Ақша қаражаттар қозғалысының есебі

ЖОСПАР

1. Ақша қаражаттар қозғалысының есебі

2. Касса операцияларының аудиті.

3. Банкте ашылған шоттардағы ақша қаражаттарының аудиті.

4. Есебі берілуге тиісті сомалардың аудиті

5. Тексерілуге тиісті басшылардың негізгі пайымдаулары.

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. Ақша қаражаттар қозғалысының есебі.

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің жанындағы «Бухгалтерлік есеп жәнне аудит есептеесі департаментінің» 4

Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп - деп аталатын бухгалтерлік есеп сандартының бірінші бабында: «кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни субъектілердің ақша - қаражаттарының қозғалысы туралы есебі осы деректі пайдаланушыларды түрлі операциялық және инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша-қаражаттарының келіп түсуі, кірістелуі ол қаражылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен қамтамасыз етіп және оларға осы заңды тұлғаның, яғни субъектінің қаржы жағдайындағы өзгерістерін бағалауына мүмкіндік береді» делінген. Ал осы стандарттың екінші бабында: «Заңды тұлғалар, субъектілер ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті осы стандарттың талаптарына сай жүргізіледі және есепті кезеңдегі қаржы нәтижелері есептемесінің ұрамында тапсырады» делінген.

Жалпы ақша қаражаттары ҚЕХС-ң шоттар кестесіндегі 10. 1 «Қысқа мерзімді активтер» деген алғашқы бөлімнің бірінші тобына кіреді. Бұл бөлімнің шоттары қысқа мерзімді ретінде жіктелетін ұйымның активтерін есепке алуға арналған. Актив, егер:

Оны іске асыру болжамдалса, немесе ұйымның қалыпты операциялық циклінің барысында ол сату немесе пайдалану үшін ұсталынады;

Ол негізінен сауда мақсатында немесе қысқа мерзімге және оны іске асыру баланстың күнінен кейін он екі айдың ішінде күтілсе;

Пайдаануда шек қойылмайтын ақша немесе оның баламасында болса, қысқа мерзімді актив ретінде жіктеледі.

Барлық қалған активтер ұзақ мерзімді активтер ретінде жіктеледі.

1000 - «Ақша қаражаты» кіші бөлімі - ақша қаражаттарын есептеу үшін қолданылады және өзіне мына 7 топты кіргізеді.

1010 - «Касадағы теңгемен ақша қаражаты», онда кассадағы ұлттық валютамен ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады. Жалпы касса операцияларының есебі 1010 (451) «Кассадағы теңгемен ақша қаражаты» және 1020 (452) «Кассадағы валютамен ақша қаражаты»-деп аталатын шоттарда жүргізіледі. Кәсіпорындар мен қаражаты, яғни шарушылық субъектілердің кассадағы ұлттық валюта түріндегі (теңге түріндегі) нақты ақша қаражаттарының кірісі мен шығысының (қозғалысының) есебі Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк мекемесі бекіткен кассалық операциялар есебін жүргізудің тәртібіне сәйкес жүргізілуі тиіс.

1020 - «Кассадағы валютамен ақша қаражаты», бұл жерде кассадағы шетел валютасымен ақша қаражатының қозғалысы есептеледі.

Жалпы кәсіпорынның кассасадағы шетел валютасы түріндегі ақша қаражаттарының есебі кассадағы ұлттық валюта түріндегі нақты ақша қаражаттарының есебіне ұқсас жүргізіледі.

1010 (451) «Кассадағы теңгемен ақша қаражаты» және 1020 (452) «Кассадағы валютамен ақша қаражаты»-деп аталатын шоттар бойынша жүргізілетін операциялардың есебі: кредиті бойынша нөмері бірінші журнал - ордері, ал дебеті бойынша осы журнал - ордердің ведомосында жүргізіледі. Яғни кассаның кірісі бойынша операциялар 1санды журнал - ордердің ведомосында, ал шығысы бойынша операциялар 1 санды журнал - ордерде есептеліп жүргізіледі.

1030 - «Жолдағы теңгемен ақша қаражаты», бұл жерде жолдағы ақша қаражаттар қозғалысы көрсетіледі. Бұл шот аударылған, бірақ әлі кәсіпорынның шотына келіп түспеген, яғни кіріске алынбаған ақша қаражаттары жолдағы ақшалай қаржылар болып саналады.

1040 - «Ағымдағы банктік шоттардағы теңгемен ақша қаражаты», онда банктік шоттардағы ұлттық валюта түріндегі ақша қаражаттар қозғалысының есебі көрсетіледі.

Жалпы субъектілердегі есеп айырысу шоты бойынша операциялардың есебі 1040 (441) - шотта жүргізіледі. Бұл шот дебеті бойынша 1210, 2110 (301), 1420 - 2810 (331 - 334), 1010 (451), 3010 - 3020 (601 - 603) және т. б. шоттардың кредитімен, ал кредиті бойынша 1040 (141-143), 1610 (351-352), 1150 (401-403), 1010 (451), 3010, 3020 (601-603), 3310 (671) тағы басқа шоттардың дебетімен корреспонденцияланады.

1040 - шоттың кредитіне жазылған операциялар номері 2-журнал - ордерінде, ал дебетінде жазылған операциялар осы журналдың ведомысында есептеледі.

1050 - « Ағымдағы банктік шоттардағы валютамен ақша қаражаттары », мұнда ағымдағы банктік шоттардағы шетелдік валюта түріндегі ақша қаражаттар қозғалысының есебі көрсетіледі.

Ақша қозғалысы жөніндегі есепті дайындау кезінде пайданың көбею кездерін және олардың пайдалану әдістерін бөліп көрсету қажет. Сондықтан кәсіпорынның таза табысы - тапқан табысы - егер есепті кезенде ақша нысанында алынса ақша көзі болып табылады, ал шығымдар, егер олар есепті кезеңде ақша нысанында жүргізілсе, онда ақшаның азаюымен байланысты болады.

Ақша қозғалысымен байланыссыз, алынған таза табыстар мен шығыстардың көлеміне келесі баптар бойынша түзету қажет:

• амортизациялық аударымдар;
• провизияны құруға кеткен нақты шығындар самасы.
• есептелген, бірақ алынбаған табыс сомасы және сыйақы түрінде жұмсалған шығымдар;
• сыйақы төлеумен және алумен байланысты емес, алынбаған табыс немесе кеткен шығымдар сомасы.

Ақша қаражаттар қозғалысының есебі, олардың операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметі бойынша жіктей отырып кезеңдегі ағымын көрсету қажет.

2. Касса операцияларының аудиті.

Касса операцияларына аудиторлық тексеруді объектіге қатысты төмендегі реттілікпен жүргізуге болады.

• кассаға түгелдеу жүргізу және ақша қаражаттарының сақталу жақтайын тексеру;
• операциялардың құжаттық рәсімделуінің дұрыстығын тексеру;
• ақшаның толық және өз уақытында кіріске алынуын тексеру;
• ақшаның шығысқа есептеп шығарылуының (жұмсалынуының) дұрыстығына аудиторлық тексеру жүргізу;
• операциялардың бухгалтерлік есеп шоттарына көрсетілуінің дұрыстығын тексеру.

Тексеру жүргізу жоспарын құру кезінде ақша қаражаттарының және кәсіпорын кассасындағы басқа құндылықтардың қозғалысы мен сақталуына ішкі бақылаудың тиімділігін бағалау керек. Тестілеудің көмегімен аудитор кәсіпорынның касса операцияларын жүргізуіне алдын - ала баға береді, осы аралық участоктарды анықтайды, негізгі бақылау процедураларының құрамын жоспарлайды, есеп жүргізу ерекшеліктерін анықтайды. Аудиторға мүмкіндігіне қарай касса операцияларына ішкі бақылаудың жағдайы туралы толық ақпарат алуы қажет. Ол үшін ең бірінші оған алдын - ала дайындалған сұраунама бойынша тест жүргізу керек. Сұрақтар мен жауаптардың шамамен алынған тізімі төмендегі кестеде (16. 3. ) келтірілген.

16. 3. Касса операцияларының аудиті бойынша ішкі бақылау құралдарының тиімділігін сипаттаушы тест сұрақтары.

Кассаға түгелдеу жүргізу және ақша қаражаттарын сақтау жағдайларын тексеру.

Тексеру орнына келгеннен кейін, аудитор кассада сақталуы ақша қаражаттарына түгелдеу жүргізеді.

Кассир түгелдеу жүргізу сәтіне кассаның есебін жасауға және касса кітабы бойынша ақшаның қалдығын шығаруға тиіс. Кассирден барлық кіріс және шығыс құжаттары есепке кіргізігендігі және кіріске алынбаған, есепке шығарылмаған сомалардың кассада жоқ екендігі жөнінде қолхат алынады. Аудитор кассадағы ақшаның қайта салынуына бақылау жасайды, ал содан кейін кассадағы нақты бар ақша сомасы бухгалтерлік есепке тіркелген олардың қалдықтары жөніндегі мәліметтермен салыстырылады.

Түгелдеу нәтижесі кассир мен кәсіпорынның бас бухгалтер қол қоятын актімен рәсімделеді. Акт жазбаша аудиторлық дәлелдеу болып табылады және оның мәліметтері ары қарайғы тексерулер үшін қажет.

• банктен жеткізу кезінде және ақы төлеу уақытында ақшаның сақталуының қамтамасыз етілуін;
• кассада ақшаны және басқа құндылықтарды сақтау үшін сейф немесе жанбайтын шкафтардың бар - жоқтығын;
• кәсіпорын кассасын сақтандырылуын, сейфтің (жанбайтын шкафтың) кілттерін сақтау ережелерінің орындалуын;

Операцияларды құжаттық рәсімдеудің дұрыстығын тексеру кезінде төмендегілерге мұқият тексеру жүргізіледі:

• төлем ведомосттарында - ақша алушылардың қойған қолдарының сенімділігіне, себебі бір ақша алушы ведомоста бірнеше адам үшін қол қоятын жағдайлар орын алады;
• кассалық кіріс және шығыс ордерлерін тіркеу журналында - реттік номерлеу мерзімі мен сомалардың кііс және шығыс ордерлеріндегі, касса кітабындағы сондай мәліметтермен сәйкестігіне;
• кассалық шығыс ордерлеріне - алынған сомалардың жазылуының және ақша алушының қолының, сонымен бірге кәсіпорынның штатында жоқ ақша алушылардың төл құжаттарының мәліметтерінің жазылуының дұрыстығына;
• барлық құжаттарда - басшылардың қолдарының бар екендігіне. Кәсіпорын басшысы барлық кассалық шығыс құжаттарына өзі қол қоятындығына назар аударылады. Тек басшысының кәсіпорында болмаған және өзінің міндетті қызметін бұйрығы арқылы басқа тұлғаға (уақытша орнында қалатын тұлғаға) берген кезеңді (іс-сапар, кезекті еңбек демалысы, ауырып қалған кез) қоспағанда;
• касса кітабында - оның жүргізілуіне, енгізілген дүзетулердің дұрыстығына.

Жиынтық айналымдардың есептелуінің және күннің аяғында нақты ақша қалдықтарының есептеп шығарылуының дұрыстығына ерекше назар аударылады.

Аудитор әрбір чек бойынша банктен алынған ақшаның толық және өз уақытында кіріске алынуын чек түбіршектеріндегі және банк үзінділеріндегі бірдей сомалармен салыстыру жолымен тексеріледі. Чек кітапшалары, пайдаланылған чектердің түбіршектері, сонымен бірге пайдаланылмаған чектер кәсіпорынның бас бухгалтерінде олардың жоғалып кетуі мүмкіндігін болдырмау мақсатында сақталады. Бүлінген чектер «жойылды» деген жазу арқылы жойылуға және чектердің түбіршектеріне желімдене отырып сақталуға тиісті. Уақытында алынбаған еңбек ақы және басқа есептеулер бойынша депоненттелген сомалардың төленуін тексеруге ерекше назар аудару керек. Мұндай кезде ең болмағанда берілген сомаларды депоненттелген сомаларды есепке алу кітабында (картотекасында) есепте тұрған тура сондай сомалармен ішінара салыстыру қажет.

Ақшаның есептеп шығарылуын (жұмсалуының) дұрыстығына аудиторлық тексеру жүргізу.

Ақшаны есептеп шығарылу бойынша касса операциялары мүмкіндігінше тексерілуге жататын барлық кезең ішіндегі касса есебіне тіркелген құжаттар арқылы тексеріледі. Мұндай кезде касса құжаттарының рәсімделуіне де назар аудару қажет, яғни, әрбір құжатта алушылардың қолхаттарының болуы, касса құжаттарының жабылуы: кіркс құжаттары «алымды» деген, ал шығыс құжаттары - «төленді» деген штамптармен мерзімін көрсете отырып, расталуға тиісті. Сонымен бірге құжаттардағы өшірулердің немесе түзетулердің бар-жоқтығы тексеріледі.

Ақша қаражаттарының кассаға қабылдануы немесе есептен шығарылуы бойынша барлық операцияларды кассир барлық беттері нөмерленуге, баулықталуға және мөрмен расталуға тиісті касса кітабына жазады. Ондағы парақтарының саны кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтердің қойған қолдарымен расталуға тиісті. Иеленіп ету мақсатында кассадан ақшаны артық есептеп шығарылуы әдетте арамдық жасаумен жүзеге асады бір құжатпен касса бойынша ақша сомасын қайталап есептеп шығару пайдаланып кетуден аса қауіпті нысаны болып табылады.

Аудитор тәжірибесі көрсеткендей, касса бойынша пайдаланып кетудің көбісі еңбек ақы төлеу кезінде және есеп беруге тиісті сомалармен болады. Бұл ерде ведомосттардың қайта пайдалануы оған «жалған» тұлғалардың енгізілуі сомалардың жиынтығының тым көтеріліп кетуі орын алуы мүмкін.

Операциялардың бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетілуінің дұрыстығын тексеру. Қолма-қол ақшаның алынуының және есептен шығарылуының банк үзінділерінде көрсетілген сомалармен кезең сайын салыстырып отырылуы қолма-қол ақшаны алу негізгі бақылаушы процедуралар табылады. Егер қалдықтарды салыстырудан басқа банк үзінділерінің мәліметтерін корреспонденцияланушы шоттармен салыстыру орындалса, салыстыру процедурасы тиімдірек болады. Бұл ақшаның қабылдануы және есептен шығарылуы бойынша барлық шоттардың тіркелгендігінің кепілі болып табылады.

Міндеттердің тиімді түрде бөлінуі банк шоттары мен бухгалтерлік шоттардың қалдықтарын салыстырумен айналысатын тұлғалардың қолма-қол ақшаның кассаға қабылдануы мен шығыс етілуіне, кассалық ордерлердің дайындалуына немесе қол қойылуына ешқандай қатысының болмауын талап етеді.

Клиенттің шоттарды салыстыру тиімділігін аудитордың бағалауы кассадағы нақты ақшаға қатысты жүргізілген көптеген тексерулердің сипатын, уақыт бойынша бөлінуін және дәрижесін анықтайды. Есеп жүйесінің бірдейлігі салыстыруды орындаушы жұмыскерлердің терең білімділігі және міндеттердің бөлінуі негізгі факторлар болып табылады. Клиеттің шоттарды салыстыруының тиімділігі жоғары болған сайын, яғни, бақылау тәуекелдігінің бағалау деңгейі төмен болған сайын, аудитордың шоттарды салыстыру процедураларының толықтығы да аздау болады. Бұл процедуралар жылдың аяғында шоттардың салыстырылуын қарапайым қарап шығудан, кассадағы ақша қаражаттарының нақты барын дәлелдеудің тиісті нысанын пайдалана отырып, жыл бойғы шоттарды тәуелсіз салыстыруды орындауға дейін (жаппай тексеру жүргізу) өзгеруі мүмкін. Ол ерекше жағдайларда, яғни, аудитор ақшаның ұрлануы, ысырап болуы мүмкін деген болжам жасаған кезде ғана қажет. Сондай-ақ, еңбек ақы беру кезіндегі, өндірісітік шығыстарды төлеу кезіндегі, есеп берілетін сомаларды беру және пайдалану кезіндегі қолма-қол ақшалармен орындалатын операциялардың міндетті жаппай тексеруді талап ететіндігін атап айту керек.

Аудитордың кәсіпорында заңды түрде рұқсат етілген жағдайда шет елдік валютамен касса операцияларының орындалуы мүмкін екендігін ескеру қажет. Шет елдік валюта түріндегі кассадағы қолма-қол (нақты) ақшаның есебі бухгалтерлік есептің 9 «Шет елдік валютамен орындалатын операциялардың есебі» деп аталатын ұлттық стандартына сәйкес 452 «Кассадағы шет елдік валюта түріндегі нақты ақша» шотында жүргізіледі. Валютаның әрбір түрі бойынша кәсіпорында орындалған операциялар шет елдік валютамен көрсетілетін жеке касса кітабы жүргізілуге тиісті екендігін есте ұстау керек.

Шет елдік валютадағы операциялар бойынша жазулар бухгалтерлік есеп шоттарында Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы теңгеге айналдырып көрсетеді. Шет елдік валютаға қатысты ұлттық валюта теңгенің бағамы өзгерген кезде бағамдық айырмашылық ескерілуге тиісті. Егер шет елдік валютаның теңгеге қатысты бағамы өсетін болса, оң бағамдық сомасына:

452 «кассадағы шет елдік валюта түріндегі нақты ақша» шоты дебеттеліп, 725 «Бағамдық айырмашылықтан алынбаған табыс» шоты кредиттеледі, ал егер шет елдік валютаның теңгеге қатысты бағамы төмендейтін болса, онда теріс бағамдық сомасына: 844 «Бағандық айырмашылық бойынша шығыс» шоты дебеттеліп, 452 «Кассадағы шет елдік валюта түріндегі нақты ақша» шоты кредиттеледі.

Касса операциялары бойынша бухгалтерлік есепте болуы мүмкін бұрмалаушылықтар:

• кассирдің міндетін атқарушы тұлғамен толық материалдық жауапкершілік туралы келісім-шарттың жоқ болуы;
• бастапқы касса құжаттарының жоқ болуы;
• касса құжаттарының белгіленген талапртарды бұза отырып рәсімделуі;
• кассаға түгелдеудің формалды түрде жүргізілуі;
• айналымдар мен қалдықтарды есептеу кезінде арифметикалық қателердің болуы

Касса перациялары заңдылығының бұзылуы.

Болуы мүмкін бұзушылықтар мен пайдаланып кетушілікті анықтау - касса операцияларына бақылау жасаудың неізгі міндеті. Мұндай кезде бір уақытта олардың іске асырылуына мүмкіндік туғызған жағдайларды анықтайды.

«Іс-тәжірибеде касса операцтяларын жүзеге асыру процесінде кездесетін пайдаланып кетушілік пен заң бұзушылықтар орындалу тәсіліне қарай былайша жіктеледі: рәсімделген құжаттармен және қолхаттармен бүркемеленіп ақша қаражаттарының тікелей ұрлануы; банктен, әртүрлі тұлғалар мен ұйымдардан кіріс ордерлері бойынша басқа ұйымдардан сенім хаттар бойынша келіп түскен ақшаның кіріске алынбай меншіктеліп кетуі; кассадан артық ақшаның есептен шығарылуы; бір құжаттың қайталанып пайдалануы; касса құжаттарында және касса есебінде жиынтық сомалардың дұрыс есептелмеуі; жалған жасалған құжаттар бойынша ақшаның негізсіз есептен шығарылуы; есептен шығарылатын сомаларды өсіре отырып, заңды түрде рәсімделген құжаттарға қиянат жасау; әртүрлі тұлғаларға және ұйымдарға заңды түрде есептелген сомалардың меншіктеліп кетуі, оның ішінде еңбекақының және депоненттік сомалардың меншіктелуі».

3. Банкте ашылған шоттардағы ақша қаражаттарының аудиті.

Банкте ашылған шоттар бойынша операциялар аудитінің мақсаты - ағымдағы шот және банкте ашылған басқа да шоттар бойынша операциялардың есебін ұйымдастырудың дұрыстығын тексеру. Бұл мақсатқа қол жеткізу үшін аудиторға төмендегілерді тексеру керек:

• банкте ашылған ағымдағы және валюталық шоттар бойынша операциялардың орындалуының заңдылығын;
• кәсіпорынның банктік шоттарына ақша қаражаттарының келіп түсуі және есептен шығарылуы бойынша операциялардың негізділігін;
• банк операцияларының бухгалтерлік есепте көрсетілуінің дұрыстығын.

Банкте ашылған ағымдағы және валюталық шоттар бойынша операциялардың орындалуының заңдылығын тексеру. Ағымдағы шоттар бойынша операцияларға тексеру жүргізу кезінде олардың қолданыстағы заңдарға, есеп саясатының ережелеріне, сонымен бірге ішкі бақылау саясаты мен процедураларына сәйкестігіне ерекше назар аудару керек.

Егер аудитор міндеттердің бөлінуі мен активтердің қозғалуына бақылау жасау процедураларының тиімді болып табылатындығын анықтайтын болса, онда шоттардың салыстыруына бақылау жасау масштабы шектеулуі мүмкін. Ол үшін аудиторға ішкі бақылау жүйесін төмендегі кестенің (16. 4) мәліметтері бойынша тестілеу қажет.

Банк операцияларының аудиті бойынша ішкі бақылау құралдарының тиімділігін сипаттаушы тест сұрақтары

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс