есептен шығрылатындар:
a) жиынтық кipicтi кeмiтy шығындары Д-т 5410 К-т 7410;
b) жиынтық кipiстi өcipy табыстары Д-т 6210 К-т 5410.

Жалгерде
1. Жалға алынған НҚ объектiлерiнің келiсiм құнына Д-т 2411-2417жалд.НҚ
К-т4150.
2. Жалдау aқысы НҚ объектiлерi бойынша амортизация есептелдi
Д-т 7210, 7110 К-т 2421-24292.
3. Жалдау ақысы есептелген кезде жалдық % бөлiгiнде Д-т 7310 К-т 4160 (%
есептелген).
4. Жалдау aқысы аударылған:
a) амоpтизация бөлiгiнде Д-т 4150 К-т 1040, 1050, 1010, 1020;
b) жалдық % бөлiгiнде Д-т 4160 K-т1040, 1050, 1010, 1020.
5. Есептi кезеңнің coңындa шығыстаp жиынтық кiрiстiң кемуiнe есептен
шығарылады Д-т 5410 К-т 7310 (7210,7110)
6. Жал мерзiмi аяқталған бойда НҚ объектiсiнің меншiкке өтyі:
a) НҚ объектiсiнiң құнына Д-т 2411-241171 К-т 2411-24172;
b) тозудың сомасына Д-т 2421-24292 К-т 2421-24291.
Жалға берушiнiң есебiнде мынадай бухгалтерлiк жазбалар жасалады:
1. Егер арнайы осы мақсат үшiн сатып алынған активтер (НҚ объектiлерi)
жалға берiлсе:
a) қаржылық жалдау шартындa келiсiлген құнғa Д-т 2160 К-т 2411-2417;
b) жалдың барлық мерзiмiне тиесiлi % сомасына Д-т 2170 К-т 4420.
2. Егер жалдау шартындa жалдау мерзiмi аяқталғаннан кейiнгi НҚ өтeмiн
төлеп алудың бaғасы көзделсе, онда:
a) Жалгерге ұсынылғaн шоттың сомасына (ҚҚС-сыз) Д-т 1210
К-т 4150;
b) ҚҚC сомасына (үйлерден басқасының) Д-т 1210 К-т 3130;
c) жалгерден өтeмін төлеп алу құны алынды Д-т 1040, 1050, 1010, 1020 К-т
1210.
3. Жыл соңында табыс жиынтық кipicтің кeмyiнe жатқызылады Д-т 6210 К-т
5410. Жалгердің есебiнде мынадай бухгалтерлiк жазбалар жасалады:
1. Жалдау мерзiмiнiң coңындa НҚ өтeмін төлеп алу былайша көрсетiледi:
ә) жалға берушiнің шоты бойынша өтeмiн төлеп алу құнына (ҚҚС-сыз)
Д-т 2411-24171 К-т 3310.
2. Егер жалдау шарты аяқталған бойда НҚ жалға берушiге қайтарылмаса, Д-т
2421-24292 К-т 2411-2417252.
3. Егер НҚ жалдау мерзiмi аяқталғанға дейiн қайтарылса, онда:
а) есептелген тозудың сомасына Д-т 2421-24292 К-т 241124172.
Күрделi жөндеуге жұмсалған шығындарды жабу үшiн жалгер кәсiпорын жалдау
шартында көзделген күрделi жөндеудiң сметалық құнанa орай тең үлестермен
резерв (қоp) жасай алады.
Күрделi жөндеуге жұмсалған нaқты шығындаp оның aяқталуына қарай құрылғaн
резерв есебiнен есептен шығарылады.
Егер шарт талабы бойънша, жалгер жөндеудi жалға берушiнің есебiнен
жүргiзсе, онда күрделi жөндеудің шығындары есептелген жалдау aқысының
есебiнен есептен шығарылады (жалдық төлемдердiң кeмyiнe)
Д-т 4430 К-т 2920.

2.1 ЛИЗИНГТІК ОПЕРАЦИЯЛАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ
80-жылардың басында лизинг түсінігі жай ғана ұзақ мерзімді жалдау
ретінде ғана емес, жалгерлік қатынас, кепілдік есебімен, несиелік
қаржыландыру элементтері, қарыз міндеттемелері бойынша есеп айырысулар және
басқа да қаржылық механизмдер қатыстырылған дәстүрлі емес, келешекті
қаржыландырудың қосымша жүйесі ретінде қарастырылады. Лизингктік операция
бүгінгі күні қазақстандық экономикаға өте қажетті банктік құрылымның
өндірісті қаржыландыру бойынша іскерлік ортамен бірлесе қызмет етуіне әсер
ететін операция.
Лизингтік бизнес кәсіпкерлік қызметтің ерекше саласын ұсынады. Лизингкті
белсенді енгізетін болса, мүмкіншілігіне қарай өндірісті техникалық қайта
жарақтандырудың, Қазақстан экономикасын құрылымдық қайта құрудың, нарықты
жоғары сапалы тауармен қамтудың мықты тысаны болуы мүмкін.
Бүкіл әлемде көптеген кәсіпкерлер бизнес үшін қажетті муліктерді
меншікке емес, жалға алғанды жөн көреді. Жалгерлік, бірінші кезекте кепіл
есебімен несиелеу элементтері, дамыған нарық қатынасына тән әр түрлі
қаржылық механизмдер және қарыз міндеттемелері бойынша есеп айырысулар
кездесетін келешекті қаржыландырудың арнайы қосымша көзі ретінде
енгізіледі.
1998 жылы Оттавада қабылданған халқаралық қаржылық лизинг конвенциясында
былай деп айтылған: Халқаралық тәжірибеде лизинг үшін үш жақты қатынастар
кешенін білдіреді, мұнда лизинг компаниясы (лизинг беруші) пайдаланушы
өтініші мен нұсқауы бойынша оған өндірістік жабдықты уақытша пайдалануға
береді, ал келісім мерзімі аяқталған соң алынған жабдықты сатып алушы
меншігінде қалдырылуы мүмкін.
Әр түрлі белгілеріне қарай лизингктік операцияларды келесі тәртіппен
топтастыруға болады. Қатысушылар құрамына қарай мынадай болып келеді:
- тура лизинг, бұл кезде мүлік иесі өз еркімен объектіні лизингке
өткізеді (екі жақты келісім);
- жанама лизинг (үш жақты немесе көпжақты лизинг), бұл кезде мүлікті
беру делдал арқылы жүзеге асырылады.
Тура лизингктің жиі кездесетің түрі – қайтымды лизинг, лизинг фирмасы
иесінен мүлікті сатып алып, оны оған қайта жалға беретін лизинг.
Мүлікті типіне қарай былай бөлуге болады:
- жылжымалы мүлік лизингі;
- жылжымайтын мүлік лизингі;
- бұрын пайдаланылған мүлік лизингі;
Өтеу деңгейіне қарай былай бөлуге болады:
- бір келісімнің әрекет ету мерзімінде мүлік құны толық өтелетін
лизинг;
- толық өтелмейтін лизинг.
Амортизация шарты бойынша былай бөледі:
- толық амортизация және соған сәйкес лизинг объектісінің құны толық
төленетін лизинг;
- толық емес амортизациялы лизинг.
Қызмет объектісіне қарай былай бөлінеді:
- егер жалданатын затқа көрсетілетін барлық қызметті лизинг алушы өз
мойнына алса, таза лизинг;
- толық қызмет жиынтығы бар лизинг – объектіге толық қызмет көрсету
лизинг берушіге жүктеледі;
Операция өткізілетін нарық секторында ішкі және сыртқы (халқаралық)
лизингті қарастырады.
Сыртқы лизинг экспорттық және импорттық болып бөлінеді. Экспорттық
лизинг кезінде шетел лизинг алушы, ал импорттық лизинг кезінде – лизинг
беруші болып табылады.
Салық және автоматизациялық жеңілдіктерге қатысты лизинг мынадай болып
бөлінеді:
- жалған лизинг – қызмет алыпсатарлық сипатта болады және жеңілдіктер
есебінен пайда табу мақсатында жүргізіледі;
- нағыз лизинг – жалға берушінің инвестициялық жеңілдік және жедел
амортизация сияқты салық жеңілдіктеріне құқы бар, ал жалға алушы
салық төлеу үшін жарияланған кірістер есебінен жалдық төлемдерді
алып тастай алады.
Лизингтік төлемдерін сипатына қарай былай бөледі:
- ақша төлемімен жүргізілетін лизинг – барлық төлемдер ақша нысанында
жүргізіледі;
- компенсациялық өлеммен жүргізілетін лизинг – төлем аталған жабдықты
өндірілген тауарларды жеткізу немесе қарсы қызмет көрсету нысанында
жүзеге асырылады;
- аралас төлемді лизинг
Лизингтің осы нысандарын екі негізгі екі түрге біріктіруге болады:
- жедел және қаржылық лизинг.
Жедел лизинг – көліктік құрал-жабдықтарды, аппаратуралар мен басқа да
техникаларды қысқа мерзімді жалға беру. Оның ерекшелігі құралжабдықты
пайдаланған соң иесіне қайтару болып табылады. Лизинг берушінің жалға
ұсынылатын затты алу мен ұстауға байланысты шығындары бар лизингтік
келісімшарт ағымында жалдық төлемдермен өтелмейді.
Қаржылық лизинг – қолдану үрдісінде мүліктің толық немесе үлкен
бөлігінің амотизациясы өтетін ерте және ұзақ мерзімді сипаттағы
келісімдермен сипатталатын лизингтің неғұрлым кең қолданылатын типтік
нысаны. Қаржылық лизингтің маңызды белгісі – лизингтік жалдау шығындарын
қалпына келтіруге қажетті жалдаудың негізгі мерзімі деп аталатын ағымда
келісімді бұзудың мүмкін болмайтындығында.
Қаржылық лизинг – бұл ұзақ мерзімді жал болып табылады, оның шартының
құрамына келесі критерийлердің ең болмаса біреуі көрсетілуі қажет:
- меншік құқығының жал мерзімі аяқталуына қарай көшуі;
- келісім шарттары бәсекелес саудадан мүлікті сатып алу құқын
ұсынады;
- жал бойынша жалға берушіге ең аз төленетін келтірілген құн
жабдықтың нарықтық құнының 90 %-ына тең немесе одан жоғары болу
керек.
Келтірілген құнды есептеу кезінде қабылданатын дисконттау мөлшерлемесі
қсынылады несие бойынша (жалға берушіде) пайыздық мөлшерлеме және алынатын
несиелер бойынша (жалға алушыда) пайыздық мөлшерлеменің ең азына тең болуы
керек, онда:
- жалға алушының ең аз төлемі – жал бойынша жылдық төлем;
- ең жоғары төлем – жалға алынған мүлікті сатып алу кезіндегі төлем;
- келтірген құн – ағымдағы жылға келтірілген болашақ жылдың ақша
ағымының құны.
Егер жал келісімшарты жоғарыда аталған қағидалардың ең болмаса біреуіне
сәйкес келмесе, онда бұндай жал қарапайым болып саналады.
Мысалы: мүліктің жал мерзімі – 5жыл, мүліктің құны -10 000 бірлік,
күтілетін пайдалану мерзімі -10жыл. Жал мерзімі аяқталған бойдан мүлік
жалға берушіде қалады, жалға берушіде де, жалға алушыда да пайыздық
мөлшерлеме сәйкесінше 8 және 10%.
Жылдық төлемдер -2300 бірлік
Дисконттау мөлшерлемесі- 8%
Дисконттау коеффициенті =1(1+0,08)xn, мұндағы n- жалды төлеу жылы
1-жылдың коеффициенті=1(1+0,08)=0,93
2- жылдың коеффициенті= 1(1+0,08)=0,85
3- жылдың коеффициенті=0,79
4- жылдың коеффициенті=0,73
5- жылдың коеффициенті=0,68
Келтірілген құн =2300x(0,93+0,85+0,79+0,73+0,68)=91 54 немесе 91,5%, жал
қаржылық болып саналады.
Қаржылық лизинг туралы Қазақстан Республикасының заныңда қаржылық
лизинг түсінігі инвестициялық қызмет түрі ретінде анықталады, бұл кезде:
- Лизинг беруші – лизинг шартымен лизинг затын сатушыдан алуға және
оны лизинг алушыға белгілі төлеммен, белгіленген мерзімге және
анықталған шартпен уақытша пайдалануға және кәсіпкерлік мақсаттар
үшін қолдануға міндеттенеді. Лизинг заты лизинг алушыға берілетін
мерзім ұзақтығы жағынан лизинг заты құнының түгелдей немесе белгілі
бөлігінің (80% кем емес) амортизациясымен өлшенеді.
- Лизинг алушы – лизинг келісіміне сәйкес, келісім жасау кезіндегі
баға бойынша лизинг заты құнының түгелдей немесе белгілі бөлігінің
(80% кем емес) көлемде қалпына келтірілуімен (амортизация)
есептелетін қалыпты кезеңдік төлемдерді төлеуге міндеттенеді. Бұл
кезде әрекет ету мерзімі өткеннен кейін лизинг заты толықтай лизинг
алушының меншігіне көшеді немесе ол аяқталғанға дейін лизинг
келісімінде қарастырылған төлем толықтай төленеді, әрине, егер
мұндай алмасу келісімде көрсетілген жағдайда ғана.
Лизинг затына үйлер, ғимараттар, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.