Малдың тыныс алу мүшелерінің ауруларының дәрілік өсімдіктері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
С.СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ
УНИВЕРСИТЕТІ КеАҚ

Ветеринарлық медицина кафедрасы

Курстық жұмыс

Ветеринарлық фармакология және токсикология пәні бойынша
Тақырыбы: Тыныс алу жүйесіне әсер ететін дәрілер

Орындаған: 3 курсының білім алушысы Ескендір Алмас

Тексерген: Абулгазимова Гульмира Алибаевна, аға оқытушы

Курстық жұмыс қорғауға жіберілді
___________________________________
(Оқытушының қолы)

АСТАНА-2024
С. СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ
УНИВЕРСИТЕТІ КеАҚ

Ветеринариялық медицина кафедрасы

Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
Муханбеткалиев Е.Е.
_______________2024ж.

ТАПСЫРМА №____
Пән бойынша курстық жобаға (жұмысқа)
Ветеринарлық фармакология және токсикология пәні бойынша

Білім алушы: Ескендір Алмас Даниярұлы Топ: 03-083-21-03
Жұмыс тақырыбы: Тыныс алу жүйесіне әсер ететін дәрілер
Бастапқы деректер: Курстық жұмыстың жазылуы барысында тыныс алу жүйесіне әсер ететін дәрілер қарастырылады.Олардың әсер ету механизмі, қарсы көрсетілімдері, жағымсыз әсерлері, оларды ветеринарияда пайдаланудың терапевтикалық және экономикалық тиімділігі анықталатын болады.
№
Түсіндірме жазбаның мазмұны
Орындау мерзімі
Үлгі көлемі
1
Кіріспе
1 апта
2 бет
2
Тыныс алу мүшелеріне әсер ететін дәрәлік өсімдіктер
2-4 апта
8 бет
3
Тыныс алу орталығының аналептиктері
4-5 апта
4 бет
4
Қорытынды
6-7 апта
1 бет
Әдебиет:1.Қорабаев Е.М., Заманбеков Н.А., Өтенов Ә.М., Айтжанов Б.Д.,Көбдікова Н.К., Байниязов А.А. Фармакология: оқулық 2021.-495 б.
2.Заманбеков Н.А. Ветеринарлық фармация: оқу құралы (екінші басылым), 2021.-384 б.
3.Айтжанов Б.Д.,Өтенов Ә.М., Молдагулов М. және т.б. Фармакология. Алматы, 2017.-465б.
Тапсырманың берілген күні ____________, жұмысты қорғау күні_____________
Курстық жұмыс жетекшісі ___________________________________ ____________
Тапсырманы орындауға қабылдады _________________________________
Күні, білім алушының қолы

С. СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ

Ветеринариялық медицина кафедрасы

Пәні: Ветеринариялық фармакология және токсикология

СЫН-ПІКІР
___________________________________ _____________________________

Студент: Ескендір Алмас Даниярұлы, топ: 03-083-21-03

Жұмыстың тақырыбы: Тыныс алу жүйесіне әсер ететін дәрілер
Жұмыстың мазмұнының берілген тапсырмаға сәйкестігі_________ ___________________________________ _____________________________ Кемшіліктер: ___________________________________ ________________
___________________________________ ____________________________
___________________________________ _____________________________
___________________________________ _____________________________
___________________________________ _____________________________
___________________________________ _____________________________ ___________________________________ _____________________________

Қурстық жұмысты тексеру күні_______________________________ ______

Алғашқы бағасы ___________________________________ ________

Қорғауды өткізу күні ___________________________________ _______

Қорғағаннан кейінгі баға ___________________________________ _________

Жетекші қолы ________________________

Мазмұны

Ⅰ. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
Ⅱ. Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
Ⅲ. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
3.1. Малдың тыныс алу мүшелерінің ауруларының дәрілік өсімдіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
3.1.1. Айдаршөп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
3.1.2. Ақ тауқалақай ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
3.1.3. Андыз ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 0
3.1.4. Ақ құлақ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
3.1.5. Дәрілік жалбылтікен ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
3.1.6. Наурыз шешек ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
3.1.7. Көкшешүл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
3.1.8. Киікоты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
3.1.9. Жолжелкен ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
3.1.10. Термопсис шөбі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
3.1.11. Орегано шөбі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
3.1.12. Үлкен жолжелкен жапырағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
3.1.13. Анис жемісі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
3.1.14. Аскөк жемісі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
3.1.15. Зире жемісі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
3.2. Тыныс алу орталығының аналептиктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 18
3.2.1. Цитизин ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
3.2.2. Кордамин ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
3.2.3. Цитизин ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
3.2.4. Лобелин ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
3.2.5. Тамыр дәрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
3.2.6. Лимонниктің ұрығы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
Ⅳ.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Ⅴ. Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...31

I.Кіріспе
Курстық жұмысты жазу барысында жануарлардың тыныс жолдарына әсер ететін дәрілер теориялық зерттелді. Ауылшаруашылық жануарларында респираторлық аурулармен жиі кездесуге тура келеді. Барлық ішкі жұқпалы емес аурулардың барлық санынан, тыныс алу органдарының аурулары екінші орында. Айта кету керек, респираторлық аурулар көбінесе жас жануарлардың арасынан бөлінеді. Барлық жағдайлардың 50% - ы өсу кезеңіне келеді.
Дәрілік препараттарды қолданып ауруларды емдеу химиотерапия деп аталады. Химиотерапияның негізгі кезеңдері: 1909 ж. сальварсан деген бірінші химиялық препарат ауруды емдеу үшін ұсынылды. 1935 ж. сульфамидтік препараттарды, 1942 ж. антибиотиктерді, 1945-1950 жж. туберкулезға қарсы әсер ететін химиялық заттарды, 50-ші жылдардан бастан ісіктерді емдеу үшін химиялық заттарды клиникада кеңінен пайдаланатын болды.[2]
Тыныс алу аурулары кезінде барлық жануарлардың өсуі мен дамуының кешеуілдеуі байқалады, сонымен қатар өнімділік төмендейді, сонымен қатар респираторлық аурулар көбінесе өліммен аяқталады, нәтижесінде үлкен экономикалық залал байқалады. Жануарларды ұстаудың бұзылуы респираторлық аурулар сияқты патологияның пайда болуының негізгі көрсеткіші болып табылады.[11]
Бұл аурулар нашар желдетілетін жүйенің (желдетудің жетіспеушілігі) салдарынан пайда болады, тығыз болған кезде, нәтижесінде бөлмедегі аммиактың едәуір концентрациясы пайда болады. Диетада қажетті дәрумендердің, ақуыздардың, минералды компоненттердің жетіспеушілігі, жануарлар орналасқан бөлме нашар қызған кезде гипотермия болуы мүмкін, сол жағдайда жануар денесінің төзімділігі төмендейді. Атап өту керек, бірнеше жұқпалы аурулар, мысалы, жуу, Пап, туберкулез тыныс алу жүйесінің зақымдалуымен жүреді.[14]
Қан арқылы тыныс алу мүшелері, сондай-ақ жүйке жүйесі дененің барлық элементтерімен біріктірілген,сондықтан тыныс алу жүйесі зақымданған кезде жүрек-тамыр жүйесі, несеп-жыныс жүйесі және ас қорыту жүйесі бір уақытта зардап шегеді.Респираторлық аурулардың пайда болуын және таралуын болдырмау үшін бұл аурудың жаппай пайда болуына жол бермеу үшін алдын-алу қажет.
Тыныс алу жүйесін зерттеу үшін жалпы клиникалық әдістер қолданылады мысалы:
Пальпация-бұл бүкіл денені сезіну әдісі.
Аускультация-дыбыстарды тыңдау әдісі.
Термометрия-дене температурасын өлшеу.
Перкуссия-бұл белгілі бір жерлерді түрту әдісі.
Тексеру.
Тыныс орталығына тікелей қоздырғыш әсер ететін дәрілік заттарға сихостимуляторлық зат және аналептик кофеин, аналептик бемегрид және этимизол препараты жатады. Соңғысы орталыққа әсер ететін тынысты ынталандыратындар ішінде ерекше орын алады. Ол бас миының қыртыс асты құрылымдарын және сопақша мидың орталықтарын белсендіреді. Бірақ этимизол ұқсас аналептиктерден бас миы қыртысына тежегіш әсер етуімен ажыратылады, сондықтан, практикалық медицинада оны тек тынысты ынталандырушы ғана емес, психиатриялық күйзеліс жағдайларында тыныштандыратын зат ретінде де қолданады. Препаратты ішке және парентералды енгізеді.[12]
Ит,мысықтардың респираторлық ауруларға қарсы препараты: Лобелон(R)️ кешенді гомеопатиялық препараттарға жатады. Қабынуға қарсы, жөтелге қарсы, бронхоконстрикторға қарсы әсері бар, бронх шырышының өндірісін реттейді, өкпенің желдетілуін жақсартады. Дәрілік препараттың құрамына аса төмен концентрацияда кіретін өсімдік, минералды және органикалық тектес биологиялық белсенді заттар қабынуға қарсы цитокиндердің (ИЛ-10, ИЛ-4) өндірісін ынталандырады, химотаксис процестерін және маңызды рөл атқаратын бірқатар биологиялық белсенді заттардың (ИЛ-10, ИЛ-6, ИЛ-8, тно-а) өндірісін реттейді қабыну мен бронх түйілуінің дамуындағы рөлі. Дәрілік заттың ағзаға әсер ету дәрежесі бойынша лобелон(R)️ инъекцияға арналған ерітінді аз қауіпті заттарға жатады (ГОСТ 12.1.007-76 бойынша қауіптіліктің 4-сыныбы), жергілікті тітіркендіргіш және сенсибилизациялық әсерге ие емес.

Әдебиетке шолу
Тақырып бойынша қарастырылған төмендегі әдебиеттерге шолу жасадым: Ж. Шоқыбаевтың Химиялық препаратты мал шаруашылығында қолдану кітабында мал шаруашылығына зиян келтірілген насекомдарға, мал ауруларына, ішек құрттарына қарсы қолданылатын химиялық препараттар жайлы жан-жақты сөз болады.
Н.А.Заманбеков,А.А.Байниязов Фитофармакология оқулығының жалпы бөлімінде дәрілік өсімдіктердің химиялық құрамы,химиялық құрамының өзгергіштігі, фармакологиялық белсенді заттар,дәрілік өсімдіктерді іздестіру,олардың қоры,тиімді пайдалану,дәрілік өсімдіктердің шикізаттарына дәрілерді дайындау әдістері және дайындау процесінің негіздері туралы мәліметтер толығымен айтылады. Арнайы бөлімінде жекелеген дәрілік өсімдіктердің, малдың әртүрлі ауруларына карсы әсер етуі жан жақты жазылған.
Жануарлар ауруларының клиникалық диагностикасы оқулығында жануарлар мен құстардың ауруларын анықтау үшін уақыт талабына сай келетін клиникалық, лабораториялық, арнайы зерттеу әдістері келтіріліп, оларды іс жүзінде колданудың нәтижесінде дұрыс диагноз кою жолдары және малды диспансерлеу негіздері баяндалған. Окулык Ветеринариялық медицина және Ветринариялық санитария мамандықтары бойынша жоғары оку орындарының студенттері мен малдәрігерлік мамандарына арналған. Пікір жазған ветеринария ғылымдарының докторы, профессор Кожанов К.Н.
Фармакология оқулығы екі бөлімнен тұрады: жалпы фармакология және жеке фармакология.Жалпы фармакология дәрілік заттар әсерінің жалпы заңдылықтары,олардың фармадинамикасы мен фармакокинетикасы, әсер ету механизмдері,әсер ету түрлері,дәрілік заттардың организмдегі биотранформациясы, егу, бөліну жолдары және басқа да мәселелері айтылады. Жеке фармакологияда әрбір жеке дәрілік заттың жоғарыда аталғандардан басқа физикалық, химиялық қасиеттері, асер ету ерекшеліктері жан-жақты, егжей-тегжейлі сөз болады.
М.А.Молдагалиев,Ө.К.Ескожаев,Н.А.За манбеков Жануарлар ішкі аурулары оқулығында жануарлар мен құс терісі бағалы аңдардың ішкі аурулары толығымен қамтылған. Жануарлар ауруларын диагностикалау, емдеу мен сақтандырудың заман талабына сай әдістері келтірілген.
К.Қожановтың Жиі кездесетін төл аурулары және оларды емдеу әдістері окулығында малда кездесетін ауруларды анықтау,сақтандыру шаралары, комплексті түрде емдеу әдісі туралы баяндалады.
Ветеринария негіздері кітабында профессор А. Қ. Бұлашев мал организміндегі физиологиялық процесстердің өту ерекшеліктері, анықталға ауруларға ем шаралар баяндалады.
Б.К.Ілиясовтың Алғашқы ветеринариялық жәрдем кітабында мал мен жануарларды бекемдеу, ветеринарияда қолданылатын дәрі-дармектер,мал ауруларына көрсетілген алғашқы ветеринариялық жәрдем туралы жазылған.
Медициналық және ветеринариялық биотехнология атты оқу құралы ҚазҰУ-дың биология факультетінде автор окитын здорістер материалдарының негізінде жазылған.Оқу құралында медицина мен ветеринарияда пайдаланылатын заттардың құрылымы, қасиеттері, қызметі, иммундық жүйенің құрылысы, негізгі элементтері туралы жалпы түсініктер берілген. Антибиотиктер, гормондар, дәрілік белоктық препараттар мен вакциналарды алудың биотехнологиялық тәсілдері келтірілген. Молекулалық диагностика мен молекулалык емдеу әдістері қарастырылған.

3.1. Малдың тыныс алу мүшелерінің ауруларын емдеу үшін қолданылатын дәрілік өсімдіктер
1.Айдаршөп - Шток роза. Биіктігі 2,5-3 метрге дейін жететін, көп жылдық шөптесін өсімдік. Тамыры жерге терең таралады және тармақтары мен бұтақшалары көп болады. Сабағы тік өседі, жапырақтарының сырты түкті, пішіні жүрек тәрізді, сабағының ұшына қарай оның көлемі кішірейе береді. Гүлдері ашық-қызыл түсті, ірі, бес-бестен орналасады. Шілде-тамыз айларында гүлдейді. Әсемдік үшін қолдан егіліп, мәдени түрде де өсіріледі. Дәрілік шикізат ретінде өсімдіктің гүлдерін, гүл тостағаншаларымен қоса жинап алып, аса құрғатпай көлеңкелі жерде кептіреді. Химиялық құрамында кілегейлі илік, түрлі бояғыш тағы басқа заттар бар. Қолданылуы. Өкпесі қабынған малдың қақырығын түсіру үшін, өңештің қабынуын емдеу үшін қолданылады. Дәрілік шикізаттың 10-15 кайнаған 250 мл суға салынып, 5-8 минут тұндырылады. Тұнба ауру бұзау мен құлынға 15-30 мл, қозыға 5-15 мл мөлшерінде күніне 3 рет ішкізіледі.[2]
2.Ақ тауқалақай - Крапива глухая немесе яснотка белая. Биіктігі 30-50см. Көп жылдық шөптесін өсімдік. Сабағы түзу, төрт қырлы, іші қуыс. Жапырақтары бір-біріне қарама-қарсы орналасқан. Гүлдері ақ сары түсті, мамыр айынан қазан айына дейін гүлдейді. Жемісінің ішінде 3-4 майда дәнекшесі болады. Таралуы. Республикамыздың оңтүстік және шығыс облыстарының таулы аймақтарында жабайы бұталардың арасында далалы аймақтарда шабындықтарда, орман ішінде ескі мал қораларының маңайында өседі. Дәрілік шикізат ретінде гүлдерін жинап алып, аса құрғатпай, көлеңкеде кептіреді, Қалың өсетін жерлерінен жапырағында пайдаланады. Химиялық құрамында флавоноидтар эфир майлары, витаминдер болады.
Қолданылуы. Мал дәрігерлік тәжірибеде малдың жоғарғы тыныс алу жолдары қабынғанда дәрілік шикізаттың тұнбасы қолданылады. Тұнба жасау үшін 50 грамм дәрілік гүлді қайнаған 600-700 мл суға салды да, 5-10 минут тұндырады. Ауру бұзау мен құлынға 150-200 мл қозыға 50-70 мл мөлшерінде күніне 2-3 рет ішкізеді.[1]

3.Андыз - Девясил высокий. Күрделі гүлді өсімдіктер қатарына жатады. Биіктігі 100-150 см, көп жылдық шөптесін өсімдік. Тамыры жуан етті. Жапырағының асты түкті, шеттері тісті. Гүлі сары түсті. Шілде-тамыз айларында гүлдейді. Таралуы. Республикамыздың ылғалды жерлерінде су жағалауларында, бұталардың арасында, ылғалды шабындықтарда кездеседі. Дәрілік шикізат ретінде тамыры, тамыр сабақтарымен пайдаланылады. Оны күзде немесе ерте жазғытұрым қазып алады да, жақсылап тазалап, суық сумен жуып, ұсақ бөлшектерге кесіп, көлеңкелі жерде кептіреді. Химиялық құрамында эфир майлары, сапониндер, шайыр, кілегейлі және ащы заттар, қант, аздаған алкалоидтар жане т.б. заттар бар.
Колданылуы. Мал дәрігерлік тәжірибеде шикізаттың қайнатпасы қақырық түсіру, зәр шығару, өт айдау және қан тоқтату үшін пайдаланылады. Сондықтан оны бронхитте, бүйрек пен бауыр ауруларында, ас қорыту жүйесі ағзаларының қабыну процесстерінде қолданады. Сыртқа жағу арқылы іріңді және ойық жараларды, бөртпені емдейді. Кайнатпаны 1:10 катынасындай мөлшерде дайындайды. Оны салқын жерде 2 тәуліктей сақтауға болады. Бұзауларға 14 стакан мөлшерінде күніне 2-3 рет азықтандырудан 30-60минуттай бұрын ішкізеді. Асқазан мен 12 елі ішектің ойық жараларын емдеу үшін колданылатын аллантон препаратының құрамында да андыз тамырының лактондары бар. Ол препарат 0,1 г таблетка түрінде, бір бумада 100 таблеткадан шығарылады.[7]
4.Акқұлақ - Коровяк. Сабын көктер тұқымына жататын екі жылдық шөп тектес өсімдік. Жапырақтары бүтін, кезектесіп орналасқан. Сабағы ұзын, тік. Маусым-шілде айларында гүлдейді. Өсімдіктің 46-жуық түрлері бар. Солардың ішінде дәрілік шикізат ретінде жиі қолданылатындары: қарапайым, ұнды, қара аюқұлақтар. Таралуы. Өсімдіктің өсуіне көп жағдай керек емес,орманды жерде,жоталарда, тасты кияларда, темір жол маңайына өск береді. Дәрілік шикізат ретінде өсімдіктің жер бетіндегі бөлігін күн ашық, құрғақ кезде жинап алады да көлеңкелі жерде жылдам кептіреді. Құрғақ шикізатты жақсы жабылатын шыны ыдыстарда 2 жылға дейін сақтайды. Химиялық құрамында кілегейлі заттар, көмірсутегі, алкалоидтар, флавоноидтар, сапониндер, эфир майлары, каротин. С витамині, алма жане фосфор қышқылдары бар.

Қолданылуы.Шикізаттың тұнбасы тыныс алу жолдарының қабынуында, туберкулезде, ас қорыту жүйесінің ауруларында, бүйректерде тас түзілгенде, күйіктерде қолданылады. Құрамында сапониндер мен кілегейлі заттардың болуына байланысты құрғақ жөтелде жақсы көмектеседі. Бронхылардың қабынуында, демікпеде қолданады. Галенді түрі артериялық қан қысымын жоғарылатады, жүректің қызметін қуаттандырады. Сия түсті аюкұлақ тұнбасы аш ішектердің қызметін жылдамдатады. Оны 0,1 гкг мөлшерінде тағайындайды.[1]
5.Дәрілік жалбызтікен Алтей лекарственный. Сабағының биіктігі 1,5 метрге дейін жететін көп жылдық шөптесін өсімдік. Тамыры жуан, ұзындығы түкті, сұрғылт көк түсті. Жапырақтары ара тісті, кезектесіп орналасқан. Гүлдері ақшыл-қызыл түсті, маусым айынан бастап қыркүйек айына дейін гүлдейді. Таралуы. Республикамыздың оңтүстік, солтүстік, шығыс облыстарының аймақтарында ылғалды жерлерде, егістік арасында, өзен, көл жағалауларында, тау етектерінде жиі кездеседі. Дәрілік шикізат ретінде тамыры пайдаланылады. Оны күздің екінші жартысында және ерте көктемде қазып алады. Топырақтан тазалап, жылы сумен жақсылап жуады да, аздап жел қақтырып, көлеңкелі жерде кептіреді. 10-15 см-ден кесіп, қағаз жәшіктерге салып, құрғак орындарда сақтайды. Химиялық құрамында 35% қоймалжың заттар, 37% -дай крахмал, 10% -ға жуық сахароза, майлар, бетален деген заттар бар.
Қолданылуы. Мал дәрігерлік тәжірибеде негізінен қақырық түсіруге; өкпенің, өңештің қабынуларына қарсы және орталық жүйке жүйесін тыныштандыру үшін қолданылады. Тұнба 1:10 қатынасында жасалады. 100 г ұнтақталған тамыр қайнап тұрған 1,5 л суға салынып, 15-20 минут тұндырылады. Суытылып, сүзілген тұнба жылқы мен сиырға 250-300 мл, қойға 100-150 мл, бұзау мен құлынға 150-200 мл мөлшерінде күніне 2-3 рет ішкізіледі. Жалпы таза дәрілік берілу мөлшері: жылқыға 20-80 г. ірі қара малға 30-150 г. қойға 10-15 г.[3]
6.Наурыз шешек Первоцвет весенний (лекарственный). Биіктігі 15-30 см, көп жылдық шөп тектес өсімдік. Сабағында жапырақ болмайды. Жапырақтары тамыр розеткасына жинақталған, сопақ пішінді, шеттері толқынды. Гүлдері алтын-сары түсті, иісті. Мамыр-маусым айларында гүлдейді. Таралуы. Республикамыздың барлық аймақтарында, орманды, орманды-далалы жерлерде өседі. Дәрілік шикізаты ретінде тамыры мен жапырақтары пайдаланылады. Жапырақтарын өсімдік гүлдегенде немесе гүлдеуінің аяқ кезінде жинап, күннің көзінде жылдам кептіреді. Осылай жылдам кептіргенде шикізаттың құрамындағы С витамині жақсы сақталады. Өсімдікті тамырын гүлдеп болғаннан кейін қазып алып, кептіреді. Химиялық құрамында сапониндер, эфир майлары, гликозидтер, аскорбин қышқылы, каротин, көп мөлшерде марганец тұздары және т.б. заттар бар.
Қолданылуы. Тамыры қақырық түсіру үшін, өкпе және тыныс жолдарының қабынуларын емдеу үшін қолданылады. Улылығы төмен, седативті, спазмолитикалық және іш өткізетін әсерлері бар. Өсімдіктің жапырағын мал организмінде витаминдердің жетімсіздігінде пайдаланады. Тер шығару, зор айдау үшін бүйректердің, қуықтың ауруларында тағайындайды. Өсімдіктің тамыры мен тамыр сабақтарының кайнатпасын 1:20 қатынасында дайындайды. Бұзауларға қақырық түсіру үшін 1-2 шай қасықтан күніне 3-4 рет, азықтандырардың алдында береді.[1]
7.Көкшегүл - Синюха голубая. Биіктігі бір метрге дейін жететін, көп жылдық шөп тектес өсімдік. Тамыры жуан, жайылған. Жапырақтары кезектесіп орналасқан, жұмыртқа тәріздес, ұшы сүйірленген. Гүлдері ашық көк түсті, иісті. Мамыр айында гүлдейді. Таралуы. Республикамызда орман алаңдарында, төбешіктерде, бұғалардың арасында, ылғалды шабындықтарда кездеседі.Дәрілік шикізат ретінде тамыры тамыр сабақтарымен пайдаланылады. Күзде қазып алып, жақсылап жуып тазалайды да кептіреді. Құрғақ шикізатты үш жылдай сақтауға болады. Химиялық құрамында үштерпен сапониндері, эфир майлары органикалық қышкылдар және шайыр бар.
Қолданылуы. Қайнатпа және тұнба ретінде бронхитте, бронхопневмонияда және орталық жүйке жүйесін тыныштандыратын дәрі ретінде қолданады, қақырық түсіргіш әсері басқа дәрілік заттарға қарағанда әлдеқайда күштірек. Седативтік әсері валериананың әсерінен 8-10 есе күшті. Бронхының кілегейлі қабығын тітіркендіру арқылы оның секреция бөлуін үдетеді де, какырыктың бөлінуін жақсартады. Жөтел құрғақ ауырсындыратын түрінен ылғалды түріне ауысып, ауырсынғандық азаяды. Шикізатты қайнатпа, быламық, болюс түрлерінде тағайындайды. Ауыз қуысы арқылы жылқыларға 10-20 г, қойлармен шошқаларға 3-5 г, иттерге 1-2 г мөлшерінде құрғақ затқа есептеп береді. Қайнатпаны дайындау үшін 6 г ұнтақталған шикізатқа 200 мл су құю арқылы іске асырады. Оны салқын жерде 2 күннен артык ұстауға болмайды.[4]
8.Киікоты - Душица обыкновенная. Көпжылдық шөп тектес өсімдік. Сабағы бұтақты, тік, төрт қырлы, жұмсак түкті. Жапырақтары жұмыртқа тәріздес, карама-қарсы орналасқан. Гүлдері ұсақ, қызғылт түсті. Жемісінің төрт жаңғағы бар. Шілде-тамыз айларында гүлдейді. Таралуы. Республикамызда дала шөптерінің, бұталардың арасында, орманда, жыралардың шетінде кездеседі. Орал аймақтарында өте көп тараған. Дәрілік шикізатта ретінде өсімдік гүлдеген кезде оның жер бетіндегі бөлігінің жоғарғы жағын кесіп алады да, жақсы желдетілетін көлеңкелі жерде кептіреді. Кепкен шикізатты гүлі мен жапырағынан тазартып, аузы жабық шыны ыдыстарға салып 3 жылға дейін сақтауға болады. Химиялық құрамында илік заттар, аскорбин қышқылы, эфир майлары бар. Эфир майларының құрамында фенол, тимол, басқа да иісті косылыстар, флавоноидтар болады.[9]
Қолданылуы. Оның қақырық түсіретін қасиетіне байланысты бронхитті және басқа да тыныс алу жүйесінің ағзаларының ауруларын емдеуде кеңінен қолданады. Сондай-ақ орталык жүйке жүйесін тыныштандыратын, ас қорыту жүйесінің, бронх және тер бездерінің секрециясын үдететін, ішектердің жиырылуын жақсартатын әсерлері бар. Оның ішек құрттарын шығаратын әсері фармакологиялық тұрғыдан далелденген. Микробтарға да қарсы әсер етеді. Өсімдіктің шөбі жане шөбінің тұнбасы пайдаланылады. Тұнбасын 1:20 қатынасында дайындайды. Ол үшін алынған шикізатты шыны ыдысқа салып, оған 1 стакан қайнатылған су құяды да 15-20 минуттай бетін жауып қояды. Одан кейін сүзеді. Бұзауларға 1-2 шай қасық мөлшерінде күніне 2 рет азықтандырар алдында береді. Шөбінің мөлшері 2-3 г.[4]
9.Жолжелкен (бақажапырақ, иманжапырақ) Подорожник большой. Сабағының ұзындығы 15-30 см. көп жылдық шөптесін өсімдік. Сабағында жапырағы жоқ, жапырақтары тамырына жиналған. Гүлі ұсақ, қоңырқай түсті. Маусым-тамыз айларында гүлдейді. Таралуы. Республикамыздың барлық жерлеріне, әсіресе шығыс өңірінде жиі кездеседі. Жолдың шетінде, жайылымдықтарда, орман алаңдарында өседі. Дәрілік шикізат ретінде жаз айларында жиналып алынатын жапырақтары пайдаланылады. Жасыл жапырақтарды үзіп алып, сумен жуып, көлеңкелі жерде, ашық ауада кептіреді. Дұрыс кептірілген шикізатты екі жылдай колдануға болады. Химиялық құрамында аукубин гликозиді, ащы және илік заттар, каротин, С витамині, сапониндер, кілегейлі заттар т.б.
Қолданылуы. Мал дәрігерлік тәжірибеде тыныс алу жолдары кабынғанда қақырық түсіру үшін, қабынуға қарсы әсер ететін дәрі ретінде, асқазан мен ішектердің қабынуында, шаншу құбылысымен сипатталатын ауруларда қолданады. Тұнбасы 1:20 қатынасында жасалады. Бұзауларға ауыз қуысы арқылы бір шай қасықтан күніне 3-4 рет азықтандырардан бір сағат бұрын ішкізеді. Қойлар мен шошқаларға дозасы 3-10 г, иттерге 1-3 г. Құрамында фитоцидтердің болуына байланысты микробтарға қарсы әсері жақсы байқалады. Сондықтан оны ірінді ойық жараларды емдеу үшін де қолданады. Ол үшін жақсы жуылған жапырақтарын ұсақтап бес есе көп мөлшерде ас тұзының изотониялық ертіндісімен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.