Қазақстан Республикасындағы инфляциялық процестерді шешу жолдары
Жоспар
Ι.ТАРАУ. Инфляция себептері, зардаптары, оған қарсы шаралар
1.1 Инфляцияның мәні, себептері және зардаптары.
1.2 Инфляцияның түрлері.
1.3 Инфляцияны бәсеңдету шаралары.
1.4 Сұраныс инфляциясы.Инфляция деңгейін өлшеу.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Ι.ТАРАУ. Инфляция себептері, зардаптары, оған қарсы шаралар
1.1 Инфляцияның мәні, себептері және зардаптары.
1.2 Инфляцияның түрлері.
1.3 Инфляцияны бәсеңдету шаралары.
1.4 Сұраныс инфляциясы.Инфляция деңгейін өлшеу.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Ι-ТАРАУ. Инфляция себептері, зардаптары, оған қарсы шаралар
1.1 Инфляцияның мәні, себептері және зардаптары.
Соңғы уақытқа дейін біздің санамызда “инфляция” (латын сөзінен алғанда inflatio-қампию) деген ұғым капитализмнің келесі ретінде орнықты.Құн заңы әрекетімен анықталатын тауар-ақша қатынасының болуы инфляциялық процестерді тудырады.Инфляцияның себебі, әрекет ету миханизмі, көрнуі және оның зардаптарымен күресу жолдары бұрын соңды біздің елде терең зерттелмеген.Инфляцияның басты ерекшелігі-қоғамдық ұдайы өндірістің барлық факторларына қатысты сан алуан себептерден туады.Басқаша айтқанда, инфляция бүкіл шаруашылық миханизмінің қызыметінен туындайды. Инфляция адамзат тарихында жаңа құбылыс емес.Оның бай тарихы бар.1775-1783 жылдары Солтүстік Америка тәуелсіздік үшін болған соғыс доллардың құнсыздануына әкеліп соқтырды.Франция 1789-1794 ж.ж. революция кезінде өндірілген қағаз ассигнаттар 7 жылда 883 есе құнсызданды.
Алғашқы рет “инфляция” деген ұғым ақша айналымына қатысты АҚШ-та азамат соғысы кезінде (1851-1865 ж.ж.) орасан зор гривналар) ақша орнына қолданған күміс кесек (450 млн.доллар) шығарлуына байланысты қолданыла бастады, ал оның төлем қабілеті 2 жылдың ішінде 60%-ке дейін төмендеді. Қоғамдық ұдайы өндірісінің пропорциясын стихиялық реттеу, соның ішінде ақшаның қазына жинау құралы қызыметі механизмін атқару кезеңінде қалыптасқан айналым саласында, алатын монометаллизмі жағдайында инфляцияның созылмалы ауру ретінде дамуына кедері жасалады.Еркін бәсеке кезеңіндегі капитализм жағдаиында инфляцияны соғыс, дағдарыстар, стихиялық апараттар кезінде болатын несие ақшаларының алтынға айырбасталуының тоқтауы кезінде пайда болды.Капитализмнің
жалпы дағдарысы кезінде инфляция жалпы созылмалы сипат алып, маңызды әлеуметік-экономикалық проблемалардың біріне айналады.
1.1 Инфляцияның мәні, себептері және зардаптары.
Соңғы уақытқа дейін біздің санамызда “инфляция” (латын сөзінен алғанда inflatio-қампию) деген ұғым капитализмнің келесі ретінде орнықты.Құн заңы әрекетімен анықталатын тауар-ақша қатынасының болуы инфляциялық процестерді тудырады.Инфляцияның себебі, әрекет ету миханизмі, көрнуі және оның зардаптарымен күресу жолдары бұрын соңды біздің елде терең зерттелмеген.Инфляцияның басты ерекшелігі-қоғамдық ұдайы өндірістің барлық факторларына қатысты сан алуан себептерден туады.Басқаша айтқанда, инфляция бүкіл шаруашылық миханизмінің қызыметінен туындайды. Инфляция адамзат тарихында жаңа құбылыс емес.Оның бай тарихы бар.1775-1783 жылдары Солтүстік Америка тәуелсіздік үшін болған соғыс доллардың құнсыздануына әкеліп соқтырды.Франция 1789-1794 ж.ж. революция кезінде өндірілген қағаз ассигнаттар 7 жылда 883 есе құнсызданды.
Алғашқы рет “инфляция” деген ұғым ақша айналымына қатысты АҚШ-та азамат соғысы кезінде (1851-1865 ж.ж.) орасан зор гривналар) ақша орнына қолданған күміс кесек (450 млн.доллар) шығарлуына байланысты қолданыла бастады, ал оның төлем қабілеті 2 жылдың ішінде 60%-ке дейін төмендеді. Қоғамдық ұдайы өндірісінің пропорциясын стихиялық реттеу, соның ішінде ақшаның қазына жинау құралы қызыметі механизмін атқару кезеңінде қалыптасқан айналым саласында, алатын монометаллизмі жағдайында инфляцияның созылмалы ауру ретінде дамуына кедері жасалады.Еркін бәсеке кезеңіндегі капитализм жағдаиында инфляцияны соғыс, дағдарыстар, стихиялық апараттар кезінде болатын несие ақшаларының алтынға айырбасталуының тоқтауы кезінде пайда болды.Капитализмнің
жалпы дағдарысы кезінде инфляция жалпы созылмалы сипат алып, маңызды әлеуметік-экономикалық проблемалардың біріне айналады.
Пайдаланылған әдебиетер
1. Н. Ә.Назарбаев Қазақстан-2030. Алматы: 1997.
2. Современная экономика. Учебник Ростов-на-Дону: 1998.
3. Экономикалық теория. Оқу құралы. Алматы: 1999.
4. Курс экономической теории.Под ред. Чепурина М.Н. Москва: 1995.
5. Экономикалық теория негіздері. Оқулық. Алматы: 1998
6. Мақыш С.Б Ақша айналысы және несие. Оқу құралы. Алматы: 2000
7. Финансы. Денежные обращение.Под ред. Дробозиной J1.A. Москва:1997.
8. Антонов А. Г. Денежное обращение, кредиты банки. Москва 1995.
1. Н. Ә.Назарбаев Қазақстан-2030. Алматы: 1997.
2. Современная экономика. Учебник Ростов-на-Дону: 1998.
3. Экономикалық теория. Оқу құралы. Алматы: 1999.
4. Курс экономической теории.Под ред. Чепурина М.Н. Москва: 1995.
5. Экономикалық теория негіздері. Оқулық. Алматы: 1998
6. Мақыш С.Б Ақша айналысы және несие. Оқу құралы. Алматы: 2000
7. Финансы. Денежные обращение.Под ред. Дробозиной J1.A. Москва:1997.
8. Антонов А. Г. Денежное обращение, кредиты банки. Москва 1995.
Қ.Республикасындағы инфляциялық процестерді шешу жолдары
Жоспар
Ι-ТАРАУ. Инфляция себептері, зардаптары, оған қарсы шаралар
1. Инфляцияның мәні, себептері және зардаптары.
1.2 Инфляцияның түрлері.
1.3 Инфляцияны бәсеңдету шаралары.
1.4 Сұраныс инфляциясы.Инфляция деңгейін өлшеу.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Ι-ТАРАУ. Инфляция себептері, зардаптары, оған қарсы шаралар
1.1 Инфляцияның мәні, себептері және зардаптары.
Соңғы уақытқа дейін біздің санамызда “инфляция” (латын сөзінен
алғанда inflatio-қампию) деген ұғым капитализмнің келесі ретінде
орнықты.Құн заңы әрекетімен анықталатын тауар-ақша қатынасының болуы
инфляциялық процестерді тудырады.Инфляцияның себебі, әрекет ету миханизмі,
көрнуі және оның зардаптарымен күресу жолдары бұрын соңды біздің елде терең
зерттелмеген.Инфляцияның басты ерекшелігі-қоғамдық ұдайы өндірістің барлық
факторларына қатысты сан алуан себептерден туады.Басқаша айтқанда, инфляция
бүкіл шаруашылық миханизмінің қызыметінен туындайды.
Инфляция адамзат тарихында жаңа құбылыс
емес.Оның бай тарихы бар.1775-1783 жылдары Солтүстік Америка тәуелсіздік
үшін болған соғыс доллардың құнсыздануына әкеліп соқтырды.Франция 1789-
1794 ж.ж. революция кезінде өндірілген қағаз ассигнаттар 7 жылда 883 есе
құнсызданды.
Алғашқы рет “инфляция” деген ұғым ақша айналымына қатысты АҚШ-та азамат
соғысы кезінде (1851-1865 ж.ж.) орасан зор гривналар) ақша орнына қолданған
күміс кесек (450 млн.доллар) шығарлуына байланысты қолданыла бастады, ал
оның төлем қабілеті 2 жылдың ішінде 60%-ке дейін төмендеді. Қоғамдық
ұдайы өндірісінің пропорциясын стихиялық реттеу, соның ішінде ақшаның
қазына жинау құралы қызыметі механизмін атқару кезеңінде қалыптасқан
айналым саласында, алатын монометаллизмі жағдайында инфляцияның созылмалы
ауру ретінде дамуына кедері жасалады.Еркін бәсеке кезеңіндегі капитализм
жағдаиында инфляцияны соғыс, дағдарыстар, стихиялық апараттар кезінде
болатын несие ақшаларының алтынға айырбасталуының тоқтауы кезінде пайда
болды.Капитализмнің
жалпы дағдарысы кезінде инфляция жалпы созылмалы сипат алып, маңызды
әлеуметік-экономикалық проблемалардың біріне айналады.
Енді инфляция дегеніміз не, осы сөздің басын ашып алайық.Инфляция-қағаз
ақшаның құнсыздануына байланысты болатын әлеуметтік-экономикалық құбылыстар
жиынтығы, басқаша айтқанда айналыстағы ақша өлшемдері мөлшерінің товарлар
бағаларының қосындысынан артып кетіп, осының нәтижесінде тауарлармен
қамтамасыз етілмеген ақшаның пайда болуы инфляцияны білдіреді.Оның
мәнін түсіну үшін мындай мысал келтірелік.Айталық, тауар айналымы үшін 10
млрд.алтын доллар керек екен, ал қағаз ақша 20 млрд.доллар шамасында
шығарылады делік.Мұның өзі қағаз доллардың екі есе құнсыздануына әкеліп
соқтырады.Инфляция жұмысшылардың тұрмыс жағдайына зардапты ықпалын
тигізеді.Себебі тауар бағасы бірнеше есе өседі, ал мемлекет жалақыны
бұрынғы дәрежесінен арттырмауға тырысады.Ақшаның құнсыздануы халықтың әл-
ауқатының дәрежесін төмендетуге әкеп соқтырады.
Инфляциядан өндірісте біраз зардап шегеді.Инфляцияның
деңгейінің көтерілуіне байланысты еңбекке деген ынта да бұзылады.Инфляция
тауар тапшылығының басты себебі бола тұрып тауар мен азық-түлікті
белгіленген норма бойынша бөлуге мәжбүр етеді.
Инфляция кешенді себептердің негізінде пайда болады және оның
маңыздылары болып мыналарсаналады: мемлекеттік бюджетің тапшылығы, оның
азайту мақсатында мемлекеттік бағалы қағаздар немесе жәй қағаз ақшалар
шығарылады.Тұтыну игіліктерінің көбеюіне айналмайтын, адамзат еңбегінің
мақсатынсыз шығындарына жол беретін мемлекеттің өндірістік емес шығындары
(әсіресе әскери шығындар). Сұранымды
ұсынымнан алшақтататын тауар тапшылығы және соның негізінде бағаның өсуі,
бірқатар өндірушілердің өз өнімдеріне, олардың тұтыну сапасын арттырмай-ақ
жоғары баға қою және негізінен қымбат тұратын өнім шығаруға мүмкіндік
беретін монополиялық үстемдік жағдайы, жалақының өсуінің еңбңк
өнімділігінің өсуінен алшақтауы жәнебасқа себептер.Бұл себептер м
емлекеттік бюджеттің тапшылығының тұрақты ұдайы өндірілуіне жиіөжиі артық
ақша эмиссиясына (эмиссия- айналысқа ақша және бағалы қағаздар шығару)
жағдай жасайды.
Жұмыссыздықпен инфляцияның өсу
и
қарқыны арасында тұрақты өзара байла-
н
ныс болады. Экономикалы ғылымда
ф
бұл құбылыс Филипс қисық сызығы
л деп
аталады.(ағылшын экономисі
я
А.В.Филипстің атымен аталған және
ц
жұмыссыздықты қысқарту салдарынан
и
болатын бағаның жедел өсуінің
я
“заңдылығын” ол алғаш рет 1958 жылы
график түрінде бейнелеген болатын)
U жұмыссыздық деңгейі
Филипс қисық сызығы экономикадагы жумыссыздықпен инфляция
деңгейінің өзара өзгеруін көрсетеді:Бұндай қисық сызық нысаны,жоғары
жұмыссыздық жағдайында инфляция төмен болатынын білдіреді.Және керісінше,
жұмыссыздықтың азайуы жиынтық сұранымды арттырады,бағаның өсуін
итермелейді.
Батыс елдерінде жұмыссыздық деңгейімен инфляция деңгейінің
арасындағы өзара байланысты талдау негізінде жиынтық сұранымды реттеудің
экономикалық саясатымен оларды азайтудың шаралар жүйесі
(салықтар нарқы және басқа тұтқалар) жасалып шығарылды. Швед экономист-
ғалымдары Еста Рен (1913 ж туған) және Рудольф Мейднер
(1914 ж.туған) 50-жылдары жұмыссыздыққа қарсы әрекет етумен инфляцияны
ұстаудың экономикалық моделін ұсынды.Ол тарихта “Рен-
Мейднер моделі “ деген атпен белгілі.Бірақ Филипс қисық сызығындағы
Қалыптасқан экономикалық байланыстар жағдайында, барынша көп еңбек- пен
қамтуға қол жеткізу инфлияциясыз мүмкін емес.
2. Инфляцияның түрлері.
Шетел мамандары инфляцияның өту қарқынына байланысты оны үш түрге
бөледі:а)баяу немесе сұлма инфляция, б)қарқынды инфляция, в)ұшқыр
инфляция.Баяу инфляция кезінде баға жай өседі де ( жылына 10-20%-тен аз)
ақша негізінде өз құнын сақтап қалады. Мұндай кезде халықта да, мемлекетте
төтенше жағдайда тап болмайды№ Нарықтық экономикада инфляция 2-3%деңгейінде
қалыпты құбылыс деп есептеледі№ Мысалы?1992 жылы инфляция Францияда-2,7% ,
Германия мен АҚШ-та – 3,8 % құрады. Қарқынды инфляция кезінде баға жылына
10-20% тен 200-300%-ке дейін өседі.Соның салдарынан жалақы өсіп ол бағаның
одан әрі өсуіне әкеп соқтырады.Ал ұшқыр инфляция кезінде ақшаның саны мен
баға астрономиялық қарқынмен (500-1000%-тен жоғары)өседі.Баға мен жалақының
арасы алшақтап.Бай адамдардың да тұрмыс тіршілігі қиындай
бастайды.Экономикалық тарих ұшқыр инфлияцының танқаларлық мысалын
келтіреді.Инфляцияның танқаларлық мысалын келтіреді.Инфляция 1985 жылы
Боливияда – 3400%,1990 жылы Аргентинада – 2000% құрады.
Шет ел нарықта болатын инфляциялық тепеөтендік нысандарына
байланысты инфляцияны ашық және басылыңқы деп бөледі.Еркін баға белгілеу
экономикасына тән ашық инфляция бағаның тауарлар мен қызыметтерге созылмалы
артуы түрінде көрінеді.Ашық инфляция кейбір
тауа нарығындағы бағаның оқтын-оқтын төмендеуімен немесе оның өсуінің
баяулауымен сыйыса береді.Ал ол ашық инфляцияның нарқын механизмін
едәур бұрмалағанымен әйтсе де оны толық бүлдіре алмайтынын көрсетеді.
Жасырын инфляция деп аталатын басылыңқы инфляция реттелмелі
бағалар қолданылатынын экономикаға тән, ол тауар тапшылығында, өнімнің
Сапасының нашарлауында,амалсыздан ақша жинақтауда,астыртын
экономикада,бартерлік айырбастың дамуында көрінеді.Басылыңқы
инфляция,ақшаның жалпылама төлем қабылеті бар құрал және тауарлар мен
қызыметтерді бөлу өлшемі қызыметін атқара алмаған жағдайда тауар бағасын
сұраным мен ұсынымының тепе-тендік бағасынан төмен ұстап отыруды
мемлекетпен қолдау нәтижесінде пайда болады.Бұндай жағдай
Ұзақ уақыттан бері біздің экономикамызға тән болып отыр.
Басылыңқы инфляция өнім сапасының төмендеуімен, ақшаның
Амалсыз жиналуымен, астырытн экономиканың,бартерлік келісімінің
дамуымен көрінеді.Басылыңқы инфляция мемлекеттауар бағасын сұраным мен
ұсыным тепе-тендігі бағасынан төмендеуін қолдау әсерінен туады,онда ақшалар
жалпы төлем құралы және тауарларды бөлу өлшемі ретінде
Қызыметін атқарудан қалады.Егер біздің осы уақытқа дейінгі экономиканы
алсақ,онда ол ұзақ жылдар бойы басылыңқы инфляция жағдайында болды.
Және болашақ экономика үшін бұл қауіпті емес, одан әлі де болса құтылуға
болады.
Шетелдік экономистер сұраным мен ұсынымға байланысты инфляцияны
екі типке бөледі: а) сұраным инфляциясы, б) өндіріс шығындарының өсуінің
немесе жиынтық ұсынымының азаюының нәтижесінде болатын инфляция (ұсыным
инфляциясы).Сұраным инфляциясының мәні бір сөзбен былай деп сипаттауға
болады: ” Тым көп ақшалар тым аз тауарларды аулайды“. Сұраным инфляциясы
нарықтық байланыстарды монополизм мен әкімшілдік-әміршілдік басқару
жүйесінің ұсақ үстемдігі болған жағдайда да орын алады.Олар өзіндік айрықша
нысан сипатында болады.Мысал ретінде біздің экономиканы алсақ, онда ұзақ
жылдар бойы жасанды түрде төмен жұмыссыздық деңгейі сакқталады. Оған
табыссыз жұмыс жасайтын бірталай кәсіпорындардың санын және артық жұмыс
орынын,ең көп еңбек шығынын қажет ететін өндірісті сақтау арқылы қол жетті,
ал ол еңбек өнімділігіне кері әсер етті.Ал жалақының еңбексіз табылған
табысқа айналуы, оны сұраным инфляциясына айналдырады,бағаны өсіреді.
Ұсыным инфляциясы ұсыным мен шығындарды өзгерту нәтижесінде болуы
мүмкін.Ұсыным инфляциясының екі түрі бар: а) жалақының өсуі
әсерінен болатын инфляция, б) ұсыным экономикасы механизмінің бүзылуы
нәтижесінде пайда болатын инфляция.
Инфляцияның сипаты қоғамдық ұдайы өндірісті дамыту барысында
Елеулі түрде өзгереді.Осыған байланысты инфляцияны кейбір елдерде
Орын алатын жергілікті инфляция,барлық елдерді қамтитын бүкіл әлемдік
Инфляция,елде бір ішкі экономикалық факторлардың әсерінен болатын
Индуцирленген инфляция, мөлшерінде тыс несие экономикасынан туындайтын
несие инфляция,сыртқы себептерден туындайтын сырттан
әкелінген және сыртқа шығарылатын инфляция, инфляциялық
процестіңбірқалыптылығы еместігімен байланысты болытын сатылы инфляция деп
ерекшелейді.
Инфляцияның философиясы мынада: бірте-бірте тереңдеуіне байланысты
экономиканы уақытша жандандыратын фактордан ұдайы өндіріспроцесіне келдергі
жасайтын факторға айналады.
Инфляция кезінде өндіріс қарқыны төмендейді,экономикалық өсудің
пропорциясы бұзылады,ақша-несие,қаржы және валюта механизмі бүлінеді,елде
әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздық күшейеді.Инфляция халықаралық
экономикалық қарым-қатынастарды, жұмыс күшін ұдайы өндіру шарттарын
бұзады,капиталды экономиканың ең пайдалы салаларына салуды
ынталандырады,экономикалық қылмыстар мен астыртын экономиканың дамуын
жеделдетеді.
Инфляция баға индексі (екі әр түрлі уақыт кезіндегі тауарлар мен
қызыметтердің ара қатынасын білдіретін көрсеткіш) арқылы өлшенеді.
Ағымдағы жылдың инфляция денгейі төмендегі формуламен анықталады:
Pa – Pө
U = ( 100%
Рө
Бұнда U – инфляция деңгейі
Ра – ағымдағы мерзім бағасы
Рө - өткен мерзімдегі баға
Инфляция деңгейі, әдетте, бір жылға есептеп шығарылды.Тіпті егер ол
Бір ай үшін есептелседе, онда алынған шаманы жылма-жылғы деңгейге дейін
жеткізу кере.Мысалы, 1994 жылдың қаңтар айында инфляция деңгейі 105,8%
құрады делік, осы шаманы 12-ге көбейтсек, онда бір жыл ішіндегі инфляция
деңгейінің 1269,6% құрайтынын көреміз.
1.3 Инфляцияны бәсеңдету шаралары.
Инфляция зардаптарын бейтараптандыру мақсатымен мемелекет инфляцияға
қарсы саясат жүргізеді.Мемлекттің инфляцияға қарсы саясатын экономиканы
тұрақтандыру, бағамен жалақыны реттеу,қаржыны сауықтандыру,несие
экспансиясын тежеу,ақшаны эмиссиялауды қатал бақылауға алу сияқты жалпы
экономикалық шаралады іске асыру арқылы жүргізеді.Ал аса төтенше жағдайда
ақша реформасы жасалады.Инфляция экономикалық “аурудың” ерекше түрі.Ол бір
мезгілде материалдық-қаржылық сәйкессіздіктің эрі салалары,әрі себептері
ретінде көрінеді.Оны бүкіл шаруашылық механизмімен емдемей жеңуге
болмайды,яғни,егер инфляциялық вирус инфляцияға қарсы саясаттың жүзеге
асыруын қиындататынболса ,экономиканы сауықтыру нәтижесіз болуы
мүмкін.Қазақстанда өндірісті дамытуға бағытталған экономикадағы
Сәйкессіздікткрді біртіндеп жоймай инфляцияға қарсы саясатты құру мүмкін
емес.
Инфляцияға саясаттың маңызды элементтерінің бірі қаржыны сауықтыру
және халық шаруашылығын тұрақтандыру, шығыны көп және табыстылығы
(рентабельділігі) төмен шаруашылық субъектілерін қысқарту болып
табылады.бұған халық тұтынатын тауарларға бағаны өсіру арқылы
емес,өндірістің тиімділігін арттыру негізінде жетуге болады.Сондай-ақ
шетелдік несиелерді пайдалану да маңызды.Бірсыпыра шетел мамандарының
пікірінше Қазақстанда жеңіл өнеркәсәіп және туризімді дамытуда инфляция
салдарын баяулатады.Сондықтан,бұл салалардың дамуына айрықша көңіл бөлінуі
керек.Сыртқы саудамен айналысатын кәсіпорындарды толық өзін-өзі
валюталық ақтауға көшіру қажет.Бір сөзбен,инфляция халықтың әл-ауқатының
деңгейіне теріс эсер ететіннәтижелерін азайту керек.
Батыс елдерінде инфляцияна жиынтық сұранымының жыл сайынғы өсу
Қарқынының өнім өндіру қарқынынан асып кетпеуімен түсіндіреді.Оны толық
жұмыспен қамтумен байланысытырады,себебі ол ақша ұсынымын
Көбейтеді,ал ақшаның көп болуы экономикалық өсуді шектемейді(басқаша
Айтқанда жалақы мөлшерінің көп болуы материалдық мүдделікті төмендетеді,ол
өндірістің даму қарқынын баяулатады).Американ ғылым
Мильтон Фридмен (1912 жылы туған), инфляцияны “өнімді шығаруға
Қарағанда ақшаның артықшылығымен шақыратылатын ақша феномені”
Болып табылады деп көрсетеді.
Көптеген елдердің экономикасында кейде мынандай жагдай
қалыптасады:бағаның жалпы деңгейінің өсуі өндіріс көлемінің қысқаруымен
бір мезгілде болады.Экономиканың бұндай жағдайын стагфляция деп
атайды.Стагфляцияның барынша айқын себебі-жиынтық ұсынымңын азаюы,яғни
өндіріс шығындарының инфляциясы.Бірсыпыра ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
Ι-ТАРАУ. Инфляция себептері, зардаптары, оған қарсы шаралар
1. Инфляцияның мәні, себептері және зардаптары.
1.2 Инфляцияның түрлері.
1.3 Инфляцияны бәсеңдету шаралары.
1.4 Сұраныс инфляциясы.Инфляция деңгейін өлшеу.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Ι-ТАРАУ. Инфляция себептері, зардаптары, оған қарсы шаралар
1.1 Инфляцияның мәні, себептері және зардаптары.
Соңғы уақытқа дейін біздің санамызда “инфляция” (латын сөзінен
алғанда inflatio-қампию) деген ұғым капитализмнің келесі ретінде
орнықты.Құн заңы әрекетімен анықталатын тауар-ақша қатынасының болуы
инфляциялық процестерді тудырады.Инфляцияның себебі, әрекет ету миханизмі,
көрнуі және оның зардаптарымен күресу жолдары бұрын соңды біздің елде терең
зерттелмеген.Инфляцияның басты ерекшелігі-қоғамдық ұдайы өндірістің барлық
факторларына қатысты сан алуан себептерден туады.Басқаша айтқанда, инфляция
бүкіл шаруашылық миханизмінің қызыметінен туындайды.
Инфляция адамзат тарихында жаңа құбылыс
емес.Оның бай тарихы бар.1775-1783 жылдары Солтүстік Америка тәуелсіздік
үшін болған соғыс доллардың құнсыздануына әкеліп соқтырды.Франция 1789-
1794 ж.ж. революция кезінде өндірілген қағаз ассигнаттар 7 жылда 883 есе
құнсызданды.
Алғашқы рет “инфляция” деген ұғым ақша айналымына қатысты АҚШ-та азамат
соғысы кезінде (1851-1865 ж.ж.) орасан зор гривналар) ақша орнына қолданған
күміс кесек (450 млн.доллар) шығарлуына байланысты қолданыла бастады, ал
оның төлем қабілеті 2 жылдың ішінде 60%-ке дейін төмендеді. Қоғамдық
ұдайы өндірісінің пропорциясын стихиялық реттеу, соның ішінде ақшаның
қазына жинау құралы қызыметі механизмін атқару кезеңінде қалыптасқан
айналым саласында, алатын монометаллизмі жағдайында инфляцияның созылмалы
ауру ретінде дамуына кедері жасалады.Еркін бәсеке кезеңіндегі капитализм
жағдаиында инфляцияны соғыс, дағдарыстар, стихиялық апараттар кезінде
болатын несие ақшаларының алтынға айырбасталуының тоқтауы кезінде пайда
болды.Капитализмнің
жалпы дағдарысы кезінде инфляция жалпы созылмалы сипат алып, маңызды
әлеуметік-экономикалық проблемалардың біріне айналады.
Енді инфляция дегеніміз не, осы сөздің басын ашып алайық.Инфляция-қағаз
ақшаның құнсыздануына байланысты болатын әлеуметтік-экономикалық құбылыстар
жиынтығы, басқаша айтқанда айналыстағы ақша өлшемдері мөлшерінің товарлар
бағаларының қосындысынан артып кетіп, осының нәтижесінде тауарлармен
қамтамасыз етілмеген ақшаның пайда болуы инфляцияны білдіреді.Оның
мәнін түсіну үшін мындай мысал келтірелік.Айталық, тауар айналымы үшін 10
млрд.алтын доллар керек екен, ал қағаз ақша 20 млрд.доллар шамасында
шығарылады делік.Мұның өзі қағаз доллардың екі есе құнсыздануына әкеліп
соқтырады.Инфляция жұмысшылардың тұрмыс жағдайына зардапты ықпалын
тигізеді.Себебі тауар бағасы бірнеше есе өседі, ал мемлекет жалақыны
бұрынғы дәрежесінен арттырмауға тырысады.Ақшаның құнсыздануы халықтың әл-
ауқатының дәрежесін төмендетуге әкеп соқтырады.
Инфляциядан өндірісте біраз зардап шегеді.Инфляцияның
деңгейінің көтерілуіне байланысты еңбекке деген ынта да бұзылады.Инфляция
тауар тапшылығының басты себебі бола тұрып тауар мен азық-түлікті
белгіленген норма бойынша бөлуге мәжбүр етеді.
Инфляция кешенді себептердің негізінде пайда болады және оның
маңыздылары болып мыналарсаналады: мемлекеттік бюджетің тапшылығы, оның
азайту мақсатында мемлекеттік бағалы қағаздар немесе жәй қағаз ақшалар
шығарылады.Тұтыну игіліктерінің көбеюіне айналмайтын, адамзат еңбегінің
мақсатынсыз шығындарына жол беретін мемлекеттің өндірістік емес шығындары
(әсіресе әскери шығындар). Сұранымды
ұсынымнан алшақтататын тауар тапшылығы және соның негізінде бағаның өсуі,
бірқатар өндірушілердің өз өнімдеріне, олардың тұтыну сапасын арттырмай-ақ
жоғары баға қою және негізінен қымбат тұратын өнім шығаруға мүмкіндік
беретін монополиялық үстемдік жағдайы, жалақының өсуінің еңбңк
өнімділігінің өсуінен алшақтауы жәнебасқа себептер.Бұл себептер м
емлекеттік бюджеттің тапшылығының тұрақты ұдайы өндірілуіне жиіөжиі артық
ақша эмиссиясына (эмиссия- айналысқа ақша және бағалы қағаздар шығару)
жағдай жасайды.
Жұмыссыздықпен инфляцияның өсу
и
қарқыны арасында тұрақты өзара байла-
н
ныс болады. Экономикалы ғылымда
ф
бұл құбылыс Филипс қисық сызығы
л деп
аталады.(ағылшын экономисі
я
А.В.Филипстің атымен аталған және
ц
жұмыссыздықты қысқарту салдарынан
и
болатын бағаның жедел өсуінің
я
“заңдылығын” ол алғаш рет 1958 жылы
график түрінде бейнелеген болатын)
U жұмыссыздық деңгейі
Филипс қисық сызығы экономикадагы жумыссыздықпен инфляция
деңгейінің өзара өзгеруін көрсетеді:Бұндай қисық сызық нысаны,жоғары
жұмыссыздық жағдайында инфляция төмен болатынын білдіреді.Және керісінше,
жұмыссыздықтың азайуы жиынтық сұранымды арттырады,бағаның өсуін
итермелейді.
Батыс елдерінде жұмыссыздық деңгейімен инфляция деңгейінің
арасындағы өзара байланысты талдау негізінде жиынтық сұранымды реттеудің
экономикалық саясатымен оларды азайтудың шаралар жүйесі
(салықтар нарқы және басқа тұтқалар) жасалып шығарылды. Швед экономист-
ғалымдары Еста Рен (1913 ж туған) және Рудольф Мейднер
(1914 ж.туған) 50-жылдары жұмыссыздыққа қарсы әрекет етумен инфляцияны
ұстаудың экономикалық моделін ұсынды.Ол тарихта “Рен-
Мейднер моделі “ деген атпен белгілі.Бірақ Филипс қисық сызығындағы
Қалыптасқан экономикалық байланыстар жағдайында, барынша көп еңбек- пен
қамтуға қол жеткізу инфлияциясыз мүмкін емес.
2. Инфляцияның түрлері.
Шетел мамандары инфляцияның өту қарқынына байланысты оны үш түрге
бөледі:а)баяу немесе сұлма инфляция, б)қарқынды инфляция, в)ұшқыр
инфляция.Баяу инфляция кезінде баға жай өседі де ( жылына 10-20%-тен аз)
ақша негізінде өз құнын сақтап қалады. Мұндай кезде халықта да, мемлекетте
төтенше жағдайда тап болмайды№ Нарықтық экономикада инфляция 2-3%деңгейінде
қалыпты құбылыс деп есептеледі№ Мысалы?1992 жылы инфляция Францияда-2,7% ,
Германия мен АҚШ-та – 3,8 % құрады. Қарқынды инфляция кезінде баға жылына
10-20% тен 200-300%-ке дейін өседі.Соның салдарынан жалақы өсіп ол бағаның
одан әрі өсуіне әкеп соқтырады.Ал ұшқыр инфляция кезінде ақшаның саны мен
баға астрономиялық қарқынмен (500-1000%-тен жоғары)өседі.Баға мен жалақының
арасы алшақтап.Бай адамдардың да тұрмыс тіршілігі қиындай
бастайды.Экономикалық тарих ұшқыр инфлияцының танқаларлық мысалын
келтіреді.Инфляцияның танқаларлық мысалын келтіреді.Инфляция 1985 жылы
Боливияда – 3400%,1990 жылы Аргентинада – 2000% құрады.
Шет ел нарықта болатын инфляциялық тепеөтендік нысандарына
байланысты инфляцияны ашық және басылыңқы деп бөледі.Еркін баға белгілеу
экономикасына тән ашық инфляция бағаның тауарлар мен қызыметтерге созылмалы
артуы түрінде көрінеді.Ашық инфляция кейбір
тауа нарығындағы бағаның оқтын-оқтын төмендеуімен немесе оның өсуінің
баяулауымен сыйыса береді.Ал ол ашық инфляцияның нарқын механизмін
едәур бұрмалағанымен әйтсе де оны толық бүлдіре алмайтынын көрсетеді.
Жасырын инфляция деп аталатын басылыңқы инфляция реттелмелі
бағалар қолданылатынын экономикаға тән, ол тауар тапшылығында, өнімнің
Сапасының нашарлауында,амалсыздан ақша жинақтауда,астыртын
экономикада,бартерлік айырбастың дамуында көрінеді.Басылыңқы
инфляция,ақшаның жалпылама төлем қабылеті бар құрал және тауарлар мен
қызыметтерді бөлу өлшемі қызыметін атқара алмаған жағдайда тауар бағасын
сұраным мен ұсынымының тепе-тендік бағасынан төмен ұстап отыруды
мемлекетпен қолдау нәтижесінде пайда болады.Бұндай жағдай
Ұзақ уақыттан бері біздің экономикамызға тән болып отыр.
Басылыңқы инфляция өнім сапасының төмендеуімен, ақшаның
Амалсыз жиналуымен, астырытн экономиканың,бартерлік келісімінің
дамуымен көрінеді.Басылыңқы инфляция мемлекеттауар бағасын сұраным мен
ұсыным тепе-тендігі бағасынан төмендеуін қолдау әсерінен туады,онда ақшалар
жалпы төлем құралы және тауарларды бөлу өлшемі ретінде
Қызыметін атқарудан қалады.Егер біздің осы уақытқа дейінгі экономиканы
алсақ,онда ол ұзақ жылдар бойы басылыңқы инфляция жағдайында болды.
Және болашақ экономика үшін бұл қауіпті емес, одан әлі де болса құтылуға
болады.
Шетелдік экономистер сұраным мен ұсынымға байланысты инфляцияны
екі типке бөледі: а) сұраным инфляциясы, б) өндіріс шығындарының өсуінің
немесе жиынтық ұсынымының азаюының нәтижесінде болатын инфляция (ұсыным
инфляциясы).Сұраным инфляциясының мәні бір сөзбен былай деп сипаттауға
болады: ” Тым көп ақшалар тым аз тауарларды аулайды“. Сұраным инфляциясы
нарықтық байланыстарды монополизм мен әкімшілдік-әміршілдік басқару
жүйесінің ұсақ үстемдігі болған жағдайда да орын алады.Олар өзіндік айрықша
нысан сипатында болады.Мысал ретінде біздің экономиканы алсақ, онда ұзақ
жылдар бойы жасанды түрде төмен жұмыссыздық деңгейі сакқталады. Оған
табыссыз жұмыс жасайтын бірталай кәсіпорындардың санын және артық жұмыс
орынын,ең көп еңбек шығынын қажет ететін өндірісті сақтау арқылы қол жетті,
ал ол еңбек өнімділігіне кері әсер етті.Ал жалақының еңбексіз табылған
табысқа айналуы, оны сұраным инфляциясына айналдырады,бағаны өсіреді.
Ұсыным инфляциясы ұсыным мен шығындарды өзгерту нәтижесінде болуы
мүмкін.Ұсыным инфляциясының екі түрі бар: а) жалақының өсуі
әсерінен болатын инфляция, б) ұсыным экономикасы механизмінің бүзылуы
нәтижесінде пайда болатын инфляция.
Инфляцияның сипаты қоғамдық ұдайы өндірісті дамыту барысында
Елеулі түрде өзгереді.Осыған байланысты инфляцияны кейбір елдерде
Орын алатын жергілікті инфляция,барлық елдерді қамтитын бүкіл әлемдік
Инфляция,елде бір ішкі экономикалық факторлардың әсерінен болатын
Индуцирленген инфляция, мөлшерінде тыс несие экономикасынан туындайтын
несие инфляция,сыртқы себептерден туындайтын сырттан
әкелінген және сыртқа шығарылатын инфляция, инфляциялық
процестіңбірқалыптылығы еместігімен байланысты болытын сатылы инфляция деп
ерекшелейді.
Инфляцияның философиясы мынада: бірте-бірте тереңдеуіне байланысты
экономиканы уақытша жандандыратын фактордан ұдайы өндіріспроцесіне келдергі
жасайтын факторға айналады.
Инфляция кезінде өндіріс қарқыны төмендейді,экономикалық өсудің
пропорциясы бұзылады,ақша-несие,қаржы және валюта механизмі бүлінеді,елде
әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздық күшейеді.Инфляция халықаралық
экономикалық қарым-қатынастарды, жұмыс күшін ұдайы өндіру шарттарын
бұзады,капиталды экономиканың ең пайдалы салаларына салуды
ынталандырады,экономикалық қылмыстар мен астыртын экономиканың дамуын
жеделдетеді.
Инфляция баға индексі (екі әр түрлі уақыт кезіндегі тауарлар мен
қызыметтердің ара қатынасын білдіретін көрсеткіш) арқылы өлшенеді.
Ағымдағы жылдың инфляция денгейі төмендегі формуламен анықталады:
Pa – Pө
U = ( 100%
Рө
Бұнда U – инфляция деңгейі
Ра – ағымдағы мерзім бағасы
Рө - өткен мерзімдегі баға
Инфляция деңгейі, әдетте, бір жылға есептеп шығарылды.Тіпті егер ол
Бір ай үшін есептелседе, онда алынған шаманы жылма-жылғы деңгейге дейін
жеткізу кере.Мысалы, 1994 жылдың қаңтар айында инфляция деңгейі 105,8%
құрады делік, осы шаманы 12-ге көбейтсек, онда бір жыл ішіндегі инфляция
деңгейінің 1269,6% құрайтынын көреміз.
1.3 Инфляцияны бәсеңдету шаралары.
Инфляция зардаптарын бейтараптандыру мақсатымен мемелекет инфляцияға
қарсы саясат жүргізеді.Мемлекттің инфляцияға қарсы саясатын экономиканы
тұрақтандыру, бағамен жалақыны реттеу,қаржыны сауықтандыру,несие
экспансиясын тежеу,ақшаны эмиссиялауды қатал бақылауға алу сияқты жалпы
экономикалық шаралады іске асыру арқылы жүргізеді.Ал аса төтенше жағдайда
ақша реформасы жасалады.Инфляция экономикалық “аурудың” ерекше түрі.Ол бір
мезгілде материалдық-қаржылық сәйкессіздіктің эрі салалары,әрі себептері
ретінде көрінеді.Оны бүкіл шаруашылық механизмімен емдемей жеңуге
болмайды,яғни,егер инфляциялық вирус инфляцияға қарсы саясаттың жүзеге
асыруын қиындататынболса ,экономиканы сауықтыру нәтижесіз болуы
мүмкін.Қазақстанда өндірісті дамытуға бағытталған экономикадағы
Сәйкессіздікткрді біртіндеп жоймай инфляцияға қарсы саясатты құру мүмкін
емес.
Инфляцияға саясаттың маңызды элементтерінің бірі қаржыны сауықтыру
және халық шаруашылығын тұрақтандыру, шығыны көп және табыстылығы
(рентабельділігі) төмен шаруашылық субъектілерін қысқарту болып
табылады.бұған халық тұтынатын тауарларға бағаны өсіру арқылы
емес,өндірістің тиімділігін арттыру негізінде жетуге болады.Сондай-ақ
шетелдік несиелерді пайдалану да маңызды.Бірсыпыра шетел мамандарының
пікірінше Қазақстанда жеңіл өнеркәсәіп және туризімді дамытуда инфляция
салдарын баяулатады.Сондықтан,бұл салалардың дамуына айрықша көңіл бөлінуі
керек.Сыртқы саудамен айналысатын кәсіпорындарды толық өзін-өзі
валюталық ақтауға көшіру қажет.Бір сөзбен,инфляция халықтың әл-ауқатының
деңгейіне теріс эсер ететіннәтижелерін азайту керек.
Батыс елдерінде инфляцияна жиынтық сұранымының жыл сайынғы өсу
Қарқынының өнім өндіру қарқынынан асып кетпеуімен түсіндіреді.Оны толық
жұмыспен қамтумен байланысытырады,себебі ол ақша ұсынымын
Көбейтеді,ал ақшаның көп болуы экономикалық өсуді шектемейді(басқаша
Айтқанда жалақы мөлшерінің көп болуы материалдық мүдделікті төмендетеді,ол
өндірістің даму қарқынын баяулатады).Американ ғылым
Мильтон Фридмен (1912 жылы туған), инфляцияны “өнімді шығаруға
Қарағанда ақшаның артықшылығымен шақыратылатын ақша феномені”
Болып табылады деп көрсетеді.
Көптеген елдердің экономикасында кейде мынандай жагдай
қалыптасады:бағаның жалпы деңгейінің өсуі өндіріс көлемінің қысқаруымен
бір мезгілде болады.Экономиканың бұндай жағдайын стагфляция деп
атайды.Стагфляцияның барынша айқын себебі-жиынтық ұсынымңын азаюы,яғни
өндіріс шығындарының инфляциясы.Бірсыпыра ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz