Күн жүйесінің эволюциясы
Біздің Құс Жолы атты, спираль тәріздес галактикамыз шамамен 150 млрд жұлдыздан құралған, оның өзінің ядросы мен бірнеше спираль тәріздес тармақтары бар. Оның мөлшері 100 мың жарық жылына тең. Біздің галактикамыздағы жұлдыздардың басым көпшілігі қалыңдығы 1500 жарық жылындай болатын алып “дискінің” ішінде шоғырланған. Қазіргі кезде біздің галактикамыз космос кеңістігінде секундына 550 км жылдамдықпен қозғалып келе жатыр. Оның екі серігі - Үлкен және Кіші Магеллан бұлттары бар. Галактиканың диаметрі экватор бойынша 3•08•1013 шақырымға тең. Галактика жұлдыздары ядроны айналатын қозғалысы күрделі болады және бұл қозғалыс басқа қатты және сұйық заттардың қозғалысынан мүлдем бөлек. Жұлдыздардың айналу периоды олардың массасына және галактикалық орталықтан орналасу қашықтығына байланысты әртүрлі болады.
Галактикадағы заттар негізінен атомдық күйде болып, оның 99% сутегі құрайды. Галактиканың ядросы көлденеңінен шамамен 30 жарық жылына тең. Осы ядро сутегінің негізгі қайнар көзі болып саналады. Біздің Күн жүйеміз Галактиканың шетінде, яғни оның ядросынан 30 жарық жылы қашықтықтығында орналасқан. Ең жақын жұлдыздармен салыстырғанда Күн Лира шоқжұлдызына қарай 20 км/сек жылдамдықпен қозғалып келеді. Сонымен қатар Күн өзінің көршілерімен бірге галактика кеңістігінде Аққу шоқжұлдызына қарай 250 км/сек жылдамдықпен айналып келеді. Күн галактиканың орталығын 180 млн жылда айналып шығады. Яғни бір галактикалық жыл шамамен 180-190 млн жылға тең. Күнге ең жақын жұлдыздар – Центаврдің альфасы (Проксима) және Сириус.
Күн – қатты қызған (беткі температурасы – 6000С), плазмалық шар (тығыздығы 1,4 г/м3). Оның лаулаған от пен протуберанецтер орналасқан тәжі бар. Күннің сәуле шығаруының – күннің белсенділігінің – 11 жылдық
Галактикадағы заттар негізінен атомдық күйде болып, оның 99% сутегі құрайды. Галактиканың ядросы көлденеңінен шамамен 30 жарық жылына тең. Осы ядро сутегінің негізгі қайнар көзі болып саналады. Біздің Күн жүйеміз Галактиканың шетінде, яғни оның ядросынан 30 жарық жылы қашықтықтығында орналасқан. Ең жақын жұлдыздармен салыстырғанда Күн Лира шоқжұлдызына қарай 20 км/сек жылдамдықпен қозғалып келеді. Сонымен қатар Күн өзінің көршілерімен бірге галактика кеңістігінде Аққу шоқжұлдызына қарай 250 км/сек жылдамдықпен айналып келеді. Күн галактиканың орталығын 180 млн жылда айналып шығады. Яғни бір галактикалық жыл шамамен 180-190 млн жылға тең. Күнге ең жақын жұлдыздар – Центаврдің альфасы (Проксима) және Сириус.
Күн – қатты қызған (беткі температурасы – 6000С), плазмалық шар (тығыздығы 1,4 г/м3). Оның лаулаған от пен протуберанецтер орналасқан тәжі бар. Күннің сәуле шығаруының – күннің белсенділігінің – 11 жылдық
Күн жүйесінің эволюциясы
Біздің Құс Жолы атты, спираль тәріздес галактикамыз шамамен 150 млрд
жұлдыздан құралған, оның өзінің ядросы мен бірнеше спираль тәріздес
тармақтары бар. Оның мөлшері 100 мың жарық жылына тең. Біздің
галактикамыздағы жұлдыздардың басым көпшілігі қалыңдығы 1500 жарық жылындай
болатын алып “дискінің” ішінде шоғырланған. Қазіргі кезде біздің
галактикамыз космос кеңістігінде секундына 550 км жылдамдықпен қозғалып
келе жатыр. Оның екі серігі - Үлкен және Кіші Магеллан бұлттары бар.
Галактиканың диаметрі экватор бойынша 3·08·1013 шақырымға тең. Галактика
жұлдыздары ядроны айналатын қозғалысы күрделі болады және бұл қозғалыс
басқа қатты және сұйық заттардың қозғалысынан мүлдем бөлек. Жұлдыздардың
айналу периоды олардың массасына және галактикалық орталықтан орналасу
қашықтығына байланысты әртүрлі болады.
Галактикадағы заттар негізінен атомдық күйде болып, оның 99% сутегі
құрайды. Галактиканың ядросы көлденеңінен шамамен 30 жарық жылына тең. Осы
ядро сутегінің негізгі қайнар көзі болып саналады. Біздің Күн жүйеміз
Галактиканың шетінде, яғни оның ядросынан 30 жарық жылы қашықтықтығында
орналасқан. Ең жақын жұлдыздармен салыстырғанда Күн Лира шоқжұлдызына қарай
20 кмсек жылдамдықпен қозғалып келеді. Сонымен қатар Күн өзінің
көршілерімен бірге галактика кеңістігінде Аққу шоқжұлдызына қарай 250
кмсек жылдамдықпен айналып келеді. Күн галактиканың орталығын 180 млн
жылда айналып шығады. Яғни бір галактикалық жыл шамамен 180-190 млн жылға
тең. Күнге ең жақын жұлдыздар – Центаврдің альфасы (Проксима) және Сириус.
Күн – қатты қызған (беткі температурасы – 6000С), плазмалық шар
(тығыздығы 1,4 гм3). Оның лаулаған от пен протуберанецтер орналасқан тәжі
бар. Күннің сәуле шығаруының – күннің белсенділігінің – 11 жылдық циклі
бар. Күннің белсенділігінің ең жоғарғы шегінде оның бетінде ерекше көп дақ
байқалады. Сутегінің гелийге айналуы кезінде
Күннің ішкі құрылысы
1–Гелийлік ядро; 2-конвекция зонасы; 3-хромосфера; 4-фотосфера; 5–кун
дақтары; 6-протуберанецтер; 7-тәж термоядролық реакциялар күн энергиясының
көзі болып табылады. Алғаш рет термоядролық реакциялардың жүріп өтуіне
қажетті температураны теориялық түрде Артур Эддингтон есептеп шығарған.
Неміс физигі Ганс Бете (1967 жылы Нобель сыйлығын алған) Күнде жүретін
сутегімен гелийдің термоядролық синтезінің реакциясын есептеп шығарды.
Күн жүйесі мен жұлдыздардың пайда болуы жайлы кез-келген проблема
немесе гипотезаның негізінде, Ғаламның үш фундаменталдық ерекшелігі бар:
біріншіден Ғаламдағы заттардың басым көпшілігі сутегіден (75%), гелийден
(25%) және басқа да химиялық элементтердің азғантай бөліктерінен құралған;
екіншіден Ғаламның кезкелген нүктесінде жұлдызаралық газ және шаң бар;
үшіншіден Ғаламда барлық заттар айналмалы және турбулентты қозғалыста
(галактиканың формасы спираль тәріздес, жұлдыздар айналуда, планеталар
күнді айналады және т.б.). Сондай ақ бізге Күн жүйесінің жасы 5 млрд жылға
тең екендігін білеміз. Бұл мағлұмат бізге ғаламның өзіміз орналасқан
бөлігінің тарихын елестетуге мүмкіндік береді.
Күн жүйесінің пайда болуы жөнінде бірнеше гипотезалар бар. Өткен
ғасырда осындай гипотезаны И.Кант ұсынды. Бұл гипотезаны П. Лаплас қолдады.
Жақын арада ғана В.Фесенков пен О. Шмидтің жаңа гипотезалары пайда болды.
Бұл гипотезалардың басқа гипотезалардаң айырмашылығы, оларға сәйкес
планеталар бастапқы ыстық компоненттерден емес, суық күйдегі заттардан
түзілген. Швед астрофизигі Х.Альвен ұсынып, кейін Ф.Хойл жетілдірген Күн
жүйесінің пайда болуы гипотезасының электромагниттік варианты қазіргі таңда
кең таралған.
Жұлдыздардың пайда болу үрдісі галактикада үздіксіз жүреді. Кезкелген
уақытта газ бен шаң, турбуленттік күштердің әсерінен гравитациялық ядролар
– протожұлдыздардың элементеріне үнемі қосылып жатады. Пайда болған
глобула протожұлдыз басынан бастап гравитациялық ядролардан қалған
айналмалы қозғалысқа ие болады. Глобула үлкейе бере ақырында ыстық
болғандығы соншалық, оның ішінде атомдық синтездің реакциялары өте
бастайды.
Қызудың белгілі бір шегіне жеткен кезде глобула өзінің қабығына
айналған, қалған затты жарып, жан – жаққа шашыратып тастайды. Глобуланың
сығылуы оның массасына прапорционалды түрде ұлғаяды. Ақырында ол атомдар
өздерінің электрон қабықшаларын жоғалтатын температураға да жетеді. 15 млн
градустық температурада ядролық синтез реакциялары басталады.
Сутегі ядролары орасан зор энергия бөле отырып, гелий ядроларын
түзеді. Ағылшын астрофизигі А. Эддингтонның анықтағандай, біздің Күніміз
осы ядролық реакциялар жүретін термоядролық қазан болып табылады. Оның
ядросының температурасы 15 млн градус, ал бетінің температурасы 60000С-ге
тең. Эдингтон Күнді құрайтын газдың тұрақты тепе- теңдігін түсіндірді. Оның
түсіндірмесі бойынша тартылыс күші газдардың сығылуын тудырады, ал
сығылуға газдардың қысымы кері әсер етеді. А.Эддингтон, бұдан басқа
радиациялық қысымның жұлдыздардың ішінде бар екендігін ескерді, ал сәуле
шығару жұлдыздың ішінде интенсивті жүретін болғандықтан, радиациялық қысым
да елеулі болуы тиіс.
Бұл жерде гелийді күл ретінде қалса, сутегі қанша уақыт жануы мүмкін
деген сұрақ пайда болады. Жұлдыздың массасына байланысты бұл үрдіс ұзақ
немесе жылдам болуы мүмкін. Массалары Күннің массасындай жұлдыздарда сутегі
миллиардтаған жылдар бойы жануы мүмкін. Бірақ сутегінің қоры шексіз емес,
олар қашан да болсын таусылады.
Бұл жағдайда галактикадағы сутегінің қоры таусылғаннан кейін 100 млн
градус температурада гелий жана бастайды деп жорамалданып отыр. Ендігі күл
оттегі мен көміртегі болады. Оттегі мен көміртегі жану үшін біздің күннің
массасы жеткіліксіз. Бірақ осы кезге дейін де күнде елеулі процестер өтеді.
Гелий сутегіден ауыр, сондықтан ол жанып біткен соң орталықта жиналып
қалады. Енді сутегі қабықтың ішінде жанады. Ал орталықта қалған гелийлік
шар, қызған сайын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Біздің Құс Жолы атты, спираль тәріздес галактикамыз шамамен 150 млрд
жұлдыздан құралған, оның өзінің ядросы мен бірнеше спираль тәріздес
тармақтары бар. Оның мөлшері 100 мың жарық жылына тең. Біздің
галактикамыздағы жұлдыздардың басым көпшілігі қалыңдығы 1500 жарық жылындай
болатын алып “дискінің” ішінде шоғырланған. Қазіргі кезде біздің
галактикамыз космос кеңістігінде секундына 550 км жылдамдықпен қозғалып
келе жатыр. Оның екі серігі - Үлкен және Кіші Магеллан бұлттары бар.
Галактиканың диаметрі экватор бойынша 3·08·1013 шақырымға тең. Галактика
жұлдыздары ядроны айналатын қозғалысы күрделі болады және бұл қозғалыс
басқа қатты және сұйық заттардың қозғалысынан мүлдем бөлек. Жұлдыздардың
айналу периоды олардың массасына және галактикалық орталықтан орналасу
қашықтығына байланысты әртүрлі болады.
Галактикадағы заттар негізінен атомдық күйде болып, оның 99% сутегі
құрайды. Галактиканың ядросы көлденеңінен шамамен 30 жарық жылына тең. Осы
ядро сутегінің негізгі қайнар көзі болып саналады. Біздің Күн жүйеміз
Галактиканың шетінде, яғни оның ядросынан 30 жарық жылы қашықтықтығында
орналасқан. Ең жақын жұлдыздармен салыстырғанда Күн Лира шоқжұлдызына қарай
20 кмсек жылдамдықпен қозғалып келеді. Сонымен қатар Күн өзінің
көршілерімен бірге галактика кеңістігінде Аққу шоқжұлдызына қарай 250
кмсек жылдамдықпен айналып келеді. Күн галактиканың орталығын 180 млн
жылда айналып шығады. Яғни бір галактикалық жыл шамамен 180-190 млн жылға
тең. Күнге ең жақын жұлдыздар – Центаврдің альфасы (Проксима) және Сириус.
Күн – қатты қызған (беткі температурасы – 6000С), плазмалық шар
(тығыздығы 1,4 гм3). Оның лаулаған от пен протуберанецтер орналасқан тәжі
бар. Күннің сәуле шығаруының – күннің белсенділігінің – 11 жылдық циклі
бар. Күннің белсенділігінің ең жоғарғы шегінде оның бетінде ерекше көп дақ
байқалады. Сутегінің гелийге айналуы кезінде
Күннің ішкі құрылысы
1–Гелийлік ядро; 2-конвекция зонасы; 3-хромосфера; 4-фотосфера; 5–кун
дақтары; 6-протуберанецтер; 7-тәж термоядролық реакциялар күн энергиясының
көзі болып табылады. Алғаш рет термоядролық реакциялардың жүріп өтуіне
қажетті температураны теориялық түрде Артур Эддингтон есептеп шығарған.
Неміс физигі Ганс Бете (1967 жылы Нобель сыйлығын алған) Күнде жүретін
сутегімен гелийдің термоядролық синтезінің реакциясын есептеп шығарды.
Күн жүйесі мен жұлдыздардың пайда болуы жайлы кез-келген проблема
немесе гипотезаның негізінде, Ғаламның үш фундаменталдық ерекшелігі бар:
біріншіден Ғаламдағы заттардың басым көпшілігі сутегіден (75%), гелийден
(25%) және басқа да химиялық элементтердің азғантай бөліктерінен құралған;
екіншіден Ғаламның кезкелген нүктесінде жұлдызаралық газ және шаң бар;
үшіншіден Ғаламда барлық заттар айналмалы және турбулентты қозғалыста
(галактиканың формасы спираль тәріздес, жұлдыздар айналуда, планеталар
күнді айналады және т.б.). Сондай ақ бізге Күн жүйесінің жасы 5 млрд жылға
тең екендігін білеміз. Бұл мағлұмат бізге ғаламның өзіміз орналасқан
бөлігінің тарихын елестетуге мүмкіндік береді.
Күн жүйесінің пайда болуы жөнінде бірнеше гипотезалар бар. Өткен
ғасырда осындай гипотезаны И.Кант ұсынды. Бұл гипотезаны П. Лаплас қолдады.
Жақын арада ғана В.Фесенков пен О. Шмидтің жаңа гипотезалары пайда болды.
Бұл гипотезалардың басқа гипотезалардаң айырмашылығы, оларға сәйкес
планеталар бастапқы ыстық компоненттерден емес, суық күйдегі заттардан
түзілген. Швед астрофизигі Х.Альвен ұсынып, кейін Ф.Хойл жетілдірген Күн
жүйесінің пайда болуы гипотезасының электромагниттік варианты қазіргі таңда
кең таралған.
Жұлдыздардың пайда болу үрдісі галактикада үздіксіз жүреді. Кезкелген
уақытта газ бен шаң, турбуленттік күштердің әсерінен гравитациялық ядролар
– протожұлдыздардың элементеріне үнемі қосылып жатады. Пайда болған
глобула протожұлдыз басынан бастап гравитациялық ядролардан қалған
айналмалы қозғалысқа ие болады. Глобула үлкейе бере ақырында ыстық
болғандығы соншалық, оның ішінде атомдық синтездің реакциялары өте
бастайды.
Қызудың белгілі бір шегіне жеткен кезде глобула өзінің қабығына
айналған, қалған затты жарып, жан – жаққа шашыратып тастайды. Глобуланың
сығылуы оның массасына прапорционалды түрде ұлғаяды. Ақырында ол атомдар
өздерінің электрон қабықшаларын жоғалтатын температураға да жетеді. 15 млн
градустық температурада ядролық синтез реакциялары басталады.
Сутегі ядролары орасан зор энергия бөле отырып, гелий ядроларын
түзеді. Ағылшын астрофизигі А. Эддингтонның анықтағандай, біздің Күніміз
осы ядролық реакциялар жүретін термоядролық қазан болып табылады. Оның
ядросының температурасы 15 млн градус, ал бетінің температурасы 60000С-ге
тең. Эдингтон Күнді құрайтын газдың тұрақты тепе- теңдігін түсіндірді. Оның
түсіндірмесі бойынша тартылыс күші газдардың сығылуын тудырады, ал
сығылуға газдардың қысымы кері әсер етеді. А.Эддингтон, бұдан басқа
радиациялық қысымның жұлдыздардың ішінде бар екендігін ескерді, ал сәуле
шығару жұлдыздың ішінде интенсивті жүретін болғандықтан, радиациялық қысым
да елеулі болуы тиіс.
Бұл жерде гелийді күл ретінде қалса, сутегі қанша уақыт жануы мүмкін
деген сұрақ пайда болады. Жұлдыздың массасына байланысты бұл үрдіс ұзақ
немесе жылдам болуы мүмкін. Массалары Күннің массасындай жұлдыздарда сутегі
миллиардтаған жылдар бойы жануы мүмкін. Бірақ сутегінің қоры шексіз емес,
олар қашан да болсын таусылады.
Бұл жағдайда галактикадағы сутегінің қоры таусылғаннан кейін 100 млн
градус температурада гелий жана бастайды деп жорамалданып отыр. Ендігі күл
оттегі мен көміртегі болады. Оттегі мен көміртегі жану үшін біздің күннің
массасы жеткіліксіз. Бірақ осы кезге дейін де күнде елеулі процестер өтеді.
Гелий сутегіден ауыр, сондықтан ол жанып біткен соң орталықта жиналып
қалады. Енді сутегі қабықтың ішінде жанады. Ал орталықта қалған гелийлік
шар, қызған сайын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz