«Семей былғары-мех комбинаты» ЖШС-дегі өндірістік шығындардың аудиті және талдауы

Жоспар

МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1. «Семей былғары.мех комбинаты» ЖШС.дегі өндірістік шығындар есебі
1.1 «Семей былғары.мех комбинаты» ЖШС.ның техника.экономикалық сипаттамасы
1.2 Өндірістік шығындар түсінігі және жіктемесі
1.3 Өндірістік шығындардың негізгі элементтерінің есебі
1.4 Өзіндік құнды калькуляциялаудың әдістері
1.5 Өндірістік шығындар есебінің шетелдік тәжірибесі
2. «Семей былғары.мех комбинаты» ЖШС.дегі өндірістік шығындардың аудиті және талдауы
2.1 Өндірістік шығындар аудитің ұйымдастыру
2.2 Өндіріс циклының аудиті
2.3 Өндірістік шығындарды талдау
3. Өндіріс шығындары есебі мен аудитін жетілдіру шаралары
3.1 Шығындар есебіндегі «Директ.кост» әдісін енгізу
3.2 Өндірістік шығындардың аудитті
Қортынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымшалар

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе
1. Семей былғары-мех комбинаты ЖШС-дегі өндірістік шығындар есебі
1.1 Семей былғары-мех комбинаты ЖШС-ның техника-экономикалық сипаттамасы
1.2 Өндірістік шығындар түсінігі және жіктемесі
1.3 Өндірістік шығындардың негізгі элементтерінің есебі
1.4 Өзіндік құнды калькуляциялаудың әдістері
1.5 Өндірістік шығындар есебінің шетелдік тәжірибесі
2. Семей былғары-мех комбинаты ЖШС-дегі өндірістік шығындардың аудиті
және талдауы
2.1 Өндірістік шығындар аудитің ұйымдастыру
2.2 Өндіріс циклының аудиті
2.3 Өндірістік шығындарды талдау
3. Өндіріс шығындары есебі мен аудитін жетілдіру шаралары
3.1 Шығындар есебіндегі Директ-кост әдісін енгізу
3.2 Өндірістік шығындардың аудитті
Қортынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымшалар

КІРІСПЕ

Нарық заманында барлық шаруашылық субъектілер басшылары мен қызмет
етуші еңбек персоналдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс
қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге,
оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға
мүдделі. Бұл орайда, басшының тәртіпке салғырт қарау , кәсіпорынның
материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа да ресурстарын
заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік
есептің маңызы мен мәнін айрықша бағаламауға болмайды.
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерің қызметін жедел атқару
үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп, ел
экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалық
тетігінің бірі ретінде пайдаланады.
Экономикалық саласының мамандар, оның ішінде, бірінші кезекте,
бухгалтерия қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің барлық жүйесін
жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін
бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін,
нұсқауларын және басқа да нормативтік актілердің қатаң сақтаулары қажет.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің
күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақ
толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін
емес.
Бүгінде бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде ең басты орын алады. Ол
кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау
үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да
процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасынын бухгалтерлік
есеп стандарттарында және субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметіндегі
бухгалтерлік есеп шоттарының типтік есеп жоспарында бекітілген жалпы
қағидалары мен ережелерінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған
ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның
нысанына, айрықша ерекшелігіне есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Қазіргі нарық жағдайындағы экономикалық бақылаудың перспективті және
тиімді түрлерінің бірі тәуелсіз бақылау болып отыр. Тәуелсіз бақылауды өз
қызметін тапсырыс иесі-клиент есебінен шартты коммерциялық негізімде іске
асыратын аудиторлар, аудиторлық ұйымдар жүргізеді. Сонғы жылдары елімізде
тәуелсіз аудиторлық бақылау жүйесін құру, аудитор кадрларды дайындау және
олардың қызметін лицензиялау, қабылданған жекелеген заң актілеріне сай
аудиторлардың кәсіби міндеттерін, құқықтары мен жауапкершіліктерін реттеу
жөнінде көптеген жұмыстар жүргізілді.
Кәсіпорынның шаруашылық қызметін жүргізуде, сонымен қатар қаржылық-
шаруашылық талдаудың да орны ерекше. Кәсіпорынның қаржылық жағдайына
қаржылық- шаруашылық талдау жасау арқылы , сол кәсіпорынның бәсекеге қарсы
тұру қабілеттілігін анықтайды. Сонымен қатар қаржылық-шаруашылық талдау
кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау үшін қажет.
Қаржылық-талдау кәсіпорынның қаржылык жағдайы мен оның қаржылық
тұрақтылығын анықтап қана қоймай, болашақта кәсіпорын жұмыстарынын
жақсаруына бағыт береді.
Бухгалтерлік есеп - кәсіпорынның шаруашылық қызметін үздіксіз құжаттық
байқау мен оны бақылау жүйесі болып табылады. Бүл Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік және қаржылық есеп беру туралы заңдарымен, бухгалтерлік есеп
стандарттарымен, сондай-ақ үйымның есеп саясаты мен реттелетін
кәсіпкерлер, ұйымдардың операциялар жайлы ақпаратты жинау, тіркеу және
жинақтап қорыту жүйесі.
Қазігі заманда басқарушы есеп жүйесінде жетекші орын өндіріс шығындар
есебі мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауға берілген: олардың
ұйымдастырылуы едәуір деңгейде басқарушылық шешімдердің әрекеттілігін,
бағаның белгіленуі, шаруашылық қызметінің нәтижесінде тәуекелді болып
келеді.
Семей былғары-мех комбинаты жауапкершілігі шектеулі
серіктестігіндегі жүргізілген зерттеулер мен алынған тәжірибе Өндірістік
шығындардың есебі және аудиті атты дипломдық жұмыстың негізі.
Ал, бұл негізгі өндірістік шығындар өнімнің сапасымен
өндірістің тиімділігін сондай- ақ одан әрі жетілдіру жолдарын іздестіру,
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау, яғни есептеудің жаңа нысандары мен
әдістерін жасау үйлесімдіктеріне сәйкес келетін жаңаша көз- қарастарды
қалыптастыру болып табылады.
Жалпы бұл дипломдық жұмысты жазудың мақсаты кәсіпорынның бухгалтерлік
есебінің, аудитінің, қаржылық-шаруашылық талдауының іс жүзінде дұрыс,
нақты, толық жүргізілуін зерттеу болып табылады.
Бұл зерттеудің мақсаты шаруашылық субъектілердің
қаржылық жағдайына ағымдық шығындар мен табыстардың әсер етуін және
салықтық заңнаманың ережелерін сақтаумен тығыз байланысты.

Зерттеу тапсырмалары:
• Шығындарды есептеу әдістерін қарастыру.
• Шығындардың аналитикалық және синтетикалық есебін меңгеру
және зерггеу.
• Шығындар есебін жетілдіру ерекшеліктері.
• Өндірістік шығындардың аудитін жүргізу маңыздылығын түсіну.
Жұмыстың өзектілігі шығындарды бухгалтерлік талдау,
шаруашылық субъектілердің қызметіндегі қаржылық нәтижесінде қалыптасқан
шығындар мен табыстардың есебінің рөлі болып табылады. Кәсіпорындар
өздерінің кызметі нәтижесінің шығын шығарудағы негізгі мақсаты табыс табу.
1 СЕМЕЙ БЫЛҒАРЫ-МЕХ КОМБИНАТЫ ЖШС ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІ

1.1 Семей былғары–мех комбинаты ЖШС-нің техника– экономикалық
сипаттамасы

Дипломдық жұмыстағы өндірістік шығындардың есебі және аудитін
зерттеу обьектісі Семей былғары-мех комбинаты жауапкершілігі шектеулі
серіктестігі болып табылады.
Семей былғары-мех комбинатының даму тарихы үш кезеңнен тұрады.
Бірінші кезең Былғары-мех комбинатыныңқұрылуы.
1920-1941 жылдар аралығында.1951 жылы қазіргі Былғары-мех
комбинатытерриториясында алғашқы былғары заводы пайда болды.Оның негізін
салған помещик Плещеев.1922 жылы Семей қаласында Бельогачинский көшесінде
тон тігетін шеберхана ұйымдастырылды. 1922 жылы шеберхана жабылып,1924 жылы
Хлебная көшесінде қайта ұйымдастырылды.
1926-1928 жылдары ҚазССР депутаттарының бұйрығы бойынша осы
алаңда 2 этажды былғары заводы салынып, 1928 жылы 1 мамырда пайдалануға
берілді.
Осы уақыттан бастап завод былғары өнімдерін шығара бастады.
Екінші кезең Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Былғары-мех комбинатының
дамуы.Ұлы Отан соғысы жылдарында барлық кәсіпорындар сияқты Былғары-мех
комбинатыда Кеңес армиясының қажеттілігіне қызмет етті.Осы жылдары завод
өзінің көлемін және өндірісін ұлғайтты.
Үшінші кезең Былғары-мех комбинатыныңсоғыстан кейінгі дамуы.
Соғыстан кейінгі жылдары Былғары-мех комбинатыөзінің ғимараттарының
көлемін ұлғайтты.
Қазіргі Былғары-мех комбинатытұтынушылардың сұранысына ие болған
тері және былғары өнімдерін дайындау бойынша тәжірибеге бай.
Былғары-мех комбинаты Қазақстандағы аяқ киім өндірісін көтеруге және
республикадағы мал шаруашылығының көтерілуіне мүмкіндік беретін кең
ассортиментте былғары өндіреді.Былғары-мех өнімдері Семей қаласында ғана
емес, сонымен қатар Алматы, Астана, Өскемен, Павлодар қалаларының сауда
орындарында өткізіледі. Комбинаттың бухгалтериясы келесідей участоктардан
тұрады:
1) Тауарлы- материалдық қорлар есебінің секторы.
2) Шикізат шығындарының есебінің секторы.
3) Дайын өнім қозғалысы есебінің секторы.
4) Дебиторлармен және кредиторлармен жұмыс жасау секторы.
5) Касса.
Серіктестіктің жарғылық капиталы 8565000 теңгені құрайды, ол
серіктестікті тіркеу мезгіліне толық құралған. Серіктестіктің жарғылық
капиталына салынатын салымдар ақша, бағалы қағаздар, заттар, мүліктік
құқықтар,оның ішінде жерді пайдалану құқығы мен интеллектуалдық қызмет
нәтижелері құқығы және өзге де мүліктерден тұрады.
Кәсіпорынның есептік саясаты бойынша тауарлы-материалдық қорларды
орташа құндық әдіспен бағалайды.

Кесте1- Семей былғары – мех комбинаты ЖШС-нің техника -
экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы.
№ Көрсеткіштер 2003 2004 2005 Ауытқулар (+,-) %
2005-2004 2005-2003
1 Тауарлық өнім (мың тг)
Дебет Кредит
1.Негізгі өндіріс қажеттіліктеріне шикізат пен901 201-206,208
материалдар жіберілді
2. Негізгі өндіріс жұмысшыларына еңбек ақы 902 208
есептелді
З.Негізгі өндірске жататын үстеме шығындарды 904 930
аудару
4.Есеп беру кезеңі аяғында барлық шығындарды 920 921-924
көмекші өндіріске апару
5.Сатып өткізуге арналған дайын өнімді өзіндік801 920
қүны бойынша есептен шығару
б.Жалпы өндірістік қажеттеріне жұмсалған 931 201
материалдар кұндарына
7.Бюджеттен тыс қорларға еңбекақыдан 933 651,686
аударымдар

1 .4 Өзіндік құнды калькуляциялаудың әдістері

Өзіндік құнды басқару – бұл кез келген шаруашылық субъектілеріндегі
басқарушылық қызметтің едәуір күрделі және ең маңызды бөлігі, өйткені ол
өтіп жатқан өндірістік процестерінің барлық жақтарын қамтиды. Сайып
келгенде, өндірістің қызметін басқарудың жүйесін қайта ұйымдастыру, ол
өндіріс шығындарының трансформациялауына әкеледі және шаруашылық
субъектінің ұйымдастырудың жаңа және нақты модельдерін жасауға көмектеседі.
Егер негізгі мақсатты орындауға бағытталған, басқару моделіне сәйкес
келетін, өндірістік қызметтің өткен, қазіргі және болашақтағы нәтижелері
мен шығындарын пайдаланатын болса, онда мұндай есеп жүйесі өзіндік құнды
басқарудың негізгі міндеттеріне сәйкес келеді.
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауды шартты түрде үш кезеңге
бөлуге болады. Бірінші кезеңде жалпы барлық шығарылған өнімнің өзіндік құны
есептелінеді, екіншіде - әрбір өнім бойынша нақты өзіндік құны, үшіншіде -
өнім бірлігінің өзіндік құны. Осыдан, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау
деді Васин Ф.П. – ол жалпы шаруашылық субъектісі бойынша да, өнім түрлері
мен оның бірліктері бойынша да, өндіріспен және оны сатуға байланысты
шығындарды есептеп шығару деп түсіндіреді.
Шын мәнінде, калькуляциялау процесі күрделі болып табылады және
шығындардың есеп процесімен алмасады. Осыдан келіп, шығындар есебі мен
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдісінің бөлінбейтіндігін және
ажыратылмайтындығын айтуға болады. Бірінше кезекте негізгі өндірістің
шығындары таратылады, содан соң көмекші өндірістің өнімдері
калькуляцияланады. Бұл кезеңде калькуляциялау қиындай түседі, өйткені өзара
көрсеткен қызметтерді ескере отырып есептеу қажет.
Шығындар есебі мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау негізгі
өндірісте де алмасуы мүмкін. Мысалы, қайта өңдеу әдісі жағдайында, алдымен
бірінші бөліністе жартылай фабрикаттардың өзіндік құны калькуляцияланады,
сосын бұл екінші бөліністің шығындарына жатқызылып, біріншісінің есебі
шығарылады және осыдан кейін екінші бөліністе жартылай фабрикаттардың
өзіндік құны калькуляциялануы мүмкін.
Сайып келгенде, калькуляция шығындарды топтастыру мен құжаттаудан
басталады, бұл кезде өндірістік есептің мәліметтері қолданылады, сосын
алынған өнімнің санығ содан соң ғана өнімді нақты өзіндік құны бойынша
бағалау аяқталады, яғни калькуляциялаудың, өндірістік шығындар есебімен
тығыз байланыста болатындығы алдын ала анықталып қойылған шаралары бойынша
жүргізіледі.
Калькуляциялаудың түпкі нәтижесі калькуляцияны жасау болып табылады.
Калькуляция мақсаттарына байланысты халықаралық тәжірибеде: сметалық, нақты
және жоспарлы калькуляция болып бөлінеді.
Сметалық калькуляцияны, тапсырысты алғанға дейін және өндірісті бастамай
тұрып жасалады. Бұл шығындардың бағалау көрсеткіштерімен немесе
жоспарлаудың негізінде жасалынады. Алдын ала калькуляциялау әрқашанда
клиенттердің сұранысы бойынша немесе жекелеген тапсырмалар бойынша жасалда.
Бірлі-жарым және тапсырысты әдісімен жұмыс істейтін өндірістерде сметалық
калькуляциясы ұсыныс бағаларын анықтау үшін, сондай-ақ тапсырысты қабылдау
немесе бас тарту туралы шешімдері үшін қажет. Келісім-шарттар бойынша
тиісті дайындықтар жасау үшін, яғни жиынтық шығындарсыз-ақ өзіндік құнның
сметалық шегін анықтауға және оның негізінде бағаның төменгі шегін
есептеуге болады.
Қорытынды калькуляциясы негізінен өндіріс процесі аяқталған соң жасалады
және онда өнім бірлігіне келетін барлық нақты шығындары көрсетіледі. Бірлі-
жарым және тапсырысты әдісімен жұмыс істейтін өндірістерде қорытынды
калькуляциясы сметалық пен нақты шығындарды салыстыру үшін, сондай-ақ
тапсырысты орындаудан алынатын табысты анықтау үшін қажет. Одан басқа,
қорытынды калькуляциясының ақпараттары – болашақта ұқсас тапсырыстар
бойынша сметаларды жасау үшін нысана ретінде пайдаланады.
Жоспарлы калькуляциясы аясында белгілі бір жоспарлы кезеңде өнім
бірлігінің шығындарын есептеуге нақты келетіндер алдын ала есептелінеді.
Қажетті ақпараттар шаруашылық субъектінің жоспарлы шығындар жүйесінің
есебінен алынады. Калькуляциялауға жататын барлық шығындар мәліметтері:
өнімнің спецификациясы, қажет материалдар саны, технологиялық процестердің
графигі және тағы басқа – жоспарлы кезең басталғанға дейіндеогілі болуы
керек. Сондықтан жоспарлы калькуляцияны жасау стандартты, сериялық
өндірістерде іске асуы мүмкін. Бірлі-жарым және тапсырыс бойынша жұмыс
істейтін өндірісте мұндай калькуляциялар қолданбайды, өйткені қажетті
мәліметтер белгілі бір жоспарлы кезеңге емес, ол жекелегн тапсырыстың әр
қайсына беріледі. Осыдан келіп, сметалық калькуляцияның жоспарлыдан
айырмашылығы көрінеді.
Жекелеген тапсырыстың сметалық калькуляциясы белігі бір кезге
жасалады, ал жоспарлы калькуляцияда белгілі бір кезеңге стандартты өнім
бірлігіне келетін шығындарды есептейді. Жоспарлы калькуляция мәліметтері
бойынша мезгіл ішінде нақты және жоспарлы көрсеткіштер арасындағы айырманы
өнім бірлігіне тарату жолымен шығындардың қорытынды калькуляциясы, әрбір
өнім түріне жасалынады.
Сөйтіп, өзіндік құнды калькуляциялау өндіріс шығындарын шоғырландыру
мен оларды дайын өнімге жатқызуды көрсетеді.
Калкуляциялау мақсаты – оның иеленушілерінің бірлігіне, яғни сатуға
арналған өнімнің бірлігіне, сондай-ақ ішкі тұтыну үшін өнімнің бірлігіне
тура келетін шығындарды анықта. Шығындарды калькуляциялау кезінде нақты
атқарылатын қызметтердің қатарына:
• дайын өнімдер мен жартылай фабрикаттардың қорын бағалау үшін
өндірістік өзіндік құнды анықтау;
• бағаларды бақылау мен белгілеу үшін өзіндік құнның деңгейін анықтау;
• шаруашылық субъектінің қызметінің нәтижесін бағалау және басшының
шешім қабылдау процесін қамтамасыз ету үшін өнімнің өзіндік құны
туралы мәліметтерді беру.
Запастарды бағалау ішкі өндірістік мақсаттар үшін де, сондай-ақ
сыртқы есеп берулерді жасау үшін де қажет. Жартылай фабрикаттарды, дайын
өнімді, құрал
Жабдықтар мен өндірістің өзі шығарған құралдарын бағалау сияқты есетері
жеке көрсетіледі. Сөйтіп, өндірістік өзіндік құ сату өнімдеріне арналмайды,
сондықтан ол табысқа да, зиянға да әсер тепейді. Өндірістік өзіндік құнды
құрайтындар, негізінен шаруашылық субъектінің қолданылатын есеп жүйесіне
тәуелді болып келеді. Көптеген жағдайларда запастар өткен кезең
мәліметтерінің негізінде анықталған орташа өндірістік өзіндік құн бойынша
бағаланады. Шығындардың ішінара есебіндегі запастар, оларға кеткен айнымалы
шығындардың деңгейі бойынша ғана бағаланады.
Калькуляцияның мәліметтеріне сәйкес жылдық қаржылық және салықтық
есеп беруді жасау кезінде ондағы запастарды бағалау үшін өндірістік өзіндік
құнның деңгейін пайдаланады. Бірақ оған белгілі бір түзетулер енгізіледі,
өйткені өндірістік өзіндік құнның мәні заңдылыққа сәйкес есептелген
өндірістік өзіндік құннан ерекшеліктері болуы мүмкін. Демек, кезең бойынша
бөлінген шығындарды, бәрібір оларды нақты пайда бөлу кезеңдері бойынша
қайта бөлуге тура келеді.
Бүгінде өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мен өндірістік шығындар
есебінің әр түрлі әдістері бар.
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мен өндіріс шығындары есебінің
әдістері деп өнімнің нақты өзіндік құнын, сондай-ақ өнім бірлігіне келетін
шығындарын анықтауды қамтамасыз ететін, өндірістік шығындарды көрсету мен
құжаттау тәсілдерінің жиынтығы түсіндіріледі.
Экономикалық әдебиеттерде өте жиі калькуляциялауды өнімнің жекелеген
түрлері бойынша өзіндік құнның бірлігін есептейтін экономикалық жүйесі
ретінде санайды.
Сондықтан, өнімнің түрлеріне және оны өңдеудің технологиялық
процестетінің типтеріне тәуелді болып келетін калькуляциялаудың әр түрлі
әдістері қолданылады. Сонымен қатар олардың әр қайсысының шеңберінде
шығындар өндірістік процестің белгілі бір жүйелілігіне сәйкес есептелінеді.
Калкуляциялау мен шығындар есебінің әдісін шаруашылық субъектінің
дербес таңдайды, өйткені олар мынадай жеке факторларға, атап айтсақ: қандай
салаға жататаныдығы, көлемдеріне, қолданылатын технологияларына, өнім
ассортиментіне, шаруашылық субъектінің индивидуалды ерекшеліктеріне тәуелді
боылп келеді. Сондықтан әдістің әр қайсысы не нақты, не орташа, не жоспарлы
шығындарды, сондай-ақ олардың толық немесе ішінара есептері кезінде есептеу
үшін қажет. Калькуляциялау әдістері калькуляциялаудың бір түрімен
шектелмейді. Өйткені, бүгінге дейін калькуляциялау мен шығындар есебінің
жалпы қабылданған жіктемесі жоқ. Дегенмен де, бірқатар авторлар үш түрлі
типтік әдістеріне тоқталады: тапсырыс бойынша, бөлініс бойынша және
нормативтік.
Бірақ, әрбір шаруашылық субъектінің жеке алғанда, оның тұтастай
барлық өндірістік ерекшеліктерін, жоғарыда келтірілген әдістердің бірде
біреуі де толығымен қанағаттандырмайды. Осы жайында Карпова Т.П. былай
ойлайды, жоғарыда аталған калькуляциялау мен шығындар есебінің жұйесін
қалай болса солай пайдалануға болмайды, өйткені ол басқару мақсаттары мен
шығындар есебінің объектілері бойынша анықталады дейді
Бүгіндегі қолданыста жүрген өзіндік құнды калькуляциялау мен
шығындардың есеп жүйесінде жанама шығындар мәселесі өз шешімін таппай
келеді, өйткені оларды дайын өнімнің нақты түрлеріне тікелей жатқызуға
болмайды.
Сонымен қатар өнімді: жарықсыз, жылусыз, тиісті жөндеу жұмыстарынсыз,
сондай-ақ мүлікке салынатын салықта, аула сыпырушы мен еден жуушылар
қызметі де, материалдарды жұмыс орындарына жеткізу де, амортизация тағы
басқа осы сияқты өндіріс процесін қолдайтын және қызмет көрсететін қажетті
компоненттердің шығындарынсыз өндіруге болмайды.
Шаруашылық субъектінің басқа да шығындар сияқты, оларды есептеп шығару
кезінде, жоғарыда аталған жанама шығындарын да, басқарудың мақсаттарына
тәуелді еткенді көксейді, сондықтан оларды біршама авторлар тікелей өзіндік
құнға жатқызуды ұсынады, ал басқалары тікелей шығындарды алып тастағаннан
кейін, қалған табытардан шегеруді ұсынады. Бірақ кез келген жағдайда,
оларды есептеп шығару үшін, қызмет етуші объектіге және әрбір бөлімшеге
есептелген нормативтік коэффициентіне сүйенген орынды сияқты. Коэффициент
үш кезең бойынша есептелінеді.
1. Жалпы өндірістік шығындардың бюджетін жасайды. Шығындар қарқыны туралы
алынған мәліметтің негізінде үстеме шығыстардың үстеме шығындар
болжамдық деңгейі есептелінеді. Бұл операцияны әрбір өндірістік
бөлімшелер өздерінің алдағы есептік кезеңіне жасайды.
2. Үстеме шығынның тарату базалары таңдалынады. Ол үшін мысалы, істелген
жұмыс сағатының саны, өндірістік жұмысшыларға есептелген еңбек ақы
сомасы, машина-сағаттар саны сияқты өндірістік қызметтің
өлшегіштерінің ішінен қандай да біреуін пайдалана отырып, дайын өнім
көлемі мен үстеме шығын арасындағы байланысы анықталады. Таңдалған
база формальді жолмен үстеме шығындарын тұтас өндірілген өнім
көлемімен тығыз байланыстырады.
3. Үстеме шығын нормативтік коэффициенті келешектегі кезеңге болжанған
үстеме шығын деңгейін, тарату базасының болжанған сандық көрінісіне
бөлу арқылы есептелінеді.
Тағы да еске сала кететін жайт, кез келген калькуляциялау өнім бірлігінің
өзіндік құнын есептеуде орташалануы мүмкін.

1.5 Өндірістік шығындар есебінің шетелдік тәжірибесі

Барлығымыз білеміз, өндіріс шығындарының негізгі міндеті болып
қаржылық нәтижеге тікелей әсер ететін және өткізу бағасын тағайымдауға
негіз болатын өндірілетін өнімнің іс жүзіндегі өзіндік құнын анықтау болып
табылады.. Өндіріс шығындарының әдістемесіне негізінен өндірістің
ұйымдастырылуы мен технология жасалатын және өткізілетін өнімнің түрлері
мен көлемдері әсер етеді. Шығындар есебінің әдістерін таңдау көп жағдайда
осы факторлармен байланысты. Дегенмен шетелдік кәсіпорындар нақты бір
жағдайда олардың қажеттіліктерін неғұрлым жоғары деңгейде қанағаттандыратын
шығындар есебінің қандайда бір әдісін таңдайды. Өнімді сатып алушылардың
тапсырысы бойынша аздаған партиялармен дайындағанда шығындар есебінің
неғұрлым қолайлы әдісі болып тапсырыстық әдісі болып табылады. Орындауға
тапсырысты қабылдауды барлық жағдайларында осы дайындаудың сметасын құрау
мен өткізудің келісімді бағасын тағайындау қоса жүреді. Жұмыстардың
өндірістік процесінде смета әрбір тапсырысты дайындау бойынша шығырудың
бақылауын ұйымдастыру үшін қолданылады.
Үлкен тапсырысты орындау кезінде тапсырысты бөлшектеп
орындауға есептелген субтапсырысты алуға берген қажеттілік
тууы мүмкін. Бұл жағдайда смета тапсырысының әрбір бөлімін жекелей
дайындауға құрылады.
Егер тапсырысты орындау технологиясы детальдар мен
бөлшектерді кейін құрастыруды талап етсе, онда сметалар
жекелеген мен бөлшектердің дайындау құралуы мүмкін.
Бухгалтерлік есепте шығындар жұмыстарды орындау кезеңдеріне
бөлу арқылы әрбір тапсырыс немесе субтапсырысты дайындау
шығындары мұндай тәртібі өнеркәсіптік кәсіпорындардағы шығындар
есебінің фабрикаттық әдісіне өте ұқсас.
Өндірістік шығындар есебінің тапсырыстық әдісі ауыр машина жасауда,
жиһаз жасауда, тігін және тағы басқа өнеркәсіп салаларында қолданылады.
Тапсырыстық әдісте аяқталмаған өндіріс құны осы тапсырысқа қатысты (шикізат
пен материалдарға, тура еңбек ақыға шығындарды және үстеме шығындардан
құралады. Егер тапсырыста орындау уақыттың үлкен кезенің алса, онда
аяқталмаған өндіріс шамасы көлемге жетуі мүмкін.
Талдамалық шығындар болып тапсырыстарды өздері табылады, ал барлық
тапсырыстар бойынша жалпы қорытындысы "өндірістік өзіндік құн" шоты бойынша
өндірістік шығындар сомасын құрайды. Тура шығындарға шығындалған
материалдар құны мен жұмысшылардың еңбек ақы шығындары жатады. Сатылық әдіс
кезінде әрбір дайындалатын бұйым шығындарын тәптіштеудің қажеттілігі жоқ.
Сондықтан, шығындар есебінің тапсырыстық әдісінде жаман болып саналатын-
көптеген шығындар сатылық әдісте тура шығындарға айналады. Мысалы,
қандай да бір нақты бөлімшенің негізгі құралдары объектілерінің
амортизация шығындары. Саты бойынша шығындар есебі әдісі әдетте
кәсіпорын біртіндеп өңдеуге түсетін өнімнің тек бір түрін ғана шығарған
жағдайларда қолданылады. Алайда тәжірибеде өндірісті ұйымдастырудың түрлі
варианттары кездеседі және оларға байланысты шығындар есебінің әдістері де
өзгереді. Шикізатты өңдеу процестері оның жекелеген бөліктерін
құрастыру жолымен іске асырылады. Бұл есептеу әдісте бухгалтерлік есеп
сомасындағы ғылыми қауым мен практиктердің мақсаты - дайын өнім
түрлері арасында өндіріс шығындарын неғұрлым дұрыс бөлу үшін
қажетті бағыты негіздеу мен жасау. Өндірістік шығындарды бақылауды
кәсіпорынның табыстары мен болашақ өндіріс шығындарын жоспарлауды
ұйымдастыру, өндірістік процессті дұрыс ұйымдастыруға қажетті жағдайларды
жасауды қамтамасыз ету үшін стандартты өндіріс шығындарының есептеу әдісі
қолданылады.
Қазіргі кезеңде бәсекелестік күрестің сипаты, әсіресе халықаралық
нарықта, бағдардың негізінде көріне бастады. Осы бәсекелестіктің негізгі
факторы -технологияның даму деңгейіне байланысты. Сонымен бірге,
тауарлардың қозғалысында, капиталдар мен қызмет көрсетулерде, сондай-ақ
ақпараттармен алмасуында кездесетін бөгеттер де біртіндеп жойылуда.
Бәсәкелестік бүтін әлемдік сипатқа ие болып ол жаңа салдар ретінде күшейе
түсуде. Осындай бір шама күрделі деп санауға болатын нарықтық процесте
жекелеген өнім өндірушілер үшін дұрыс бағыт табу оңайға түспейді, сонымен
бірге, өнім өндіру мен сату көлемінің өзгерісі бір жағынан, олардың жалпы
көлемінде тұрақты шығынның да өсу үлесі, екінші жағынан, әсерін тигізді,
яғни осының бәрі жиналып өнімнің өзіндік құнының әр қилы болуына ықпал
етеді, демек бұның әсері табыста да байқалады.
Бүгінгі күні стандарттық шығында түсінігі әлемдегі, барлық іскерлік
салада, жалпықабылданған түсінік болып саналады. Бірақ та, олар бірінші рет
өндіріс сферасында пайда болғанымен, бүгінде стандарттық шығындар
кәсіпкерліктің барлық аясына толығымен енді деуге болмайды. Стандартық
шығындар деп қандай да бір қызметтің немесе өндірістің барысында алдын ала
белгіленіп немесе жоспарланып қойған шығындардың деңгейін айтады.
Дәл осы бағыттар бойынша стандарттар - нормалары дайындалды, содан
соң жүйеленген есептеулер стандарт - кост жүйесі болып аталуына ие болды
(Standart-cost). Стандарт - бұл бір өнім бірлігін өндіру үшін қажетті
материалдық және еңбек шығындарының саны немесе алдын ала есептелген өнім
бірлігінің өндірісіне қажет материалдық және еңбек шығындары; кост - бүл
өнім бірлігін дайындауға кеткен өндірістік шығындардың ақшалай көрінісі.
Стандарт-кост жүйесінін, артықшылығы - өндіріс пен бұйымды
болжалды шығыны туралы ақпаратпен қамтамасыз етеді, өнім
бірлігінің, өзіндік құнын бұрын есептеу негізінде бағаны белгілейді,
нориативтен ауытқуларды және оның әрбір басқару деңгейіндегі пайда болу
себептерін бөліп көрсету арқылы кіріс пен шығыс туралы есеп беруді
жасайды.
Ауытқу - нақты және нормативті (жоспарлы) шығындардың арасындағы
айырмашылық. Болжалды шығындар форманың ішінде есептелген стандарттар
негізінде анықталады.
Жоспарлау және есеп объектісінде өндірістің заттай негізін құрайтын
өнім жатады..
Барлық стандарттар жиынтығы үш топқа бөлінеді:
• баға деңгейінің есебіне қабылданғанға байланысты:
1) идеалды - әлдеқайда қолайлы баға мен материал, қызмет көрсетудің
тарифі, еңбекақы мөлшерлемелері және үстеме шығындардың
сметалық мөлшерлемелері;
2) қалыпты - экономикалық кезең ішінде орташа бойынша болады;
3) ағымдық - нақты есептік кезеңдегі болжалды әрі қолданыстағы баға
негізінде есеп айырысу;
4) базистік - жылдың басында белгіленеді және жыл бойы өзгеріссіз
қалады..
• Қуаттылықты пайдалану деңгейіне қарай:
1) теориялық - кәсіпорын оны жақсы немесе идеалды орындауымен қол
жеткізгені. Олар қуаттылықты толық пайдалануға, нормативті көлемге, демалыс
уақытына негізделген кәсіпорынның мақсаттары болып табылады;
2) өткендегі орташа орындау - статистикалық деректермен есептеледі
және ақау, жұмыссыз бос тұру, бүліну, яғни өткен кезеңдегі барлық
кемшіліктер есепке алынады;
3) қалыпты орындау - алдағы кезеңдегі норма кернеуінің болжалдық
орташа деңгейінде қарастырылады;
• шығару көлеміне қарай:
1) теориялық - кәсіпорынның теорияық қуаттылығын алдын
ала анықталып қойылған. Оларға қол жеткізу мүмкін емес немесе біржолға
тәртіппен қол жеткізуге болады;
2) практикалық - кәсіпорын жақсы орындаумен қол жеткізеді, нақты қол
жеткен шығарылым деңгейіне негізделеді және болмай қоймайтын шығындарды
жібереді;
3) қалыпты - кезең ішінде өндірістің жоғары және төменгі көлемінің
орташа шамасында өнім шығарылымының қол жеткізген деңгейінде есептеледі;
4)болжалды - өнім шығарылымының болжалды көлеміндегі
өндірістің нақты шарты негізінде есептеледі.
Бұл сипаттамалар мынаны көрсетеді: американдық фирмаларда шығын
баптары бойынша стандарттарды белгілеудің әр түрлі тәсілдемелері бар.
Алайда қабылданған стандарттың жаңа тәсілдемесінде өндіріс процесі
басталғанға дейінгі стандартты өзіндік құн картасында бухгалтерияда
қорытылады. Картаны бұйым, тапсырыс бойынша, бұл бұйым, тапсырыстарды
дайындауға қатысатын өндіріс бөлімшелері бойынша жасалады.
Стандартты шығындар жүйесі бойынша шығындар бойынша
есеп іс жүзіндегі шығындар стандартты нормалар
бойынша шығындармен салыстырылады, ал айырмашылық
ауытқулардың тиісті шығындарына апарылады. Ауытқуларды бірден
себептердің және сметадан ауытқулар үшін нақты тұлғалардың
жауапкершілігін анықтауға мүмкіндік беретіндей етіп есепке алынады.
Өндірістік шығындар стандарттары ретінде кәсіпорынмен тағайымдалатын
нормалар мен нормативтер түсініледі. Нормативті шығындар алдын - ала
анықталады. Олар өнім бірлігін өндіруге кететін шығындарды білдіреді, ал
бүкіл өндірісті процеске немесе әрекет түріне қатысты шығындар сметалық
деп аталады.
Шығындар нормалары 3 категорияға бөлінеді негізгі нормалар; идеалды
нормалары; ағымды қолма-қол жеткізілетін нормалар. Стандартты
шығындар жүйесі бойынша шығындар есебінің кемшіліктерінің
бірі келесіде ол стандарттардан ауытқуларды міндетті анықтауда және
осы ауытқуларды құжаттауды қарастырмайды.

2. СЕМЕЙ БЫЛҒАРЫ- МЕХ КОМБИНАТЫ ЖШС ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАР АУДИТІ ЖӘНЕ
ТАЛДАУЫ

2.1 Өндірістік шығындар аудитін ұйымдастыру

Нарықтық экономиканың дамуы жағдайында шаруашылық қызметті басқару
тұрғысынан алғанда шаруашылық процестердің жүруінің обьективті бағасын беру
керек.Бұл мәселені аудиттің көмегімен шешуге болады. Аудит шешім
қабылдаудан бұрын жүреді, оның мақсаты – басқарылатын объектінің жағдайын
дұрыс бағалау, бұл жағдайдың қажеттіден қаншалықты ерекшеленетінін көрсету,
соған жетудің резертерін анықтау.
Өндірістік ұйымдарда аудиттің жүргізілуінде өндірілетің өнімдерге
кететің шығындардың аудитің ұйымдастыру ерекше маңызға ие. Өндірістік
шығындар аудиті күрделі, әрі өнімнің өзіндік құңы мен өзіндік құңды
құрайтын шығын элементтерінің есебімен тікелей байланысты.
Шығындар есебі үшін негіз болып тиісінше ресімделген өнім шығару,
жұмыстардың орындалуы, жалақыны, ақшалай құралдар, материалдық
құндылықтарды шығындау бойынша алғашқы құжаттар табылады.
Өзіндік құн, негізгі экономикалық көрсеткіштер, табыс рента
белділікпен тығыз байланысты. Әдетте, өзіндік құнды төмендету табыстың
өсуіне тікелей байланысты болғандықтан, ол ұжым үшін өте маңызды
экономикалық ынталандыру құралы болып табылады. Өзіндік құнның өсуінің
төмендеуі бюджетке төленетін төлемдерге және меншік иелеріне дивидендтерін
төлеуге әсер етеді. Кәсіпорынның өндіріс шығындарын есепке алу жүмысын
тексеру үшін ең алдымен өндіріс шығындарын есептеу әдісі кәсіпорынның есеп
саясаты. Сонымен қатар кәсіпорынының саласымен танысу қажет,
оның технологиялық жетістіктеріне кеңіл аудару қажет, өндіріс түрін,
өндірілетін өнім түрлерін, пайдаланылатын ресурстарды, зерттеуден
басталған жөн.
Кәсіпорынның есеп саясатының талаптары мен міндеттерін сақтай
отырып, келесідегідей жағдайларды текскеруі керек:
- шығындарын есептеу әдісінің бастапқы таңдап алынған түрінің
өзгермеуін;
-шығындардың құжаттар бойынша сәйкес келуін;
-өндірістік шығындарын есептік кезеңге дұрыс жатқызуын;
-материалдық шығындарға дұрыс жатқызылуын;
-негізгі құралдардың тозуына байланысты өндіріс шығындарды
дұрыс жатқызу;
-жанама шығындардың дүрыстығы және оларды объектілер бойынша бөлу;
-өндіріс шығындарының дұрыс құжатталуы.
-өзіндік құндарды дұрыс есептеу және тағы басқалары.
Аудитордың міндеті өндіріс шығындарының дұрыс топтастырылуына, өнімнің
өзіндік құнының дұрыс есептелуін, барлық шығындардың дұрыс құжатталуының
дұрыстығын тексеріп, тексеру соңында қортынды жасау болып табылады.
Кемшіліктер болса, оларды жетілдіру іс-шараларын ұсынады. Аудитордың алын-
ала жасалған өз бағдарламасы болады. Ол бағдарлама да мынандай негізгі
мәселелерді қамтуы тиіс:
-баланстың көрсеткіштерінің Бас кітаптағы, есеп регистоларындағы және
машина жазбалардағы шоттардың сипаттамасы келтірілген сәйкестікті
тексеругге болады, синтетикалық және аналитикалық есептің дүрыстығы т.б.
Есеп саяоатының сақталуына байланысты аудитор мынадай мәселелерді
анықтауға міндетті:
-тексеру кезеңінің барысында белгіленген шығындар есебінің
әдісінің тұрақтылығын, оның нормативтік құжаттарға сәйкестігі
- есепті кезеңдер бойынша өнімнің өзіндік құнына жатқызылған шығындарын
шектеудің сақталғандығын
- матриалдық шығындарының өнімнің өзіндік құнына дұрыс
таратылып жатқызылғандығын
- негізгі құралдарға дұрыс тозу есептегендігін шығындарына өндірілген
материалдарды емес активтерге есептелген, амортизациялану сомасының
дұрыстығын
- үстеме шығындар сомасының объектілері бойынша таратылу әдістерінің
негізділігін.
Өнім (жұмыс, қызмет) өндіруге жұмсалған өндірістік шығындарының есебінің
дұрыстығын тексерген кезде, аудитор жылдың басында белгіленген өндіріс
шығындар есебінің және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістерінің
тұрақтылығын және оның шаруашылықтың салалық жіне ұйымдастыру
ерекшеліктеріне сәйкестігін анықтауға міндетті.
Аудитор қолданылған өндіріс шығындарының есебінің әдістерінің
негізделген және оның өнімнің өзіндік құнын дұрыс анықтауға әсерін
бағалауға міндетті.
Өнімнің өзіндік қүнына шығындарының дұрыс жатқызылуын тексеру әдістері
көпшілігінде өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауға қолданылған жолдарына
байланысты. Яғни, толық немесе қысқартылған өзіндік құн есептеуге, Сондай-
ақ шығындарының топтарына да.
Бухгалтерлік есептің 7 Тауарлы-материалдық қорларының есебі
стандартына әдістемелік нұсқауда, жоспарлау және талдау кезінде өнімнің
өзіндік өндірістік шығынын құрайтын мынадай топтау түрлері қолданылады:
1) жауапкершілік орталығы бойынша;
2) құрамы бойынша;
3) өндіріс үрдісіндегі экономикалық рөлі бойынша;
4) өндіріс көлеміне байланысты сипаттамасы бойынша;
5) пайда болу кезеңі және өзіндік құнға шығысқа шығарылу немесе
кезеңдері бойынша;
5) шығындардың түрі бойынша.
Шығындар есебін тексерген кезде өндірістік бөлімшелер және өндіріс
турлері бойынша қаншалықты жақсы үйымдастырылғанына көз жеткізу қажет.
Өндірістік бөлімшелер және өндіріс түрлері бойынша есеп және шығындарын
жинақтау бірінші кезекте шаруашылықтың өзі үшін қажетті. Өнімнің өзіндік
құның бақылауды күшейту мақсатында ресурстардың өз мақсатына орынды
жұмсалуын әрбір шығындар орталығы бойынша бақылау қажет.
Аудитті орындау сатысы (этапы)

Аудитті орындау сатысында, аудит процесін жүргізу үшін ол тиімді әрі жүйелі
болуы үшін программада оның темасын немесе объектілерін тізбектеп атап
көрсету орынды:

-негізгі құрал, материалдық емес активтер және күрделі шығындар
аудиті;
- материалдар есебінің аудиті;
- өндіріс шығынының аудиті;
- дайын өнім және оны сату процесінің аудиті;
- әртүрлі қорлар, резервтер, қаржылық, табыстылық көрсеткіштерінің
аудиті.
Өндіріс шығындары есебінің дұрыстығын шығындар жүргізілген тапсырыстар
немесе өнім түрін шығаратын цех пен учаске көрсетілген алғашқы құжаттар
негізінде тексеру керек.
Кейде шоттар корреспонденциясы бойынша жекелеген шаруашылық
операцияларды көрсету дұрыстығын анықтауға болады, сондықтан аудиторға бас
кітап мәліметтері бойынша өндірістік есеп шоттарымен корреспонденцияланатын
шоттарды зерттеуі керек.
Келесіні ескеру керек, өндіріс шығындары пайда болу мерзімінде
бейнеленеді.
Материалдар бабында алғашқы құжаттар бойынша материалдық
құндылықтарды шығарылатын өнімнің түрлері бойынша жатқызылу дұрыстығын
тексеру керек. Әдетте, материалдық құндылықтар өнімнің жекелеген түрлерінің
өзіндік құнына тура тәсілмен жатқызылады.
Өнімнің өзіндік құнына өндіріске босатылған материалдардың құны да
әсер етеді.Сондықтан аудитор есепті кезеңде өндіріске босатылған шикізат,
материалдар мен отынды бағалаудың дұрыстығын тексеруі керек, бухгалтерлік
есептің №7 стандартына сәйкес.
Тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құнын бағалау келесі әдістердің
бірімен жүргізіледі:
- орташа құн;
- ФИФО;
- ЛИФО;
- ерекше идентификация.
Субъектімен қолданылатын бағалау әдісі оның есеп саясатында көрсетілуі
керек. Аудиторға материалдардың өндіріске қандай бағамен босатылғанын
тексеру керек.
Материалдар бабы бойынша басқа ұйымдармен іске асырылатын өндірістік
сипаттағы жұмыстар мен қызметтердің құны көрсетіледі. Өнімнің өзіндік
құнына кіретін материал шығындарынан қайтарылатын қалдықтардың құны
шегеріледі. Аудиторға цехтың өндірістік есебінде көрсетілген қайтарылатын
қалдықтардың кірістелуі мен оларды дұрыс бағалауды тексеру қажет.
Өндірістік жұмысшылардың еңбекақысы бабы бойынша жұмысшыларға
есептелген негізгі жалақының өндірілген өнімнің санына сәйкестігін тексеру
керек.Ол үшін есепті кезеңде өндірілген өнім санын сәйкесінше өнім
бірлігіне келетін еңбекті төлеудің кешенді нормасына көбейту керек және
нақты есептелген жалақымен салыстыру қажет.
Жыл бойына өз жұмысшыларына тұрақты демалыс беретін кәсіпорындар
демалысты төлеу бойынша нақты шығындарды олардың пайда болуына қарай
өндіріс шығындарына жатқызады.Маусымдық сипаттағы жекелеген кәсіпорындар
демалысты төлеуге резерв құрады. Бұл резервтің құрылуы өнімнің өзіндік
құнына әсер ететіндіктен аудитор оның құрылу негізділігін тексеруі керек.
Өнімнің өзіндік құнында айтарлықтай үлесті үстеме шығындар алады.
Оларға келесілер жатады: субъектінің негізгі және қосалқы өндірістеріне
қызмет көрсету бойынша шығындар; машиналар мен жабдықтарды эксплуатациялау
шығындары; амортизациялық аударымдар; өндірістік мүлікті сақтандыру
шығындары; өндірістік ғимараттарды жылыту, жарықтандыру мен қалыпта ұстау
шығындары; жал төлемі;
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.