Тікелей салықтар және олардың экономикалық мазмұны

Жоспар

Мазмұны.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Бөлім. Тікелей салықтардың экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1. Тікелей салықтардың экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2. Тікелей салықтар мәселелері жөнінде ғалымдар мен тәжірибешілер пікірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9

2 Бөлім. Тікелей салықтардың негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.1. Табыстарға тікелей салықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.2. Меншіктерге тікелей салықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17

3 Бөлім. Тікелей салықтарды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
3.1. Тікелей салықтарды қолдану кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
3.2. Тікелей салықтарды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22

Қорытынды мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны.

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Бөлім. Тікелей салықтардың экономикалық
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5

1.1. Тікелей салықтардың экономикалық
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2. Тікелей салықтар мәселелері жөнінде ғалымдар мен тәжірибешілер
пікірі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9

2 Бөлім. Тікелей салықтардың негізгі
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11

2.1. Табыстарға тікелей
салықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 11
2.2. Меншіктерге тікелей
салықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
17

3 Бөлім. Тікелей салықтарды жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21

3.1. Тікелей салықтарды қолдану
кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
3.2. Тікелей салықтарды жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22

Қорытынды мен
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..26

Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .27

Кіріспе.
Менің курстық жұмысымның тақырыбы Тікелей салықтар, олардың салық
жүйесіндегі ролі.
Нарықтық қатынастардың қазіргі даму жағдайы, өнеркәсіп орындарының
көбеюі, халықтың әл ауқатының жақсаруы, қаржы жүйесінің нығайып дамуы,
мемлекетаралық экономикалық қатынастардың ұлғаюы елімізде салық жүйесін
негізді түрде дамытудың қажеттілігін көрсетіп отыр.
Себебі ғылыми негізделген, шынайы өзгерістерді бейнелейтін әрі жүйелі
түрде реттейтін салық жүйесі экономикалық процестерге оң ықпал етіп,
жағымсыз жағдайлардың орын алуына жол бермей, қоғамда өркениетті құқықтық
қатынастарды нығайта түседі.
Әйтсе де, қазіргі қолданыстағы салық жүйесінде салық ауыртпалығы
негізінен заңды және жеке тұлғалардың табыстарына көбірек түсуде. Бұған
табыс салықтарынан түсетін түсімдердің мүлік салықтарынан түскен түсім
мөлшерінен бірнеше есе жоғары болуы дәлел. Мұндай айқын құрылымдық
үйлеспеушілік өндірісті дамытуға қажетті алғы шарттарды жасауға кедергі
келтіріп, дәулетті мүлік иелерін фискалды ауыртпалықтан босатуға негіз
болып отыр.
Сол себепті бүгінгі күні бюджеттің кіріс көзінің басым бөлігін құрап
отырған, экономика салаларының табысына салынатын шектен тыс салық
ауыртпалығының бір бөлігін осы уақытқа дейін салық жүйесімен мүлде
ескерілмей келген мүліктен түсетін кіріс түрлеріне аударған жөн.
Мүліктің басқа объектілерге (табыс және қосылған құнмен) қарағандағы
ерекшелігі, ол салық салудың барынша тұрақты объектілерінің бірі болып
табылады. Сонымен бірге мүлікке салық салу осы мүлікті барынша тиімді
пайдалануға ынталандырады әрі мүлікті салық салудан жасыру тіптен мүмкін
емес.
Тікелей салықтардың фискалдық және реттеушілік қызметін ескере отырып,
табысқа салынатын салық ставкалары жоғары болуын ескеру. Салық салу
базасының табысқа және мүллікке салынатын салық үлесін қайта қарау
кәсіпорын бөлігінің жасырын бизнеске кетпеуін қамсыздандырады.
Салық салуда белгілі әділеттілікке қол жеткізу, дәлірек айтқанда;
- жағдайы нашарларды әлеуметтік қорғауды қамтамасыз ету
- табыс көзінен тыс салық салудың біртұтас шақаласын құру
- табысқа салынатын салықтың үлесін шегерімдер арқылы азайту;
Сондай-ақ мүліктік салықтарды жергілікті деңгейде қолдану салықтың
негізгі функциялары – фискалдық, реттеушілік және бақылау қызметтерін
айтарлықтай дәрежеде көтеруге мүмкіндік береді. Мүлікке салық салу өткен
кезеңдерде жасалған капитализацияланған табысқа салық салу объектілерін
қоса, табысқа салық салуға толықтауыш қызметін атқарады.
Мүлікке салынатын салықтар әлемнің көптеген елдерінде салық жүйесінің
құрамдас бөлігі бола отырып, жалпы мемлекеттік кірістердің құрамында
айтарлықтай жоғары орын алады және көптеген мемлекеттердің жергілікті
бюджеттерінің негізі болып табылады. Олар жергілікті өзін-өзі басқару
органдарының қаржы көздерін жақсартудың ең негізгі құралы болуымен қатар,
өндірістің ұлғайып дамуына да оң ықпалын тигізеді.
Осылайша табысқа және мүлікке салық салу жүйесін жетілдірудің теориялық
және тәжірибелік негіздерін зерттеу, табысқа және мүлікке салынатын
салықтардың қалыптасу және есептеу тәртібін анықтау, бақылау қызметін
ұйымдастыру, жылжымайтын мүлікті бағалау әдістемесін қарастыру, табысқа
және мүлікке салық салу жүйесін одан әрі жетілдіру бойынша ұсыныстар
жасаудың қажеттілігі мен маңыздылығы курстық жұмыстың тақырыбы, оның
мақсаты мен міндеттерін, ғылыми зерттеудің өзектілігін алдын-ала айқындауға
мүмкіндік берді.

1 Бөлім. Тікелей салықтардың экономикалық мазмұны.

55 Тікелей салықтардың экономикалық мазмұны.

Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық – экономикалық құрылысы мен
саяси іс бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі,
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық тетігі, мемлекеттің кірістерін
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.

Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті ұстау
үшін, халықтың ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде төлейтін
жарналары қажет болады. Адамзаттың даму тарихында салықтың нысандары мен
әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай бейімделіп,
өзгерістерге ұшырап отырады.

Салықтар дегеніміз- мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
белгілі бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.
Салықтар– шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекет
пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы
қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, деп жазылған.
Салықтардың экономикалық мәні мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші
субъектілер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір
бөлігін білдіреді.

Экономикалық мазмұны жағынан салықтар- бұл заңды белгіленген ретпен
тұрғындардан, кәсіпорындар мен мекемелерден алынатын міндетті төлемдер
жүйесі.

Салықтарды мынадай белгілері бойынша топтастырамыз:

1.Салық салу объектісіне байланысты.
2.Қолданылуына қарай.
3.Салық салу органына байланысты.
4.Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
5.Экономикалық ерекшеліктеріне байланысты.

Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар
болып жіктеледі. Тікелей салықтар жалғаусыз немесе тікелей табысқа немесе
мүлікке салынады.

Тікелей салықтарға мына салықтар жатады:

• Заңды және жеке тұлғалардың табысына салынатын салық;
• Мүлік салығы;
• Жер салығы;
• Бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларға салынатын салық;
• Көлік құралдарына салынатын салық және т.б.

Дамыған елдерде мемлекеттік бюджеттің 90%-ын салықтар құрайды.
Қазақстан Республикасында корпорациялық табыс салығы салықтардың ішіндегі
ең күрделісі және салық сомасы жағынан ең ауқымдысы. Корпорациялық табыс
салығы бюджет түсімдерінің 27,2%-ын құрайды.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланады.

Корпорациялық табыс салығының экономикалық мазмұны
Салықтар кез-келген өркениетті мемлекеттердің негізгі кіріс көзі.
Қазақстан Республикасы аумағында қолданылып жүрген заңды тұлғалардан
алынатын барлық салықтар мен алымдардың ішінде табыс салығының алатын орны
ерекше. Әлемнің қандай мемлекеті болмасын, барлығында табысқа не пайдаға
салық салынады. Бұл экономикалық категориялардың мазмұны, әсіресе олар
салық салу объектісі ретінде қызмет атқарса, олар тұрақсыз болады. Жалпы
алғанда, пайда дегеніміз шығыстарды шегергеннен кейінгі табыс, ал табыс-
шаруашылық субъектілерінің өз тауарын,қызметін, жұмысын сатқаннан түскен
түсім. Табыс категориясы қашанда пайда ұғымынан кең екендігі белгілі.
Қазақстанда қабылданған салықтық есеп ережесіне сәйкес, табыс – бұл
есепті кезеңдегі активтердің өсуі немесе міндеттемелердің азаюы. Табыс
алынған немесе алынуға тиіс өткізу құны бойынша бағаланады. Өткізу құны
салық төлеуші мен сатып алушы немесе активтерді қолданушы арасындағы
келісіммен анықталады.
Қазақстан Республикасы өзінің 16 жылдық қысқа тарихында салық салудың
жоғарыда аталған екі кестесінде қолданып үлгірді. Қазақ ССР-нің 1991 жылғы
ақпанның 14-дегі Кәсіпорындардан, бірлестіктерден және ұйымдардан алынатын
салықтар туралы заңына сәйкес салық салу объектісі ретінде пайда алынады.
Осы заңды ауыстырған Қазақстан Республикасы Президентінің 1994 жылғы
ақпанның 12-дегі Пайда мен табысқа салық салу туралы Заң күші бар
Жарлығында салық салу объектісі ретінде табыс та, пайда да алынады. Ал 1995
жылдың 24 сәуірінде қабылданған Қазақстан Республикасы Президентінің
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заң
күші бар Жарлығы мен қазіргі Салық кодексінде де табыс салығы нысанына
тоқтады және салық салудың ерекше категориясы салық салынатын табысты
енгізеді.
Сонымен қатар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығында заңды
және жеке тұлғаларды қамтитын табыс салығының біртұтас конструкциясы
енгізілді. Бірақ бұл субъектілер арсында олардың табыс түрлері мен оны алу
әдістерінде айтарлықтай (едәуір) айырмашылық болуы бұл біріктірудің
тиімсіздігін көрсетті және заңды және жеке тұлғаларға салық салудың екі
режимі сақталды. Бұған қоса Қаржы Министрлігі заңды және жеке тұлғалардан
алынатын табыс салығын есептеу мен төлеудің тәртібі туралы бөлек 2
нұсқаулық дайындады. Жаңа Салық Кодексінде осы кемшіліктер ескеріп Салық
Кодексінің табыс салығына байланысты ең негізгі ерекшелігі заңды және жеке
тұлғалардан алынатын табыс салығының бір тұтастығы бұзылып, жеке-жеке салық
болып бөлінген және дүниежүзілік халықаралық стандартқа сәйкес заңды
тұлғалардан алынатын табыс салығы корпорациялық табыс салығы деген жаңа
терминмен алынатын болды. Қабылданған концепцияға сәйкес корпорациялық
табыс салығының салық салу негізінде заңды тұлғалардан алынатын табыс
салығының салық салу принциптері алынған. Салық заңдылықтарының нормаларын
біркелкі түсіндіруді қамтамасыз ету, салық төлеушінің қолдануын жеңілдету,
салық тәртібін сақтау деңгейін жоғарлату мақсатында Салық Кодексінде
нормативтік-құқықтық актілерінің біргеше ережелері біріктірілген, яғни
Салық Кодексінде бұрынғы салық заңдылығындай, салықтың төлеушілері, салық
салу объектісі, Жылдық жиынтық табысты қалыптастыру әдістемесі, оны кейін
түзету мүмкіндіктері, шығындарды шегеріске жатқызу, сол сияқты табысты
анықтау, залады көшіру құқығы және бюджетке төлеуге жататын салықты
есептеу жолдары анықталған.
Табыс салғының бұрынғы есептеу әдісін сақтай отырып, жылдық жиынтық
табыс пен салықтық шегерістердің құрамын қайта қарау жолымен корпорациялық
табыс салығы бойынша салық ауыртпалығын төмендету ұсынылған.

Мүлікке салық салудың экономикалық мазмұны

Мүлік салығы меншікке салынатын салықтар қатарына жатады. Меншікке
салынатын салықтар нарықтық экономика жағдайында мемлекет иелігінен алу
үшін және жекешелендіру процесінің дамуына қарай меншік қатынастарындағы
нақтылы өзгерістермен байланысты едәуір орын алады. Меншікке салынатын
салықтар негізінен жергілікті бюджеттерге есептеледі.
Салықтардың мөлшерлемелері меншіктің табыстылығы бойынша емес, сыртқы
нышандар – меншіктің мөлшері бойынша белгіленетіндіктен фискалдық мақсаттан
басқа салықтардың меншікті пайдалаудың тиімділігін көтермелеу мақсаты бар.

Меншікке салынатын салықтар қоғам алдындағы салықтық жауапкершілікті
біркелкі етіп бөлуге мүмкіндік береді. Мұның әсіресе жер салығына, мүлікке
салынатын салыққа қатысы бар.
Мүлікке салынатын салық тікелей нақты салыққа жатады, оның мөлшері мүліктің
табыстылығына емес, төлеушілер мүлкінің құнына байланысты болады. Салық
мүлік иелеріне оны тиімді иеленуге түрткі болады.
Кейбір елдерде мүлікке салық салу базасын анықтау оны мынадай санаттарға
бөлумен байланысты:
- жылжымайтын (жер және онымен тікелей байланысты құрылыстар);
- дербес жылжымалы (жылжымайтын мүліктен басқа, меншіктің барлық түрлері).

Мүліктің бұл түрі өз кезегінде материалдық және материалдық емес (мүлік
құны туралы ақпараттарды құрайтын шоттар, сертификаттар) болып бөлінеді.

Жалпы мүлік салығы жергілікті бюджетке түсетін маңызды кіріс көзі болып
табылады. Сондықтан жергілікті салық органдары жоғарыда аталған салық
принциптеріне сүйеніп, мүлікке тән белгілер мен құнына байланысты салық
салу базасы мен салық ставкасын объективті анықтайды. Салық төлеуге
байланысты салық төлеушілердің негізгі міндеті болып салық салу базасын
оңтайлы айқындау мен мүлікті дұрыс өлшеу табылады.

Көлік құралдарына салынатын салықтың экономикалық мазмұны

Көлік құралдарына салынатын салық – мемлекет пен көлік құралдары
арасындағы экономикалық қатынасты реттейтін салық. Көлік құралдарын иелері
көлік құралдарын иемдену барысында республиканың автокөлік жолдарын
пайдаланады. Ал осы автокөлік жолдарын қаржыландыру мемлекеттік бюджеттен
жүзеге асырылады. Сондықтан да көлік салығының экономикалық мәні зор.

Көлік құралдарына салынатын салық тікелей нақты салық болып табылады.

Жер салығының экономикалық мазмұны

ҚР-ның Жер кодексінің 9 бабына сәйкес Қазақстанда жерді иелену және
жерді пайдалануға ақы төленеді; жер үшін ақы жер учаскесінің сапасына,
орналасуына және сумен қамтамасыз етуіне байланысты анықталатын жер салығы
нысанында алынады.
Жер салығы – меншікке салынатын салықтардың ішіндегі ең негізгі,
ауқымды, маңызы жағынан ерекшесі. Жер салығы жер иеленушілер мен жер
пайдаланушылар төлейтін тікелей, оның ішінде нақты салықтардың қатарына
жатады. Ол жергілікті бюджеттің бекітілген салықтарының бірі. Нарықтық
экономикасы дамыған елдерде жер салығы көбінесе дербес салық ретінде
қарастырылмайды, тек жер құны (баланстық құны) мүлікке салынатын салықтың
жалпы сомасына енеді.
Жер салығы Қазақстанда 1992 жылы 1 қаңтарда енгізілді. Оның мақсаты –
экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалануды қамтамсыз ету және жерді
сақтау, құнарлылығын арттыру, аумақтардың әлеуметтік-мәдени дамуы үшін
қажетті шараларды жүзеге асыру үшін бюджетке түсетін табыстарды құрау.
Белгілі философ Френсис Бэкон салықтарды төлеу – әрбір азаматтың
қасиетті борышы деген еді. Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы
саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет.
Салықтар – мемлекеттің тұрақты қаржы көзі. Салықтардың мәнін толық
түсіну үшін олардың экономикалық маңызын түсіну қажет. Ал салықтардың
маңызы олардың атқаратын қызметіне тікелей қатысты.

1.2. Тікелей салықтар мәселелері жөнінде ғалымдар мен тәжірибешілер пікірі.
Ғалымдар мен тәжірибешілердің пікірлеріндегі салықтар туралы көз қарастар.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитеті Төрағасының
орынбасары: А. Базарбаева Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық
комитетінің мекен – жайына аумақтық салық органдары жіберген камералдық
бақылау нәтижелері бойынша анықталған бұзушылықтарды жою туралы
хабарламаларға салық төлеушілерден шағымдар түсуде. Бұл ретте Салық
кодексінде салық актісі бойынша хабарламаларға жасаған салық төлеушілердің
шағымдарын уәкілетті мемлекеттік органның қарауы көзделген. Сондай – ақ
аумақтық салық комитеттерінің камералдық бақылау нәтижелері бойынша салық
төлеушілерге салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің
есептелген сомасы туралы хабарламалар жіберген жағдайлар болды.
Соған байланысты мынадай түсініктеме жасаймыз. Салық кодексінің 517 –
бабында салық бақылауының нысандары салық тексерістері түрінде де, сондай –
ақ камералдық бақылау түрінде де көзделген. Салық кодексінің 18 –
бөлімінің ережелерінде есептелген салықтар, өсімдер мен айыппұлдар
сомаларына қатысты Салық тексерістері актілері бойынша хабарламаларға салық
төлеушілер шығымдарын қарау тәртібі айқындалған.
Айтылғандарға байланысты, алдағы уақытта хабарламалардың дұрыс
ресімделмеуіне және мұндай шағымдардың Қазақстан Республикасы Қаржы
министрлігінің Салық комитетіне түсуіне жол бермеу үшін облыстар, Астана,
Алматы қалалары бойынша салық комитеттеріне және № 1 Аймақаралық салық
комитетіне осы түсініктемені төменгі тұрған аумақтық салық комитеттері мен
салық төлеушілерге жеткізу тапсырылады.
Қазақстан салық жүйесіндегі кейбір мәселелер : А.Д. Байдүйсенов
Қандай да болмасын мемлекеттің салық жүйесі негізінен екі қызметті
атқарады. Біріншісі фискалды қызмет болса, екіншісі реттеуші қызметі.
Фискалды қызмет ешкімді де алаңдата қоймайды себебі кез келген мемлекеттің
өмір сүруі үшін қаражаттың қажеттілігі өте маңызды нәрсе. Реттеуші қызмет
әркімнің, мейлің мемлекеттің немесе кәсіпкерлердің болсын, аса қызықтыратын
мәселесі болып табылады. Баршамызға белгілі таразының екі жағы бар,
біріншісі мемлекеттің қажеттілігінен туындаса, ал екіншісі еркін
кәсіпкерлікті ұстағандардың мүдделерінен шығады.
Қазақстандағы салықтардың атқаратын реттеуші қызметіне кеңінен тоқталсақ,
оның оншалықты өз атына сәйкес келе бермейтін жақтарын байқаумызға болады.
Салықтардың реттеушілік ролі негізінен мынадай шарттарға жауап беруі қажет
: мемлекеттік бюджетке түсетін кіріс мөлшерінің белгілі бір деңгейін ұстап
отыру және кәсіпорындар мен жеке тұлғаларға салынатын салықтардың
ауыртпалығын реттестіру.
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында болашақтағы
мемлекетіміздің негізгі байлық көзі шикізатты, соның ішінде ең біріншіден
мұнайды экспорттау болып табылады. Осыған сәйкес, салық жүйесінің алдында
тұрған маңызды мәселелердің бірі шикізатты экспорттаушыларға салынатын
салықтардың тиімділігін арттыру болып табылады.
Үкімет басшысының хабарлағанындай, 1999 жылдың қорытындысы бойынша,
мұндайды экспорттау тек салық түрінде ғана мемлекеттік бюджетімізге 500
миллион АҚШ доллары шамасындағы қаржы түспей қалған. Мұндай көлемдегі қаржы
республикалық бюджетіміздің төрттен бір бөлігіндей мөлшерін құрайды. Егер
бұл көрсеткіш тек қана мұнай саласында орын алған болса, онда еліміздің
бүкіл шикізатын экспорттаудан түспей қалған қаражаттардың мөлшерін қандай
болар екен?
Осындай көлеңкелі экономиканың келеңсіз әрекеттерінен еліміздегі күнделікті
тұрмыстық қажеттіліктерге аса зәру болып отырған тұрғындардың бөлігі көп
зардаптар шегуде. Екінші жағынан, салық салынатын базаның кемуінен,
экспорттаушы емес экономиканың басқа салаларында қызмет атқарып отырған
кәсіпорындарға жүктелетін салық ауыртпалығы арта түсуде.
Аталған кемшіліктерді жою үшін, ең алдымен салық заңына жаңадан
өзгертулер енгізу аса қажет. Кіріс министірінің атап өткеніндей, жаңадан
қабылданған салық кодексінде айтарлықтай өзгерістер енгізілмеген, демек,
жіберілген кемшіліктер алдағы уақытта да жіберілуі мүмкін. әрине
енгізілетін өзгерістер әбден саралануы және салық жылының басынан бастап
іске асуы қажет. Салық төлеушілер үшін салық жүйесінің ең болмағанда үш –
бес жылға дейін тұрақты болып қалуы аса маңызды шарт болып табылады.
Тұрақсыз экономика жағдайында бұлай болу әрине мүмкін емес, әсіресе жалпы
ішкі өнімнің мөлшері дүниежүзілік бағаға тәуелді жағдайында бұл өте қиынға
соғады.
Қорыта айтқанда, жоғарыда аталған ұсыныстарды жүзеге асыру қиынға
соғады, ал олардан түсетін экономикалық тиімділік айтарлықтай болары анық.

2 Бөлім. Тікелей салықтардың негізгі түрлері
2.1. Табыстарға тікелей салықтар
Корпоративтік табыс салығы
ҚР-да КТС негізгі бюджетке түсімді қалыптастырушы және экономикаға
негізгі әсер етуші салық болып табылады. КТС төлеушілер болып салық
жылында салық салудың объектілері бар заңды тұлғалар табылады.
КТС бойынша салық салудың объектілері болып мыналар табылады:
1. Салық салынатын табыс.
2. Төлем көзінен салық салынатын табыс.
3. ҚР-да тұрақты мекеме арқылы қызмет жасайтын заңды тұлға резидент
еместің таза табысы.
Заңды тұлғаның салық салынатын табысы оның салық жылындағы жылдық
жиынтығы табысы мен шегерімдерінің арасын3ағы айырма ретінде
анықталады. Заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы болып оның салық
жылы ішінде әр түрлі көздерден алған табысы табылады. Яғни жылдық
жиынтық табысқа заңды тұлғаның кәсіпкерліктен алған табыстарының барлық
түрлері жатады.
Заң бойынша салық төлеушінің жылдық жиынтық табысына мынадай
түзетулер енгізіледі:
1. Бұған дейін ҚР-ның территориясында төлем көзінен салық салынған заңды
тұлға резиденттен алынған девиденттер.
2. Эмитентпен акцияны алғашқы орналастырғаннан кезде алған құн өсімі.
3. Мемлекет бағалы қағаздармен болған операциялардан алған сыйақы.
4. Гуманитарлық көмек түрінде алынған мүлік құны.
5. Мемлкеттік кәсіпорын мен мемлекеттік органнан қайтарусыз алынған мүлік
құны.
Заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысынан мынадай шегерімдер жасалады:
1. Жылдық жиынтық табысты алуға байланысты шығындар
2. Іс-сапар шығындары
3. Өкілетті шығындар
4. Ғылыми зертеу жұмысының шығындары.
5. Күмәнді бережақ бойынша шығындар (Сақтандыру жарналары).
6. Теріс курстық айырма.
7. Салықтық шегерімдер.
8. Бекітілген активтер бойынша шегерімдер (амортизациялық аударымдар).
9. Ағымдағы жөндеу шығындары.
Заңды тұлға келесі шығын түрлерін шегерімге жатқыза алмайды:
1. Жылдық жиынтық табыс алуға байланыссыз шығындар.
2. Амортиз есептелетін н.қрды саға және құрылысын жүргізуге кеткен
шығындар.
3. Мемлекеттік бюджетке төленетін айыптар.
Заңды тұлғалардың жоғарыда аталған коммериялық кәсіпорындардан басқа,
коммерциялық емес кәсіпорындар және әлеуметтік салада қызмет жасайтын
кәсіпорындар деген түрлері де бар.
Коммерциялық емес ұйымдарға төменгі шарттарға жауап беретін ұйымдар
жатады:
1. Негізгі мақсаты кіріс алу емес.
2. Алған таза кірісін немесе мүлкін қатысушылардың арасында бөлмейді.
Коммерциялық емес ұйымдардың сыйлық,грант, мүшелік жарна, қайырымдылық
көмек түрінде алынған табыстары жоғарыда аталған шарттар
орындалған жағдайда салық салуға жатпайды. Ал басқалай алған табыстары
немесе коммерциялық іс-әрекеттен алған табыстары жалпы белгіленген тәртіпте
салық салуға жатады, яғни жылдық жиынтық табыстан шегерімдерді
алып тастап, салық салатын табысты анықтау арқылы КТС төлейді. Сондықтан
коммерциялық емес ұйымдар салық салуға жатпайтын және салық салуға жататын
табыстары бойынша бөлек есемтерін жүргізуі керек.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес әлеуметтік салада
қызмет ететін ұйымдарға мыналар жатады:
1. Дәрігерлік қызмет көрсетуші ұйымдар.
2. Мектепке дейінгі, мектепте, орта, жоғары білім беру, қайта даярлау
салаларында қызмет көрсетуші ұйымдар.
3. Ғылым, спорт, мәдениет және балаларды, карттар мен мүгедектерді
әлеуметтік қорғау облысында қызмет көрсетуші ұйымдар.
4. Кітапханалық қызмет көрсетуші ұйымдар.
5. Мынандай шарттарға жауап беретін ұйымдар:
а). Жалпы жұмысшылар санының 51%-н астамын мүгедектер құрайды.
б). Мүгедектердің еңбек ақы бойынша бойынша шығын жалпы W бойынша шығынның
51%-н кем емес болса. Яғни әлеуметтік салада қызмет көрсетуші ұйымдардың
жоғарыда аталған қызметтерден алынған табысы салық салуға жатпайды. Егер,
әлеуметтік салада қызметтерінен басқа коммерциялық іс-әрекеттен табыс
алатын болса, ондай табысы жалпы белгіленген тәртіпте салық салуға жатады.
Заңды тұлғаның төлем көзінен салық салынатын табыстарына мыналар
жатады:
1. Дивидендтер (төлеген кезде ұстап қалады).
2. Депозиттер бойынша сыйақылар (жеке тұлғалардан басқа).
3. Қазақстан Республикасында тұрақсыз мекеме арқылы қызмет жасайтын
резидент еместің Қазақстан Республикасынан алған табыстары.
4. Басқалай сыйақылар.
Бұндай табыстар бойынша салықты анықтаушы тұлға салықты төлеуші
емес, салық агенті болып табылады, яғни салық агенті жоғарыда аталған
табыстарды оны алушы тұлғаларға төлеген кезде салықты ұстап қалады және
бюджеттің алдындағы төлем кезінен табысқа салықты есептеп, төлеу бойынша
міндеттемені салық агенті мойнына алады.
Заңды тұлғалардың салық салатын табысы (коррекциядан кейінгі, төменгі
ставкалар бойынша салық салуға жатады:
1. Негізгі ставкасы 20%.
2. Негізгі өндіріс құралы жер болып табылатын заңды тұлғалар үшін 10%.
Тұрақты мекеме арқылы қызмет жасайтын резидент еместің табыстары төменгі
ставкалар бойынша салық салуға жатады:
• ССТ үшін 20%
• Таза табыс үшін 15%
Тұрақты мекеме арқылы қызмет жасайтын заңды тұлға резидент еместің таза
тыбысы салық салынатын табыстан 20 пайыздық корпоративтік табыс салығын
алып тастау арықылы анықталады.
Заңды тұлға аванстық төлемнің сомасын әр айдың 20-нан кешіктірмей
бюджетке аударуға міндетті. КТС бойынша декларация есепті жылдан кейінгі
жылдың 31 наурызына дейін тапсырылуы керек. КТС бойынша календарлық жыл –
салық мерзімі болып табылады.
Жеке табысқа салық
ЖТС-ты төлеушілер болып салық мерзімінде салық салудың объектілері бар
жеке тұлғалар табылады.
ЖТС бойынша салық салудың объектілері болып мыналар табылады:
1. Жеке тұлғаның төлем көзінен салық салынатын табыстар.
2. Жеке тұлғаның төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
Салық салу объектісінің бұндай 2 категорияға бөліну себебі жеке тұлғаның іс-
әркетіне және табысты алу әдісіне байланысты, яғни жалпы жеке тұлғалар
қарап жеке тұлғалар немесе кәсіпкерлікпен айналыспайтын жеке тұлғалар және
кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлғалар деп бөлінеді. Осыған байланысты
жеке тұлғаның табыстары төлем көзінен ССТ және төлем көзінен салық
салынбайтын табыс деп бөлінеді.
Жеке тұлғаның төлем көзін ССТ-рына мыналар жатады:
1. жұмысшының табыстар.
2. Зейнетақылық төлем түрінде алынған табыстар.
3. Дивиденд сыйақы түріндегі табыстар.
4. Салық агентінен алынатын табыстар.
5. Стипендия
Жеке тұлғаның жұмысшының табысы түрінде алынаты табыстарына жұмыс берушімен
жалдау келісім шартына сәйкес жеке тұлғаның белгілі бір
жұмысты немесе қызметті орындауына байланысты төленетін еңбек ақы, сыйлық,
қосымша, гонорар түріндегі табыстары жатады. Жеке тұлға есептелген еңбек
ақы түріндегі табысынан мынадай шегерімдер жасауға құқылы:
1. 10% зейнетақылық жарна сомасы.
2. ең төменгі еңбек ақы көлеміндегі шегерім.
3. ерікті зейнетақылық жарна сомасы
4. сақтандыру жарнасы
5. тұрғын құрылыс жинақ банкісінен алынған ипотекалық несие бойынша сыйақы
сомасы
6. салық жылында ең төменгі жалақының 8 есесінен аспайтын көлемде ақылы
дәрігерлік қызметтерді төлеу шығындары
Жеке тұлғаның төлем көзінен салық салынбайтын табыстарына мыналар
жатады:
1. Кәсіпкершілік іс-әрекеттің алынатын табыстар.
2. Мүліктік табыс
3. Адвокаттар мен жеке нотариустардың табыстары.
Жеке кәсіпкерлік әрекеттен алған табысына салық салу кезінде ҚР-дың
салық кодексі арнайы салық режимді қолдануды қарастырады. Бұл режим
бойынша жеке кәсіпкер бюджетпен салықтарды патенттің негізінде,
оңайтылған декларация негізінде және ауыл шаруашылығында қызмет
көрсететін шаруа қожалықтары бірыңғай жер салығын төлеу негізінде
жүргізе алады.
Жеке тұлғаның мүліктік табыстарына мыналар жатады:
1. Төменгі активтерді сатқан кездегі құн өсімі:
· Жеке тұлғаның меншігінде 1 жылдан кем мерзімде болған қозғалмайтын
мүлікті сатқаннан.
· Бағалы қағаздарды сатқаннан.
· Қымбат бағалы тастарды, зергерлік бұйымдарды, антиквариаттарды сатқаннан.
2. Мүлікті арендаға бергеннен түскен табыс.
Адвокаттар мен жеке нотариустардың табыстарына адвокаттық және
нотариалдық іс-әрекеттен алған табыстарының барлық түрі жатады. Олар
осындай табыстары бойынша табысқа сұранысты анықтауды жалпы алынған
табыстан ешқандай шегерім жасамастан белгіленген ставканы қолдану арқылы
жүргізіледі.
Жеке тұлғаның табыстарының төменгідей түрлеріне салық салынбайды:
1. Мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен төленетін адрестік әлеуметтік көмек
және әлеуметтік жәрдем ақылар.
2. Балаларға және асырауындағы адамдарға алынатын алементтер.
3. Жеке тұлғаның өмірі мен денсаулығына келтірген зиянды қалпына келтіруге
байланысты төлемдер.
4. Жеке тұлғаның депозитке салған салымы бойынша және қарыздық бюджеттік
қаржыларға салған салымы бойынша сыйақылар.
5. Мемлекеттік бюджеттік қаржыдан алған сыйақы.
6. Лотерея бойынша 5 аек шегіндегі ұтыстар.
7. Грант қаражаты есебінен төленген төлемдер.
8. Жұмысшыға төленген іс сапар түріндегі шығындары түріндегі төленген
табыстар.
9. ұлы отан соғысы ардагерлерінің, I және II топтағы мүгедектердің, бала
кезінен мүгедек адамның бір ата-анасының салық жылы ішіндегі табысы айлық
есеп көрсеткішінің 27 есе деңгейінен аспайтын мөлшерінде босатылады.
10. Елшілік қызметкерлердің арнайы табыстары.
11. Сыйлық және мұрагерлік түрінде алынған мүліктің құны.
12. Бюджет қаражаты есебінен төленетін зейнетақылық төлем.
13. Бюджет қаражаты есебінен төленетін стипендиялар.
14. Бюджет қаражатыесебінен төленетін материалдық көмектер.
Жеке тұлғаның табыстары мынадай ставкалар бойынша салық салуға жатады:
1. Жеке тұлғаның дивиденд түріндегі табыстарынан басқа табыстары 10пайыз
түріндегі табыстарының ставкалары.
2. Жеке тұлғаның дивиденд табыстары 5% ставка бойынша салық салуға
жатады.
3. Адвокаттар мен жеке нотариустардың адвокаттық және нотариустық
қызметтен түскен табыстары ешқандай шегерім жасалмастан 10% ставка
бойынша салық салуға жатады.
Жеке табыс салығын есептеуді салық агентi төлем көзінен салық салынатын
табыстар бойынша, салық салуға жататын табысты есебіне жазу кезінде
жүргізедi. Жеке табыс салығын ұстауды салық агентi төлем көзiнен салық
салынатын табысты төлеу күнінен кешiктiрмей жүргізедi. Салық агентi
төленген табыстар бойынша жеке табыс салығын аударуды төлем айынан кейiнгi
айдың 25-іне дейiн өзi орналасқан жері бойынша ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.