XХ ғ. батыс философиясы, экзистенциализм

Жоспар

Жоспар.
І.Кіріспе. Қазіргі заманғы Батыс философиясына жалпы сипаттама.
ІІ.Негізгі бөлім:
1. Қазіргі заманғы Батыс философиясының негізгі ағымдарының бірі.экзистенциализм туралы көзқарас.
2. Экзистенциализмнің көрнекті өкілдері.
пайдаланылған әдебиеттер

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

XX ғ. БАТЫС ФИЛОСОФИЯСЫ.ЭКЗИСТЕНЦИАЛИЗМ.
Жоспар.
І.Кіріспе. Қазіргі заманғы Батыс философиясына жалпы сипаттама.
ІІ.Негізгі бөлім:
Қазіргі заманғы Батыс философиясының негізгі ағымдарының бірі-
экзистенциализм туралы көзқарас.
Экзистенциализмнің көрнекті өкілдері.
ІІІ.Қорытынды. Экзистенциализмнің қазіргі жағдайы.

Қазіргі заманғы Батыс философиясында толып жатқан,
кейде бір-біріне қарама-қарсы ағымдар бар. Әрбір дерлік ағымда
іштей бір-біріне қарама-қарсы бағыттар да бар. Буржуазиялық
философиялық ой-пікірдің марксистік философиямен қарама-қарсылығын былай
қойғанда, оның өз ішінде де материализм мен идеализмнің күресі жүріп
жатады. Мұның негізгі себебі ХХ ғасырдағы капиталистік қоғам бастан кешіп
жатқан жалпы рухани дағдарыстың негізгі белгілерінде жатыр. Бүгінгі
буржуазия философиясы саясат пен идеологияның бұрын болып
көрмеген тікелей ықпалын бейнелендіруде.
Батыстың философиялық білімінің саясаттануына және идеологиялануына капитал
елдерінде тап күресінің шиеленісуі, дамыған елдер мен тәуелді елдер
арасындағы қайшылықтардың тереңдей түсуі, қазіргі ғылыми-техникалық
революциядан туған дүниежүзілік проблемалар т.б. зор әсерін тигізуде.
Сондықтан да болар, қазіргі Батыс философиясында толып жатқан ағымдар мен
бағыттар бар.
Қазіргі батыстық философияда мынадай ағымдарды жәнс олардың
тармақтарын атауға болады позитивизмнің қазіргі түрі
- неопозитивизмнің тармақтары; экзистенциализм және
иррационализмнің басқа түрлері; діни философияның түрлері — неотомизм,
персонализм т.б. Бұлардан басқа тағы да прагматизм, философиялық
антропология, феноменология деген түрлсрі бар. Бұлардың
барлығы, сайып келгенде: субъективтік жәнс объективтік идеализм-
дердің бағытын ұстайды.
Қазіргі заманғы батыстық буржуазия философиялары идеалистік тұрғыдан осы
күнгі өмірдің жаңалықтарына бейімделуге тырысады. Мәселен, діни
философиялар өздерінің қоғамдағы орнын әлсіретпеу мақсатымен ғылымның ең
соңғы жаңалықтарына бейімделуге тырысады. Қазіргі ғылыми білімге
бейімделуді түрлі философиялық ағымдар түрлі әдістсрмсн жүзеге асырады.
Мысалы, неопозитивизм сырттан қарағанда ғылымды жақтайтын сияқты, бірақ
оның дүниегекөзқарастық маңызын жоққа шығарады. Неопозитивистер әдетте
дүниегекөзқарастық мәселелерді жалған проблемалар деп жариялап, ғылымды
көзқарастық проблемалардан „тазартуға” тырысады, философияның міндеті
негізінен ғылым тіліне түрлі логикалық талдаулар жасау болуы тиіс дейді.
Дүниеге көзқарастық мәселелерді жоққа шығару — қазіргі батыстық
философияларға тән бірінші ерекшеліқ.
Қазіргі батыстық философияның ағымдарына тән екінші ерекшелік-өткендегі
прогресшіл дәстүрлерден бас тарту. Егср XVIII—XIX ғасырлардағы буржуазиялық
философиялар феодализмнен капитализмге өтудің теориялық жағынан
негіздеуді көздей отырып, ғылымды, білімді дамытуды жақтаған болса, XX
ғасырда жағдай өзгерді. Саяси жағынан үстем тап болып алған буржуазия енді
әлеуметтік тәртіптерді ,капиталистік қатынастарды түбірлі өзгертуге мүдделі
болмай қалды. Осыған сәйкес қазіргі қалыптасқан капиталистік қатынастарды
бсйнелендіруші буржуазиялық философиялар буржуазиялық тұрмыс жағдайларының
мәңгілігін дәлелдеуге тырысады.
Өткендегі прогресшіл дәстүрлерден бас тарту буржуазиялық
ой-пікірді диалектикадан бас тартуға алып келді. Бұл, атап айтқанда,
буржуазиялық философтардың Гегельдің диалектика-сына теріс қарауға,
оның ілімін релятивистік және иррационалистік тұрғыдан түсіндіруге
тырысуларынан көрінеді. Ал диалектиканы мойындаудан қорқу буржуазиялық
философияны тарихи прогресс идеяларынан бас тартуға алып
келді: — бірінші позитивистер "прогресс" ұғымын "эволюция" ұғымымен
ауыстырды; жаңа кантшылар прогресс - ғылымға жат-пайтын
категория деп санады;экзистенциализмнің өкілдері бірінен соң бірі
келіп отыратын цивилизация деген
ұғыммен ауыстырды.
Неопозивитизм прогрессті "метафизикалық функция" деп атады. Енді осы
бағыттардың ең негіз-гілерінің бірі- экзистенциализм мазмұнын қысқаша
қарастырайық.
Иррационализмнің кейбір идеяларын одан әрі қарай жалғастырған - XX ғасырдың
20 жылдары қалыптаскан экзистенциализм болды. Негізгі өкілдері: С.
Кьеркегор (1813-1855), М. Хайдеггер (1889-1976 ж.), К. Ясперс (1883-1969
ж.), Ж.П. Сартр (1903-1980 ж.), Г. Марсель (1889-1973), )
Л. Шестов (1866-1938 ж.), Н.А. Бердяев (1874-1948 ж.) т.б. Бұл ағым XX
ғасырдағы беймаркстік философияның ішінде адам туралы мәселелермен ең көп
шұғылданған ағым. Оны өмір сүру философиясы деп те атайды. Бұл философиялық
бағыт Россияда бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін пайда болды (Шестов пен
Бердяев), екінші дүниежүзілік соғысқа дейін Германияда (М. Хайдеггер мен К.
Ясперс), Францияда (Ж. П. Сартр мен Г. Марсель және А. Камю) дамыған.
1940—50-жылдары Европаның басқа елдеріне, 1960 ж. АҚШ-қа тараған (У.
Баррет). Рационалды ойлаудың кемшілігі объекті мен субъектіні қарама-қарсы
қою принципіие сүйенген, ал экзистенциализм бүкіл дүниені, тіпті адамның
өзін тек зерттеу объектісі түрінде ғана қарайды. Болмыс субъекті мен
объектінің тура бөлінбейтін, тұтас түрінде қабылданады. Сондықтан болмыс
адамның тікелей өмір сүруі (экзистенция) ретінде түсініліп, оны не ғылыми,
не рационалдық философиялық құралдармен тануға болмайтынын айтады.
Экзистенцияны, өмір сүруді түсіндіру үшін Хайдеггер, Сартр, Мерло-Понти
сана-сезімнің құрылымында интенциялың (басқа затқа бағыттылық) болатынын
ашып, неміс философы Гуссерльдің феноменология әдісін пайдаланған. Сонда
тіршіліктің өзін ашық деп, оның басқаға бағытталғанын көрсеткен. Ал басқаға
бағытталғандық ешбір дегенге келіп саяды. Сол ешбірге бара жатқан
интенция адам тіршілігінің модустарынан (қамқорлы, қорқыныш, батылдық, ұят
т. б.) өтеді. Бұл модустар ешбірмен жақындасу немесе одан қашу жолындағы
белгілер, осы жерде шекаралық уақиға, немесе шекаралық шытырман жағдай
туады, сонымен адам өзінің экзистен-циясын негізі ретінде түсінеді.
Индивидуалдық, яғни жеке бастылық өмір сүру уақытша болатын құбылыс, оның
арты өлім. Оның уақыты тағдыр, тағдырдың ішіне кіретіндер: туу, өлім,
махаббат, торығу, өкіну т. б. Сонымен бірге өмір сүруге батылдық, жоспар,
үміт, дәме кіреді. Экзистенциализм уақыттың тарихпен және адам-мен
байланысын, оның өмір сүруін, ізденушілігімен, қарекетімен, үмітімен
астастыра қарайды. Өмір сүру барысында кісі өзін-өзі іздену жолымен табады,
ол үшін шекаралық жағдайға түсіп, өзінің жоспары мен үмітін айқындап,
қиналыс кешеді.
Экзистенцияның ендігі бір маңызды белгісі — трансценділік, яғни әрекеті
өзінің сыртына шығып кету қасиеті. Осыған орай экзистенциализм діни және
атеистік болып екіге бөлінеді. Діни экзистенциализмде бұл жол қүдайға
апарады, ал атеистік бағытта трансценденция дегеніміз тіршіліктің ақыры.
Осы жерде экзистенциализм рационализм мен гуманизмге қарсы шығады, себебі
бостандық бір жағынан қажеттілікті тану емес, екінші жағынан, адамның
табиғи талаптарын ашу емес.Бостандық — өмір сүрудің өзі, экзистенция
дегеніміз бостандық. Болмыс дегенді жалпылама қарап білу мүмкін емес.
Экзиетенция тек жеке адамның, нақтылы өз басының болмысы ғана деп білінеді.
Адамның еркі дегеніміз өмір сүру философиясына алып келеді, себебі жеке
адам ешбір табиғи немесе әлеуметтік қажеттіліктен тәуелсіз болып, әркім
өзін-өзі қалыптастыруға тиіс деп түсіндіреді.
Бостандық, жеке адамның еркі туралы мәселе тек этикалық тұрғыда
түсіндіріліп, оның әлеуметтік жағы есепке алынбайды. Экзистенциализм
ұғымдары ғылыми-техникалық дамуға қарсы, олар өмірлік пен әсемдік
жағдайларына жақын. Сондықтан бұл бағыт қазіргі кезде өнер мен әдебиет
арқылы батыстағы буржуазия интеллигенциясының санасына, көңіл-күйіне үлкен
ықпал етуде.
Экзистенциализм (өмір сүру), тіршілік ету философиясы өз бастамасын дат
философы С. Кьеркегордың адам - өз өмірінің себепкері, өзінің ауыртпалығын
өзі көтеруші және өзі сияқты жекеленген, бірақ құдіретті құдайдың алдында
қорқып тұратын тіршілік иесі деген ілімінен алады. Экзистенциализмнің
қалыптасуына Ф. Ницше мен Э. Гуссерльдің ілімдері де зор әсер етті.
Экзистенциализмнің өзі үш түрлі бағыттағы ілімдерден құралған. Біріншісі,
Хайдеггердің болмыс туралы ілімінің негізінде қалыптасқан экзистенциализм
антологиясы. Болмыс материалдық құбылыс емес, ол өзінің әмбебаптық
жалпылығынан туындайтын белгісіз бірдеңе. Адам оны таным процесінде
іздестіреді, ол туралы күйзеле ойлайды, түсінуге тырысады, сөйтіп, ол
адамның мән-мағынасына айналады. Демек, болмыс туралы ойлар айналып
келгенде, адам болмысы туралы мәселелерге ауысады. Екіншісі — К. Ясперстің
экзистенциялык нұрландыру идеясы. Ол болмыстың мәні туралы сұрақтарды
шешілмейтін сұрақтар деп есептеп, бар назарын адам болмысы, экзистенцияның
өмір сүру тәсілін және оның құдай тектес трансценденцияға қатынасын
айқындауға аударады. Үшіншісі - экзистенциализм ұғымын бірінші қолданған
Жан Поль Сартрдың ілімі.
Экзистенциализм "өмір философиясындағыдай" жалпы "өмір" мәселесін
қарастырмай, бар күштерін адамның жеке өмірін — "экзистенция" (өмір сүрудің
карапайым нақтылығы), "адамның өмір сүруі" сияқты мәселелер тұрғысынан
қарастыруға жұмсайды. Экзистенция ешқашан зерттеу объектісі бола алмайтын
ұғым, өйткені ол біріншіден- жеке даралық болғандықтан, сол себепті жалпы
мәнділікке ұмтылмайды; екіншіден,экзистенция - біздің өзіміз. Олай болса,
біз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.