Ірі қара малдың конъюнктивиальды қапшығының құрамын гельминтологиялық зерттеу
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
1. Әдебиетке шолу.
1.1 Жануарлардың кератоконъюнктивитінің себебі мен таралуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Кератоконъюнктивиттерді емдеу және алдын.алу ... ... ..19
2. Өзіндік зерттеулер.
2.1 Зерттеу материалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.2 Зерттеу нәтижелері
2.2.1 Ірі қара малдың конъюнктивиальды қапшығының құрамын гельминтологиялық зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.2.2 Ауру ірі қара малдың конъюнктивиальды қапшығының құрамын микробиологиялық зерттеу ... ... ... .38
2.2.3. Жануарларды клиникалық және зертханалық зерттеулердің нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.2.4. Ірі қара малының қасаң қабығы мен конъюнктивасының қабыну процессін 1%.ды тетрациклин жақпа майымен емдеу (1 топ , бақылау тобы) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
2.2.5. П.П.Гатин.Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдісімен және Ветом 1.1 пробиотигін ауыз қуысы арқылы беру.
( Екінші топ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
2.2.6. Ірі қара малының қасаң қабығы мен конъюнктивасының қабыну процесін П.П.Гатин.Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдісімен емдеу ( 3. топ бақылау тобы) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3. Зерттеу нәтижелерін талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
4. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
5. Өндіріске ұсыныс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
6. Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
7. Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
1. Әдебиетке шолу.
1.1 Жануарлардың кератоконъюнктивитінің себебі мен таралуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Кератоконъюнктивиттерді емдеу және алдын.алу ... ... ..19
2. Өзіндік зерттеулер.
2.1 Зерттеу материалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.2 Зерттеу нәтижелері
2.2.1 Ірі қара малдың конъюнктивиальды қапшығының құрамын гельминтологиялық зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.2.2 Ауру ірі қара малдың конъюнктивиальды қапшығының құрамын микробиологиялық зерттеу ... ... ... .38
2.2.3. Жануарларды клиникалық және зертханалық зерттеулердің нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.2.4. Ірі қара малының қасаң қабығы мен конъюнктивасының қабыну процессін 1%.ды тетрациклин жақпа майымен емдеу (1 топ , бақылау тобы) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
2.2.5. П.П.Гатин.Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдісімен және Ветом 1.1 пробиотигін ауыз қуысы арқылы беру.
( Екінші топ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
2.2.6. Ірі қара малының қасаң қабығы мен конъюнктивасының қабыну процесін П.П.Гатин.Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдісімен емдеу ( 3. топ бақылау тобы) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3. Зерттеу нәтижелерін талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
4. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
5. Өндіріске ұсыныс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
6. Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
7. Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім министрлігі
Шәкәрім атындағы Семей Мемлекеттік Университеті
Аграрлық факультеттің магистратурасы
Малдәрігерлік медицина кафедрасы
Магистрлік диссертация
Ірі қараның кератоконъюнктивитін П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаинмен
тежеу әдісін қолдану арқылы кешенді түрде емдеу.
Орындаушы:________ Муратбаев Даулетбек Манарбекович
Ғылыми жетекшілері:_______ м. ғ.д. , профессор К.Н.Кожанов
_______м. ғ.д. , профессор Б.К.Ильясов
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1. Әдебиетке шолу.
1. Жануарлардың кератоконъюнктивитінің
себебі мен
таралуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... 5
2. Кератоконъюнктивиттерді емдеу және алдын-алу ... ... ..19
2. Өзіндік зерттеулер.
2.1 Зерттеу материалдары мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.2 Зерттеу нәтижелері
2.2.1 Ірі қара малдың конъюнктивиальды қапшығының
құрамын гельминтологиялық
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.2.2 Ауру ірі қара малдың конъюнктивиальды
қапшығының құрамын микробиологиялық
зерттеу ... ... ... .38
2.2.3. Жануарларды клиникалық және зертханалық
зерттеулердің
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
... ..40
2.2.4. Ірі қара малының қасаң қабығы мен
конъюнктивасының қабыну процессін 1%-ды
тетрациклин жақпа майымен емдеу (1 топ ,
бақылау
тобы) ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
2.2.5. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдісімен
және Ветом 1.1 пробиотигін ауыз қуысы арқылы беру.
( Екінші
топ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .44
2.2.6. Ірі қара малының қасаң қабығы мен
конъюнктивасының қабыну процесін П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың
новокаин тежеу әдісімен емдеу ( 3- топ бақылау
тобы) ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 46
3. Зерттеу нәтижелерін
талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
4.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...53
5. Өндіріске
ұсыныс ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..54
6. Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...55
7.
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...63
Тақырыптың маңыздылығы. Ауылшаруашылық малдарының барлық көз
ауруларының ішінде кең таралған ауруы конъюнктива мен қасаң қабықтың
қабынуы. Бұл тіндердің , қабақтардың анатомиялық тығыз байланысты болу
себебі мен олардың ашық орналасуында болып тұр. Олар сыртқы ортаның
жағымсыз факторларына бірінші болып ұшырайды. Осының салдарынан кератит
және конъюнктивит түріндегі қабыну процестері дамып , бірақ жиі
кератоконъюнктивит ретінде кездеседі.Бұл ауру жануарлардың көпшілігін
зақымдауы мүмкін , көбінесе ірі қара малда кездесіп , жаппай
кератоконъюнктивиттер деп аталынады.Осы патология үлкен экономикалық
шығын әкеледі . Шығын - өнімділігінің азаюынан , төлдердің өсуінің
баяулауынан , тірі салмақты жоғалтудан құралады. Орташа есеппен ауырған
малдың 25-30% соқырлыққа ұшырап , ал соншасының көру қабілетінің 50%-ға
нашарлауына алып келеді (С.А.Фомин 1968 ) .
Малдәрігерлік офтальмологияда кератоконъюнктивиттерді емдеу
жайында көптеген жұмыстар арналған және қазіргі уақытта әртүрлі сипаттағы
емдеу әдістері ( этиотропты , патогенетикалық , симптоматикалық )
ұсынылған. Жануарларды емдеуге ұснылған әдістер мен заттардың тиімділігі
шартты-патогенді және патогенді микрофлораның қазіргі антибиотиктерге
деген сезімталдығына байланысты жеткілікті мөлшерде тиімді емес ,
сондықтанда өндірістін талаптарына сәйкес келмейді. Осыған байланысты
жаңа препараттар мен емдеу әдістерін енгізу маңызды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеті. Зерттеудің мақсаты –
малдәрігерлік тәжірибеге кератоконъюнктивиттерді емдеудің тиімді әдісін
енгізу. Осыған байланысты келесідей мақсаттар қойылды:
1. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдісі және Ветом 1.1
пробиотигінің ірі қара малдың кератоконъюнктивитінің дамуы мен
барысына әсерін зерттеу.
2. Ірі қара малдың кератоконъюнктивиттерін П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың
новокаин тежеу әдісі және Ветом 1.1 пробиотигі емдегенде
клиникалық, қанның морфологиялық және иммунобиологиялық қасиеттерін
зерттеу.
3. Пробиотиктердің патогенетикалық терапиямен қолдану кезіндегі емдік
тиімділігін жалпы қабылданған әдістермен салыстыра отырып анықтау.
4. Зерттеу нәтижесіне сүйене отырып шаруашылыққа ұсыныс жасау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Малдәрігерлік офтальмологияда алғашқы
рет новокаин тежеумен бірге пробиотиктер қолданылды.Жануарлардың катаралды
және іріңді-катаральды кератоконъюнктивитіне клинико-морфологиялық және
иммунологиялық сипаттама берілген. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу
әдісі және Ветом 1.1 пробиотигімен емдеу схемасы тәжірибеден өткізілді.
Жұмыстың тәжірибелік маңызы мен қолданысқа енгізілуі. Малдәрігерлік
тәжірибеде ірі қара малдың кератоконъюнктивитінің емдеуінің жетілдірілген
және тиімді әдісі ұсынылған. Алынған мәліметтер Шәкәрім атындағы Семей
Мемлекеттік Унивеситетінің Аграрлық факультетінің малдәрігерлік медицина
кафедрасының малдәрігерлік хирургия пәні бойынша қолданылуда.
Қорғауға ұсынылатын негізгі мәселелер:
1. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдісі және Ветом
1.1 пробиотигінің қабынуға қарсы әсерін тексеруі.
2. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдісі және Ветом 1.1
пробиотигінің терапевтік тиімділігін анықтау
3. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдісі және Ветом 1.1
пробиотигімен емделген ірі қараның қанының морфологиялық және
иимунобиологиялық көрсеткіштерін зерттеу .
Жұмыстың сыннан өтуі және жариялануы. Зерттеу жұмысының нәтижелері
бойынша 2 мақала ашық басылымға шықты. Омсктің мемлекеттік аграрлық
университетінің халықаралық форумында баяндалған.
Диссертацияның көлемі мен құрылысы.
Диссертация 73 бет көлемінде басылып , әдеби шолудан , өзіндік
зерттеуден , зерттеу нәтижелерін талқылаудан , қорытындыдан , өндіріске
ұсыныстан , қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.
Диссертация мәтіні 6 кестеден , 3 суреттен , 6 диаграммадан , 95 әдебиет
көзінен тұрады.
1.Әдебиетке шолу.
Жануарлардың кератоконъюнктивитінің себебі мен таралуы.
Кератоконъюнктивит-көздің конъюнктивасы мен қасаң қабығының
қабынуымен сипатталатын көздің ауруы. Анатомиялық тығыз байланысты
болғандықтан , бұл тіндер бір уақытта зақымдалынып , ауру әртүрлі түрде
және қабыну ауыртпалығында кездеседі.Кератоконъюнктивит жануарларда жиі
кездеседі және жаппай қасиетте болып , ірі қара мал басынының 50-70%
дейін зақымдайды (M. Богданов, 1927;(1) M.B. Плахотин (2 ,3 ,4 ,5 ) және
басқалар„ 1966; В.А, Черванев (6), 1995, 1998; Е.П. Копенкин,(7) 2000;
А.А. Габбасов(8) 2000; С.М. Воробьев (9), 2001; И.А. Золочевский (10),
2002; И.З. Зарипов, 2002) (11).
Жаппай кератоконъюнктивиттер індетті ( риккетциялық ,
диплобацилярлық , хладимиозды , герпесвирустық және т.б. ) , инвазиялық (
телязиоз ) , аллергиялық және авитаминоздық деп бөлінеді.
Ірі қара малдың індеттік кератоконъюнктивитін А.Березов (12) (1890)
, В. Бенкевич (13) (1900) , А.Башкирцев (14) (1901) , Богданович К. М.
(15) (1902) , Малыгин (16)(1938 ) , К. Выржиковский (17) 1893 жылы бұл
ауруды жылқы мен ірі қараның жаппай көз ауруы , ал А. Нифонтов (18)
1933 жылы ірі қараның індетті кератиті деп атаған.
Шетелдік әдебиетте індетті кератоконъюнктивитті бірінші болып
T.S.Billing (19) сипаттаған (1889) . Бұл патология көптеген елдерде
байқалынған және зерттелінген (J.X. Coles (20), 1936; Е.М. Baldwin (21),
1945; J.B. Henson (22) және B.S. Cooper, I960 (23) ; J. Dimic (24), I960;
LA. Sykes (26), 1962; X Kita (26), 1975; F.L Janawski, M. Banbura (27),
1976)
Көптеген жылдар бойы зерттеулер аурудың себебін анықтауға
бағытталды. Аурудың аталуына этиологиялық фактормен байланысты деп осы
аурумен айналысқан авторлар тұжырымдаған.Көптеген зерттеушілер
кератоконъюнктивитті кен таралған және инфекциялық офтольмопатия деп
анықтаған. Көптеген уақыт бойы кератоконъюнктивиттің өзіндік қоздырғышы
сонғы уақытқа дейін анықталмаған болатын ( Е.П.Копенкин (7), 2000). Ауру
малдың конъюнктивиалды қапшығының ақпасынан F, Jones (28), ; Н. Минчев
(29) (1958); В.Г. Андриасяч (30)(1989); Е.П. Копенкин (1970, 2000);
Захаров (31) (1962); М.А. Salisbury, R.L. Kaswan, J. Brawn (32) (1995)
және басқалар әртүрлі микробтарды анықтаған: стафилококктар ,
стрептококктар , протей , ішек таяқшасы , диплококтар , аэробты
споратүзуші бактериялар және т.б.
J.Allen (33) (1918) ауру малдың жасымен батырылған тампон арқылы
сау малдың конъюнктивиалды қапшығына енгізу арқылы аурудың таралуын
дәлелдеген. А.В.Макашев (34) есептеуі бойынша аурудың себебіне бір ғана
қоздырушы ғана емес , бірнеше қоздырушы себеп болады , Н.И. Красаин
(35) (1948) байқауы бойынша , ... бактериялы этиологиялы жаппай
кератиттер , ірі қараның жеке ауру ретінде кездеспейді . Ол жаппай
кератоконъюнктивиттің себебі: гельминт-телязий деп есептеп , ал көз
ақпасын зерттеу кезінде табылған микроорганизмдерді оның ойынша
секундарлы рольде болып , қабыну процесін асқындыратын фактор деп
есептеген.
Шетелдік көптеген авторлар ( N. Brawn және т.б.;(36) 1998; Н.
Bullan, А. Mann, 1972; A, Furowtcz, (37) 1976; М.Oka (38), 1976; R.M.
Dodt (39), 1977; D.H. Slatter (40) және т.б.. 1982; G.W. Pugh және
т.б.(41) 1986; N, Vamiergaas (42) және т.б. 1989;) және Ресейдегі
авторлар жаппай кератоконъюнктивиттің індеттік этиологиясын жақтап ,
басты рольді Моракса-Аксенфельд ( Г. Аксанфельд (43) , 1939 ) берген ,
F.S. Jones және R.B. Little (44) 1924 жылы кератоконъюнктивитпен ауырған
ірі қараның конъюнктивиалды ақпасынан диплобацила Moraxella bovis-ты
анықтады.Бұл қоздырғышты сау бұзаудың конъюнктивиальды қапшығына
енгізгенде конъюнктивитті тудырды.Бұл микроорганизмдер ауру малдың мұрын
ақпасынанда табылған. Е.М Baldwin (45) (1945) сау малдың көздерін
бактериологиялық зерттеу барысында Moraxella bovis-ты анықтамаған.
Морфологиялық құрылысы - ұзындығы 2 және ені 0.4-0.5 мк болатын , қысқа
және шеттері дөнгеленген грамтеріс таяқша. Зақымдалған көздің боялған
жұғындысында жеке немесе қысқаша тізбекпен орналасады. Таяқша қанды
агарда культивацияланып , жартылай мөлдір колиниялар болып өседі (B.S
Cooper,(45) 1960; J.B. Henson (46) және т.б.1960 ).Өсірілетін ортада
микроорганизмдердің өсуі кезінде екі формасы: гемолитикалық және
гемолитикалық емес түрі анықталған (G.W. Pugh, D,E Hughes. 1968) .
Зерттеушілер мезгіл сайын эксперементті түрде тузызып отырды , Moraxella
bovis-тің таза өсіндісін сау ірі қараның конъюнктивиалды қапшығына енгізу
арқылы (Е.М. Baldwin, 1945; B.S. Cooper, 1960; J,B. Henson, L.C.
Grumbles, I960) . Жануарларды осы әдіспен зақымдау барысында індетті
кератоконъюнктивитке сәйкес келетін зақымдау пайда болған (J.B. Henson
1960) . Бірақта басқа тәжирибеде Moraxella bovis-тің таза өсіндісінің
бірнеше түрінің инокулятымен ірі қараны зақымдағанда инфекция
дамымаған.(H.Farley. 1950) . Тәжірибелік негізде диплобациллярлы
кератоконъюнктивиттің дамуы ультракүлгін сәуленің әсері анықталған(D.E.
Hughes және т.б., 1965, 1968; G.W, Pugh, D,E, Hughes, 1968) . Бес жыл
бойы далалық тәжірибе барысында табындағы ауру мал санының анықталуы мен
табиғи ультракүлгін сәуленің қарқындығы арасында жағымды корреляция
анықталған(D.Е. Hughes және G.W- Pugh, 1970).
Бұл мәліметтерді ескере отырып , ірі қара малдың бактериологиялық
этиологиялы індеттік кератоконъюнктивиттінің себебі Moraxella bovis пен
күннің ультракүлгін сәулесі патологиялық әсері деп табылды.
Бірақта ірі қараның диплобациллярлы кератоконъюнктивиттің сезімтал
жануарларға экссудат немесе зақымдалған көзден ақпа арқылы , табиғи
таралуы жолдары көп уақытқа дейін шешілмеген болатын. G.W. Pugh және т.б.
(1986) бұл аурудың негізгі тасымалдаушысы Musca autumnalis шыбыны
анықталды. Басқа авторлар (К.Е. Кореску және т.б. 1986) жанасу арқылы
таралатындығын көрсетті.Кейбір ірі қара мал даралары қыс айлары кезінде
қоздырғыштың тасымалдаушысы болуы ықтимал . Көктем және күз айларында
далалық және бөлмелік шыбындар зақымдалған көзден жастық сұйықтықты жеп ,
одан кейін сау малға қонып микроорганизмдердің механикалық тасымалдаушысы
болады. Сонымен қатар тасымалдаушы фактор болып мұрын ақпасы болуы
мүмкін.
Конъюнктивиалды қапшықтан шайылыған экссудат , экскреттер және
бактериялар мұрын-жастық канал арқылы мұрын қуысына түседі.Зақымдалған
тамшылар қатты тыныс алғанда және жөтелгенде ауаға таралып басқа
жануарлардың көзіне түседі.Қасыну және басқа малдарды сүзу инфекцияның
таралу жолы бола алады. А.Ф. Русинов (1987) індетті кератоконъюнктивит ,
тек сыртқы ортаның жағымсыз әсерінен ( ультракүлгін сәулемен сәулелендіру
, құрғақ және ыстық ауа райы , жел , щан және т.б.) конъюнктива мен
қасаң қабықтың резистентілігінің төмендегенде Moraxella bovis-тың дамуына
жағдай туындайтындығын анықтаған. Ол сонымен қоса Moraxella bovis басты
рольге ие болып , секундарлы инфекцияны тудырады.Конъюнктивиалды
қапшықтағы шартты-патогенді микрофлора індеттік процессті асқындырып,
іріңді қабынуды тудырады.
Г.Б. Дегтяров (47) , К.Ф. Петров және Ф.Л. Гаджибалиев (1965)
індетті кератоконъюнктивит лептоспирозбен ауырған ірі қара мен жылқыда
дамитындығын анықтаған. Бірақта М.В, Плахотин, В.И. Захаров және Р.С.
Алахвердиев (48) (1966) жүргізген зертеулеріне сәйкес
кератоконъюнктивиттің лептоспироздық этиологиясы расталмады.Зерттеу
барысында ауру малдардың конъюнктивасы мен қасаң қабығынан алынған сөл ,
жағындыларда және сонымен қатар микроаглютинация реакциясымен тексергенде
лептоспироз табылмаған. Бірақта авторлар лептоспироздық зақымдау мен
қатар басқа себепті жаппай кератоконъюнктивитті жоққа шығармайды.Әйтседе
ірі қара мен жылқының лептоспирозының ауыр түрі конъюнктивитпен қатар
жүруі теріске шығарылмайды(Ю.А. Малахов, 1992) . Жылқыларда
лептоспироздың асқыну ретінде кезен сайын жүретін офтальмияны келтіреді
(көздің кезен сайын қабынуы ) (Ю.А. Малахов (49), 1992).
Кератоконъюнктивиттің қоздырғышының бактериялық емес қоздырғышын
табу мақсатында конъюнктива мен қасаң қабықтың эпителийлері
зерттелді.1931 жылы онтүстік ірі қараның қабынған конъюнктивасы мен қасаң
қабығынан J.D.Coles (50) риккетсияны тапты.Бұл микроорганизмдер көздің
кілегей қабаты мен қасаң қабақтың эпителий торшалында әртүрлі енулер
түрінде немесе торшалардын ыдырауынан кейін кездескен.Осылай келе бұл
микроорганизмдер кератоконъюнктивиттің қоздырғышы бола алатындығы
анықталды.
M.B. Рево (51) , Г.Ф. Панин (52) (К.А. Фомин (53), 1968), К.А,
Дорофеева (54) (1969) және басқалар, Ricolesia bovis (Ricketsiae
conjunctivae) ұсақ , полиморфты 0,5 тен 1 мкм өлшемдегі , кокко- , диск-
және таяқша түріндегі (коккатәрізді 0,3-0,6 мк өлшемдегі , ұсақ таяқша
тәрізді (0,7-0,8 мк) және ірі таяқша тәрізді (0,8-1,2)) микроорганизм.
Аурудың бастапқы кезенінде ірі риккетсиялар , кешірек ұсақтары
анықталады. Г.Ф. Паниннің (1953) жұмыстарына сәйкес риккетсиялар 0,6-0,8
мк фильтрлерден өтіп кетеді.
Ауру малдың конъюнктивиалды қапшығынан алынған , сонымен қатар
өсірілген (6-7 күндік тауық эмбрионында өсіріледі) риккетсиялармен кейбір
авторлар мүйізді ірі қараның төлдерінде қолдан кератоконъюнктивитті
тудыра алды ( И.А. Фарзалиев, 1964; (55) М.В, Плахотин (2)және басқалар,
1968). Риккетсияның кез-келген түрін көздің алдынғы камерасына керекті
суспензиямен енгізгенде П.Ф, Здродовский (56) және Е.М Голиневич (1972)
қояндар мен теңіз шошкаларында риккетсиозды инфекцияның көздік түрін
тудыра алды .
Табиғи жағдайда риккетсиозды кератаконъюнктивитке барлық
жанурлардың түрі сезімтал (Г.Ф. Панин,(52) 1953; К.А. Дорофеев, 1954;
Р.С. Алахвердиев және Г.С. Ахаев (57) , 1973; А.В. Ляушкин. M.И. Рыков,
И.М. Крючков (58), 1973). К.А. Фомин (1968) риккетсиозды
кератоконъюнктивит әртүрлі жануарлардың түрін ұстайтын шаруашылықтарда
таралады , бірақ көбінесе жануарды бір түрі ғана ауырады деп тұжырымдады.
Мысалы: қойлар зақымдалса , олармен бірге жайылып жүретін ешкілер
зақымданбаған. Немесе шошкалардың жаппай кератоконъюнктивитінде , ірі
қарада ауру анықталмаған және керісінше. Бұл ерекшелік автордың тұжырымы
бойынша қоздырғыштың түрлік ерекшелігімен түсіндіріледі.
С.H.Gallaher (1954) , G.Cantin (1956) , A.Voigt , O.Dictz (1962)
Rickettsia conjunctivae және Moraxella bovis ірі қараның індетті
кератоконъюнктивиті дамуында бірін-бірі ассоциалайтындығын жоққа
шығармайды. Осы уақытта M.Miller , H.Liebermenn (1961) Германияда барлық
жағдайда тек қана R.conjuntivae bovis тапқан. Риккетсияның басты ролін
Р.Faye , A.Chorton (1962) В.П.Громов (59) , И.И.Вершинин Н.А.Подшивалов
(60) (1963) және басқалар көрсеткен.
Көптеген зеттеушілер риккетсиозды кератоконъюнктивитпен ірі қараның
3 айлық және одан жоғары жастағы төлдері зақымдалатындығы анықталған.
Ересек жануарлар сирек ауырады (М.В, Плахотин, Р.С. Алахвердиев, Е.П.
Копенкин, 1971). А.Ф. Русиновтың (61) (1965) мәліметтеріне сәйкес
инфекцияның басты көзі болып ауру мал есептеледі. Риккетсиозды
кератоконъюнктивиттің қоздырғышы Moraxella bovis сияқты конъюнктивиалды
сұйықпен және мұрын шырынымен сыртқы ортаға шығады. Жанарлар тікелей
жанасу кезінде , сонымен қатар ауа-сілекей арқылы таралады. Көптеген
авторлар (В.С, Федосеев, Ж.М, Исимбеков, Р.Д. Даутбаев (62) , 1973)
шыбындар санының маусымдық тербелуі мен малдың риккетсиозды
кератоконъюнктивитпен зақымдалуында байланысты тауып , сонымен қатар
шыбындар суспензиясымен сау малды зақымдау сәтті өткеннен соң ,
синонтропты шыбындар , оның ішінде Musca domestica керекті жағдай
туғызғанда риккетсияның механикалық тасымалдаушысы болуы мүмкін екендігін
анықтады.
М.В. Плахотин, Р.С. Алахвсрдиев, Е,П. Копенкин (1971) ірі қара
малда риккетсиозды кератоконъюнктивиттің пайда болуына көздің кілегей
қабығына механикалық және химиялық тітіркендіргіштер ( шаң , құрғақ шаңды
азықтар, ауада қалыптан тыс аммиак пен басқа газдардың болуы , жоғары күн
сәулеленуі ) және басқа факторлар организмнің тұрақтылығын төмендетеді .
Қалыптағы көздің сыртындағы микрофлора риккетсиоз кезінде секундарлы
инфекцияның ролін атқарып , бұл ауруды барысын асқындырады.
Біздің елде риккетсиозды кератоконъюнктивиттің себебін ,
патогенезін және емдеуін П.П.Гатин, Б.К.Ильясов (64) (1970 ж) Б.К.Ильясов
(2003-2004 жылдар) (63) . Олардың зерттеуі бойынша көзге ұнтақты себу
немесе 0.5% новокаин ерітіндісінде ретробульбарлы кеңістікке енгізу үлкен
емдік нәтиже берген.
Кейбір жағдайларда инфекциялық ринотрахеит жіті конъюнктивит пен
кератитті тудырады ( Е.П. Копенкин , 1988 ) . Бұл ауруды қоздырғышы
герпес-вирус тобына жатады. Ауру ірі қараны зақымдап , әсіресе мал
басының тығыз болғанда кездеседі.. Бұл фактор мал санының қайтара
зақымдалуында маңызды. Вирус тыныс алу жолдарының , жыныс мүшелерінің
мен көздің кілегей қабығында мекендейді. Осының салдарынан ринотрахеит
вирусымен зақымдалуының респираторлық синдромы мен жыныстық мүшелерден
қатар конъюнктивит болып саналады. Кейбір жағдайларда конъюнктивит
аурумен зақымдалудың жалғыз белгісі болуы мүмкін (D.E. Hughes и др.,
1964; В. Анспай (65), 1970). Бір жасқа дейінгі төлдердің бір табынында
конъюнктивит 60-70% тіркелуі мүмкін. Респиратолық инфекцияның белгілері
жоқ , бірақта вирус мұрын және жыныстық сөлдерден анықталады (F.R,
Abinati, G.J. Plumer, 1961)
В.Анспай індеттік ринотрахеит кезінде екінші реттік бактериалды
инфекция кілегейлі-іріңді экссудатты тудырып және патологиялық процесстің
қасаң қабына өтуіне ықпал етеуін көрсеткен.Асқынып кеткен жағдайда көздің
Moraxella bovis тудыратын індеттік кератоконъюнктивитінен айыру өте
қиындығын көрсетті.. Бірақта басқа зерттеушілер вирусты конъюнктивитке
қасаң қабықта тұнба пайда болуымен ерекшеленетіндігін байқаған (T.D.St.
George, 1965 (66) ). Бұл Herpes bovis вирусының қасаң қабықтың
эпителийлеріне цитопатогенді әсерін көрсетеді.
Жануарларда хламидиялар тудыратын кератоконъюнктивит жиі тіркеліп
отырады. Аурудың қоздырғышы Chlamidia psittaci. Көбінесе ірі қара мен
ұсақ мүйізді мал аурады. Хламидия ауру және жазылған малдың көз қабының ,
мұрынның бөлінетін эпителийлерінде , жастың құрамыда кездеседі. Бұл
облигатты торша ішілік тоғышар , торшалардың ішіне енулер түзеді.
Хламидии риккетсиялармен ұқсас : екеуінде де қабықша ; ДНК мен РНК бар;
қарапайым бөлінумен көбейеді; бір түрлі антибиотиктерге ,
сульманиламидтерге сезімтал; грамтеріс. Олардың арасында айырмашылықта
бар. Көбею кезінде хламидийлер аралық түр ретінде инициальды денешік ,
одан кейін – элементарлы және ретикулярлы денешіктер пайда болады.
Сонғылары ең ірісі , бірақ індеттік элементарлы денешіктер болып келеді.
Ал риккетсияларда барлық түрлері індетті.
Хламидиозға барлық жастағы жануарлар сезімтал . Ауру жанасу , бірін-
бірі жалағанда , күту құралдары , түшкіру , жөтел , шыбындар арқылы
таралады. Негізінен хламидийлік індет жергілікті сипатқа ие болады.
Хламидиоз бірінші кезекте тыныс алу , асқорыту мүшелерін және көз қабығын
зақымдайды. Хламидиялік инфекция таза түрде аурудың басталуы кезінде ғана
кездеседі.Көз қабығының кілегейлі қабығына әсер ету арқылы басқалай
микрофлораның дамуы жағымды ықпал етеді (И.Л. Обухов, 2000). Осының
салдарынан аралас немесе екінші реттік инфекция пайда болып , таза
хламидииліден ауыр өтетін түрге ауысады. Кейбір зерттеушілердің
хабарларына сәйкес кератоконъюнктивитпен ауырған малдың көзінен
бактериологиялық зерттеу кезінде бір уақытта Chlamidia psittaci және
Moraxella bovis тапқан (М. Travnicek, Т. Dravccky, L Balascak, 1982)
Ласкина О.М. Көздің зақымдалуымен өтетін аурулардың жинақ кестесі
қызығушылық тудырады (67).
Кесте 1
Көздің зақымдалуымен ірі қараның көзінің зақымдалуымен сипатталатын
аурулар
Аурудың түрі Қоздырғыш Көздің зақымдану сипаты
Хламидиялық инфекция Chl.Psitassi Конъюнктивиттің барлық
түрі
Пастереллез P.multocida Серозды конъюнктивит
P.haemoltica
Микоплазмалық инфекция M.mycoides Серозды конъюнктивит
Ку-қызбасы C.Burneti Конъюнктивиттің барлық
түрі
Індетті R.conjunctivae Конъюнктивиттің
кератаконъюнктивит кераконъюнктивитке
ауысатын түрі
Риновирустық инфекция Picornaviridae Серозды конъюнктивит
Вирустық диарея Togaviridae Конъюнктивиттің барлық
түрі
Эфемерлы (үш күндік) Rabdoviridae Конъюнктивиттің барлық
қызба түрі
Оба Paramyxoviridae Конъюнктивиттің барлық
түрі
Парагрипп-3 Paramyxoviridae Серозды конъюнктивит
Респираторлы-синтициалдParamyxovi ridae Серозды конъюнктивит
ы инфекция
Аденовирусты инфекция Adenoviridae Серозды конъюнктивит
Індетті ринотрахеит Herpesviridae Конъюнктивиттің барлық
түрі
Қатерлі катаральды Herpesviridae Конъюнктивиттің
қызба кераконъюнктивитке
ауысатын түрі
Инвазиялық кератоконъюнктивит. Инфекциялық кератоконъюнктивиттер
сияқты бұл жаппай жануардың конъюнктивасы мен қасаң қабығы зақымдайтын
ауру. Аурумен көбінесе ірі қара мал зақымдалады.
Аурудың қоздырушысы нематода – телязии Thelaziidae тұқымдасына ,
Spirurata тармақ астына жатады ( В.Е. Соколов (68) , 1987) . Ауруды кейде
көздің телезиозы деп атайды . Әр жануарды түріне телезиоздары өзіне ғана
тән.Қазіргі уақытта телязийлердің үш түрінің биологиялық айналымы
сипатталған: Thelazia rhodesi , Thelazia guloza , Thelazia skrjabini.
Телязийлер бір-бірінен морфологиялық белгілер бойынша ерекшеленеді (Н.И.
Крастин,(69) 1948, 1957)
Th. Rhodesi- ең кен таралған және патогендігі жоғары түрі. Ол сары-
сабан түсті . Нематоданың ұзындығы 11-20 мм. Гельминтің кутикуласы
көлдененінен сырылған және тіс тәрізденген. Баланқұрттың ұзындығы 0,2-
0,25 мм . Басқы шеті жуандаған. Құйрықтық шеті ланцет тәрізді . Өлген
баланқұрттар ай тәрізді болады. Әдетте паразит конъюнктивиалды қапшықта ,
жиі үшінкі қабақтың артында шоғырланады.
Th.gulosa- үлкен ауыздық капсуласы бар және айшанақ тәрізді формада
болады. Аталығының ұзындығы 5,3-9,1 мм , аналықтікі 5-16 мм . Жас безінің
жас шығаратын өзегінде шоғырланады. Th.gulosa баланқұртының ұзындығы 0,25-
0,26 мм . Бастық шеті қиылған , жуанданмаған.Өлген баланқұрттар түзу.
Th.skrjabini – сарғыш-сабан түсті домаланған шеттерімен. Кутикуласы
сәл ғана сызылған. Аузында еріні жоқ.Ауыз капсуласы өте кішкентай ,
біртіндер негзіне қарай кенейеді. Екі латеральды және төрт субмедиальды
бастық емізікшелері бар. Аталығының денесінің ұзындығы 5 тен 9 мм , екі
спикуласы бар.Аналығының ұзындығы 11-19 мм . Аяқ жағында екі жұп
емізікшелері бар. Th.skrjabini баланқұрттары ұзындығы - 0,23-0,24 мм .
Бастық ұшы кенейген. Өлген баланқұрттар түзу.Тоғышардың бұл түрі де жас
шығаратын өзекте шоғырланады және сирек конъюнктивиалды қапшықта
шоғырланады.
Бұл нематоданың даму циклын Н.И.Крастин 1948 жылы ашқан. Бұл
тоғышардың аналықта шоғырлану орнында тірі баланқұрт тауып , ол
конъюнктивиалды қапшықта шоғырланады. Баланқұрттың одан кейіегі дамуы
аралық иелерінде өтеді. Аралық иесі Musca туыстасының бірнеше түрі
болады. (Н.И. Крастин, 1957). Шыбындармен жұтылған баланқұрттар шыбынның
жұмыртқалық фолликуласына еніп , бір айда инвазиялық кезенге жетіп , одан
кейін жәндіктің басына барып , тұмсығында орналасады . Зақымдану
зақымдалған шыбынның көздің ылғалды конъюнктивасымен жанасқан кезде
болады.Тоғышарлар конъюнктиваға түсіп , өзінің шоғырлану орнына
барады.Жас телязийлер мамыр , маусымда пайда болады. Дамыған баланқұрттар
тамыздың екінші жартысында пайда болады. Бір генерацияның телязийлері
көзде 10-11 ай өмір сүреді , одан кейін көзді тастап , жаңа
баланқұрттарға орнын береді , яғни қоздырғыштар көзде келесі жылдың
жазына дейін болады. Осы келе , шаруашылықтар телязиз бойынша сәтсіз
болып келеді.
Горцевский С.А. мәлімдеуі бойынша алғаш бұл тоғышар құртты 1827
жылы Десморест (Desmorest) сипаттап жазған және ол гельминтті Filaria
rhodesi деп атаған.
Ladouceur СА., Kasacos K.R, мәліметтері бойынша, АҚШ-та мүйізді ірі
қарада, 3-7 жас аралығында, ең жоғары залалдану белгіленген, 8 жастан
жоғарыларында телязиялар анықталмаған.
Burnett H.S., Parmelee W.L., Lee R.D., Wagner E.DJ. телязиялардың
аралық иелерінің дамуын зерттеу бағытында АҚШ-та Калифорния штатында
Fannia canicularis және F.benjamini шыбындарын эксперименттік жолмен Тһ.
Californiensis залалдандырып оның дамуын бақылаған.
Сонымен қатар, Осипов А.Н Москва облысында мүйізді ірі қараның
телязиозбен залалданған ошағында жайлау шыбындарының зақымдану деңгей-ін
анықтау кезінде Musca autumnalis негізгі аралық иесі екендігін анықтаған.
Ауланған 684 дана шыбынның 7-де (1,0%) телязия дернәсілдері табылған.
Олар шыбынның түмсығында, басында, кеудесінде және құрсағында орналасқан,
Барлығы-34 дернәсіл. Шыбындардың залалдануы маусым, шілде және тамыз
айларының басында 1,9 – 2,7 пайызды кұраған (Th. Gulosa)
Диков Г.И., Сабаншиев М.С., Сулейменов М.Ж. Th. Lacrimalis жылқының
көз жасының өзектерінде тоғышарлық тіршілік етеді. Аталықтарының ұзындыгы
8-10 мм, ені 0,3 мм. Аналық телязиялар ірілеу үзындықтары 14-48
милиметрге жететіндігін айтады.
Аллергиялық кератаконъюнктивит . Көздің аллергиялық сипаттағы
жаппай зақымдануы.Негізінде полиноздар (поллин-лат. тозаң) себеп
болады.Поллиноздар көп уақыт бойы белгілі , бұрын оны шөптік безгек деп
аталған. Мұнда жануарлардың организімі гүлдеп жатқан өсімдіктердің
тозанымен сенсибилизацияланады. Өскін тозаң өте ұсақ , сондықтан
айтарлықтай қашықтыққа таралады. Аллергиялық процесс конъюнктивада ,
қасаң қабықта , қантамыр жүйесінде , торлы қабатта немесе көздің бірнеше
бөлігінде басталуы мүмкін.Мұндай тұтастай аурудың пайда болуы көздің
әртүрлі бөліктерінің бір уақытқа сенсибилизациялануымен , мүмкін
анатомиялық бірігейлі болғандықтан процесстің бір бөліктен екіншісіне
ауысуымен байланысты. Жиі аллергиялық көздің ауру конъюнктивит пен
кератитпен немесе кератаконъюнктивитпен сипатталады (B.Н. Авроров, 1991).
А-гиповитаминозды кератаконъюнктивит . Ауру мал азығында каротиннің
жетіспеушілгі салдарынан мал организмде А-витаминіне айналдыру мүмкіндік
болмауы , осы үшін зат алмасудың бұзылуына , асқорыту жүйесі мен бауырдың
ауруына алып келеді. Көздің жаппай кератитпен зақымдалуын C.Kaufman (70)
(1977) қызылша мен арпа сабанымен азықтандыратын ірі қара шаруашылығында
кездескен. А-гиповитаминозды кератаконъюнктивит туралы W.G. Huber, G.S,
Smith (1963), А.Ф. Русинов (1987); J. Van Donkergoed, E.G. Clark (71)
(1988) және басқалар хабарлаған. Гиповитаминоз А жиі азықтарды дұрыс
сақтамай салдарынан каротиннің басым бөлігі жоғалуына пайда болады.
Жануардың авитаминоздық жағдайына байланысты клиникалық көріністерге тура
пропорционалды (К.А. Фомин, 1968). Ауру көбінесе созылмалы сипатта
болады. Г.А. Щурович ( А.В. Авроров, В.Н. Червапев 1997) бойынша мал
санының 9-дан 12 %-ға дейінгісі зақымдалады.
1.2 Кератоконъюнктивиттерді емдеу және алдын-алу.
Конъюнктива мен қасаң қабықтың қабынуының патогенезінде екінші және
шешуші себеп инфекция болады. Ол аурудың бірінші себептік немесе басқадай
организмнің трофикасының бұзылуында дамиды. Осыдан келе шартты-патогенді
және патогенді микрофлораны басу аурудың патогенезінің басты
механизмдерін жою этиотропты емнің басты мақсаты . Кератоконъюнктивит
кезінде микроорганизмдерге бактериостатикалық немесе оданда жақсы
бактерицидтік әсерді фармокологиялық заттарды қолдану қажеттілігі
туындайды
1938 жылы Г.Догмак p-sulfamylchuysoididine антибактериалды
қасиеттерін зертеген үшін Нобель сыйлығын алды. Көз ауруының инфекцияның
емдеуді түбегейлі ауыстырған жетістік , сульфаниламидтерді енгізу болды
(И.Е, Мозгов, 1948; В Л. Громов және басқалар , 1963; СЛ. Мнхнюк, 1966;
К.А. Фомин, 1968; Н,С, Баженов, В.Н. Еарзеиков, 1969 ) Жағымды нәтижемен
індетті кератаконъюнктивит кезінде фурациллин ерітіндісін (1:5000) В И.
Веселов (1963), A.Н. Голиков и С.Т. Шитов (72) (1963),ұсынды , бірақта
Н.С. Баженов (73) (1969) керекті нәтижені алған жоқ.
Екінші маңызды қадам ретінде антибиотиктердің ашылуы болды.
Жануарлардың кератитті мен конъюнктивитің антибиотикпен емдеу 1947 жылы
A.M. Растегаевой (74) и А.П. Прокофьевым пенецилинді қолданудан басталды.
Жылдар өте келе антибиотиктердің арсеналы көбейе түсті. Антибиотикті
тандау , қоздырушысының түріне және оның әртүрлі антибиотиктерге
сезімталдығына байланысты екені мәлім.Қандайда бір антибиотиктің
кератоконъюнктивиттің өзіндік қоздырушысына немесе екінші реттік
микрофлораға әсер ету туралы мәліметтер әртүрлі және қарама-қайшы .
Пенициллин іріңді қабыну процесстерін емдеуде және аурудың алдын-
алада оң қасиеті бар.
В.А. Форгумный, И.К. Капустин (75) (1961); В Л. Барзенков (1963); В
П. Веселов (1963); В.П. Громов, И.И. Вершинин және басқалар (1963); H.C.
Баженов және басқалар. (1969); М. Ока (1976) баяндауы бойынша
конъюнктивит пен кератитті емдеуде пенициллин қолданудың тиімділігін
көрсетті. В.Н. Авроров и А.В. Лебедев (1985) пенециллиннің гемото-
офтальмиялық кедергі арқылы нашар өтеді , сондықтанда көздің ішіндегі
мөлшері емдікке сәйкес келмейтіндігі туралы ескерті. К.А. Фомин (1968)
ірі қараның індеттік кератаконъюнктивит кезінде қолданатын
антибиотиктердің ішінде ең төмен нәтиже бергендігі туралы мәлімдеді.
Ірі қара малдың M. Bovis тудыратын індетті кератоконъюнктивиті
кезінде кейбір зерттеушілер хлорамфениколды (левомицитин) ( К. Эльце және
басқалар, (76) 1977; J.R. Blogg (77) , 1991; E.L. Dueger (78) және
басқалар, 1999) немесе клоксациклин бензатинді (L.W. George 1989; J.
Diagneault, L.W. George, 1990) қолдануды ұсынды.Левомицитин грамон ,
грамтеріс бактериялар , риккетсиялар , спирохетталар және кейбір ірі
вирустарға сонымен қоса пенициллин , стрептомицин , сульфаниламидке
төзімді штаммдарға әсер етеді.Конъюнктивиттерді , кератиттерді ,
блефариттерді емдегенде 1-10% линимент немесе 0,25% сулы ерітіндісін (
көз тамшылары ) қолдануға болады. Бірақта жергілікті аллергиялық реакция
тудыруы мүмкін
Сентомицин- синтетикалық препарат , әсер етуші негізі левомицитин.
Оны 1 , 5 , және 10 % эмульсия ( линимент) және басқа дәрілік формада
іріңді кератиттерді , риккетсиозды кератоконъюнктивиттерді емдеу және
алдын-алу үшін қолданылады. (В.И. Захаров, 1962; В.Н. Барзенков, 1963; M.
В. Плахотин, В.И. Захаров, Р.С. Алахвердиев, 1966; Р.С. Алахвердиев,
1968; К А, Фомин, 1968 ).
Көптеген авторлар тетрациклиннің инфекцияға қарсы әсер етуі туралы
айтады (Н.А. Подшивалов, 1968; В.Д. Гуневый, 1969; К.Эльце, Х.Мейер, Г.
Шгейнбах, 1977; J.A, Smith, L,W. George, 1995). Өзінің әсері бойынша ол
барлық микробтарға , сонымен қатар риккетсияларға және кейбір вирустарға
әсер етеді.В.Н.Авроров и А.В.Лебедев (1985) тетрациклин барлық
антиботиктердің ішінде көздің кілегейлі қабығына ең жақсы сінетіндігін
көрсетті.
Малдәрігерлік афтольмологияда көздің ішкі жағындағы іріңді қабынуды
, конъюнктивитті , кератитті емдеуде биомицин мен дибиомицин қолдану
жақсы нәтиже болды. Олар әртүрлі микробтарға , риккетсияларға және кейбір
вирустарға әсер ететін кең спектрді (В.И. Захаров, 1962; Е.М. Мастыко
және басқалар; 1967; Н.А. Подшивалов, 1967; Р.С Алахвердиев, 1968; Н.С
Баженов, В.Н. Барзенков, 1969 және басқалар.).
Антибиотиктің тиімділігіне енгізу тәсілі әсер етеді. В.Г. Андриасян
(1988) ірі қараның індетті кератоконъюнктивиті кезінде тәулігіне 1 рет 6
күн бойы бұлшықетке тетрациклинді енгзізгенде үлкен тиімділікке жеткен.
А.И. Дрончак (1972, 1973) ірі қараның іріңді кератоконъюнктивиті кезінде
антибиотиктерді интракаротидті енгізуін ұсынды. Жергілікті қолдану ,
мысалы морфоциклін тек қана конъюнктивадағы іріңді процесске ғана , ал
қасаң қабықтағы іріңді қабынуға әсер етпейді. Антибиотиктерді мойындырық
артериясына енгізудің қиындығына байланысты тәжірибеде қолдануға
мүмкіндік жоқ.
Н.А. Подшивалов (79) (1968) антибиотиктердің балық майы мен
поливинил спиртіндегі ерітінділері суда ерітілген майлар және эмульсиямен
салыстырғанда артықшылыққа ие: конъюнктивиалды қапшықта жоғары шоғырлану
мен ұзақ әсері ; көз сұйықтығына жоғары сіну ; көздің тіндеріне қоздырушы
әсердің болмауы. Сонымен қатар балық майын жергілікті қолданғанда , майлы
зат болғандықтан қасаң қабықтың кеуіп кетуіне жол бермейді , осыған
байланысты оны А-гиповитаминозы кезінде қасаң қабықтың ксерозын алдын-алу
үшін қолданады.
Гелмгольц атындағы мемлекеттік көз ауруларының университеті ,
Полимерлер институты және МВА-ның жалпы және жергілікті хирургия
кафедрасы (1977 , 1978 ) жануарлардың кейбір көз ауруларын емдегенде
емдік қабыршақты қолдануды ұсынды (КЕҚ).
Қабыршақтың полимерлік негізіне қосылған антибиотиктер ,
сульфаниламидтер және т.б. Фармокологиялық және биологиялық заттар ұзақ
әсер етеді. Бұл оларды емдік мақсатта 3 күнде 1 рет қолдануға мүмкіндік
береді. Кейбір жағдайларда конъюнктивит , үстіртін кератит , риккетсиозды
кератоконъюнктивиттің серозды -катаральды кезенінде қабыршақты
конъюнктивиалды қапшыққа бір рет енгізген кезде жазылады. Рикетсиозды
кератоконъюнктивиттің келесі кезендерінде 3 күн сайын қабыршақты 2-3 рет
қолдану жеткілікті болады. Малдәрігерлік мақсаттар үшін екі өлшемдер
ұсынған: бұзау , қой , ит – 9*4,5*0,35мм , сиыр мен жылқыға -013*9,0 ;
13*0,5 мм.
Полимер дәрілік заттардың антимикробтық әсерін ұзартып - ұзақ уақыт
бойы антибиотиктердік терапевдік дозасын сақтап, конъюнктива мен қасаң
қабықтың регенерациясын тездетеді.
Әртүрлі антибиотигі бар көздің емдік қабыршақтары ірі қараның
жаппай көздің зақымдалуы кезінде M.B. Плахотинмен және басқалар , (1977);
риккетсиоздыда Р.С. Алахвердиевпен (1977 , 1978, 1980), телязиозды және
диплобацилярлы кератоконъюнктивите E.П. Копенкинмен (2000) ұсынылды .
Инфекциямен сәтті күрес , көптеген авторлардың тұжырымы бойынша
негізгі инфекцияның көзі мен интоксикацияны жою арқылы жүзеге асады,
сонымен қоса жүйке жүйесін қорғаушы әдістер мен тәсілдер маңызды. Осы
бағытта негізгі жетістік ретінде новакаин тежеуін енгізуді айтуға болады.
Зерттеушілермен новокаиндік тежеудің әдістері жасалынып және әсер ету
механизмі анықталған. Осы арқылы емдік жұмыстың тиімділігін артыруға
мүмкіндік туды.
А.В.Вишневский (80) көптеген клиникалық материалды сараптау
негізінде – инфекциямен тудырған кез-келген ауруда , макро- және
микроорганизмдер арасындағы қарым-қатынас басым жағдайда жүйке жүйесімен
анықталады деп есептеген. Қандайда болмасын организмдегі қабыну процесі
жеке болмайды және жеке қаралмайды. Қатты тітіркендіру мүмкіндігін
әрқашанда ескеру қажет, жүйке жүйесінің артық қозуы, ми қабаттарының
жылдам қажуы , осының салдарынан қабыну процесінің дамуы , сонымен қатар
қабынудың шешілуіне , одан сайын асқынуына немесе оның толығымен
басылуынада байланысты.
Аурулардың көпшілігінің негізінде жүйке-дистрофиялық процесстер
жатуына байланысты А.В.Вишневский барлық емдік шараларды жүйке жүйесін
қатты тітіркенуден қоғау мақсатында ойластырған. Осы мақсатта ол новокаин
тежеуінің әртүрлі нұсқалары ойлап табылған. Ол новокаин тежеуінің
механизімінде жүйке жүйесіне екі жақты әсерін негізге алған: бір жағынан
өшіру , яғни тасымалдаушылар арқылы орталық жүйке жүйесіне қажытатын және
әлсірететін қатты және өте қатты қозуларды үзу . Басқа жағынан қатты
қозуды оның қуаттандыратын әлсіз қозуға ауыстыру.С.П.Протопоповтың
мәліметтері бойынша новокаин тежеуінің емдік әсері өшіру арқылы емес ,
тежеуден кейінгі қызметтік қасиеттерінің жақсарумен сипатталады. Ол
сонымен қоса жүйкенің парабиотикалық күйін тек қана парабиоздың ошағында
ғана емес , онымен қоса зақымдануыдан тыс әсері новокаин инъекциясын ауру
ошағынан тыс қолдануға мүмкіндік береді.
А.В. Вишневскийдің идеясы малдәрігерлік хирургтар арасында
толығымен түсініліп , қолдауға ие болды. Жүйке жүйесінің нововокаин
тежеуі , жұқпалы емес аурулардың патогенетикалық терапия әдісі ретінде
малдәрігерлік тәжірибеге нық кірді. Ен біріншіншілерді қатарында
малдәрігерлік хирургияға И.Я. Тихонин (1939) енгізе бастады ,
паранефральды тежеудің жасау техникасын сипаттап және қолдану
көрсетілімін шығарды. Ол сонымен қатар новокаиннің организм мен тіндерге
көптеген әсерін ашты. Осыдан кейін жүйке жүйесінің тежеуінің әртүрлі
әдістерін басқада авторлар ойлап таба бастады- И.А.Федотов, В.Т. Кулик, В
.К. Хохлачев, В.В. Мосин, Н.А. Уразаев, Б.А. Башкирцев, И.И. Магда,
Д.Д.Логвинов, И.И. Воронин.
Конъюнктива мен қасаң қабықтың қабынуы кезінде патогенетикалық
терапия ретінде көптеген әдістер ойлап табылған. 1952 жылы П.П.Гатин (81)
көз асты новокаин тежеуін ұсынды. Автордың және басқалардың көрсетуі
бойынша көз асты каналының құрылысы және орналасуының анатомиялық
ерекшелігіне байланысты көзасты новокаин тежеуін қолдану ірі қарада
тиімділігі төмен жылқымен салыстырғанда . П.П.Гатиннің блокадасын
Б.К.Ильясов жетілдірген методикасы бар . Оның ерекшелігі новокаин
ерітіндісінің өзгеруі мен ассоцияланған антибиотиктерді қолдануда болып
тұр.
В.Н. Авроров (82) (1966)көз алмасының аржағындағы кеңістікті 0.5%
новокаин ерітіндісімен ретробульбарлық тежеуді ұсынды.
Спиртті-новокаинді ерітіндімен периневральды иньекциялар
қызығушылық тудырады. Периневральды спирттік-новокаиндік инъекция спиртің
концентрациясына байланысты біліктік цилндрлердің және шванновтық қаптың
әртүрлі денгейдегі дегенерациясын тудырып , ауру реакциясын жойып , бірақ
тежелген жүйкенің аймағында трофикалық бұзылыстар тудырады. Сонымен қоса
спирттің 20%-дан төмен 0,5% новокаин ерітіндісімен перенерральды тежеу
ұзақ уақытқа жансыздандырып (3-4 тәулік ) , зақымдалған жердің қан
айналымын жақсартады , қантамырлық спазмдарды жояды , трофиканы жақсартып
, регенеративті үрдістерді күшейтеді ( М.В. Плахотин және А.Н. Голиков,
1961).
Г.Л Бурчуладзе (83) (А.Н. Голиков, ГЛ. Бурчуладзе, 1974) көздің
әртүрлі қабынуы кезінде кірпік түйінінің спирттік-новокаиндік тежуді
қолдануды ұсынады.
Кейбір авторлар (Г.С. Мастыко, Е.М. Багриновская және В.М. Лакисов,
(84) 1967)кератиттерді емдеу кезінде келесідей новокаин тежеуін ұсыналды.
Олар 5%-ды новокаин тамшыларын сезімталдығын төмндету үшін
конъюнктивиалды қапшыққа 5 мин аралықта енгізеді. Енгізгеннен соң қасаң
қабықтың және конъюнктиваның сезімталдығы тым төмендейді. Бұл жануардың
көз санылауы ашылып , үрейлену жоғалады. Кейбір жағдарларда тамшыларды 5%
новакаин майымен ауыстыруға болады. Одан кейін барып көзасты тежеуін
жасайды. Мұндай емдеу схемасын қолдану арқылы авторлар қасаң қабықтың
зақымдалынуының әртүрлі денгейін емдегенде жақсы нәтижелер алған, сонымен
қатар терең жаралы кератиттеде қолданғанда.
В.Н. Авроров және А.В.Лебедев (1985) кератит , конъюнктивит,
блефарит және кератоконъюнктивит ауру кезінде 0.5% новокаин ерітіндісін
10-15 мл дозасында көздің сыртқы бұрышына немесе жоғарғы қабақтың тері
астына 2-3 күн сайын енгізуді ұсынады. М.Ш.Шакуровтың мәліметі бойынша
қасаң қабықтың қабынуы кезінде қабақтарды новокаинмен инфильтрациялау
көзасты және ретробульбарлық тежеулермен салыстырғанда тиімдігі төмен.
Көздегі қабыну процесін емдеу кезінде анестиктіктің
ангиорецептрлерге әсер ететін новокаиннің қантамыр ішіне енгізу
ұсынылған.Сонымен қатар новокаин әсерлей бастап көздемелі органның
капилярлық жүйесіне әсер етіп , біздің жағдайда көзге , торшааралық
кеңістікке еніп , онда рецепторлық аппаратты тежеп және дәнекерлеуші
ұлпаның мембранасы мен қызмет етуші ұлпаға әсер етеді. А.К.Кузнецовтың
мәлімдеу бойынша күретамырға 0.25%-0,5%-ды новокаин енгізілуі иридо-
хориоиддттер мен кератиттердің дамуына он әсер етеді.Осындай енгізулердің
салдарынан қантамырлық жүйенің қабынуының белгілері жоғалады және азаяды
, көздің алдынғы камерасындағы ақпалар сорылып , қасаң қабық мөлдірленеді
, қабақ пен конъюнктиваның ісіктері кетеді. Емделудің клиникалық белгісі
қабыну проценінің кенеттен тоқталуымен сипатталады.
Зарипов И.З (85) түрлі ауылшаруашылық малдарындағы
кератоконъюнктивитті новокаин тежеуімен бірге озондық терапия жүргізу
арқылы емдеген.
Тихов В.К. (86) инвазиялық кератоконъюнктивитті емдеуге 10 мл
алоэны терінің астына екті . Сонымен қатар қалтарыс қуысты 2%-ды бор
қылқылды ерітіндісімен суландырып , соңынан үстіне стрептоцидті-
пенициллинді жақпаны қолданған (стрептоцид 1 г , пеницилин-5000ӘБ ,
вазелин -10 г)
Бурчуладзе Г.Л. Мүйізді ірі қарада көз ауруларында целиарлық
ганглийге спирттік -новокаиндік тежеу қолданып емдеуде жақсы нәтиже
алғанын жазады.
А.Н.Голиков және С.Т.Шитов (87) (1963) краниальды мойын
симпатикалық түйінің новокаин тежеуін (КМСТНТ) ұсынды. Авторлардың
анықтауы бойынша КМСТНТ ірі қараның , жылқының және иттің кейбір қөз
ауруларында тиімділігін көрсетті-конъюнктивит , блефарит , увеит , циклит
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Шәкәрім атындағы Семей Мемлекеттік Университеті
Аграрлық факультеттің магистратурасы
Малдәрігерлік медицина кафедрасы
Магистрлік диссертация
Ірі қараның кератоконъюнктивитін П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаинмен
тежеу әдісін қолдану арқылы кешенді түрде емдеу.
Орындаушы:________ Муратбаев Даулетбек Манарбекович
Ғылыми жетекшілері:_______ м. ғ.д. , профессор К.Н.Кожанов
_______м. ғ.д. , профессор Б.К.Ильясов
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1. Әдебиетке шолу.
1. Жануарлардың кератоконъюнктивитінің
себебі мен
таралуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... 5
2. Кератоконъюнктивиттерді емдеу және алдын-алу ... ... ..19
2. Өзіндік зерттеулер.
2.1 Зерттеу материалдары мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.2 Зерттеу нәтижелері
2.2.1 Ірі қара малдың конъюнктивиальды қапшығының
құрамын гельминтологиялық
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.2.2 Ауру ірі қара малдың конъюнктивиальды
қапшығының құрамын микробиологиялық
зерттеу ... ... ... .38
2.2.3. Жануарларды клиникалық және зертханалық
зерттеулердің
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
... ..40
2.2.4. Ірі қара малының қасаң қабығы мен
конъюнктивасының қабыну процессін 1%-ды
тетрациклин жақпа майымен емдеу (1 топ ,
бақылау
тобы) ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
2.2.5. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдісімен
және Ветом 1.1 пробиотигін ауыз қуысы арқылы беру.
( Екінші
топ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .44
2.2.6. Ірі қара малының қасаң қабығы мен
конъюнктивасының қабыну процесін П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың
новокаин тежеу әдісімен емдеу ( 3- топ бақылау
тобы) ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 46
3. Зерттеу нәтижелерін
талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
4.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...53
5. Өндіріске
ұсыныс ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..54
6. Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...55
7.
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...63
Тақырыптың маңыздылығы. Ауылшаруашылық малдарының барлық көз
ауруларының ішінде кең таралған ауруы конъюнктива мен қасаң қабықтың
қабынуы. Бұл тіндердің , қабақтардың анатомиялық тығыз байланысты болу
себебі мен олардың ашық орналасуында болып тұр. Олар сыртқы ортаның
жағымсыз факторларына бірінші болып ұшырайды. Осының салдарынан кератит
және конъюнктивит түріндегі қабыну процестері дамып , бірақ жиі
кератоконъюнктивит ретінде кездеседі.Бұл ауру жануарлардың көпшілігін
зақымдауы мүмкін , көбінесе ірі қара малда кездесіп , жаппай
кератоконъюнктивиттер деп аталынады.Осы патология үлкен экономикалық
шығын әкеледі . Шығын - өнімділігінің азаюынан , төлдердің өсуінің
баяулауынан , тірі салмақты жоғалтудан құралады. Орташа есеппен ауырған
малдың 25-30% соқырлыққа ұшырап , ал соншасының көру қабілетінің 50%-ға
нашарлауына алып келеді (С.А.Фомин 1968 ) .
Малдәрігерлік офтальмологияда кератоконъюнктивиттерді емдеу
жайында көптеген жұмыстар арналған және қазіргі уақытта әртүрлі сипаттағы
емдеу әдістері ( этиотропты , патогенетикалық , симптоматикалық )
ұсынылған. Жануарларды емдеуге ұснылған әдістер мен заттардың тиімділігі
шартты-патогенді және патогенді микрофлораның қазіргі антибиотиктерге
деген сезімталдығына байланысты жеткілікті мөлшерде тиімді емес ,
сондықтанда өндірістін талаптарына сәйкес келмейді. Осыған байланысты
жаңа препараттар мен емдеу әдістерін енгізу маңызды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеті. Зерттеудің мақсаты –
малдәрігерлік тәжірибеге кератоконъюнктивиттерді емдеудің тиімді әдісін
енгізу. Осыған байланысты келесідей мақсаттар қойылды:
1. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдісі және Ветом 1.1
пробиотигінің ірі қара малдың кератоконъюнктивитінің дамуы мен
барысына әсерін зерттеу.
2. Ірі қара малдың кератоконъюнктивиттерін П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың
новокаин тежеу әдісі және Ветом 1.1 пробиотигі емдегенде
клиникалық, қанның морфологиялық және иммунобиологиялық қасиеттерін
зерттеу.
3. Пробиотиктердің патогенетикалық терапиямен қолдану кезіндегі емдік
тиімділігін жалпы қабылданған әдістермен салыстыра отырып анықтау.
4. Зерттеу нәтижесіне сүйене отырып шаруашылыққа ұсыныс жасау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Малдәрігерлік офтальмологияда алғашқы
рет новокаин тежеумен бірге пробиотиктер қолданылды.Жануарлардың катаралды
және іріңді-катаральды кератоконъюнктивитіне клинико-морфологиялық және
иммунологиялық сипаттама берілген. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу
әдісі және Ветом 1.1 пробиотигімен емдеу схемасы тәжірибеден өткізілді.
Жұмыстың тәжірибелік маңызы мен қолданысқа енгізілуі. Малдәрігерлік
тәжірибеде ірі қара малдың кератоконъюнктивитінің емдеуінің жетілдірілген
және тиімді әдісі ұсынылған. Алынған мәліметтер Шәкәрім атындағы Семей
Мемлекеттік Унивеситетінің Аграрлық факультетінің малдәрігерлік медицина
кафедрасының малдәрігерлік хирургия пәні бойынша қолданылуда.
Қорғауға ұсынылатын негізгі мәселелер:
1. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдісі және Ветом
1.1 пробиотигінің қабынуға қарсы әсерін тексеруі.
2. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдісі және Ветом 1.1
пробиотигінің терапевтік тиімділігін анықтау
3. П.П.Гатин-Б.К.Ильясовтың новокаин тежеу әдісі және Ветом 1.1
пробиотигімен емделген ірі қараның қанының морфологиялық және
иимунобиологиялық көрсеткіштерін зерттеу .
Жұмыстың сыннан өтуі және жариялануы. Зерттеу жұмысының нәтижелері
бойынша 2 мақала ашық басылымға шықты. Омсктің мемлекеттік аграрлық
университетінің халықаралық форумында баяндалған.
Диссертацияның көлемі мен құрылысы.
Диссертация 73 бет көлемінде басылып , әдеби шолудан , өзіндік
зерттеуден , зерттеу нәтижелерін талқылаудан , қорытындыдан , өндіріске
ұсыныстан , қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.
Диссертация мәтіні 6 кестеден , 3 суреттен , 6 диаграммадан , 95 әдебиет
көзінен тұрады.
1.Әдебиетке шолу.
Жануарлардың кератоконъюнктивитінің себебі мен таралуы.
Кератоконъюнктивит-көздің конъюнктивасы мен қасаң қабығының
қабынуымен сипатталатын көздің ауруы. Анатомиялық тығыз байланысты
болғандықтан , бұл тіндер бір уақытта зақымдалынып , ауру әртүрлі түрде
және қабыну ауыртпалығында кездеседі.Кератоконъюнктивит жануарларда жиі
кездеседі және жаппай қасиетте болып , ірі қара мал басынының 50-70%
дейін зақымдайды (M. Богданов, 1927;(1) M.B. Плахотин (2 ,3 ,4 ,5 ) және
басқалар„ 1966; В.А, Черванев (6), 1995, 1998; Е.П. Копенкин,(7) 2000;
А.А. Габбасов(8) 2000; С.М. Воробьев (9), 2001; И.А. Золочевский (10),
2002; И.З. Зарипов, 2002) (11).
Жаппай кератоконъюнктивиттер індетті ( риккетциялық ,
диплобацилярлық , хладимиозды , герпесвирустық және т.б. ) , инвазиялық (
телязиоз ) , аллергиялық және авитаминоздық деп бөлінеді.
Ірі қара малдың індеттік кератоконъюнктивитін А.Березов (12) (1890)
, В. Бенкевич (13) (1900) , А.Башкирцев (14) (1901) , Богданович К. М.
(15) (1902) , Малыгин (16)(1938 ) , К. Выржиковский (17) 1893 жылы бұл
ауруды жылқы мен ірі қараның жаппай көз ауруы , ал А. Нифонтов (18)
1933 жылы ірі қараның індетті кератиті деп атаған.
Шетелдік әдебиетте індетті кератоконъюнктивитті бірінші болып
T.S.Billing (19) сипаттаған (1889) . Бұл патология көптеген елдерде
байқалынған және зерттелінген (J.X. Coles (20), 1936; Е.М. Baldwin (21),
1945; J.B. Henson (22) және B.S. Cooper, I960 (23) ; J. Dimic (24), I960;
LA. Sykes (26), 1962; X Kita (26), 1975; F.L Janawski, M. Banbura (27),
1976)
Көптеген жылдар бойы зерттеулер аурудың себебін анықтауға
бағытталды. Аурудың аталуына этиологиялық фактормен байланысты деп осы
аурумен айналысқан авторлар тұжырымдаған.Көптеген зерттеушілер
кератоконъюнктивитті кен таралған және инфекциялық офтольмопатия деп
анықтаған. Көптеген уақыт бойы кератоконъюнктивиттің өзіндік қоздырғышы
сонғы уақытқа дейін анықталмаған болатын ( Е.П.Копенкин (7), 2000). Ауру
малдың конъюнктивиалды қапшығының ақпасынан F, Jones (28), ; Н. Минчев
(29) (1958); В.Г. Андриасяч (30)(1989); Е.П. Копенкин (1970, 2000);
Захаров (31) (1962); М.А. Salisbury, R.L. Kaswan, J. Brawn (32) (1995)
және басқалар әртүрлі микробтарды анықтаған: стафилококктар ,
стрептококктар , протей , ішек таяқшасы , диплококтар , аэробты
споратүзуші бактериялар және т.б.
J.Allen (33) (1918) ауру малдың жасымен батырылған тампон арқылы
сау малдың конъюнктивиалды қапшығына енгізу арқылы аурудың таралуын
дәлелдеген. А.В.Макашев (34) есептеуі бойынша аурудың себебіне бір ғана
қоздырушы ғана емес , бірнеше қоздырушы себеп болады , Н.И. Красаин
(35) (1948) байқауы бойынша , ... бактериялы этиологиялы жаппай
кератиттер , ірі қараның жеке ауру ретінде кездеспейді . Ол жаппай
кератоконъюнктивиттің себебі: гельминт-телязий деп есептеп , ал көз
ақпасын зерттеу кезінде табылған микроорганизмдерді оның ойынша
секундарлы рольде болып , қабыну процесін асқындыратын фактор деп
есептеген.
Шетелдік көптеген авторлар ( N. Brawn және т.б.;(36) 1998; Н.
Bullan, А. Mann, 1972; A, Furowtcz, (37) 1976; М.Oka (38), 1976; R.M.
Dodt (39), 1977; D.H. Slatter (40) және т.б.. 1982; G.W. Pugh және
т.б.(41) 1986; N, Vamiergaas (42) және т.б. 1989;) және Ресейдегі
авторлар жаппай кератоконъюнктивиттің індеттік этиологиясын жақтап ,
басты рольді Моракса-Аксенфельд ( Г. Аксанфельд (43) , 1939 ) берген ,
F.S. Jones және R.B. Little (44) 1924 жылы кератоконъюнктивитпен ауырған
ірі қараның конъюнктивиалды ақпасынан диплобацила Moraxella bovis-ты
анықтады.Бұл қоздырғышты сау бұзаудың конъюнктивиальды қапшығына
енгізгенде конъюнктивитті тудырды.Бұл микроорганизмдер ауру малдың мұрын
ақпасынанда табылған. Е.М Baldwin (45) (1945) сау малдың көздерін
бактериологиялық зерттеу барысында Moraxella bovis-ты анықтамаған.
Морфологиялық құрылысы - ұзындығы 2 және ені 0.4-0.5 мк болатын , қысқа
және шеттері дөнгеленген грамтеріс таяқша. Зақымдалған көздің боялған
жұғындысында жеке немесе қысқаша тізбекпен орналасады. Таяқша қанды
агарда культивацияланып , жартылай мөлдір колиниялар болып өседі (B.S
Cooper,(45) 1960; J.B. Henson (46) және т.б.1960 ).Өсірілетін ортада
микроорганизмдердің өсуі кезінде екі формасы: гемолитикалық және
гемолитикалық емес түрі анықталған (G.W. Pugh, D,E Hughes. 1968) .
Зерттеушілер мезгіл сайын эксперементті түрде тузызып отырды , Moraxella
bovis-тің таза өсіндісін сау ірі қараның конъюнктивиалды қапшығына енгізу
арқылы (Е.М. Baldwin, 1945; B.S. Cooper, 1960; J,B. Henson, L.C.
Grumbles, I960) . Жануарларды осы әдіспен зақымдау барысында індетті
кератоконъюнктивитке сәйкес келетін зақымдау пайда болған (J.B. Henson
1960) . Бірақта басқа тәжирибеде Moraxella bovis-тің таза өсіндісінің
бірнеше түрінің инокулятымен ірі қараны зақымдағанда инфекция
дамымаған.(H.Farley. 1950) . Тәжірибелік негізде диплобациллярлы
кератоконъюнктивиттің дамуы ультракүлгін сәуленің әсері анықталған(D.E.
Hughes және т.б., 1965, 1968; G.W, Pugh, D,E, Hughes, 1968) . Бес жыл
бойы далалық тәжірибе барысында табындағы ауру мал санының анықталуы мен
табиғи ультракүлгін сәуленің қарқындығы арасында жағымды корреляция
анықталған(D.Е. Hughes және G.W- Pugh, 1970).
Бұл мәліметтерді ескере отырып , ірі қара малдың бактериологиялық
этиологиялы індеттік кератоконъюнктивиттінің себебі Moraxella bovis пен
күннің ультракүлгін сәулесі патологиялық әсері деп табылды.
Бірақта ірі қараның диплобациллярлы кератоконъюнктивиттің сезімтал
жануарларға экссудат немесе зақымдалған көзден ақпа арқылы , табиғи
таралуы жолдары көп уақытқа дейін шешілмеген болатын. G.W. Pugh және т.б.
(1986) бұл аурудың негізгі тасымалдаушысы Musca autumnalis шыбыны
анықталды. Басқа авторлар (К.Е. Кореску және т.б. 1986) жанасу арқылы
таралатындығын көрсетті.Кейбір ірі қара мал даралары қыс айлары кезінде
қоздырғыштың тасымалдаушысы болуы ықтимал . Көктем және күз айларында
далалық және бөлмелік шыбындар зақымдалған көзден жастық сұйықтықты жеп ,
одан кейін сау малға қонып микроорганизмдердің механикалық тасымалдаушысы
болады. Сонымен қатар тасымалдаушы фактор болып мұрын ақпасы болуы
мүмкін.
Конъюнктивиалды қапшықтан шайылыған экссудат , экскреттер және
бактериялар мұрын-жастық канал арқылы мұрын қуысына түседі.Зақымдалған
тамшылар қатты тыныс алғанда және жөтелгенде ауаға таралып басқа
жануарлардың көзіне түседі.Қасыну және басқа малдарды сүзу инфекцияның
таралу жолы бола алады. А.Ф. Русинов (1987) індетті кератоконъюнктивит ,
тек сыртқы ортаның жағымсыз әсерінен ( ультракүлгін сәулемен сәулелендіру
, құрғақ және ыстық ауа райы , жел , щан және т.б.) конъюнктива мен
қасаң қабықтың резистентілігінің төмендегенде Moraxella bovis-тың дамуына
жағдай туындайтындығын анықтаған. Ол сонымен қоса Moraxella bovis басты
рольге ие болып , секундарлы инфекцияны тудырады.Конъюнктивиалды
қапшықтағы шартты-патогенді микрофлора індеттік процессті асқындырып,
іріңді қабынуды тудырады.
Г.Б. Дегтяров (47) , К.Ф. Петров және Ф.Л. Гаджибалиев (1965)
індетті кератоконъюнктивит лептоспирозбен ауырған ірі қара мен жылқыда
дамитындығын анықтаған. Бірақта М.В, Плахотин, В.И. Захаров және Р.С.
Алахвердиев (48) (1966) жүргізген зертеулеріне сәйкес
кератоконъюнктивиттің лептоспироздық этиологиясы расталмады.Зерттеу
барысында ауру малдардың конъюнктивасы мен қасаң қабығынан алынған сөл ,
жағындыларда және сонымен қатар микроаглютинация реакциясымен тексергенде
лептоспироз табылмаған. Бірақта авторлар лептоспироздық зақымдау мен
қатар басқа себепті жаппай кератоконъюнктивитті жоққа шығармайды.Әйтседе
ірі қара мен жылқының лептоспирозының ауыр түрі конъюнктивитпен қатар
жүруі теріске шығарылмайды(Ю.А. Малахов, 1992) . Жылқыларда
лептоспироздың асқыну ретінде кезен сайын жүретін офтальмияны келтіреді
(көздің кезен сайын қабынуы ) (Ю.А. Малахов (49), 1992).
Кератоконъюнктивиттің қоздырғышының бактериялық емес қоздырғышын
табу мақсатында конъюнктива мен қасаң қабықтың эпителийлері
зерттелді.1931 жылы онтүстік ірі қараның қабынған конъюнктивасы мен қасаң
қабығынан J.D.Coles (50) риккетсияны тапты.Бұл микроорганизмдер көздің
кілегей қабаты мен қасаң қабақтың эпителий торшалында әртүрлі енулер
түрінде немесе торшалардын ыдырауынан кейін кездескен.Осылай келе бұл
микроорганизмдер кератоконъюнктивиттің қоздырғышы бола алатындығы
анықталды.
M.B. Рево (51) , Г.Ф. Панин (52) (К.А. Фомин (53), 1968), К.А,
Дорофеева (54) (1969) және басқалар, Ricolesia bovis (Ricketsiae
conjunctivae) ұсақ , полиморфты 0,5 тен 1 мкм өлшемдегі , кокко- , диск-
және таяқша түріндегі (коккатәрізді 0,3-0,6 мк өлшемдегі , ұсақ таяқша
тәрізді (0,7-0,8 мк) және ірі таяқша тәрізді (0,8-1,2)) микроорганизм.
Аурудың бастапқы кезенінде ірі риккетсиялар , кешірек ұсақтары
анықталады. Г.Ф. Паниннің (1953) жұмыстарына сәйкес риккетсиялар 0,6-0,8
мк фильтрлерден өтіп кетеді.
Ауру малдың конъюнктивиалды қапшығынан алынған , сонымен қатар
өсірілген (6-7 күндік тауық эмбрионында өсіріледі) риккетсиялармен кейбір
авторлар мүйізді ірі қараның төлдерінде қолдан кератоконъюнктивитті
тудыра алды ( И.А. Фарзалиев, 1964; (55) М.В, Плахотин (2)және басқалар,
1968). Риккетсияның кез-келген түрін көздің алдынғы камерасына керекті
суспензиямен енгізгенде П.Ф, Здродовский (56) және Е.М Голиневич (1972)
қояндар мен теңіз шошкаларында риккетсиозды инфекцияның көздік түрін
тудыра алды .
Табиғи жағдайда риккетсиозды кератаконъюнктивитке барлық
жанурлардың түрі сезімтал (Г.Ф. Панин,(52) 1953; К.А. Дорофеев, 1954;
Р.С. Алахвердиев және Г.С. Ахаев (57) , 1973; А.В. Ляушкин. M.И. Рыков,
И.М. Крючков (58), 1973). К.А. Фомин (1968) риккетсиозды
кератоконъюнктивит әртүрлі жануарлардың түрін ұстайтын шаруашылықтарда
таралады , бірақ көбінесе жануарды бір түрі ғана ауырады деп тұжырымдады.
Мысалы: қойлар зақымдалса , олармен бірге жайылып жүретін ешкілер
зақымданбаған. Немесе шошкалардың жаппай кератоконъюнктивитінде , ірі
қарада ауру анықталмаған және керісінше. Бұл ерекшелік автордың тұжырымы
бойынша қоздырғыштың түрлік ерекшелігімен түсіндіріледі.
С.H.Gallaher (1954) , G.Cantin (1956) , A.Voigt , O.Dictz (1962)
Rickettsia conjunctivae және Moraxella bovis ірі қараның індетті
кератоконъюнктивиті дамуында бірін-бірі ассоциалайтындығын жоққа
шығармайды. Осы уақытта M.Miller , H.Liebermenn (1961) Германияда барлық
жағдайда тек қана R.conjuntivae bovis тапқан. Риккетсияның басты ролін
Р.Faye , A.Chorton (1962) В.П.Громов (59) , И.И.Вершинин Н.А.Подшивалов
(60) (1963) және басқалар көрсеткен.
Көптеген зеттеушілер риккетсиозды кератоконъюнктивитпен ірі қараның
3 айлық және одан жоғары жастағы төлдері зақымдалатындығы анықталған.
Ересек жануарлар сирек ауырады (М.В, Плахотин, Р.С. Алахвердиев, Е.П.
Копенкин, 1971). А.Ф. Русиновтың (61) (1965) мәліметтеріне сәйкес
инфекцияның басты көзі болып ауру мал есептеледі. Риккетсиозды
кератоконъюнктивиттің қоздырғышы Moraxella bovis сияқты конъюнктивиалды
сұйықпен және мұрын шырынымен сыртқы ортаға шығады. Жанарлар тікелей
жанасу кезінде , сонымен қатар ауа-сілекей арқылы таралады. Көптеген
авторлар (В.С, Федосеев, Ж.М, Исимбеков, Р.Д. Даутбаев (62) , 1973)
шыбындар санының маусымдық тербелуі мен малдың риккетсиозды
кератоконъюнктивитпен зақымдалуында байланысты тауып , сонымен қатар
шыбындар суспензиясымен сау малды зақымдау сәтті өткеннен соң ,
синонтропты шыбындар , оның ішінде Musca domestica керекті жағдай
туғызғанда риккетсияның механикалық тасымалдаушысы болуы мүмкін екендігін
анықтады.
М.В. Плахотин, Р.С. Алахвсрдиев, Е,П. Копенкин (1971) ірі қара
малда риккетсиозды кератоконъюнктивиттің пайда болуына көздің кілегей
қабығына механикалық және химиялық тітіркендіргіштер ( шаң , құрғақ шаңды
азықтар, ауада қалыптан тыс аммиак пен басқа газдардың болуы , жоғары күн
сәулеленуі ) және басқа факторлар организмнің тұрақтылығын төмендетеді .
Қалыптағы көздің сыртындағы микрофлора риккетсиоз кезінде секундарлы
инфекцияның ролін атқарып , бұл ауруды барысын асқындырады.
Біздің елде риккетсиозды кератоконъюнктивиттің себебін ,
патогенезін және емдеуін П.П.Гатин, Б.К.Ильясов (64) (1970 ж) Б.К.Ильясов
(2003-2004 жылдар) (63) . Олардың зерттеуі бойынша көзге ұнтақты себу
немесе 0.5% новокаин ерітіндісінде ретробульбарлы кеңістікке енгізу үлкен
емдік нәтиже берген.
Кейбір жағдайларда инфекциялық ринотрахеит жіті конъюнктивит пен
кератитті тудырады ( Е.П. Копенкин , 1988 ) . Бұл ауруды қоздырғышы
герпес-вирус тобына жатады. Ауру ірі қараны зақымдап , әсіресе мал
басының тығыз болғанда кездеседі.. Бұл фактор мал санының қайтара
зақымдалуында маңызды. Вирус тыныс алу жолдарының , жыныс мүшелерінің
мен көздің кілегей қабығында мекендейді. Осының салдарынан ринотрахеит
вирусымен зақымдалуының респираторлық синдромы мен жыныстық мүшелерден
қатар конъюнктивит болып саналады. Кейбір жағдайларда конъюнктивит
аурумен зақымдалудың жалғыз белгісі болуы мүмкін (D.E. Hughes и др.,
1964; В. Анспай (65), 1970). Бір жасқа дейінгі төлдердің бір табынында
конъюнктивит 60-70% тіркелуі мүмкін. Респиратолық инфекцияның белгілері
жоқ , бірақта вирус мұрын және жыныстық сөлдерден анықталады (F.R,
Abinati, G.J. Plumer, 1961)
В.Анспай індеттік ринотрахеит кезінде екінші реттік бактериалды
инфекция кілегейлі-іріңді экссудатты тудырып және патологиялық процесстің
қасаң қабына өтуіне ықпал етеуін көрсеткен.Асқынып кеткен жағдайда көздің
Moraxella bovis тудыратын індеттік кератоконъюнктивитінен айыру өте
қиындығын көрсетті.. Бірақта басқа зерттеушілер вирусты конъюнктивитке
қасаң қабықта тұнба пайда болуымен ерекшеленетіндігін байқаған (T.D.St.
George, 1965 (66) ). Бұл Herpes bovis вирусының қасаң қабықтың
эпителийлеріне цитопатогенді әсерін көрсетеді.
Жануарларда хламидиялар тудыратын кератоконъюнктивит жиі тіркеліп
отырады. Аурудың қоздырғышы Chlamidia psittaci. Көбінесе ірі қара мен
ұсақ мүйізді мал аурады. Хламидия ауру және жазылған малдың көз қабының ,
мұрынның бөлінетін эпителийлерінде , жастың құрамыда кездеседі. Бұл
облигатты торша ішілік тоғышар , торшалардың ішіне енулер түзеді.
Хламидии риккетсиялармен ұқсас : екеуінде де қабықша ; ДНК мен РНК бар;
қарапайым бөлінумен көбейеді; бір түрлі антибиотиктерге ,
сульманиламидтерге сезімтал; грамтеріс. Олардың арасында айырмашылықта
бар. Көбею кезінде хламидийлер аралық түр ретінде инициальды денешік ,
одан кейін – элементарлы және ретикулярлы денешіктер пайда болады.
Сонғылары ең ірісі , бірақ індеттік элементарлы денешіктер болып келеді.
Ал риккетсияларда барлық түрлері індетті.
Хламидиозға барлық жастағы жануарлар сезімтал . Ауру жанасу , бірін-
бірі жалағанда , күту құралдары , түшкіру , жөтел , шыбындар арқылы
таралады. Негізінен хламидийлік індет жергілікті сипатқа ие болады.
Хламидиоз бірінші кезекте тыныс алу , асқорыту мүшелерін және көз қабығын
зақымдайды. Хламидиялік инфекция таза түрде аурудың басталуы кезінде ғана
кездеседі.Көз қабығының кілегейлі қабығына әсер ету арқылы басқалай
микрофлораның дамуы жағымды ықпал етеді (И.Л. Обухов, 2000). Осының
салдарынан аралас немесе екінші реттік инфекция пайда болып , таза
хламидииліден ауыр өтетін түрге ауысады. Кейбір зерттеушілердің
хабарларына сәйкес кератоконъюнктивитпен ауырған малдың көзінен
бактериологиялық зерттеу кезінде бір уақытта Chlamidia psittaci және
Moraxella bovis тапқан (М. Travnicek, Т. Dravccky, L Balascak, 1982)
Ласкина О.М. Көздің зақымдалуымен өтетін аурулардың жинақ кестесі
қызығушылық тудырады (67).
Кесте 1
Көздің зақымдалуымен ірі қараның көзінің зақымдалуымен сипатталатын
аурулар
Аурудың түрі Қоздырғыш Көздің зақымдану сипаты
Хламидиялық инфекция Chl.Psitassi Конъюнктивиттің барлық
түрі
Пастереллез P.multocida Серозды конъюнктивит
P.haemoltica
Микоплазмалық инфекция M.mycoides Серозды конъюнктивит
Ку-қызбасы C.Burneti Конъюнктивиттің барлық
түрі
Індетті R.conjunctivae Конъюнктивиттің
кератаконъюнктивит кераконъюнктивитке
ауысатын түрі
Риновирустық инфекция Picornaviridae Серозды конъюнктивит
Вирустық диарея Togaviridae Конъюнктивиттің барлық
түрі
Эфемерлы (үш күндік) Rabdoviridae Конъюнктивиттің барлық
қызба түрі
Оба Paramyxoviridae Конъюнктивиттің барлық
түрі
Парагрипп-3 Paramyxoviridae Серозды конъюнктивит
Респираторлы-синтициалдParamyxovi ridae Серозды конъюнктивит
ы инфекция
Аденовирусты инфекция Adenoviridae Серозды конъюнктивит
Індетті ринотрахеит Herpesviridae Конъюнктивиттің барлық
түрі
Қатерлі катаральды Herpesviridae Конъюнктивиттің
қызба кераконъюнктивитке
ауысатын түрі
Инвазиялық кератоконъюнктивит. Инфекциялық кератоконъюнктивиттер
сияқты бұл жаппай жануардың конъюнктивасы мен қасаң қабығы зақымдайтын
ауру. Аурумен көбінесе ірі қара мал зақымдалады.
Аурудың қоздырушысы нематода – телязии Thelaziidae тұқымдасына ,
Spirurata тармақ астына жатады ( В.Е. Соколов (68) , 1987) . Ауруды кейде
көздің телезиозы деп атайды . Әр жануарды түріне телезиоздары өзіне ғана
тән.Қазіргі уақытта телязийлердің үш түрінің биологиялық айналымы
сипатталған: Thelazia rhodesi , Thelazia guloza , Thelazia skrjabini.
Телязийлер бір-бірінен морфологиялық белгілер бойынша ерекшеленеді (Н.И.
Крастин,(69) 1948, 1957)
Th. Rhodesi- ең кен таралған және патогендігі жоғары түрі. Ол сары-
сабан түсті . Нематоданың ұзындығы 11-20 мм. Гельминтің кутикуласы
көлдененінен сырылған және тіс тәрізденген. Баланқұрттың ұзындығы 0,2-
0,25 мм . Басқы шеті жуандаған. Құйрықтық шеті ланцет тәрізді . Өлген
баланқұрттар ай тәрізді болады. Әдетте паразит конъюнктивиалды қапшықта ,
жиі үшінкі қабақтың артында шоғырланады.
Th.gulosa- үлкен ауыздық капсуласы бар және айшанақ тәрізді формада
болады. Аталығының ұзындығы 5,3-9,1 мм , аналықтікі 5-16 мм . Жас безінің
жас шығаратын өзегінде шоғырланады. Th.gulosa баланқұртының ұзындығы 0,25-
0,26 мм . Бастық шеті қиылған , жуанданмаған.Өлген баланқұрттар түзу.
Th.skrjabini – сарғыш-сабан түсті домаланған шеттерімен. Кутикуласы
сәл ғана сызылған. Аузында еріні жоқ.Ауыз капсуласы өте кішкентай ,
біртіндер негзіне қарай кенейеді. Екі латеральды және төрт субмедиальды
бастық емізікшелері бар. Аталығының денесінің ұзындығы 5 тен 9 мм , екі
спикуласы бар.Аналығының ұзындығы 11-19 мм . Аяқ жағында екі жұп
емізікшелері бар. Th.skrjabini баланқұрттары ұзындығы - 0,23-0,24 мм .
Бастық ұшы кенейген. Өлген баланқұрттар түзу.Тоғышардың бұл түрі де жас
шығаратын өзекте шоғырланады және сирек конъюнктивиалды қапшықта
шоғырланады.
Бұл нематоданың даму циклын Н.И.Крастин 1948 жылы ашқан. Бұл
тоғышардың аналықта шоғырлану орнында тірі баланқұрт тауып , ол
конъюнктивиалды қапшықта шоғырланады. Баланқұрттың одан кейіегі дамуы
аралық иелерінде өтеді. Аралық иесі Musca туыстасының бірнеше түрі
болады. (Н.И. Крастин, 1957). Шыбындармен жұтылған баланқұрттар шыбынның
жұмыртқалық фолликуласына еніп , бір айда инвазиялық кезенге жетіп , одан
кейін жәндіктің басына барып , тұмсығында орналасады . Зақымдану
зақымдалған шыбынның көздің ылғалды конъюнктивасымен жанасқан кезде
болады.Тоғышарлар конъюнктиваға түсіп , өзінің шоғырлану орнына
барады.Жас телязийлер мамыр , маусымда пайда болады. Дамыған баланқұрттар
тамыздың екінші жартысында пайда болады. Бір генерацияның телязийлері
көзде 10-11 ай өмір сүреді , одан кейін көзді тастап , жаңа
баланқұрттарға орнын береді , яғни қоздырғыштар көзде келесі жылдың
жазына дейін болады. Осы келе , шаруашылықтар телязиз бойынша сәтсіз
болып келеді.
Горцевский С.А. мәлімдеуі бойынша алғаш бұл тоғышар құртты 1827
жылы Десморест (Desmorest) сипаттап жазған және ол гельминтті Filaria
rhodesi деп атаған.
Ladouceur СА., Kasacos K.R, мәліметтері бойынша, АҚШ-та мүйізді ірі
қарада, 3-7 жас аралығында, ең жоғары залалдану белгіленген, 8 жастан
жоғарыларында телязиялар анықталмаған.
Burnett H.S., Parmelee W.L., Lee R.D., Wagner E.DJ. телязиялардың
аралық иелерінің дамуын зерттеу бағытында АҚШ-та Калифорния штатында
Fannia canicularis және F.benjamini шыбындарын эксперименттік жолмен Тһ.
Californiensis залалдандырып оның дамуын бақылаған.
Сонымен қатар, Осипов А.Н Москва облысында мүйізді ірі қараның
телязиозбен залалданған ошағында жайлау шыбындарының зақымдану деңгей-ін
анықтау кезінде Musca autumnalis негізгі аралық иесі екендігін анықтаған.
Ауланған 684 дана шыбынның 7-де (1,0%) телязия дернәсілдері табылған.
Олар шыбынның түмсығында, басында, кеудесінде және құрсағында орналасқан,
Барлығы-34 дернәсіл. Шыбындардың залалдануы маусым, шілде және тамыз
айларының басында 1,9 – 2,7 пайызды кұраған (Th. Gulosa)
Диков Г.И., Сабаншиев М.С., Сулейменов М.Ж. Th. Lacrimalis жылқының
көз жасының өзектерінде тоғышарлық тіршілік етеді. Аталықтарының ұзындыгы
8-10 мм, ені 0,3 мм. Аналық телязиялар ірілеу үзындықтары 14-48
милиметрге жететіндігін айтады.
Аллергиялық кератаконъюнктивит . Көздің аллергиялық сипаттағы
жаппай зақымдануы.Негізінде полиноздар (поллин-лат. тозаң) себеп
болады.Поллиноздар көп уақыт бойы белгілі , бұрын оны шөптік безгек деп
аталған. Мұнда жануарлардың организімі гүлдеп жатқан өсімдіктердің
тозанымен сенсибилизацияланады. Өскін тозаң өте ұсақ , сондықтан
айтарлықтай қашықтыққа таралады. Аллергиялық процесс конъюнктивада ,
қасаң қабықта , қантамыр жүйесінде , торлы қабатта немесе көздің бірнеше
бөлігінде басталуы мүмкін.Мұндай тұтастай аурудың пайда болуы көздің
әртүрлі бөліктерінің бір уақытқа сенсибилизациялануымен , мүмкін
анатомиялық бірігейлі болғандықтан процесстің бір бөліктен екіншісіне
ауысуымен байланысты. Жиі аллергиялық көздің ауру конъюнктивит пен
кератитпен немесе кератаконъюнктивитпен сипатталады (B.Н. Авроров, 1991).
А-гиповитаминозды кератаконъюнктивит . Ауру мал азығында каротиннің
жетіспеушілгі салдарынан мал организмде А-витаминіне айналдыру мүмкіндік
болмауы , осы үшін зат алмасудың бұзылуына , асқорыту жүйесі мен бауырдың
ауруына алып келеді. Көздің жаппай кератитпен зақымдалуын C.Kaufman (70)
(1977) қызылша мен арпа сабанымен азықтандыратын ірі қара шаруашылығында
кездескен. А-гиповитаминозды кератаконъюнктивит туралы W.G. Huber, G.S,
Smith (1963), А.Ф. Русинов (1987); J. Van Donkergoed, E.G. Clark (71)
(1988) және басқалар хабарлаған. Гиповитаминоз А жиі азықтарды дұрыс
сақтамай салдарынан каротиннің басым бөлігі жоғалуына пайда болады.
Жануардың авитаминоздық жағдайына байланысты клиникалық көріністерге тура
пропорционалды (К.А. Фомин, 1968). Ауру көбінесе созылмалы сипатта
болады. Г.А. Щурович ( А.В. Авроров, В.Н. Червапев 1997) бойынша мал
санының 9-дан 12 %-ға дейінгісі зақымдалады.
1.2 Кератоконъюнктивиттерді емдеу және алдын-алу.
Конъюнктива мен қасаң қабықтың қабынуының патогенезінде екінші және
шешуші себеп инфекция болады. Ол аурудың бірінші себептік немесе басқадай
организмнің трофикасының бұзылуында дамиды. Осыдан келе шартты-патогенді
және патогенді микрофлораны басу аурудың патогенезінің басты
механизмдерін жою этиотропты емнің басты мақсаты . Кератоконъюнктивит
кезінде микроорганизмдерге бактериостатикалық немесе оданда жақсы
бактерицидтік әсерді фармокологиялық заттарды қолдану қажеттілігі
туындайды
1938 жылы Г.Догмак p-sulfamylchuysoididine антибактериалды
қасиеттерін зертеген үшін Нобель сыйлығын алды. Көз ауруының инфекцияның
емдеуді түбегейлі ауыстырған жетістік , сульфаниламидтерді енгізу болды
(И.Е, Мозгов, 1948; В Л. Громов және басқалар , 1963; СЛ. Мнхнюк, 1966;
К.А. Фомин, 1968; Н,С, Баженов, В.Н. Еарзеиков, 1969 ) Жағымды нәтижемен
індетті кератаконъюнктивит кезінде фурациллин ерітіндісін (1:5000) В И.
Веселов (1963), A.Н. Голиков и С.Т. Шитов (72) (1963),ұсынды , бірақта
Н.С. Баженов (73) (1969) керекті нәтижені алған жоқ.
Екінші маңызды қадам ретінде антибиотиктердің ашылуы болды.
Жануарлардың кератитті мен конъюнктивитің антибиотикпен емдеу 1947 жылы
A.M. Растегаевой (74) и А.П. Прокофьевым пенецилинді қолданудан басталды.
Жылдар өте келе антибиотиктердің арсеналы көбейе түсті. Антибиотикті
тандау , қоздырушысының түріне және оның әртүрлі антибиотиктерге
сезімталдығына байланысты екені мәлім.Қандайда бір антибиотиктің
кератоконъюнктивиттің өзіндік қоздырушысына немесе екінші реттік
микрофлораға әсер ету туралы мәліметтер әртүрлі және қарама-қайшы .
Пенициллин іріңді қабыну процесстерін емдеуде және аурудың алдын-
алада оң қасиеті бар.
В.А. Форгумный, И.К. Капустин (75) (1961); В Л. Барзенков (1963); В
П. Веселов (1963); В.П. Громов, И.И. Вершинин және басқалар (1963); H.C.
Баженов және басқалар. (1969); М. Ока (1976) баяндауы бойынша
конъюнктивит пен кератитті емдеуде пенициллин қолданудың тиімділігін
көрсетті. В.Н. Авроров и А.В. Лебедев (1985) пенециллиннің гемото-
офтальмиялық кедергі арқылы нашар өтеді , сондықтанда көздің ішіндегі
мөлшері емдікке сәйкес келмейтіндігі туралы ескерті. К.А. Фомин (1968)
ірі қараның індеттік кератаконъюнктивит кезінде қолданатын
антибиотиктердің ішінде ең төмен нәтиже бергендігі туралы мәлімдеді.
Ірі қара малдың M. Bovis тудыратын індетті кератоконъюнктивиті
кезінде кейбір зерттеушілер хлорамфениколды (левомицитин) ( К. Эльце және
басқалар, (76) 1977; J.R. Blogg (77) , 1991; E.L. Dueger (78) және
басқалар, 1999) немесе клоксациклин бензатинді (L.W. George 1989; J.
Diagneault, L.W. George, 1990) қолдануды ұсынды.Левомицитин грамон ,
грамтеріс бактериялар , риккетсиялар , спирохетталар және кейбір ірі
вирустарға сонымен қоса пенициллин , стрептомицин , сульфаниламидке
төзімді штаммдарға әсер етеді.Конъюнктивиттерді , кератиттерді ,
блефариттерді емдегенде 1-10% линимент немесе 0,25% сулы ерітіндісін (
көз тамшылары ) қолдануға болады. Бірақта жергілікті аллергиялық реакция
тудыруы мүмкін
Сентомицин- синтетикалық препарат , әсер етуші негізі левомицитин.
Оны 1 , 5 , және 10 % эмульсия ( линимент) және басқа дәрілік формада
іріңді кератиттерді , риккетсиозды кератоконъюнктивиттерді емдеу және
алдын-алу үшін қолданылады. (В.И. Захаров, 1962; В.Н. Барзенков, 1963; M.
В. Плахотин, В.И. Захаров, Р.С. Алахвердиев, 1966; Р.С. Алахвердиев,
1968; К А, Фомин, 1968 ).
Көптеген авторлар тетрациклиннің инфекцияға қарсы әсер етуі туралы
айтады (Н.А. Подшивалов, 1968; В.Д. Гуневый, 1969; К.Эльце, Х.Мейер, Г.
Шгейнбах, 1977; J.A, Smith, L,W. George, 1995). Өзінің әсері бойынша ол
барлық микробтарға , сонымен қатар риккетсияларға және кейбір вирустарға
әсер етеді.В.Н.Авроров и А.В.Лебедев (1985) тетрациклин барлық
антиботиктердің ішінде көздің кілегейлі қабығына ең жақсы сінетіндігін
көрсетті.
Малдәрігерлік афтольмологияда көздің ішкі жағындағы іріңді қабынуды
, конъюнктивитті , кератитті емдеуде биомицин мен дибиомицин қолдану
жақсы нәтиже болды. Олар әртүрлі микробтарға , риккетсияларға және кейбір
вирустарға әсер ететін кең спектрді (В.И. Захаров, 1962; Е.М. Мастыко
және басқалар; 1967; Н.А. Подшивалов, 1967; Р.С Алахвердиев, 1968; Н.С
Баженов, В.Н. Барзенков, 1969 және басқалар.).
Антибиотиктің тиімділігіне енгізу тәсілі әсер етеді. В.Г. Андриасян
(1988) ірі қараның індетті кератоконъюнктивиті кезінде тәулігіне 1 рет 6
күн бойы бұлшықетке тетрациклинді енгзізгенде үлкен тиімділікке жеткен.
А.И. Дрончак (1972, 1973) ірі қараның іріңді кератоконъюнктивиті кезінде
антибиотиктерді интракаротидті енгізуін ұсынды. Жергілікті қолдану ,
мысалы морфоциклін тек қана конъюнктивадағы іріңді процесске ғана , ал
қасаң қабықтағы іріңді қабынуға әсер етпейді. Антибиотиктерді мойындырық
артериясына енгізудің қиындығына байланысты тәжірибеде қолдануға
мүмкіндік жоқ.
Н.А. Подшивалов (79) (1968) антибиотиктердің балық майы мен
поливинил спиртіндегі ерітінділері суда ерітілген майлар және эмульсиямен
салыстырғанда артықшылыққа ие: конъюнктивиалды қапшықта жоғары шоғырлану
мен ұзақ әсері ; көз сұйықтығына жоғары сіну ; көздің тіндеріне қоздырушы
әсердің болмауы. Сонымен қатар балық майын жергілікті қолданғанда , майлы
зат болғандықтан қасаң қабықтың кеуіп кетуіне жол бермейді , осыған
байланысты оны А-гиповитаминозы кезінде қасаң қабықтың ксерозын алдын-алу
үшін қолданады.
Гелмгольц атындағы мемлекеттік көз ауруларының университеті ,
Полимерлер институты және МВА-ның жалпы және жергілікті хирургия
кафедрасы (1977 , 1978 ) жануарлардың кейбір көз ауруларын емдегенде
емдік қабыршақты қолдануды ұсынды (КЕҚ).
Қабыршақтың полимерлік негізіне қосылған антибиотиктер ,
сульфаниламидтер және т.б. Фармокологиялық және биологиялық заттар ұзақ
әсер етеді. Бұл оларды емдік мақсатта 3 күнде 1 рет қолдануға мүмкіндік
береді. Кейбір жағдайларда конъюнктивит , үстіртін кератит , риккетсиозды
кератоконъюнктивиттің серозды -катаральды кезенінде қабыршақты
конъюнктивиалды қапшыққа бір рет енгізген кезде жазылады. Рикетсиозды
кератоконъюнктивиттің келесі кезендерінде 3 күн сайын қабыршақты 2-3 рет
қолдану жеткілікті болады. Малдәрігерлік мақсаттар үшін екі өлшемдер
ұсынған: бұзау , қой , ит – 9*4,5*0,35мм , сиыр мен жылқыға -013*9,0 ;
13*0,5 мм.
Полимер дәрілік заттардың антимикробтық әсерін ұзартып - ұзақ уақыт
бойы антибиотиктердік терапевдік дозасын сақтап, конъюнктива мен қасаң
қабықтың регенерациясын тездетеді.
Әртүрлі антибиотигі бар көздің емдік қабыршақтары ірі қараның
жаппай көздің зақымдалуы кезінде M.B. Плахотинмен және басқалар , (1977);
риккетсиоздыда Р.С. Алахвердиевпен (1977 , 1978, 1980), телязиозды және
диплобацилярлы кератоконъюнктивите E.П. Копенкинмен (2000) ұсынылды .
Инфекциямен сәтті күрес , көптеген авторлардың тұжырымы бойынша
негізгі инфекцияның көзі мен интоксикацияны жою арқылы жүзеге асады,
сонымен қоса жүйке жүйесін қорғаушы әдістер мен тәсілдер маңызды. Осы
бағытта негізгі жетістік ретінде новакаин тежеуін енгізуді айтуға болады.
Зерттеушілермен новокаиндік тежеудің әдістері жасалынып және әсер ету
механизмі анықталған. Осы арқылы емдік жұмыстың тиімділігін артыруға
мүмкіндік туды.
А.В.Вишневский (80) көптеген клиникалық материалды сараптау
негізінде – инфекциямен тудырған кез-келген ауруда , макро- және
микроорганизмдер арасындағы қарым-қатынас басым жағдайда жүйке жүйесімен
анықталады деп есептеген. Қандайда болмасын организмдегі қабыну процесі
жеке болмайды және жеке қаралмайды. Қатты тітіркендіру мүмкіндігін
әрқашанда ескеру қажет, жүйке жүйесінің артық қозуы, ми қабаттарының
жылдам қажуы , осының салдарынан қабыну процесінің дамуы , сонымен қатар
қабынудың шешілуіне , одан сайын асқынуына немесе оның толығымен
басылуынада байланысты.
Аурулардың көпшілігінің негізінде жүйке-дистрофиялық процесстер
жатуына байланысты А.В.Вишневский барлық емдік шараларды жүйке жүйесін
қатты тітіркенуден қоғау мақсатында ойластырған. Осы мақсатта ол новокаин
тежеуінің әртүрлі нұсқалары ойлап табылған. Ол новокаин тежеуінің
механизімінде жүйке жүйесіне екі жақты әсерін негізге алған: бір жағынан
өшіру , яғни тасымалдаушылар арқылы орталық жүйке жүйесіне қажытатын және
әлсірететін қатты және өте қатты қозуларды үзу . Басқа жағынан қатты
қозуды оның қуаттандыратын әлсіз қозуға ауыстыру.С.П.Протопоповтың
мәліметтері бойынша новокаин тежеуінің емдік әсері өшіру арқылы емес ,
тежеуден кейінгі қызметтік қасиеттерінің жақсарумен сипатталады. Ол
сонымен қоса жүйкенің парабиотикалық күйін тек қана парабиоздың ошағында
ғана емес , онымен қоса зақымдануыдан тыс әсері новокаин инъекциясын ауру
ошағынан тыс қолдануға мүмкіндік береді.
А.В. Вишневскийдің идеясы малдәрігерлік хирургтар арасында
толығымен түсініліп , қолдауға ие болды. Жүйке жүйесінің нововокаин
тежеуі , жұқпалы емес аурулардың патогенетикалық терапия әдісі ретінде
малдәрігерлік тәжірибеге нық кірді. Ен біріншіншілерді қатарында
малдәрігерлік хирургияға И.Я. Тихонин (1939) енгізе бастады ,
паранефральды тежеудің жасау техникасын сипаттап және қолдану
көрсетілімін шығарды. Ол сонымен қатар новокаиннің организм мен тіндерге
көптеген әсерін ашты. Осыдан кейін жүйке жүйесінің тежеуінің әртүрлі
әдістерін басқада авторлар ойлап таба бастады- И.А.Федотов, В.Т. Кулик, В
.К. Хохлачев, В.В. Мосин, Н.А. Уразаев, Б.А. Башкирцев, И.И. Магда,
Д.Д.Логвинов, И.И. Воронин.
Конъюнктива мен қасаң қабықтың қабынуы кезінде патогенетикалық
терапия ретінде көптеген әдістер ойлап табылған. 1952 жылы П.П.Гатин (81)
көз асты новокаин тежеуін ұсынды. Автордың және басқалардың көрсетуі
бойынша көз асты каналының құрылысы және орналасуының анатомиялық
ерекшелігіне байланысты көзасты новокаин тежеуін қолдану ірі қарада
тиімділігі төмен жылқымен салыстырғанда . П.П.Гатиннің блокадасын
Б.К.Ильясов жетілдірген методикасы бар . Оның ерекшелігі новокаин
ерітіндісінің өзгеруі мен ассоцияланған антибиотиктерді қолдануда болып
тұр.
В.Н. Авроров (82) (1966)көз алмасының аржағындағы кеңістікті 0.5%
новокаин ерітіндісімен ретробульбарлық тежеуді ұсынды.
Спиртті-новокаинді ерітіндімен периневральды иньекциялар
қызығушылық тудырады. Периневральды спирттік-новокаиндік инъекция спиртің
концентрациясына байланысты біліктік цилндрлердің және шванновтық қаптың
әртүрлі денгейдегі дегенерациясын тудырып , ауру реакциясын жойып , бірақ
тежелген жүйкенің аймағында трофикалық бұзылыстар тудырады. Сонымен қоса
спирттің 20%-дан төмен 0,5% новокаин ерітіндісімен перенерральды тежеу
ұзақ уақытқа жансыздандырып (3-4 тәулік ) , зақымдалған жердің қан
айналымын жақсартады , қантамырлық спазмдарды жояды , трофиканы жақсартып
, регенеративті үрдістерді күшейтеді ( М.В. Плахотин және А.Н. Голиков,
1961).
Г.Л Бурчуладзе (83) (А.Н. Голиков, ГЛ. Бурчуладзе, 1974) көздің
әртүрлі қабынуы кезінде кірпік түйінінің спирттік-новокаиндік тежуді
қолдануды ұсынады.
Кейбір авторлар (Г.С. Мастыко, Е.М. Багриновская және В.М. Лакисов,
(84) 1967)кератиттерді емдеу кезінде келесідей новокаин тежеуін ұсыналды.
Олар 5%-ды новокаин тамшыларын сезімталдығын төмндету үшін
конъюнктивиалды қапшыққа 5 мин аралықта енгізеді. Енгізгеннен соң қасаң
қабықтың және конъюнктиваның сезімталдығы тым төмендейді. Бұл жануардың
көз санылауы ашылып , үрейлену жоғалады. Кейбір жағдарларда тамшыларды 5%
новакаин майымен ауыстыруға болады. Одан кейін барып көзасты тежеуін
жасайды. Мұндай емдеу схемасын қолдану арқылы авторлар қасаң қабықтың
зақымдалынуының әртүрлі денгейін емдегенде жақсы нәтижелер алған, сонымен
қатар терең жаралы кератиттеде қолданғанда.
В.Н. Авроров және А.В.Лебедев (1985) кератит , конъюнктивит,
блефарит және кератоконъюнктивит ауру кезінде 0.5% новокаин ерітіндісін
10-15 мл дозасында көздің сыртқы бұрышына немесе жоғарғы қабақтың тері
астына 2-3 күн сайын енгізуді ұсынады. М.Ш.Шакуровтың мәліметі бойынша
қасаң қабықтың қабынуы кезінде қабақтарды новокаинмен инфильтрациялау
көзасты және ретробульбарлық тежеулермен салыстырғанда тиімдігі төмен.
Көздегі қабыну процесін емдеу кезінде анестиктіктің
ангиорецептрлерге әсер ететін новокаиннің қантамыр ішіне енгізу
ұсынылған.Сонымен қатар новокаин әсерлей бастап көздемелі органның
капилярлық жүйесіне әсер етіп , біздің жағдайда көзге , торшааралық
кеңістікке еніп , онда рецепторлық аппаратты тежеп және дәнекерлеуші
ұлпаның мембранасы мен қызмет етуші ұлпаға әсер етеді. А.К.Кузнецовтың
мәлімдеу бойынша күретамырға 0.25%-0,5%-ды новокаин енгізілуі иридо-
хориоиддттер мен кератиттердің дамуына он әсер етеді.Осындай енгізулердің
салдарынан қантамырлық жүйенің қабынуының белгілері жоғалады және азаяды
, көздің алдынғы камерасындағы ақпалар сорылып , қасаң қабық мөлдірленеді
, қабақ пен конъюнктиваның ісіктері кетеді. Емделудің клиникалық белгісі
қабыну проценінің кенеттен тоқталуымен сипатталады.
Зарипов И.З (85) түрлі ауылшаруашылық малдарындағы
кератоконъюнктивитті новокаин тежеуімен бірге озондық терапия жүргізу
арқылы емдеген.
Тихов В.К. (86) инвазиялық кератоконъюнктивитті емдеуге 10 мл
алоэны терінің астына екті . Сонымен қатар қалтарыс қуысты 2%-ды бор
қылқылды ерітіндісімен суландырып , соңынан үстіне стрептоцидті-
пенициллинді жақпаны қолданған (стрептоцид 1 г , пеницилин-5000ӘБ ,
вазелин -10 г)
Бурчуладзе Г.Л. Мүйізді ірі қарада көз ауруларында целиарлық
ганглийге спирттік -новокаиндік тежеу қолданып емдеуде жақсы нәтиже
алғанын жазады.
А.Н.Голиков және С.Т.Шитов (87) (1963) краниальды мойын
симпатикалық түйінің новокаин тежеуін (КМСТНТ) ұсынды. Авторлардың
анықтауы бойынша КМСТНТ ірі қараның , жылқының және иттің кейбір қөз
ауруларында тиімділігін көрсетті-конъюнктивит , блефарит , увеит , циклит
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz