Негізгі және қосымша топшалардың металдарын оқыту

Жоспар

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

Кіріспе

І бөлім. Металдардың жалпы қасиеттеріме таныстыру.
1.1. Периодтық жүйедегі металдардың орны және атомдар құрылысының
ерекшелігін оқыту.
1.2. Металдардың физикалық және химиялық қасиеттеріне тоқталу.
1.3. Металдар коррозиясы және одан сақтандыру.

ІІ бөлім. Негізгі және қосымша топшалардың металдарын оқыту.
2.1. Магний және кальцийдің сипаттамасы.
2.2. Алюминийді оқыту.

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Кіріспе
Химияны оқыту әдістемесі – мұғалімдер дайындайтын университеттер мен
педагогика институттарының оқу жоспарындағы негізгі пәндердің бірі. Ол
болашақ мұғалімдерді химияны оқыту теориясымен қаруландырып, іс жүзінде
күнделікті туындап отыратын жеке методикалық мәселелерді ғылыми тұрғыдан
шеше білуге әзірлейді. Сондай-ақ химия, оның ішінде металдарды оқытудың да
өзіндік ерекшеліктері болады.
Қазіргі периодтық жүйенің өне бойын алып тұрған 109 элементтің
әбірінің өзіне ғана тағылған атауы бар. Әр атаудың шығу тегіне келсек, оның
өзі жеке тарих. Элементтердің көбісінің атауларын соларды тапқан
ғалымдардың енгізгендігі даусыз. Дегенмен, солардың қатарында әр ұлттың өз
тіліндегі атауға ие болғандары бір төбе. Ашылу тарихы ғасырлар қойнауына
бойлап кететін мұндай элементтер біздің қазақ тілінде де баршылық. Мәселен:
алтын, күміс, мыс, мырыш, темір, сынап, қорғасын, қалайы атаулары ең әйгілі
8 металл элементтердің тізбегін береді. Өз ұлтымыздың тілдік қорынан
алынған бұл атаулардың әлденеше ғасыр бұрын-ақ белгілі болғандығына еш
күмән келтірмейміз. Ол өте орынды, бұған қазіргі археология жәдігерлері мен
тарих, топонимика деректерінен, қазақтың халық ауыз әдебиетінің інжу-
маржандарынан көрініп тұрғандай, қазақ халқының арғы ата-бабалары өмір
сүрген кезеңдерден келе жатқан осы металадрға байланысты ұлттық
құндылықтары куә.
Химия пәнінен металдарды оқыту әдістемесін зерттейтін нысаны – сол
пәнді оқыту әрекеті. Оқыту педагогика, дидактика және әдістеме ғылымы
тұрғысынан түсінуге болатын күрделі әрекет болып табылады.
Бұл курстық жұмыстың басты мақсаты – 8-9 сыныптарда оқитын оқушыларға
химия әліппесінен мәлімет беру арқылы, химия пәнінің негізін қалауға, соның
ішінде металдарды оқушы санасына жеткізуге ат салысу. Осы мақсатты негізге
ала отырып, мына міндеттерді жүзеге асырамыз: металдардың периодтық
жүйедегі орнын, атомдық құрылысын игерту; химиялық топшадағы металдардың
түрлерін ажыратып беру; металдарды басқа химиялық элементтерден бөліп алу
мақсатында лабораториялық тәжірибелер жасау; әр түрлі химиялық реакцияларды
үйрету.
Курстық жұмыста металдарды оқытудың жеке әдістемесі тек тақырыптар
бойынша ғана емес, аса маңызды әдістемелік мәселелерді топтастыру арқылы
берілді. Ал металдардың топшалары мен түрлеріорта мектептегі курстардың әр
түрлі теориялық деңгейлеріне байланысты қарастырылып, курстық жұмыстың
екінші бөлімінде берілді.
Менің курстық жұмысым кіріседен, екі бөлімнен, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Бірінші бөлім үш тақырыпшаға,
екінші бөлім екі тақырыпшаға жіктелген.

І бөлім. Металдардың жалпы қасиеттерімен таныстыру.
1.1. Периодтық жүйедегі металдардың орны және атомдар құрылысының
ерекшелігін оқыту.
Қазір белгілі ашылған 108 элементтің көпшілігі металдарға жатады. Ал
ертеде және орта ғасырда тек қана жеті металл белгілі болған екен. Бұл сан
сол кезегі белгілі планета санымен сәйкес келеді: Күн (алтын), Юпитер
(қалайы), Ай (күміс), марс (темір), Меркурий (сынап), Сатурн (қорғасын),
Шолпан (мыс). Алхимиктер бұл металдарды планета сәулесінің әсерінен Жер
қойнауында пайда болады деп есептеді.
Металдар Д.И.Менделеев жасаған периодтық жүйенің сол жағына және
төменгі бөлігіне (яғни негізінен І,ІІ және ІІІ топтарда), ал бейметалдар оң
жақ бөлікте жоғары орналасады.
Металл атомдарының сыртқы энергетикалық деңгейінде көбінесе бірден
үшке дейін электрондар орналасады. Әдетте олардың радиусы үлкен болып
келеді. Бейметалдар атомдарына қарағанда металдар атамдары сыртқы
электрондарын оңай береді, яғни күшті тотықсыздандырғыш болыа табылады.
Сондықтан металл атомы оң зарядты иондарға айналады. Атомнан бөлінген
электрондар металдардың оң зарядталған иондарының арасында біршама бос
араласып кетеді. Бұл бөлшектердің арасында байланыс пайда болады, кристалл
торларының түйіндеріндегі электрондар оң зарядты иондардың жеке қабаттарын
цементтеп тастағандай болады. Электрондар үздіксіз қозғалыста болғандықтан,
оң зарядты иондармен соқтығысқан кезде оң зарядты иондар бейтарап атомға,
ал соңынан қайтадан ионға айналады.
Кристалл тордың түйіндерінде болатын оң зарядты иондар және бейтарап
атомдардың кейбір санының арасында қозғалатын біршама бос электрондар
металдық кристалл торы деп аталады. Бұдан біршама электрондар мен металл
иондарының арасында түзілетін кристалдық тор металдық байланыс деп аталады.

Металдар туралы оқу материалын өткенде химиялық элемент жай зат және
күрделі зат, заттың құрылысы мен қасиеттері, химиялық реакция, т.б. ұғымдар
нығаяды, жаңа деректермен толысады. Периодтық заң атом құрылысы, химиялық
байланыс және иондық теория жөніндегі білім қолданыс табады. Металлургия
өнеркәсібі және металдардың халық шаруашылығындағы маңызы туралы нақтылы
ұғым қалыптасады.
Металдарды жүйелі түрде қарастырғанда оқушылардың 8-9 кластардың жеке
тақырыптарында алынған мына бір тірек білімі ескеріледі: Химиялық алғашқы
ұғымдар тақырыбынан элементтердің жіктелуі; металдар туралы алғашқы ұғым;
Оттегі тақырыбынан металдардың тотығуы, металл оксидтері туралы ұғым;
Сутегі. Қышқылдар. Тұздар тақырыбынан металдардың қышқылдарымен
әрекеттесуі және металдардың активтік қатары туралы алғашқы түсінік, металл
оксидтерінің сутегімен тотықсыздануы және қышқылдармен алмасу реакцияларына
түсуі, металдардың тұздар құрамына кіруі, Бейорганикалық қосылыстардың
маңызды кластары жөнінде білімді қорытындылау тақырыбынан металдардың
бейметалдармен және қышқылдармен әрекеттесуі, оксид және гидроксид
қосылыстарының қасиеттері, Периодтық заң және периодтық жүйе тақырыбынан
сілтілік металдардың табиғи тобы, периодтық жүйеде металдардың орналасуы,
электрондық құрылысының ерекшеліктері, иондануға бейімділігі; бейметалдар
орналасқан негізгі топшаларды оқығанда металдардың тотықсыздандырғыш
қасиеттері, қышқылдармен әрекеттесуінің ерекшеліктері, оксидтері,
гидросидтері және тұздары ескеріледі.
Бұл білім металдардың жалпы қасиеттерін делуктивті тәсілмен,
оқушыларды белсенді қатыстыру арқылы, оқып-үйренуге негіз болады.
Алдымен металдардың периодтық жүйедегі орны туралы кіріспе оқылып,
мына мәселелерге назар аударылады: металл терині химиялық элементтерді
және олар түзетін жай заттарды белгілейді; бір термин арқылы берілетін екі
ұғымның әрқайсысының өзіндік мазмұны және көемі нақтыланады; периодтық
жүйеде орналасуы, салыстырмалы атомдық массасы, реттік нөмірі, атом
радиусы, иондану энергиясы, т.б. элементке тән сипаттамалар. Металдарға
жататын химиялық элементтер саны жағынан бейметалдардан гөрі көбірек,
сексеннен асады. Олар І-ІІІ негізгі топшаларда (бордан басқа) және барлық
топшаларда периодтық жүйенің сол жағында орналасқан . Металл атомдарының
негізгі ерекшелігі сыртқы қабатындағы электрондар саны аз, атом радиустары
едәуір үлкен болып келеді. Әр период s-деңгейшесінен электрондармен
толтыратын сілтілік металдардан басталады. Үлкен периодтардың ортасында
орналасқан металдар атомдары (Sc – Zn, V – Cd) d-деңгейшесін, аса үлкен
периодтарда орналасқан металдар d-деңгейшесін және f-деңгейшелерін
(лантаноидтар мен актиноидтар) электрондармен толықтырады. Төмендегі
кестемен таныстыру керек.

Период Металл Атом Иондану Бейметал Атом Иондану
Радиусы Энергиясы Радиусы Энергиясы
(нм) кДж, (нм) кДж
моль
ІІ Литий 0,155 520,2 Фтор 0,064 3375,7
ІІІ Натрий 0,189 495,8 Хлор 0,099 1251,2
ІҮ Калий 0,236 418,8 Бром 0,14 1142,0
Ү Рубидий 0,268 403,0 Иод 0,133 1008,4

Металл атомдары сыртқы және оның астындағы қабаттарынан валеттілік
электрондарын жіберіп, тотықсыздандырғыш қасиет көрсетуге бейім келеді.
Бұған металдардың және оқушыларға таныс беймеиалдардың иондану энергияларын
салыстыру арқылы көз жеткізеді.
Кестеден сілтілік металдар атомдарының радиустары бір периодта
орналасқан галоген атомдарының радиустарына қарағанда екі еседен астам
артық, ал иондану энергиялары 3-6 есе кем екені байқалады. Топ бойында атом
радиустары артуымен байланысты иондану энергиясы заңды түрде кемиді.
Жер қыртысындағы ең көп тараған металл – алюминий. Бұдан кейінгілер:
темір, кальций, натрий, калий, магний және титан. Басқа металдар мөлшері
онша емес. Мәселен, хром жер қыртысында массасы бойынша – 0,3%, никель –
0,2%, ал мыс – 0,01%. Металдар табиғатта бос түрінде де, сондай-ақ әр түрлі
қосылыстар түрінде де кездеседі.
Активтілігі жоғарырақ металдар электролиз әдісімен алынады. Активтігі
аз металдарды олардың оксидінен көмірмен, көміртегі (ІІ) оксидімен немесе
алюминий оксидімен тотықсыздандырады, ал металл сульфидтерін алдымен
өртейді. Оқушыларға түсінікті болу үшін бірнеше мысал келтіріп өтеміз.
1. Металдарды оксидтерінен көмірмен немесе көміртегі (ІҮ) оксидімен
тотықсыздандыру.
2. Түзілген оксидтерді тотықсыздандыра отырып, металл сульфидтерін өртеу.
3. Металдарды оксидтерінен едәуір актив металдармен тотықсыздандыру.
4. Балқымалар электролизі.
Металдарды алудың бұл әдісін түсіну үшін оқушыларды электролиз
кезінде өтетін процестермен таныстыру керек.
Электролиз – бұл ерітінді немесе балқыма электролиттері арқылы
тұрақты электр тогын жібергенде элетродтарда өтетін тотығу-тотықсыздану
реакциялары. (анықтаманы оқушылардың дәптерлеріне жазғызып, түсінбегендерін
түсіндіру.)
Тұз және сіоті балқыған кезде де, ерңгенде де иондарға ыдырайды. Егер
осы электролиттер балқымасы арқылы тұрақты электр тогы жіберілсе, онда
электролиз жүреді.
Судағы ертінділердің электролизі кезінде электролиттер иондарынан
басқа тағы реакцияға су диссоциациясының нәтижесінде түзілетін гидроксид-
иондары немесе сутегі иондары қатысуы мүмкін. Түзілген иондар сәйкес
электродтарға қарай жылжиды. Катодқа электролит және сутегі Н+ катиондары,
ал анодқа электролит аниондары және гидроксионы ОН- жақындап келеді.
Қай иондар катодқа тотықсызданып, анодта тотығады? Бұл сұраққа жауап
беру үшін химиялық реакция жылдамдығының әрекетесуші заттардың табиғаты
(активтілігі) мен концентрациясына тәуелді болатынын еске түсіреміз. Демек,
иондардың: берілген электролиттің катиондары немесе Н+ ионы, электролиттің
аниондары немесе ОН – гидроксид –ионы қайсысының активтігі басымырақ екенін
білу керек. Катиондар активтігі негізінен орыс ғалымы Н.Н.Бекетов ұсынған
металдардың ығыстыру қатарына келетін кернеудің электр-химиялық қатары
бойынша анықтауға болады. Бұдан әрі неліктен бұл қатар металдар кернеуінің
электрхимиялыққатары деп аталған және Н.Н.Бекетов ұсынған қатардан қандай
айырмашылығы бар екеніне түсінік беріледі. Бұл қатарды қарастыра отырып,
қарама-қарсы бағыттағы сәйкес металдар активтігінің өзгеруіне байланысты
иондардың химиялық активтігі өзгеруге тиіс деген қорытындыға келеміз.
Мәселен, егер калий атомы осы қатарда ең активті болса, онда оның
иондарының активтігі аздау болады:
K,Ca,Na,Mg,Al,Zn,Fe,Ni,Sn,Pb,H,Cu,H g,Ag,Pt,Au – химиялық активтігі кемиді

K+,Ca2+,Na+,Mg2+,Al3+,Zn2+,Fe2+,Ni2 +,Sn2+,Pb2+,H+,Cu2+,Hg2+,Ag+,Pt4+Au 3+
- химиялық активтігі артады .
Бұл қатар бірдей жағдайда судағы ерітіндіде катодта катиондардың Cu2+
ионынан Au3+ ионын қамти тотықсызданатын, ал активтігі аздау Н+ ионы
ерітіндіде қалып қоятынын көрсетеді. К+ ионынан Pb2+ ионына дейінгі
катиондары бар бірдей жағдайдағы электролизі кезінде Н+ иондары
тотықсызданады. Химиялық реакция жылдамдығы әрекеттесуші заттар
концентрациясына тәуелді болғандықтан, сутегі иондарының концентрациясы аз
болса, катодта кернеудің электрхимиялық қатарындағы сутегіне дейінгі кейбір
металдар катионының тотықсыздануы мүмкін. Бұны никельденгенде,
қалайылағанда, хромдағанда пайдаланады және т.б. Аниондар икемдіктеріне
қарай тотығады.
Қышқыл ортада Н+ иондарының концентрациясы көп болады. Олар едәуір
активті тоықсызданады, ал Ni2+ ионы ерітіндіде қалады. Анодта гидроксид-
ионы едәуір актиті тотығады.
Электролиз едәуір актив металдарды, кейбір актив бейметалдарды,
сонымен бірге күрделі заттарды алуда кеңінен қолданылады. Электролиз металл
нәрселерді никель, хром, мырыш, қалайы, алтынмен, т.б. қаптау үшін
пайдаланылады.

1.2. Металдардың физикалық және химиялық қасиеттеріне тоқталу.
Металдардың жалпы қасиеттеріне кристал торларының, ерекше құрылысы
себепші болады. Металдардың жай затарын белгілейтін терминнің мағынасы
олардың атомдары түзетін химиялық байланыстың табиғатын және кристалл
торлардың түрлерін қарастыру арқылы ашылады. Металдық хисмиялық байланыс
ковалентті және иондық байланыстармен, молекулалық, атомдық, иондық
кристалл торлары металдық кристалл торымен салыстырылып ұқсастығы мен
айырмашылығы анықталады.
Модельдерді және оқулықтардағы суреттерді пайдаланып, металдық
кристалл тордың құрылысы түсіндіріледі. Бұл байланыс атомдардан босаған
электрондар мен оң зарядталған металл атомдарының арасында жүзеге асатыны
айтылады. Ортақ электрондар арқылы жүжеге асуы жағынан металдық байланыс
ковалентті байланысқа ұқсайды, бірақ одан айырмасы екі атомның арасында
тұрақтанбаған, кристалл торындағы барлық атомдар ядроларының төңірегінде
айналып жүреді. Электрлік тартылыс күшінің әсері арқылы байланысуы жағынан
металдық байланыс иондық байланысқа жақындайды, бірақ мұнда теріс
зарядталған иондар болмайды, олардың міндетін бос жүрген электрондар
атқарады. Электрондар атом иондарымен бір сәтте бірігіп, келесі сәтте
қайтадан ажырап кетеді. Осындай бос электрондарың болуымен оқушыларға
бұрыннан белгілі металдардың физикалық қасиеттері, электр өткізгіштігі,
жылу өткізгіштігі және жылтырлығы түсіндіріледі. Нақтылай түсу үшін
үлестіріп берілген металармен жұмыс істеледі, мыстың, алюминийдің және
басқа металдардың жалпы қасиеттерін мипаттайтын диафильм көрсетіледі. Соның
нәтижесінде оқушылар металдық жылтыр жағынан күміс пен паладий,
тапталғыштығы жағынан алтын бірінші орында тұратыны, металдардың ең ауыры –
осмий, жеңілі – литий, ең жұмсағы – калий, қаттысы – хром, ең оңай
балқитыны – сынап, балқу температурасы ең үлкені вольфрам екені жөнінде
пікірге келеді.
Металдар түзетін кристалл торларының түрлері: ортақтастырылған
көлемді текше, қырлары ортақ текше, гексогенальды торлар туралы айтылады.
Бір көлем бірлігіне келетін металл атомдарының саны артқанда металдың
тығыздығы да артады. Гексогенальды торда атомдар басқалардан гөрі тығыз
орналасады. Металдардың тығыздығына ион зарядтары мен радиустары да әсерін
тигізеді.
Металдық байланысы болғандықтан, кристал торларының жеке қабаттары бір-
біріне жақындасуға бейім келеді, мұның өзі металдарға созымдылық қасиет
береді. Олар химиялық байланысын үзбей, жұқарады.
Әр түрлі металдарды қосып балқытқанда құймалар түзіледі, олардың
қасиеттері алуан түрлі болып келеді, бұл іс жүзінде кеңінен қолданылады.
Оқушылар өздеріне үлестіріп берілген құймаларман танысады, олардың түрлері
және құрамы жөнінде нақтылы ұғым алады. Құймалар дисперстік жүйелерге
жатады, қоспа немесе химиялық қосылыс түрінде болуы мүмкін. Кристал торлары
бірдей және қасиеттері металдар қатты ертінділер түзеді. Кристал торларында
айырмасы үлкен металдардан механикалық қоспа түріндегі құймалар түзіледі.
Қасиеттері әртүрі металдардан, химиялық қосылыстар түзіледі, оларда
валенттілік заңдылығы сақтала бермейді.
Көптеген металдар иілімді болып келеді де жақсы тапталады, бұлда
металдық байланыстың ерекшелігі арқылы түсіндіріледі. Метал торында иондар
бір-біріне тікелей байланысты болмағандықтан, олардың жеке қабаттары біріне
қарағанда екіншісі еркін ауысқыш келеді. Металдарды механикалық өңдеу
кезінде оның осы қасиеті пайдаланылады.
Көптеген металдардың тапталғыштығын, олардың кейбіреулерінің неліктен
өте омырылғыш болатынын қалай түсіндіруге болады? Ең омырылғыш металдар
Д.М. Мендилейевтің периодтық жүйесіндегі Ү, ҮІ, және ҮІІ топтарында
орналасқан. Бұл элементтердің атомдарында бестен жетіге дейін бос
электрондар болады. Бос электрондар мөлшерінің көп болуы иондардың жеке
қабаттарының беріктігін қамтамасыз етіп, олардың еркін жылжуына кедергі
жасайды да металдардың иімділіг кемиді.
Металдар атомдарының химиялық реакция кезінде валентттік электронедар
беріп оң зарядты иондарға айналуы, олардың ең жалпы химиялық қасиеті болып
табылады, яғни металдар реакция кезінде тотықсыздандырғыш болып келеді.
Металдар теріс электірлігі күшті глогендермен, оттегімен және күкірт пен
қуаттырақ әрекеттеседі. Металдар, сондай-ақ сутегі иондары мен де, басқа
металдар иондары мен де тотыға алады. Мысалы, металдардың су мен,
қышқылдармен және тұз ертінділерімен әрекеттесетіні оқушыларға бұрыннан
белгілі болуы тиіс. Алайда металдардың барлығы бірдей біркелкі
тотықсыздандырғыш бола бермейді. Мысалы, мырыштың сутегі ионын
тотықсыздандыруы мүмкін, ал мыс тотықсыздандыра алмайды. Металдарыдың қай
реакцияларда және қандай жағдайларда қатысатынын алдын ала айту үшін
олардың тотықсыздандырғыштық қасиеттерін біу қажет.
Егер жеке оқшауланған атоамдардан валентті электрондардан тек энергия
бөлуін ғана ескерсек, онда металдарда белгілі қатарда орналастыруға болады.
Орыс ғалымы Н.Н. Бикетов 1865 жылы ұсынған металдардың бұлай орналасуы сол
кезде периодтық заңда атомдар құрылысының да белгісіз болғанына қарамастан
олардың орналасуы периодтық жүйеге сәйкес келеді. Мысалы, сілтілік
металдардан лити атомдарында иондану энергиясы өте көп, франций атомдарында
- өте аз болады.
Егер тек иондану энергиясын ғана емес, яғни жеке оқшауланған
атомдардан үзілген электрондар, сондай-ақ кристалл торды бұзуға жұмсалатын
энергиясын және иондар гидраттануы кезінде бөлінген энергияны есептесек,
онда металдардың гидраттанған иондар түзу қасиеттері бойынша иондарды былай
орналастыруға болады:
Li, K, Ca, Na, Mg, Zn, Cr, Fe, Ni, Sn, Pb, H, Mg, Ag, Pt, Au
Бұл қатар металдар кернеуінің электрохимиялыққатары деп аталады.
Мұндай қатардағы ең актив элемент литий екен. Кернеудің электрохимиялвқ
қатарында металадрдың бұлай орналасуы периодтық жүйенің заңдылығына қайшы
келмей ме? Бұл сұраққа жауап беру үшін кернеудің электрохимиялық қатарында
металдардың орналасуы кезінде ескерілетін үш факторлардың біреуімен, яғни
иондану энергиясымен, периодтық жүйедегі металдың орналасуымен
анықталатынын ұмытпауымыз керек.
Сондықтан кернеудің электрохимиялық қатарындағы металдардың орны үнемі
олардың периодтық жүйедегі орнына сәйкес келеді деп санаудың негізі жоқ.
Металдардың химиялық қасиеттері дедукциялық тәсілмен өтіледі: а)
металдардың бейметалдармен әрекеттесуі; ә) металдардың сумен әрекеттесуі;
б) металдардың қышқылдармен әрекеттесуі; в) металдардың тұздармен
әрекеттесуі. Әр қасиетті нақтылайтын зертханалық және көрнекі көрсететін
тәжірибелер қойылады; реакцияның жүру жағдайларына назар аударылады.
Сілтілік металдар және кальций оттегімен кәдімгі температурада
тотығады. Оқушыларға бұрыннан белгілі активтік қатардағы магнийден
қорғасынға дейінгі металдар кәдімгі жағдайда тотығып, қорғаныш қабық
түзеді. Мыс пен сынап қыздырғанда тотығады. Алтынғ күміс және платина
қыздырса да тотықпайды. Металдардың басқа бейметалдармен әрекеттесу
жағдайлары да еске түсіріледі.
Металдардың сумен әрекеттесу мүмкіндігін, жүретін химиялық
процестерді, реакция өнімдерін сызбанұсқа немесе кесте түрінде беру тиімді.
а) металдардың сұйық және қанықпалы қышқылдармен әрекеттесу өнімдері де
кесте арқылы беріледі. Күкірт және азот қышқылдарының металдарға әсе ету
ерекшеліктеріне назар аударылады. ә) металдардың тұздармен реакциялары
параллель тәжірибелер қою арқылы нақтыланады.
Талқыланған реакциялардың бәрінде металадрдың атомдары
тотықсыздандырғыш қасиет көрсетіп, өздері тотығатыны айтылады. Металадрдың
әр қасиеті жөнінде білімді нығайта түсетін өздігінен істейтін жұмыстар
жүргізіледі, жіктелген жаттығулар орындалады. Жаттығуларды ойдағыдай
орындап, металдар қатысатын реакциялардың жүру ықтималдығын алдын-ала
болжау үшін оқушылар металдардың Н.Н.Бекетов жасаған ығыстыру қатарын еске
түсіріп, металдар кернеуінің электрохимиялық қатары жөніндегі біліммен
ұштастырады. Бұл арада жеке атом күйіндегі металдардың тотықсыздандырғыш
қасиеттерінің айырмашылығына, тотықтырғыштардың сипатына баса назар
аударылады.
Жеке күйіндегі атомдардың тотықсыздандырғыш қасиеттері металдардың
периодтық жүйедегі орнымен анықталады және иондану энергиясынан айқын
білінеді. Жай зат күйіндегі металдардың тотықсыздандырғыш активтілігі
периодтық жүйедегі орнына тікелей тәуелді емес, ол металдардың кристалл
торларының беріктігіне, ерітіндідегі реакцияларда түзілетін иондардың
гидраттану энергиясына байланысты өзгереді. Соңғы екі себептің салдарынан
иондану энергиясы үлкен литий ерітіндідегі реакцияларда калий ме натрийден
активті болып шығады, бұл үстірт қарағанда Н.Н.Бекетов жасаған қатарға, топ
бойында металдар қасиетінің өзгеру заңдылығына қайшы келетін секілді
көрінеді.
Бұдан соң металдар кернеуінің электрохимиялық қатарындағы кейбір
шектеулерге тоқталып, оны саналы түрде пайдалану қажеттігі айтылады.
Оқушылар активсіз металдарды судағы ерітінділерден сілтілік металдармен
ығыстыру реакцияларының теңдеулерін жиі жазады. Бұл олқылықты болдырмау
үшін натрий мен мыс сульфатының арасындағы реакцияның тәжірибесі көрнекі
көрсетіледі. Оқушылар сутегі бөлінгенін және мыс гидроксидінің тұнбасы
түзілгенін бақылап, реакция натрий атомы мен сутегі иондарының арасында
жүргендігі жөнінде қорытынды жасайды.
Сілтілік металдардан литийдің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.