Жапырақты орман ағаштарының зиянкес жәндіктерінің түрлері және келтіретін зияны

Жоспар

ЖОСПАР
1 Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3 Шаруашылыққа қысқаша сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1 Табиғи климттық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... br /> 3.2 Шаруашылыққа эканомикалық сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.3 Еңбекті қорғау және техникалық қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... .
3.4 Орманды қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4 Өзіндік зерттеулер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.1 Зерттеудің мақсаты мен тапсырмасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.2 Зерттеудің жабдығы мен әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.3 Зерттеудің нәтижесі және оны талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.4 Халық шаруашылығындағы орманның маңызы ... ... ... ... ... ... .
5 Тұжырымдама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6 Қортындылар мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7 Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Шәкәрім атындағы Семей Мемлекеттік Университеті

Агро-экологиялық факультет
Мал шаруашылығы және агрономия кафедрасы

Дипломдық жұмыс
Жапырақты орман ағаштарының зиянкес жәндіктерінің түрлері және келтіретін
зияны

(Дипломдық жобаның тақырыбы)

Орындаған: Е – 531 топ студенті Б.Ж.Омарбеков

(аты – жөні)
_______ _______ _______
(бағасы) (қолы) (уақыты)

Тексерген: жетекші Б.Ж. Кожебаев
(аты – жөні)

____________ _________
(қолы) (уақыты)

Семей 2008

ЖОСПАР

1 Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .3

2. Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
3. Шаруашылыққа қысқаша сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1. Табиғи климттық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2. Шаруашылыққа эканомикалық сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
3. Еңбекті қорғау және техникалық қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ..20
4. Орманды қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 5
4. Өзіндік зерттеулер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
1. Зерттеудің мақсаты мен тапсырмасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
2. Зерттеудің жабдығы мен әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
3. Зерттеудің нәтижесі және оны талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
4. Халық шаруашылығындағы орманның маңызы ... ... ... ... ... ... .60
5
Тұжырымдама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .67
6 Қортындылар мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .69
7 Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...70
Қосымша

1. Кіріспе

Ормандағы ағаштар оқыс өртеніп кетпесе, немесе біреулер шауып
тастамаса, бізге олар мәңгі бақи өсіп тұра беретіндей болып көрінеді. Ал
орман өміріне үңіліп, зерттей бақыласаңыз, нелер бір қызықты құбылыстарға
кездесесіз. Ағаштардың түріне қарай бірінің жасы ұзақ, бірінікі қысқа
болады. Алайда, әдейілеп айналыспаған адамның қандай да болмасын, қанша жыл
жасайтынын білуі қиын. Кейбір ағаштар 200 жыл, 500 жыл, тіпті одан да үзақ
жасайтындары кездеседі. Сондықтан да олар бізге мәңгі өсіп түрған сияқты
көрінеді. Шындығында ағаштар да қартаяды, солады, оларда кәдімгідей
ауырады. Ағаштарды ауыртатын, оларды мезгілінен бұрын өлтіретін, зиянды
жәндіктер мен індетті саңырауқұлақтар.

Егер өрттен келетін зиян мен ауру таратқыш жәндіктерден орманға
келетін залалды салыстырар болсақ – зиянкестердің кесірінен болатын шығын
салмағы әлде қайда басым түсер еді. Жәндік атаулының көбі ағаштар мен
өсімдіктерді қорек етеді. Әлемде ағашпен қоректенетін жәндіктердің
миллионға жуық түрі бар. Ал біздің ормандарда олардың 50 мыңнан астам түрі
кездеседі. Бұл тізімге ағашты құртатын саңырауқұлақ пен күйелердің сан
мыңдаған түрін қосыңыз. Мұның сыртында ағашты төңіректейтін вирустық және
бактериялық індеттер түрі қаншама десеңізші! Орман індеті түрлі жолдармен
тарайды. Егер орман іші лас, ыбырсыған қоқысы көп, сасыған шалшық сулар, әр
түрлі шірінділерге толы болса ағаштарға үлкен қауіп төнуі мүмкін. Расында
да, орман жүздеген жылдар бойы өседі. Оның игілігін біз ғана емес, келешек
ұрпақта көруге тиіс. Орман ұрпақтан – ұрпаққа ұласып, сыйлана беретін асыл
мұра. Осы асыл мұраны әлгіндей індет бір жылдың ішінде жоқ етуі мүмкі. Бір
жыл ішінде орманның үлкен алқабы құрып кетеді дегенге сенбессіз де. Бірақ,
бұл – ашық шындық, тарих ондай оқиғалардың талайын бастан кешірген.
Өйткені, орман іші ластанып, зиянкестер тіршілігіне қолайлы жағдай жасалса
болғаны-ақ, орман індеті, әлгіндей зиянды жәндіктер, вирустар мен
бактериялар күн санап емес, сағат санап милиондап көбейіп кетеді. Ол орман
үшін нағыз стихиялық қасіретке айналады. Жәндіктердің көбейу шапшаңдығы
адамды қайран қалдырады. Мысалы: Аталық және аналық қос жәндіктің бір жылда
дүниеге әкелер ұрпағы жер шарын түгелдей жауып кетеді екен. Өмірге енді
келген личинканың өсіп – жетілу қарқыны да кереметтей шапшаң. Айтарлық,
жұлдыз құрты 56 күннің ішінде өзінің санын 56 мың есе көбейтіп үлгереді
екен. Жәндіктер сырт қарғанда аса кішкентай. Алайда, олардың планетамыздағы
үлес салмағын жер бетін мекен ететін өзге тіршілік иелерінің бір де біреуі
бәсекелесе алмайды. Бұл да жәндіктердің көптігін дәлелдейді. Орта жастағы
бір қайыңның бойын 700 мың жәндік мекендей алады.
Зиянкестермен күресу бүгінгі орманшыларға да оңайға соғып отырған
жоқ. Көлемдері титімдей болғандарымен олар орманның әр түрлі жағдайына
соншалықты бейімделіп алған. Бір қызығы – жыбырлаған тіршілік атаулының
ішінде, жер бетінде өмір жаралғаннан бері өзгеріске түспей келе жатқандар
да осы жәндіктер. Қазіргі кезде жердің терең қыртысынан,тас көмірлердің
ішінен ерте жәндіктердің жиі қалдықтары табылып жүр. Солармен салыстыра
қарасаңыз, арада жүздеген миллион жылдар өтсе де бүгінгі солардан аумай
қалғанына көзіңіз жетеді. Расында, оларда эвалюциялық даму байқалады. Ол
түр мен түстің өзгеруінен емес, әншейін ортаға оп - оңай бейімделіп кету
қабілетінің жетілуінен көрінеді.Ғалымдар зиянды жәндіктерді азайтудың
көптеген жолдарын іздестіруде. Ең қауіптісі сол , табылған химикаттар
жәндіктердің бір толқынын жойып жібергенімен, келесі ұрпақ ол уға
бейімделіп, алаңсыз өмір сүре береді.
Әрине , жәндіктердің жағдайлары келсе жер бетін бірер айдың ішінде
жаулап кетер еді. Алайда, олардың көптеп өсуіне табиғаттың өзі кедергі
келтіріп отырады. Солай бола тұра еліміздегі, планетамыздың ормандары
жәндіктерден орасан зиян шегіп жатады. Жәндіктердің күрт көбейіп кетуі
салдарынан құрып кеткен орман алқаптары Сібір тайгасының кейбір жерінде
қазір де кездеседі. Кезінде қарағайы жайқалған, самырсыны саңсыған,
қарағайы бой түзеп күн көзіне ұмтылған әдемі ормандар ақсөке болып саудырап
қалған. Ондай орманды келмеске өлтіріп, жер бетінен жоқ еткендер осы
зиянкес жәндіктер.
Зиянды жәндіктерде түріне қарай әр алуан ағаштарға өш келеді. Мысалы:
жұлдыз құрт, тамыр қандаласы, қарағай жібек көбелегі, қарағай құмырсқа
шыбыны, зауза құрты, самырсын ұрық жегіші, самырсын қан көбелегі, жапырақ
шырмауығы секілді жәндіктер қылқан жапырақты орман ағаштарының жауы.
Ал сықар жібек көбелегі, сары көбелек, талдың жібек көбелегі, түкті
жібек көбелегі, долана көбелегі, тал түйесі, жеміс жегіш құрт тәрізді
зиянкестер – жапырақты орман ағаштарының қауіп-қатері.
Жәндіктердің аяқ астынан керемет шапшаң көбейіп кететіндігінің сыры
неде? Ғалымдар белгілі бір аймақтарда зиянды жәндіктердің көп тараған
ошақтары болатынын айтады. Былайғы жылдар олар ағашқа тиісіп, күн-көріс
еткенімен, орманға елеулі зиян келтірмейді. Ал енді бір жылдары жер астынан
шыққандай миллиардтап қаптап, орманның орасан алқабын құртып жібереді.
Сосын тағы да бәсеңдейді. Бұл шынында да әлі ғылыми түрде шешімі
табылмаған жұмбақ құбылыс болып отыр. Дегенмен осы құбылыстарға жорамалдар
да жоқ емес. Ғалымдар жәндіктердің оқыс көбеюі – күн активтілігіне
байланысты деген болжам айтады. Күннің активтілігі ағаштардың,
өсімдіктердің биохимиялық құрамына әсер етеді де, ондағы өзгеріс ағашпен,
өсімдікпен, қоректенетін жәндіктерге өтіп, олардың жүмыртқалау қабілетін
күрт арттырады. Бүдан да басқа болжамдар толып жатыр. Алайда, жәндіктердің
көбіне осындай табиғи құбылыстардан өзге жоғарыда айтылғандай, шіріген
қоқыстар, сасық сулар да көп әсер ететінін тағы да ескерткім келеді. Зиянды
жәндіктердің не себепті тез көбейетінін білгенімен, бүгінгі ғылым олардың
қай жерде, қашан көбейетіндігін алдын ала болжап айтып бере алады. Орман
мамандары қазіргі кезде белгілі бір жәндіктердің көбейетін ауданын анықтап,
оларды құртудың шараларын жасауда. Ондай тәсілдің ең қарапайым бір түрі –
жәндіктер топтасқан аудандарда және орман ішінде бақылау жүргізіп олардың
көбею активтілігін анықтау. Шыбын шіркейдің әдеттен тыс көбейген аңғарған
бойда оны орман шаруашылығына хабарлау керек. Зиянды жәндіктер жайлаған
орманнаң ауданы онша үлкен болмаса, ағаштардың діңіне бір – біржарым метр
биіктікте жалпақтығы 10 см белдемше байланады.
Орман өсірудің негізгі проблеммасы – біздің орман байлығымызды
көбейту және оның өнімділігін арттыру – ғылыми негізде дайындалған арнайы
шаралар арқылы шешіліп жатыр. Бұл проблеманы шешудегі жетістіктер орман
шаруашылығын жүргізу ережелерін терең және мықты түсінуге де байланысты.
Иә, орман тек қана ағаш және басқа өнімдердің көзі емес, адам өмір сүретін
ортаның компоненті. Ата – бабаның аманат етіп қалдырған байлығын, келер
ұрпаққа аманат етіп қалдыра аламыз ба? Осы сұраққа жауап іздей отырып,
ертеңімізді ойлайық. Табиғаттың берген сыйын ардақтап, орманымызды аялайық.

Дипломдық жұмыста ағаш зиянкестерінің түрлері, ауру таратқыш
зиянкестер және олармен күрес жолдарының түрлері жайлы сұрақтар
қарастырылған.

2. Әдебиетке шолу
Орман ағаштарымен халақ шаруашылығын қамтамасыз ету үшін, топырақ
қабатының, желдің, судың әсерінен эрозияға ұшырауынан қорғау үшін және өзен
мен су қоймаларының су режимін реттеу үшін өсіреді.
Орманды өсіру туралы ережелер әр түрлі энциклопедияларда (ІХ-Х ғ.ғ)
келтірілген. Мемлекет тарапынан орман ісіне деген қызығушылық ПетрІ кезінде
басталады.Ресми бұйрықтарында Петр орманның мемлекет үшін маңыздылығын
көрсетіп кеткен.
Ағаш өсіру ғылымының негізін өздерінің еңбектерінде ұлы орыс
ғалымдары М.В.Ломоносов, А.Л.Нартов, А.Т.Болотов және т.б салды.
Орман өсірушілер баспадан шыққан А.В.Теплухов, А.Варгал,
П.Перелыгин, Д.И.Менделеев, В.В. Докучаевтың еңбектерімен танысты.
Ормандар кеме флотын дамыту үшін керек болған. Бірақ ғылымдағы
адамдардың ойлары тек орманды адамдар қажеттілігі үшін қолданумен шектеледі
деген оймен тұрып қалған жоқ. Орманның суқорғауда, суреттеуде, топырақты
қорғауда, климатты жақсартуда маңызы зор екені туралы ойлар пайда болды
және олар дәлелденді .
Ғалымдар мен философтардың айтуы бойынша б.д.д V ғ жер өңдеушілер
орманды өздерінің ағаш материалдарына қажеттілігін қамтамасыз ету үшін
өсірген. Өркениеттің дамуына байланысты орманды пайдалану бағытталған түрде
болды. Біздің дәуірімізге дейінгі ІVғ. Кітаптарында орманды пайдалану және
орман босаған жерді қалпына келтіру туралы шаралар сипатталған.
ХІХ ғ.ортасында және екінші жартысында орман ғылымында В.Шелгунов,
М.К.Турский, Ф. К. Арнольд, Д. М. Кравчинский, А. Ф. Рудзкий және т.б.
еңбектері белгілі болды. ХІХ ғ.соңы мен ХХғ. басында оларға Н. С.
Нестеров, Г. Н. Высоцкий, Л. И. Яшнов, М. Е. Ткаченко, В. Н. Сукачевтың
және т.б еңбектері қосылды.
Ч.Дарвинның көзқарастарына негізделе отырып Г.Ф.Морозов орман өмірін
тіршілік үшін күреспен байланыстырды, бұл табиғи сұрыпталуға әкеледі деп
ойлады. Ағаш өсімдіктерінде индивидуальды өзгергіштік түрі қатты дамыған.
Табиғи сұрыптау процесі ағаш тұқымдарына тән. Ортаның жағдайына бейімделе
алған организмдер тірі қалады, бейімделе алмағандар өледі. Ағаш
тұқымдарында аналық және аталық белгілер тұқым қуалайды, ал ағаштардың
қасиеттерінің өзгергіштігіне шек жоқ.
Профессор Г.Ф.Морозов ағаш тұқымдарының ауысуы туралы ілімнің
негізін қалаушы. Оның айтуы бойынша, табиғатта бәрі өзгереді, ауысады.
Орман да, кейбір формаларда тұрақты болуына қарамастан, осы заңға бағынады.
Орманның өмірге деген қабілеті ағаш бітімінің орта жағдайларына сәйкес болу
дәрежесіне байланысты.
Орманды өсіру ғылымы тез қарқынмен дамыды. 1804 жылы бірінші орман
өсірудің негіздері жазылған кітап шықты, авторы Е.Ф.Забловский.
Орыстың орман туралы ғылымының пайда болуына және дамуына үлкен үлес
қосқан профессор Г.Ф.Морозов, оның жүзжылдық мерей тойы 1967 ж тойланылып
кетті. Оның Орман туралы ілімі 1912 ж және 1949ж аралығында жеті рет
басылып шығарылды. Г.Морозовтың Орман туралы ілімі атты кітабының
бағалығы мынада жатыр, әлемде бірінші рет орман өмірінің теориясы берілді.
Өзі бақылаған нақты материалдар және орыс, шетел зерттеушілерінің
материалдары негізінде Г.Ф.Морозов орманның даму және оның пайдалану
барысында қалпына келтіру заңдылықтарын анықтап, зерттеді . Ол орманды
географиялық құбылыс ретінде қарастырды.
Орман өсіруде жиналған тәжірибе негізінде мынаны көруге болады,
қарағайды қайта жаңарту кезінде негізгі орынды орман дақылдары алу керек.
Бірақ оны өсіруге байланысты кейбір сұрақтар, мысалы құмды топырақтарды
дайындау, басқа тұқымдармен араластыру, орманның қалыңдығы және егу
орындарын орналастыру секілді, әлі күнге дейін орман өсірушілер арасында
қызу талқылануда.
Орман сыртқы ортамен үздіксіз байланыстағы тірі организмдердің
күрделі тұрғылықты жері ретінде қарастырылды. Орман туралы түсінікке бір-
бірімен және қоршаған ортамен әрекеттесетін және үздіксіз өзгерісте болатын
жануарлар мен өсімдіктер қоғамдастығы ретінде берілді. Г.Ф.Морозов бойынша
орман географиялық құбылыс.
Қазіргі орман өсіру үшін Г.Ф.Морозов тұжырымдаған ереженің маңызы
зор, ағаш тұқымдарының орта жағдайларына сәйкестігі туралы ереже. Тек ағаш
тұқымдарының өсетін орын жағдайларына сәйкес болғанда ғана оң нәтиже алуға
болады, яғни жоғары өнімді орман.
Орманды қозғалмалы тепе-тең жүйе деп көрсете отырып, Г.Ф.Морозов
орман өміріне белсенді қатысып, табиғи сұрыпталуды жасанды жолмен реттеу
керек деп санаған. Ол орман өсіруде жаңа бір бөлім - әдейі сұрыптаудың
пайда болуына септігін тигізді, бұл сұрыптау табиғи сұрыпталудағы
шарттарға сай және шаруашылыққа керек етіп реттеу туралы пән. Осыған орай
орман табиғатын терең зерттеу және оған орман дақылдарының селекциясы, күту
мақсатында кесу және басқа шаралар арқылы белсенді әсер ету, оның орман
туралы ілімнің негізі болды.
Г.Ф.Морозовтың дарындылығы әсіресе ол жасап шығарған орман типтері
туралы ілімде анық көрінді. Бұл ілімді жалпы біздің елде де және шетелде де
мойындады.Ол В. Н. Сукачев, П. С. Погребняк, В. Г. Нестеров, И. С.
Мелеховтар айналасқан типологиялық бағыттардың дамуына негіз болды.
Орыс орман өсірушілері ІV әлемдік орман конгрессінде орыстардың
типологиялық мектебінің жоғары бағаланғаны үшін Г.Ф.Морозовқа қарыздар.
Отандық орман өсіруде ең таңымал, А.Ф.Правдинің (1964) жай қарағайдың
түр ішілік классификациясы, ол қарағайдың 5 түр тармағын (географиялық түр)
бөліп көрсетті: жай ормандық, ілгекше түрдегі, солтүстік лапландық,
сібірлік және құлынды (немесе оңтүстік далалық). Әр түр тармақтар өз ішінде
климаттық экотиптерге және топырақтық немесе эдафиялық экотиптерге
бөлінеді. Мысалға, борлық қарағай (меловая) және батпақ қарағайы(болотный).
Өміршеңді және жоғары өнімді егінділерді салу кезінде маңызды рөлді
әр түрлі жағдайларда өсетін орман тұқымдарының дәнінің шығу тегі алады.
(Вересин,1946.Носков,1959,Поджаров, 1971). Дәндерді таңдау кезіндегі қателік
дәл сол кезде емес, тек біраздан соң анықталады, сондықтан ағаш өсірушілер
кез келген дәнді қолдануынан болатын эффекті білу және болжау керек.
Орманды зонаның Орталық бөлігінде, Усман борында оңтүстік бөлігі,жай
қарағай дақылдарын салу технологиясы бойынша туындайтын сұрақтарға жауап
беруге арналған бірегей объектілер орналасқан. Олар жоғарыда айтылған
бағыттар бойынша зерттеулер жүргізуге мүмкіндік береді. Орман өсіру
тарихында бірінші рет организмдер мен ортаның бір тұтастығы туралы қағида
айтылды.
Орман өсіруде популяция пайдаланудың,қорғаудың және түрлі жаңғыртудың
негізгі бірлігі ретінде қарастырылады. Ағаш өсімдіктерінің популяциялық
құрылымының ерекшеліктері, олардың биоэкологиялық өзгешеліктерімен,
өміршеңділігімен, ареал кеңдігімен анықталады. Ағаш өсімдіктерінің
популяциясы, әсіресе жай қарағайдың, дарақтардың саны бойынша көп,ашық
шекара жоқ, аралас зоналар бар. Ареал деңгейінде тұқымқуалаушылық қасиеттер
мен белгілері физ-географиялық жағдайлардың өзгеруіне байланысты өзгереді.
Жай қарағайдың географиялық өзгергіштігін ескере отырып, бұрынғы Кеңес Одақ
территориясында 85 орман аудандары құрылған еді.
Климаттық тип (немесе географиялық бір түр) бұл ең үлкен популяция,
оның ішінде географиялық ендік пен теңіз деңгейінің биіктігі арасында
айырмашылықты анықтау мүмкін емес деп қарастыралады. (Дж.Райт,1978).
Қазіргі түрлер концепциясы оны популяциялар жүйесі ретінде көрсетеді
(Н.В. Тимофеев-Ресовский және т.б., 1973; Э. Майр, 1974). Негізгі орман-
түзушілерді зерттеу кезіндегі популяциялық көзқарас орман ғылымында жаңа
кезең.

3.1 3. Шаруашылықтың қысқа сипатамасы
Табиғи-климаттық жағдайы
Шығыс Қазақстан облысы-Қазақстан Республикасының ірі өнеркәсіптік,
ауылшаруашылық аймақтардың бірі, жалпы ауданы 28051,2 мың га. Территориясы
40 0-тан 510 –ке дейінгі ендікте және 760-тан -860 –ке дейінгі шығыс
бойлықта орналасқан.
Таулы және тау бөктеріндегі аудандарда континенталдық климат біршама
әлсірейді. Ең суық ай қаңтар, орташа айлық температура-15-200 С
солтүстігінде, -140 С оңтүстікте.
Рельефі жоғарғы,орта және төменгі таулармен, тау бөктеріндегі және
тау араларындағы кең алаңдармен сипатталады. Абсолюттік биіктік батыста 250
м-ден, оңтүстік-шығыста 2962 м дейін және шығыста 4506 м дейін өзгереді.
Облыстың климаты шұғыл континенталды, суық қыспен және ыстық құрғақ жазбен
сипатталады.
Қар жабындысы облыстың солтүстік және орталық аудандарында қазан
айының аяғында, қараша айының басында, ал қараша айының аяғында оңтүстік
бөлігінде түседі. Облыс бойынша қар жабындысының биіктігі біркелкі емес, 15
см-ден аспайды, бірақ 80 см-ге дейін жетуі мүмкін.
Тұрақты қар жабындысының болу аралығы (қарашадан наурыз аралығы) 105-
180 күн арасында ауытқиды. Кейбір қыстарда төмен ауа температурасы және
әлсіз қар жабындысымен қатар келгенде, топырақ қабаттарының терең қатып
қалуы байқалады. Облыс территориясында суық уақыт аралығы (ауа
температурасы 00 С төмен) 160-170 күн,ал оңтүстік бөлікте 135-155 күн.
Ең жылы айдың –шілденің орташа ауа айлық ауа температурасы-облыстың
таулы бөктерлерінде және таулы аудандарында 18-19 0 С, ал жазықтарда- 20-
220 С және ең оңтүстік бөлігінде-230 С. Кейбір жеке жаз күндерінде ауа
температурасы 40-430 С дейін көтеріле алады. Орташа жылдық ауа
температурасы 30 С тан 2,80 С аралығында. Жылу уақыт аралығы аймақтың көп
бөлігінде 195 -205 күнге дейін және 210-230 күн оңтүстікте.
Облыстың оңтүстігінде теріс температурадан оң температураға ауысу
наурыздың соңы-сәуірдің басына, ал басқа территориясында-сәуірдің басына
келеді. Ауа температурасының тұрақты ауысуы әр 100 С-қа сәуірдің соңы-
мамырдың басында облыстың жазықтық бөлігінде және мамырдың бірінші
бөлігінде - тау бөктерінде және тау бөліктерінде орын алады. Аязсыз уақыт
аралығы облыс бойынша 90-105 күн ауада және 80-135 күн топырақта.
Жазықтықта, әсіресе оңтүстікте бұл периодқа, температурасы 100 С-тан
жоғары күндер, ал ұсақ шоқыда температурасы 15 0 С жоғары күндер сәйкес
келеді. Тәулік арасында температураның шұғыл ауытқулуларына байланысты
жылдың жылу уақытында аязсыз период орта тәуліктік температура 100 С
көтерілген уақыттан, біршама кеш басталады және орташа жылдық температура
100 С төмендеген уақыттан ерте бітеді.
Орташа жауын – шашын мөлшері территорияның көп бөлігінде шамамен
250мм, бұл жаздың жоғары температурасын ескеретін болсақ, климаттың
құрғақтылығы туралы айтуға болады.
Бұл аймақ үшін жыл бойы қатты желдер тән. Орташа жылдық жел
жылдамдығы территорияның көп бөлігінде 4-тен 5мс-ке дейін және шығыста 2-
3 мс дейін төмендейді.
Шығыс Қазақстан облысының территориясының көп бөлігі далалармен және
Алтай, Саур-Тарбағатай секілді таулы жүйелерімен сипатталады. Ертістің
толығымен оң жақ бөлігі және сол жақтың бір бөлігін Алтай таулы жүйесі алып
жатыр. Оңтүстік және оңтүстік-батысында Семейдің Ертіс маңы (172,7 мың км2)
созылып жатыр, ол ұсақ тау-ұсақ тау-шоқылар-төбешікті жазықтармен
сипатталады.
Жазықтардың көбінде жусан-биюргин, тырсово –жусан, жусан-бетеге-
көкпек өседі. Ертіс алаңы әр түрлі шөптік-астық шалдықтар және орманды
тоғайлармен, Ертіс жайылымдары бетеге және көде-бетеге шөптерімен
сипатталады.
Қазақстанның орман өсіруді аудандастыру сызбасына сай (Чупахин ,
1970) және ҚР Ғылым Академиясының географиялық бөлімінің мәліметтері
бойынша филиал территориясы далалық зонада орналасқан, бұл зона қара-қоңыр
топырақтағы жусан-бетегелі даламен сипатталады.
Филиал территориясы Ертіс-Обь қарағай-қайың далалық ормандар жеріне
кіреді және Ертіс маңының ленталық орманына жатады.
Геоморфологиялық жақтан қарастыратын болсақ, филиал территориясы
Ертіс маңы ойпатына жатады, ол әлсіз толқынды құмды-құмдақпен сипатталады.
Топырақ және өсімдік жабындыларының ерекшелігі жергілікті жердің рельефімен
байланысты. Территорияның көп бөлігін шымды -бор топырақтар және құмда
өсетін ленталық орман алады. Рельефтің төменгі жақтарында қайың, көктерек
кездеседі, олар аралас ағаш қауымдастығын құрайды.
Жазықтық бөлігінде қарақоңыр гумусты топырақта құмды-селеулі-бетеге
секілді өсімдіктер тобы кездеседі. Ал әлсіз айқындалған рельефта әр түрлі
шалғындық өсімдіктер көп таралған. Негізінен сеуіл, бетеге, подмореник
арпабас, бидайық, бұталы-тобылғы және қарағай басым болады. Жерасты сулары
жақын жерлерінде әр түрлі шөптік-асық тұқымдастар кездеседі.
Теректі және бұтақты ормандар ауданы Ертіс өзенінің алабында
орналасқан. Өзен сағасының бір бөлігі қатты қабатты аллювимен қаланған және
кедір-бұдырлы толқынды рельефпен ерекшеленеді (өзен сағасындағы талдар және
жыралармен,құмды қайрандармен және т.б сипатталады).
Орталық бөлік топырақтың ауыр құрамымен және көл, бұлақтардың
көптігінен пайда болған ойыс-қиыс рельефпен сипатталады. Мезорельефтің
төменгі бөлігінде батпақты шалғындықтар кездеседі. Ағаш (терек,үйеңкі) және
талдар (итмұрын, шоқ тал, ырғай секілді және т.б) өсімдіктермен және басқа
жағалауында астық тұқымдастар және әр түрлі шөптер (арпабас,шын), ал
батпақты шалғындықтарда, қамыс, елекшөп және т.б.
Филиал орналасқан ауданның орман өсу үшін жағдайлары қатал. Жазда
құрғақшылық, аңызақ, ол өсімдіктердің су балансын бұзады.
Қысқы желдер ашық жерлерден қарды айдап алып кету мүмкін,
нәтижесінде топырақ үлкен тереңдікке қатып қалады, бұл тамыр жүйесінің
жағдайына жаман әсер етеді. Жаз кезінде найзағай түседі ,әсіресе ұзақ
құрғақшылықтан соң, орман өрттерін тудырады. Қатаң климат орман өсіру үшін
қолайсыз және осы аймақта ормандандыруды қиындатады.
Қоршаған ортаны қорғауда орманның рөлі жоғары. Орманды пайдаланудың
бес түрін бөліп көрсетуге болады:
1)ағаш өсіру
2) орманның басқа керек өнімдерін алу
3)аң, құс аулау
4)адам демалатын орын ретінде
5)орманның санитарлық –гигиеналық, топырақты қорғау, суды қорғау және т.б
функцияларын пайдалану.
Орманның санитарлық-гигиеналық рөлі шаңды, желдің жылдамдығын
төмендету, климатты жұмсартуда, жүйке жүйесін тыныштандыруда көрінеді.
Ағаштардың залалсыздандырғыш қасиеттері көптеген қауіпті микробтарды жоюға
қабілеті бар. Сол себепті курорттар, санаториялық профилактикалар, мектеп
лагерлері ормандарға жақын жерлерде орналастырылады. Семей маңындағы
қарағайлы орман ландшафты әсемдеумен қатар жоғарғыда айтылған барлық
қорғағыш функцияларды атқарады. Әсіресе Семей үшін тән жағдай орман
массивтері топырақты бекітіп, қатты желдер болғанда құрылыстың, жолдардың
жабылуын алдын алады.
Ертіс өзенінің жағаларында жапырақты ормандар су реттегіш функциямен
қатар, ауылшаруашылық дақылдарынының, шабындықтардың, жайлымдардың
өнімділгін арттырады. Ертіс жағасында он шақты шаруашылық, мектеп
лагерьлері, демалу зоналары, профилакториялар орналасқан.
Тұрғындардың қажеттілігін қамтамасыз ету үшін ағаш дайындау да
маңызды роль ойнайды. Орташа алғанда өткен тексеру аралығында филиал 15-20
мың м3 ағаш дайындады.
Ленталық бордың көлемінің шұғыл қысқаруы, орман резерваты алдына
негізігі мақсат ретінде Ертіс маңы ормандарын сақтау және көбейту қойылды.

3.2 Филиалдың шаруашылық-экономикалық сипаттамалары
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 15 шілдедегі Аса қорғалатын
табиғи территориялар туралы заңына сәйкес Ертіс маңының ленталық орманын
сақтау және қалпына келтіру мақсатында Қазақстан Республикасының
Үкіметінің 2003 жылғы 22 қаңтардағы №73 қаулысымен бұрынғы Беген,
Бородулиха, Букебай, Долон, Жаңа Семей, Жарма, Канонерка, Морозовка,
Жаңашүлбі, Семейдегі орман және аң шаруашылық комитетінің мекемелері қайта
құрылып (қосылу арқылы), мемлекттік мекеме мемлекеттік орман табиғатының
резерваты Семей Орманына айналды. Орман және жануар әлемін қорғауға
арналған Семейлік мемлекттік мекеме толығымен Семей Орманы резерватының
құрамына 5 орманшылығы сақталған жеке филиал ретінде кірді.
2004 жылы Қазақстан Республикасының ауылшаруашылық министрлігінің
орман және аң аулау комитетінің 15.06.04 №122 бұйрығы бойынша Жаңа Семей
филиалынан Семей филиалына Ертіс орманшылығы берілді. Қазіргі уақытта Семей
филиалы 6 орманшылықтан тұрады (кесте №1)
Кесте №1.Филиалдың әкімшілік құрлымы

Орманшылық Жалпы ауданы, га Орманшылық пен филиалдың
орналасу орны
Қызыл Кордон 20248 п.Қызыл Кордон
Пригород 19611 п. Аксаринск
Батпаев 18000 п. Батпай
Каштак 24769 п. Каштак
Талицк 13134 п. Талица
Иртышск 9926 п. Бобровка
Жалпы: 105688
Всего:

Филиалдың ормандары алғашқы рет 1910 жылы құрылды, содан соң 1929
жылы, сол кезде Пригород, Озерка, Лейков орман саяжайлары құрылды. Осы жылы
орман массивтері 2х2 шақырымдық квадраттарға бөлінді. Бұл орманды
орналастыру туралы материалдар сақталмаған. Семей орман шаруашылығы ҚазССР
Орман шаруашылығының министрлігінің 30.01.47 ж №3 бұйрығы бойынша Пригород
орман шаруашылығын қайта құру нәтижесінде пайда болды.
Келесі орманды орналастыру 1946-1947 ж.ж. Сібір аэрофотоорман-
орналастыру мекемесімен 2-деңгейлік дәлдікпен өткізілді. Таксацияны
аэрофотосуреттерсіз жүргізді. Бұл орманды орналастыру туралы материалдар
да сақталмаған. Келесі орман орналастыру 1961 жылы Қазақ орман орналастыру
мекемесімен 1-деңгейлік дәлдікпен жүргізілді. Таксация аэрофотосуреттерді
қолданумен жүргізілді. Бұл орман орналастыру кезінде 2х2 шақырымдық
квадраттар нысаналаушылармен әрқайсысы 4 кварталдарға бөлінді. Осының
нәтижесінде кварталдың орташа ауданы 113 га дейін болды. Осы жылы
орман массиві планшеттерге бөлінді, олардың шекаралары 1:1500 тең келетін
аспаптық дәлдікпен өлшенген. Осы кезде орман массивтерінің оңтүстік
шекаралары қалпына келтірілді. Келесі орманды орналастыру Қазақ орман
орналастыру кәсіпорнымен 1970,1981 жылдары І деңгейлік дәлдікпен,
аэрофотосуреттерді қолдана жүргізілді.
Өткен орманды орналастыру 1991 жылы Қазақ орман орналастыру
кәсіпорнымен І деңгейлік дәлдікпен 1986 жылғы орманды орналастыру
нұсқаулықтардың талаптарына сай ауданы 95922га, 1990 жылғы
аэрофотосуреттерді пайдаланып жүргізілді.
Қазіргі кездегі орманды орналастыруды (2004ж) да, Қазақ орман
орналастыру кәсіпорнымен І деңгейлік дәлдікпен 1986 жылғы орманды
орналастыру нұсқаулығының талаптарына сай 2003 жылғы масштабы 1:30000
топакарталарды қолданумен жүргізді. Планшеттерді құру үшін керек
геодезиялық негіз ретінде масштабтары 1:25000 болатын топакарталар
қолданылды. Бұрынғы Семей бас орманшаруашылық өндірістік кәсіпорынының
шекаралары және квартал нөмерлері өзгерген жоқ. Қазақстан Республикасының
Ауылшаруашылық министрлігінің орман және аң аулау шаруашылығының
комитетінің 15.06.01ж №22 бұйрығы бойынша Ертіс орманшылығында 893га жерді
басқа жер қолданушыларға берілгендіктен, кварталдарды қайта нөмірлеу болды.
Орман қорының инвентеризациясын жер беттік таксация арқылы көздік
және көздік өлшегіш әдістер, өлшегіш таксация қолдану арқылы жүргізілді.
Таксациялық көрсеткіштердің көздік анықтауын бекіту үшін биіктік
өлшегіш, полиотомерлерді қолданылған. Жүргізілген орман орналастыру бойынша
сипаттамалар 2-кестеде көрсетілген.
2-кесте. Орманды орналастырудың сипаттамалары.

Көрсеткіштер өлшем БарлығыОрманшылық бойынша
бірліг
і
Қызыл Кордон Пригород Батп
аев
Аң аулау
және орман
шаруашылық
комитеті
1 Жалпы орманның 105688
ауданы,оның ішінде 105688
жазықтықтағыны қоса 20248 Қызыл Кордон 1-181
19611 Пригород 1-176
18000 Батпаев 1-160
24769 Каштак 1-219
13134 Талицк 1-115
9926 Иртышск 1-100

3.3 Еңбекті қорғау және техника
қауіпсіздігі
Қазақстан Республикасының Конституциясыда адамдардың негізгі
құқықтарының бірі ретінде денсаулықтарын қорғау құқығы бекітілген. Осыдан
жұмысшының денсаулығына зиянсыз және қауіпсіз жұмыс жағдайы болу керектігі
туындайды, оны бір жеке принцип және субъективті құқық ретінде
Конституцияда бекіткен.
Кәсіпорындарда, мекемелерде және ұйымдарда еңбекті қорғау және
техника қауіпсіздігімен өндірістік санитарияның жалпы жағдайына
жауапкершілік олардың басшылары мен орынбасарларына жүктеледі.
Мекеме, ұйым, кәсіпорын әкімшілігі салауатты және өндірісте қауіпсіз
еңбек жағдайын қамтамасыз етуге міндетті және өндірісте болған бақытсыз
оқиғалар мен кәсіптік аурулар үшін, олардың болу себебін жоймағаны еңбекті
қорғау заңдылығын бұзатын бұйрығы, әрекеті немесе әрекетсіздігі үшін толық
жауапты.
Орман шаруашылығы қызметі бойынша барлық техника қауіпсіздігі және
өндірістік санитария саласындағы барлық жұмыстардың жалпы әдістемелік,
техникалық және ұйымдастыруда басшылық жасау мекеменің бас орманшысына, ал
орман шаруашылығында орманшыға жүктеледі.
Кәсіпорын, мекеме, ұйымның әрбір жұмысшысы өзі орындауға тиісті
міндеттерді атқару барысында қауіпсіздік техникасымен өндірістік
санитарияның нормалары мен ережелерін білуге және бұлжытпай орындауға
міндетті, сондықтан мекеме әкімшілігі жұмысшылар мен қызметкерлердің
техника кауіпсіздігі мен өндірістік санитария және баска да еңбек қорғау
ережелері бойынша оқуына және нұсқау алуына қамтамасыз ету керек. Оқу
сабақтарын өткізу үшін орман шаруашылықтарында техника қауіпсіздігі
кабинеті, ал орманшылықта-техника қауіпсіздігі бұрышын жабдықтау қажет.
Жұмыскерлер мен қызметкерлерді оқыту және нұсқаулық беруді жүзеге
асыру жұмысқа орналасу кезінде жасалады (кіріспе нұсқаулық), бірінші
нұсқаулықта жұмыс орынында жасалады, стажировка кезінде-оқыту жұмыс
орынында, қайталау нұсқаулығы кезіндегі және курстық оқыту мен атқарылады.
Инженерлік-техникалық жұмыскерлер мен қызметкерлерді еңбекті қорғау бойынша
кіріспе нұсқаулық пен курстық оқыту арқылы атқарады.
Еңбекті қорғау қызметі еңбек жағдайын жақсартуды қамтамасыз ететін
және қазіргі заманғы техника қауіпсіздігі құралдарын енгізуді жүзеге
асыратын ұйымдастырушылық-техникалық және санитарлық-гигиеналық шараларды
өмірге енгізуге бағытталған, өз қызметінде Қазақстан Республикасының
заңдарын, үкіметінің каулыларымен бұйрықтарын жоғары тұрған ұйымның
бұйрықтары мен нұсқауларын және техника қауіпсіздігі ережелерін басшылыққа
алады.
Еңбекті қорғау жұмысы және оны жүйелі жүзеге асыру жұмысына тікелей
басшылық жасау мекеме, кәсіпорын бас инженеріне бағынатын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.