Биржалық қызмет бағдарлары және Қазақстандағы қор биржалары

Жоспар

ЖОСПАР

Кіріспе
1. Қор биржасы
2. Биржалық қызмет бағдарлары және Қазақстандағы қор биржалары
3. Қор биржасының міндеттері
4. Қор биржасының қатысушылары
5. Биржаның басқару органдары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ.
Ш.ЕСЕНОВ АТЫНДАҒЫ КАСПИЙ МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ИНЖИНИРИНГ УНИВЕРСИТЕТІ

Экономика институты
"Қаржы кафедрасы"

РЕФЕРАТ

Пәні:Қаржы нарықтары мен делдалдары
Тақырыбы:Қор биржасы

Орындаған:Гму-10-1 Абенова.Г
Тексерген:аға оқытушы Шодыраева.Ш

Ақтау-2012

ЖОСПАР

Кіріспе
1. Қор биржасы
2. Биржалық қызмет бағдарлары және Қазақстандағы қор биржалары
3. Қор биржасының міндеттері
4. Қор биржасының қатысушылары
5. Биржаның басқару органдары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Бағалы қағаздар орта ғасырлардан бері қарай қолданыла бастады. Сол кезеңде ұлы географиялық жаңалықтардың ашылуымен байланысты сауданың аясы кеңіді, ал осы мүмкіндіктерді пайдаланып қалғысы келген кәсіпкерлердің ірі капитал сомасына деген қажеттілігі туды. Оның үстіне теңізден шалғай рынок пен шикізат көзін игерумен байланысты орын алатын шығындарды жекелеген адамдар көтере алмайтын да еді. Нәтижесінде ағылшын, голландық компаниялары акционерлік қоғамы Ост-Индия, Гудзон бұғазы компанияларымен сауда жасаумен байланысты дүниеге келді. Міне осылар бағалы қағаздарды бірінші шығарған ірі компаниялар болды. Олардың акциялары күні бүгінге дейін Лондон мен Торонто биржаларында сатылуда. XVI -- XVII ғғ, Англиядағы акционерлік компаниялар капиталды көп қажет ететін көмір өндірісін қаржыландыру үшін де ұйымдасқан болатын.
Ал бұл бағалы қағаздарды саудалайтын орынды биржа деп атайды. Біздің елдегі биржалар 1991 жылдары дүниеге келіп біршама оң нәтижелер берген болатын, кейін бірте-бірте олардың ауқымы тарылып дәл қазір бар болғаны екі биржа ғана қалды. Ал бағалы қағаздар нарығы дамымай отыр. Тек қана Үкіметтің бағалы қағаздарымен саудалар жүреді де қояды. Келешекте олар дамып біздер акциялар сатып алып, дивидендтер алып жүретін шығармыз деп ойлаймын. Бүкіл елдің және жекелеген салаларының іскерлік белсенділігінің экономикалық барометрі саналатын биржалар экономиканың құрылымдық бағытын қайта бағалауға көмектеседі. Биржаны акционерлік қоғам ретінде, яғни жеке кәсіпкерлік шарт бойынша немесе мемлекеттік мекеме ретінде ұйымдастыруға болады. Бірінші жағдайда олар акционерлер меншігінде, екіншісінде мемлекеттік меншігі, оның жұмысы жарғы негізінде жүреді. Мұнда биржаны ұйымдастырумен қызметі анықталады, мүшелерді, оларды қабылдау белгіленеді. Биржаны биржа комитеті басқарады.

1. Қор биржасы

Бағалы қағаздардың екінші реттегі нарығының қайнаған ортасы қор биржасы белгілі бір сипатта ұйымдастырылып, мұнда бағалы қағаздарды сатып алу, сату ісі жүреді. Бұл биржалардың пайда болуы нарықтық қатынастардың дамуының объективті салдары. Мұндай институттардың өмірге келуі ішкі зат, ауыл шаруашылығы тауарлары, соңынан бағалы қағаздарды сатудың ұлғаюымен түсіндіріледі. Аталған тауарлардың белгілі ерекшеліктері бұлардың биржалық тауарға ауысуын сипаттайды. Белгілі бір ережелермен сипатталатын ұйымдық құрылымы саудаласу, нақты сату, тауарды көрсетпей-ақ жүргізуге мүмкіндік береді. Биржа мынадай қызметтер атқарады:
- құнды қағаздарды сатып алушы мен сатушыларды кездестіреді;
- құнды қағаздар курсын тіркейді;
- акция түрлерімен облигацияларға инвестордың қатынастарын жинақтайды;
- бағалы қағаздарды тікелей сату мен сатып алу жүретін орнын белгілейді. Капиталдың бір саладан (кәсіпорыннан) басқа салаға ауысуының механизмін зерттейді.
Қор биржасы дегеніміз - бағалы қағаздар акция, облигация сатылатын және сатып алатын, өзінінің тұрақты орыны мен жұмыс уақыты бар, қатаң белгіленген тәртіппен тұрақты түрде әрекет жасайтын қаржы мекемесі. Қор биржасы, негізіне шығарылған және айналыста жүрген қағаздарды қайта сататын екінші кезектегі бағалы қағаздар нарығына қызмет етеді. Биржаға бир - жа коммерциясының мұқият тексеруінен экспертиза өтетін бірінші класты бағалы қағаздар жіберіледі.
Нарықты экономиясының маңызды элементі бола тұра, қор биржасы бағалы қағаздарды сату арқылы уақытша бос ақша құралдарын жинақтап таратуға мүмкіндік жасайды. Биржада бағалы қағаздарды сатып алу - сату биржалық курс негізінде жүзеге асырылады. Биржалық курс - бұл қор биржасында айналыста жүрген бағады қағаздардың сатылу бағасы. Биржалық курс дивидендтің шамасынан тікелей тәуелділікте, ал қарыз процентінен кері тәуелділікте болады. Оны мына формула түрінде көрсетуге болады:
Ан = 100%

Бұңда, Ан -акция нарқы немесе биржалық курс
Д - дивиденд
КП - қарыз проценті.
Бұл формуланың экономикалық мағынасы мынада: егер акцияны сатып алушы банкте дивидендіне тең кіріс алғысы келсе, банкте акция нарқына тең сома салуына тура келер еді.
Мысалы, акцияның ең төменгі (номинальды) бағасы 100 теңге делік. Ал оған алынатын дивидендтің шамасы - 10 теңге. Қарыз процентінің шамасы - 5 процент. Онда акцияның нарқы немесе сатылу бағасы 200 теңге A = 10 : 5 ∙ 100% болады. Басқаша айтқанда, биржалық курс соғұрлым жоғары болады, неғұрлым акционерлік кәсіпорынның табыстылығы рентабельділігі жо - ғары болса. Карапайым акцияның биржалық курсы облигацияның және артықшылықтарымен пайдаланылатын акциялардың курсына жоғары болады, себебі - ол акциялар бойынша табыстың шамасы алдын-ала белгіленбейді, сондықтан олар конъюктуралық ауытқуларға сезімтал келеді. Тіркелген биржалық курс биржа бюллетеньдерінде жарияланады және мерзімді баспасөзде қайта басылып отырады.
Бағалы қағаздар курсы қозғалысының ең белгілі қорытынды көрсеткіші Доу-Джонс индексі болып табылады. Ол XIX ғасырдың аяғынан бері "Доу-Джонс энд компани" фирмасы жариялап келе жатқан, АҚШ-тың бір топ аса іpi компанияларының акциялар курсының орташа көрсеткіші. Берілген индекс, Нью-Йорк қор биржасының жабылу кезеңіндегі белгілі бір компаниялар тобының (30 өнеркәсіп компаниялары, 15 қоғамдық пайдалану кәсіпорындары, 20 теміржол компаниялары және барлық 65 корпорацияның жалпы орташа көрсеткіші) арифметикалық орташа көрсеткіші түрінде көрінеді. Осындай орташа алты облигациялар тобында да есепке алынады.
Қазіргі кезде 60 - тан астам елде 200-ге жуық қор биржалары бар. Cолтүстік Америкада - 15 биржа (Канаданың 5 биржасын қосқанда), Европада - 100-ден астам, Орталық және Оңтүстік Америкада - 20 биржа бар, ал басқалары Африка, Азия мен Австралияда. Әрбір өндірісі дамыған елде кем дегенде бір қор биржасы бар. Дүниежүзіндегі 14 іpi биржалардың алтауы америкадағы биржалар болып табылады (1-кесте). Біздің елімізде қор биржаларын құру процесі жаңа ғана басталып жатыр.
1-кесте.
Дүние жүзіндегі ірі қор биржалары
Биржалар
Млн. доллар
Нью-Йорк
1923,2
Токио
392,3
Орталық-Батыстық (АҚШ)
79,1
Лондон
76,4
Осако
61,8
Тынық мұхит
36,8
Торонто
31,7
Америка
26,7
Амстердам
20,0
Париж
19,8
Филадельфия
17,9
Бостон
14,4
Стокгольм
10,8
Монреаль
7,5

Жалпылама тілде айтар болсақ биржаны үлкен тоғанға теңеуге болады. Ал тоғанға әртүрлі жақтан сулар ағып келеді, яғни мұнымен қаражаттарды көзге елестетеміз. Ал тоғаннан ағытылған су әр бағытта ағады, яғни мұныңыз өндірістің әр саласы немесе сол саладағы компания деп топшылаймыз. Қор биржасының осы тоғанның байлауларын (шлюздерін) ашатын су мұраптары олар брокерлер. Иә, мен қор биржасын осылайша түсінемін.
Осы қор биржасында істейтін кейбір компаниялар сауда саттықтың қандай бағытта жиі болатынын және қай шамада баға белгіленетінін біліп байиды. Олардың қатарына Квантум хеджер қоры бар атақты бай адам Соросты жатқызуға болады. Немесе әлемдегі байлығы екінші орында болып келе жатқан Уоррен Баффетті атауға болады. Біздің елде оқта текте Қазақмыс корпорациясының бағалы қағаздары немесе Казцинк бағалы қағаздары сатылып жатады, бірақ бұл сирек әрі біз бақылай алатындай жайда емес. Қор биржалары бізде эмбриональдық күйде десек қателесе де қоймаймыз.

2. Биржалық қызмет бағдарлары және Қазақстандағы қор биржалары

Биржалық қозғалыстың даму тарихы 100 жылдан астам уақытты қамтиды. Қазақстанда алғашқы тауарлар биржалары 1991 жылдың бас кезінде дүниеге келді. Бағаны реттеу босатылған соң рынок аласапыран күйге түсті. Ондай жағдай демпингке, әкімшілік өктемдікке, айла-шарғылы саудаға басқа да келеңсіз жағдайларға әкеліп соқты. Рынокқа қатысушылардың көпшілігі биржалық сауда тәртібі жеткілікті білмегендіктен зиянға қалды немесе өз қызметтерінен тиісті пайдасын ала алмады. Республика биржалары өз қызметтерін Қазақстан рыноктарында бар тауарлардың барлық түрімен сауда жасаудан бастады, ал кейін бірте-бірте тауар түрлері бойынша биржалық топтарға маманданды. Сонымен бірге үкімет те өркениетті рынок құру жөнінде бірқатар, қадам жасады. Мемлекеттің биржалық сауданы ұйымдастыру есебінен алған үлкен экономикалық пайдасы ішкі және сыртқы сауданы, тауар биржаларының қызметін реттейтін бірнеше заң актілерінің қабылдауға маңызды фактор болды. Шындығына келгенде объективті нарықтық баға нақ осы биржада қалыптасады, тек биржа ғана ауыл шаруашылық өнімдері, сондай-ақ кейбір өнеркәсіптік тауарлар рыногында бизнеспен айналысатындардың бәріне қалыптасқан жағдайда еркін және дер кезінде бағдар ұстауға мүмкіндік береді. Сол тоқсаныншы жылдары биржалардың облыстарға жанар-жағармай, газ, құрылыс материалдарын, машиналар мен құрал-жабдықты, азық-түлікті адал бәсекелестік пен еркін баға белгілеу шарттарымен орталықтандырылған түрде беруге нақты мүмкіндіктері болды. Мұның өзі сатып алу бағасын төмендетуге ықпал етті. Сол кезеңде Қазақстан биржалары алдында биржа ісін ұйымдастыруда, биржалардың пәрменді бірлестіктерін құруда қол жеткен шептерді сақтап қалу міндеті тұрды. Олар өздері бірігіп Қазақстанның биржа одағын құрды. Оның дүниеге келуіне бастамашы болған халықаралық Қазақстан агроөнеркәсіп биржасы, Оңтүстік Қазақстан Жібек Жолы тауар биржасы, Қостанай Астық тауар биржасы, Ақтөбе Көкжар тауар-шикізат биржасы, Батыс Қазақстан жайық әмбебап биржасы - барлығы 14 құрылтайшы болды. Биржалық қызметтегі келешегі зор бағыт фьючерстік рынокты дамыту болып табылады. Ол өнімнің, құнды қағаздардың болашақтағы бағасын және валюта бағамын күтпеген ауытқулардан сақтандыруға мүмкіндік береді. Фьючерстік биржа бағалап рыногын көрсетеді, ол биржалық бағаға және де белгілі бір таулармен жасалған нақты мәмілелердің кесімді бағасына, сақтандыру арқылы елеулі ықпал етеді. Фьючерстік биржалар - өзіндік қаржы орталықтары, олардың дамуы қаржы капиталының күшеюіне алып келеді. Нақты биржалық қызмет жүргізбейтін ұсақ биржалар құру өркениетті рынокты бүлдіреді, тұтас алғанда республикадағы биржалар қозғалысқа көлеңке түсіреді. Қазақстанның биржа одағы биржалық рынокқа қатысушылардың мүддесін білдіріп оларды қорғауды мақсат етті.
Бағалы қағаздармен сауданы қор биржасынан тыс рыноктың баға кесу ұйымы, заңдарға сәйкес өзге де ұйымдарды ұйымдастырады. Қор биржасы - бағалы қағаздар рыногының кәсіпқой қатысушылардың құратын жабық акционерлік қоғам нысанындағы өзін-өзі реттейтін коммерциялық емес ұйым. Қор биржасының қызметі өзін-өзі өтеу қағидасына негізделеді және оның қызметінен түскен кірістер биржаны материалдық-техникалық дамытуға пайдаланылады. Қор биржасы қаржы құралдарымен мәмілелер жасауға арналған үй-жай болып табылатын арнайы жабдықталған сауда алаңын береді және қаржы құралдарымен сауда жасауды ұйымдастырады, қаржы құралдарына баға кесуді жүзеге асырады, мүшелеріне ұйымдық, ақпараттық, консультациялық қызметтер көрсетеді және заңнамада көрсетілген өзге де функциялардың жүзеге асырады. Биржада орны бар және қаржы құралдарымен саудаға қатысатын бағалы қағаздар рыногының кәсіпқой қатысушылары қор биржаларының мүшелері болып табылады. Қор биржасының кемінде 10 мүшесі болуы тиіс. Қор биржасы өзінің бағалы қағаздар рыногындағы қызметінде мемелекеттік органға тәуелді емес. Қор биржасының жұмыс істеуі айырықша болып келеді және кез келген қызмет түрлерін жүзеге асыруымен сыйыспайды, оның тауар биржаларының функцияларының орындауға құқығы жоқ. Қор биржасының жұмыс істеуіне белгіленген тәртіппен лицензияны уәкілетті орган береді. Қор биржасының кірісі негізінен биржалық саудаға қатысушылар төлейтін жарналар мен алымнан, биржаның акцияны сатудан түскен қаражаттан оның ақпараттық, консультациялық және өзге де қызмет көрсетуінен алынған қаражаттарынан құрылады. Олар биржаның өзінің функцияларын жүзеге асырумен, оның қызметінің кеңеюімен және жетілдіруімен байланысты шығысты жабуға бағытталады. Биржа негіз қалаушы қағидасы бағалы қағаздан рыногының өтімділігін қамтамасыз ету болып табылады. Қор биржасы бағалы қағаздар рыногының субъектісіне келтірілген залалдардың орнын толтырады және оған өз жарғысын, сауда ережелерін бұзған немесе коммерциялық құпияны жария еткен жағдайда заңнамаға сәйкес жауап береді.
Қазақстанда "Бағалы қағаздар айналымы және биржасы туралы" заң қабылданды. Онда бағалы қағаздардың жалпы құқықтық, ұйымдық шарты, шығару тәртібі және айналуы, қор биржалары жұмысының негізгі принциптері белгіленген. Бірінші қор биржасы Алматы орталық қор биржасы деген атпен 1991 жылдың сәуір айында ашылды.
Акционерлік қоғам - өздерінің ресурстарын орталықтарын немесе тұрғындардын жинақтарын айналымға акция немесе басқа бағалы қағаздар шығару жолымен жұмылдыратын кәсіпорындардың, ұйымдардың және мемлекеттік органдардың ерікті бірлестігі. Бұндай қоғамдар өздері қабылдаған жарғының негізінде жұмыс жасайды және кез-келген шаруашылық саласында құрылуы мүмкін. Қоғамның жұмысына басшылық жасау басқармамен, бақылау кеңесімен, директорлар кеңесімен және басқада ұжымдық типтегі органдармен жүзеге асырылады. Басқарудың жоғарғы -- органы акционерлік жиналысы болып табылады. Бұл жиналыстырда әрбір акционер дауыс құқын беретін өзінде бар акциялардың сомасына пропорционалды дауыс санын иеленеді. Іс жүзінде акционерлік қоғамдарды акциялардың біршама көпшілігін иеленетін ірі кәсіпкерлер (капитал иелері) толық билейді. Акционерлік қоғамда үстемдік етуге мүмкіндік беретін акциялардың санын (оның 50 проценттен астам болуы міндетті емес, қазіргі кезде акционерлік қоғамға мүшелікке тартылушылардың көптігіне қарай акцияның, 15-20 проценті жеткілікті).
Қор биржасы бағалы қағаздардың екінші ретті ұйымдастырушысы болып келеді. Қор биржасы БҚН сауда, кәсіби және технологиялық ядро болып табылады.
Классикалық қор биржасы белгілері:
- тіркелген сауда орны бар орталықтандырылған нарық
- бұл нарықта белгілі талаптарға жауап беретін жақсы бағалы қағаздарды таңдау процедурасы бар (элементтің қаржылық тұрақтылығы және ірі мөлшерлері, бағалы қағаздар жалпылығы, сұраным жалпылығы)
- биржа мүшелері ретінде ең жақсы операторларды таңдау процедурасы болуы
- сауданың уақытша регламентінің бағалы қағаздары мен стандартты сауда процедуралары болуы
- мәліметтерді тіркеу орталығы және олар бойынша есеп айырысу
- ресми котировкаларды бекіту
- биржа мүшелерін қадағалау
Қор биржасы жабық АҚ нысанында құрылады және ҚР заңдылығына сәйкес 10 мүшеден кем емес ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.