Оқу іс-әрекеті дамытуды эскпериментаиды зерттеу
Мазмұны.
Кіріспе.
I. бөлім. Оқу іс.әрекеті бастауыш мектеп оқушысының психологиялық ерекшеліктері.
1.1 Бастауыш сынып оқушылары туралы ғылыми теорияларының қалаптасуы.
1.2. Бастауыш сынып оқушыларына оқу техникасын дамытудың психологиялық ерекшеліктері.
II. бөлім. Оқу іс.әрекеті дамытуды эскпериментаиды зерттеу.
2.1. Бастауыш сынып оқушылары оқыту іс.әрекетінде рефлексияның сипатталуы.
2.2. Констатациялаушы эксперимент арқылы оқу үрдісінде оқышының психалық дамуын анықтау
2.3. оқу үрдісінде дидактикалық дамытушы ойындарды оқыту әдісі ретінде қолдану.
III. бөлім. Бастауыш мектеп жасындағы оқушылардың танымдық әрекеттерін дамыту.
3.1. Дамытушы эксперимент нәтижесі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер мен деректер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе.
I. бөлім. Оқу іс.әрекеті бастауыш мектеп оқушысының психологиялық ерекшеліктері.
1.1 Бастауыш сынып оқушылары туралы ғылыми теорияларының қалаптасуы.
1.2. Бастауыш сынып оқушыларына оқу техникасын дамытудың психологиялық ерекшеліктері.
II. бөлім. Оқу іс.әрекеті дамытуды эскпериментаиды зерттеу.
2.1. Бастауыш сынып оқушылары оқыту іс.әрекетінде рефлексияның сипатталуы.
2.2. Констатациялаушы эксперимент арқылы оқу үрдісінде оқышының психалық дамуын анықтау
2.3. оқу үрдісінде дидактикалық дамытушы ойындарды оқыту әдісі ретінде қолдану.
III. бөлім. Бастауыш мектеп жасындағы оқушылардың танымдық әрекеттерін дамыту.
3.1. Дамытушы эксперимент нәтижесі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер мен деректер тізімі
Қосымшалар
Мазмұны.
Кіріспе.
I. бөлім. Оқу іс-әрекеті бастауыш мектеп оқушысының психологиялық
ерекшеліктері.
1.1 Бастауыш сынып оқушылары туралы ғылыми теорияларының қалаптасуы.
1.2. Бастауыш сынып оқушыларына оқу техникасын дамытудың психологиялық
ерекшеліктері.
II. бөлім. Оқу іс-әрекеті дамытуды эскпериментаиды зерттеу.
2.1. Бастауыш сынып оқушылары оқыту іс-әрекетінде рефлексияның сипатталуы.
2.2. Констатациялаушы эксперимент арқылы оқу үрдісінде оқышының психалық
дамуын анықтау
2.3. оқу үрдісінде дидактикалық дамытушы ойындарды оқыту әдісі ретінде
қолдану.
III. бөлім. Бастауыш мектеп жасындағы оқушылардың танымдық әрекеттерін
дамыту.
3.1. Дамытушы эксперимент нәтижесі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер мен деректер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Жұмыстың өзектілігі. Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін
реформалау барысында әрбір баланы мектептегі оқу мен қатынас ортасы өзгеру
жағдайына еркін араласатындай етіп дайындау аса маңызды міндет.
Қазіргі мектептің бірінші сыныбына келген балалар ерік-жігері күшті,
еңбексүйгіш қасеиттері мол, жұмыс қабілеттері жоғары, арнайы биімділік және
икемділік сипаттары көзге түсерліктей болуы керек.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңын басшылыққа алып біз ұлттық
мектептерде балаларды тәрбиелеуде іскер мұғалімдер мен білімді балалар
жүйесін қалыптастыруымыз керек. Өз ұлтымыздың рухани және адамгершілік,
ұлттық қасиетін оқушылардың санасына міндетті түрде сіңіру қажет.
Қай мемлекеттің де негізгі тірегі-білімді, іскер де белсенді адамдар.
Сондықтан қоғам талабына сай ол қоғамды көркейтетін, дамытатын жастар
тәрбиелеу ең маңызды мәселе екені даусыз. Қазақстан Республикасының Білім
туралы заңында мемлекеттік саясат негізінде ең алғаш рет әр баланың жеке
қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы, жеке адамның дарындылығын дамыту
сияқты өзекті мәселелер енгізіліп отырғаны белгілі (66).
Қоғамдағы болып жатқан әлеуметтік экономикалық және саяси өзгерістер білім
саласын жетілдіруді талап етеді. Міне, бұндай мақсатқа жету білім мазмұнын
жаңартумен қатар, оқытудың әдіс-тәсілдері мен әр алуан құралдарын
қолданудың тиімділігін арттыру, міндеттін жүзеге асыруды қажет етеді.
Оқыту процесі екі жақты процесс болғандықтан, мұғалім өзінің ғана іс-
әрекетінің дұрыс болуына қанағаттанып қоймай, оқушылардың да танымдық іс-
әрекеті мен белсенділігі дамытуға ерекше көңіл аударуға тиіс. Мұның өзі
оқыту мен бала дамуының заңдылықтары туралы өте күрделі психологиялық және
педагогикалық проблема.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Оқу іс-әрекеті бастауыш мектеп оқушысының
психикалық дамуының негізі факторларын ашып көрсетуде дидактикалық дамытушы
ойын ерекшелігі, оқу іс-әрекетінде жекелей және саралай оқуты мәселелерін,
баланың психикалық дамуындағы іс-әрекеттің рөлін оқушылардың танымдық
әрекеттерін ерекшеліктерін ашып көрсету.
Зерттеу жорамалы. Оқу іс-әрекетінде баланың психикалық дамуына оқудың әсері
сананың жүйелік ой-құрылымы және оның онтогенездегі дамуы оқуға тікелей
әсер етеді. Онда қатынастын дамуы және сананын ой жүйесінің қайта жасайды
деп болжам жасаймыз.
Зерттеудің міндеттері. 1. Оқу іс-әрекеті-бастауыш мектеп оқушысының
психикалық дамуының негізі факторлары туралы ғылыми теория жасау.
2. Дамытушы ойындарды бастауыш сынып оқушаларында оқу іс-әрекеті үрдісінде
пайдалану шарттарын ашып көрсету.
3. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық процестерінің этнопсихологиялық
ерекшеліктері.
Зерттеу жұмысының методологиялық негіздері. Бастауыш мектеп оқушыларының
оқу әрекеттерін зерттеген Л.В. Занков, А.А. Смирнов, В.В. Давыдов, А.А.
Люблинская, Н.А. Менчинская, П.Я. Гальперин т.б. ғылыми еңбектеріндегі
психологиялық теориялар.
Зерттеу объектісі. Бастауыш мектеп оқушысын оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні. Бастауыш мектеп оқушысының оқу іс-әрекетін дамыту.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Қазақ мектептерінде бастауыш мектеп оқушысының
психикалық дамуына әсер ететін оқу іс-әрекетінің ғылыми-теориялық негіздері
қарастырылды.
2. Бастауыш мектеп оқушыларының танымдық процестерінің этнопсихологиялық
ерекшеліктері.
3. Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әркетін дамыту жолдары көрсетілді.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы.
-Ұжымға арнайы психологиялық кеңес әдістемелері әзірленді.
-Бастауыш мектеп оқушысының психикалық дамуының негізгі факторлары, оқу іс-
әрекетінде бейімділудің психологиялық жақтары жүйелі түрде баяндалды.
Зерттеу әдістері.
-талдау әдісі (психологиялық, педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерді
талдау)
-берілген проблема бойынша тәжірибені толықтыру.
-жұмыс барысында оқушыларды мақсатқа сүйене бақылау.
Зерттеу жұмысының базасы, кезеңдері.
Эксперименталды психологиялық зерттеу ШҚО
1. Кезең. 2004-2005 жылдар мектеп арасы
-зерттеудің негізі мақсатын анықтау, ғылыми әдебиеттерді теориялық жинақтау
-констатациялаушы эксперимент мақсатын, міндеттерін нақтылау алынған
нәтижелерді өңдеу, талдау, жинақтау.
2. Кезең 2006-2006 жылдар араса.
-қалыптастырушы эксперимент мақсаты мен міндеттерін талдау.
-теориялық және эскперименталды мәліметтерді өңдеу.
-конференцияға материалды әзірлеу.
I. Оқу іс-әрекет бастауыш мектеп оқушысының психологиядық ерекшеліктері.
Бастауыш сынып жасында баланың индифидуалдығы мен танымдық процестер
көрінеді. Білімнің кеңеюі және тереңдеуі, баланың дағдысы мен іскерлігінің
жүзеге асуы болады. Бұл процесс прогреске ұшырайды және III-IV сыныпта,
көптеген балаларда түрлі іс-әрекеттерге жалпы және арнайы қабілеттіліктер
баланың жаңа білімді, іскерлікті, дағдыны игеру жылдамдығы көрінеді, ал
арнайы –жеке мектеп пәнін терең оқуда,еңбек іс-әрекетінің арнайы түрлерінде
және қарым-қатынаста.
Кіші мектеп жасының сонына қабілетіліктердің ары қарай дамуы балалар
арасындағы индифидуалдық ерекшеліктердің өсуін тударады, бұл олардың оқуына
әсерін тигізіп, түрлі қабілеттіліктерімен балаларды деференциалды оқытуға
қатысты психолого-педагогикалық негізделген шешімдеді қабылдау үшін оның
негізгі жетістігі. Жоғарғы қабілеттіліктері бар балаларға үлкендерге
арналған оқыту әдісі қолданылады (41).
Бұл жастағы даму үшін ең маңызды оқу, ойын іс-әрекетіндегі жетістік
мотифациясын максималды және стимулды пайдалану болады. Осындай мотивацияны
күшейте ары қарай даму үшін кіші мектеп жасы өмірдің жағымды уақыты болып
көрінеді, екі жақты пайданы әкелуі: біріншіден, балада өмірлік маңызды және
жеткілікті берік жеке бастың қасиет-жетістікке жету мотивіне, сәтсіздікпен
қашқалдақтау мотивіне доминантты: екіншіден, бұл баланың басқа түрлі
қабілеттіліктерінң жылдам дамуына әкеледі.
I. Бастауыш сынып оқушысының жеке басы.
1.1. Кіші мектеп жасында жеке бастың дамуы.
Бастауыш сынып жасы жеке бастың дамуында шешуші жас болмайды. Бұл
кезеңде жеке бастың дамуы қалыптасады. Кіші мектеп жасында адамгершілік
әрекетін фундаменті болады, әрекет және мороль қалыптарын сақтау жүреді,
жеке бастың қоғамдық бағыттылығы қалыптасады. Бастауыш сынып оқушыларының
адамгершілік санасы I және III сыныптар арасында өзеріске ұшырайды.
Моральдық білім елестетулер, талқылаулар жас аяғына таман белгілі байиды,
неғұрлым саналы болады, түрлі және жалпы болады. Бастауыш сынып жасында
мінез енді қалыптасады. (63)
Кіші оқушылардың әрекетінде неғұрлым анық және ашық жүйеке-жүйесінің
іс-әрекетінің типтері ерекшеліктері формалармен білінбейді.
Бастауыш сынып оқушыларының мінезі кейбір ерекшеліктерімен айрықша
болады. Импульсивтілік-түрлі жағдайлардың ойланбай, тез әрекет ету. Бұл
көрініс себебі анық болады: жастың әрекеттің еркін реттеу енжарлылы, сыртқы
белсенді разрядта қажеттілік. Сондықтан кіші мектеп оқушыларының қате
жіберуі ішкі тәртіп ережесі мектепте тәртіпсіздік деп аталмайды.
Жастың ерекшелік еріктің жалпы жетіспеушілігі болады (әсіресе 7-8
жас), қойылған мақсатқа жете алмайды, қиындық және бөгеттерді жеңе алмайды.
Ол сәтіздікте өз күшіне сеніммен мүмкіндікті жоғалтуы мүмкін.
Бастауыш сынып жасындағы мінезінің жетіспеушілігі-қырықтылық,
қынырлық-отбасылық тәрбиенің жетіспеушілігімен түсіндіріледі.
Кіші мектеп оқушыларының мінезінің жастық ерекшеліктеріне
кішіпейілдік, жанашырлық, сенушілік те тән.
Маңызды жастық ерекшелігіне еліктеу жатады. (78)
Бастауыш сынып оқушылары өте эмоционалды. Бұл эмоционалдық,
біріншіден, кіші оқушылардың қабылдау, бақылау, қиял, ақыл-ойлық іс-әрекет
эмоция арқылы көрінеді. Екіншіден, кіші оқушылар (әсіресе I және II
сынптар) өз сезімен ұстай алмайды, оның сыртқы көріністі қадағалай алмайды,
балалар қуаныш, қайғы, мұнайылық, қорқыныш, қанағаттану және қанағаттанбау
сезімін жасыра алмайды. (7).
Кіші мектеп жасы мінездің жағымды қасиеттерін тәрбиелеу үшін үлкен
мүмкіндік береді. Ақырындап өзінің әрекетін еріктік реттеуге қабілеттілік
дамиды, өзін ұстау және қадағалау іскерлігі көрінеді, тура импульстерге
берілмеу, қиындықты жену іскерлік, қайтымсыздық пайда болады. (11)
Мектепте оқудан бастап бала тәрбие әсеріне екі жақтан енеді, және де
бұл бағыттар бір жақты жүру керек.
Мектепте оқудың алғашқы жылдарында қызығушылықтар дамиды, әсіресе
танымдық қызығушылықтар, көпті тануға ұмтылу, интеллектуалдық қызығушылық.
Психологтар айтулары бойынша ең алдымен бөлек факторға қызығушылықтар
көрінеді, одан кейін себепті анықтау, заңдылықтар қызығушылықтары
байқалады. Оқу дағдысының дамуы мен оқуға қызығушылық қалыптасады, содан
кейін кітаптын өзіне де. Кіші мектеп жасында балалардың көркем-эстетикалық
дамуына үлкен мүмкіндік бар. (57)
Балалар әдетте сурет салу, тапсыру, өлең айту, әнмен айналысады. Осы іс-
әрекетті дұрыс ұйымдастыру оларда эстетикалық сезімнің дамуына әсерін
тигізеді, екінші жағынан-сәйкес қабілеттердің компоненттерінің дамуына
жағдай жасайды.
Ұжым, мұғалім әсерінен балалардың сыныптастарының жетістіктері,
сәтсіздіктері, қателеріне қызығушылық тудырса, оқу іс-әрекет бүкіл сынып
ісі ретінде қараса балалар біздің сынып деп қараса, құрыла бастайды.
Ұжымды құруда үлкен мәнді қоғамдық ұжым құруда қатысады. Бұл жоспарда
балалардың ұжымдық ойындары да орын алады.
Кіші мектеп жасында оқыту әсерінен балалардың психикалық дамуында кең
қозғалыстар болады. (2)
1.1. Бастауыш сынып оқушылары туралы ғылыми
1.2. Әрекеттің белсенділігі және мотивтері теорияларының қалыптасуы.
Достарымен біріккен күнделікті жұмыс, қызығушылықтар жалпылығы,
қоғамдық мінезге ақырындап ие болады. Ұжымдағы өмір оқушылар арасындағы
жақсы достық қатынастарды тудырады. Олар өз күштерін біріккен достық
еңбекті орындауға бағытайды.
Әрекет ұйымы, қызығушылықтары бойынша оқушылардың үйірмеге
топтасулары. Қоғамдық маңызды істерде бала инициативасына нақты
бағыттылықты береді. Балалар тек оқышулар ретінде ғана емес, қоғамдық
міндет және жауапкершілікті сезінетін кішкентай азамат болып өседі. (6).
Қоғамдық іс-әрекеттің түрлі көріністерінде үлкен және кіші балалардың
әріптестігі үшін жағымды шарттар туады. Педагог балалардың инициативін,
шығармашылық белсенділігін пайдалы және керек істерді шешу мен құруға
бағыттайды, ол балалардың іс-әрекет мотивінің дамуында өз оқушыларының
мінезінің жақсы қасиетін қалыптасуында нақты көрінетін жағымдық
қозғалыстарды байқайды.
Э. Борщевская көрсеткендей, I –IV сынып оқушылары балалар үйіндегі
бөбектерге өз жылылуғы және ойыншықтар жасайды. Мұндай жұмыста сегіз, он
жастағы балалар өзінің іс-әрекетінің нақты қоғамдық бағыттылығын көрсетеді,
жоғарғы адамгершілік және ерік сезімдерін және де білімдерін, дағдыларын
және іскерлігін шығармашылық тұрғыдан пайдаланады.
Мұндай нәтиже балалардың дұрыс, мазмұнды ұйымдасқан белсенділігін оқу
жұмыстарында жүзеге асады. Мұнда бастауыш сынып оқушыларының белсенділігі-
олардың ерік күшіне, жоғарғы адамгершілік жан ашуға дайындығы-жеті он бір
мүмкін болатын адамгершілік деңгейі жоғары болады (42). Бұл мүмкіндіктер
оқушылардың ұжым мүшесі ретінде қоғамдық белсенділіктерін ұйымдастыру
мүмкіндігін береді.
Оқушылардың адамгершілігік әрекетінің қалыптасуында баланың әрекетке
оятатын мотивтер роль ойнайды. Л.В. Божович, Л.С. Славина, М.С. НЕймарк
зерттеулері оқушылардың дамуымен оның оқу іс-әрекетінің мотивтері өзгереді.
Танымдық қызығушылықтарымен қатар үлкен ролді әлеуметтік мотив, қарым
–қатынасқа және достармен біріккен іс-әрекетке ойнауды бастайды. Осымен
байланысты сыныптастардың пікірінің мәні, олардың бағасы ойы, әрекеті,
жүрісі, сөйлеуі мәнге ие болады, бұған бастауыш сынып оқушылары онай
еліктейді.
Тоғыз-он жастағы балалардың әрекет етуші мотивтерінің бірі достарының
арасында белгілі позицияға ие болуға ұмтылу. Мұнда барлық тәрбиелік жұмыс
үшін балалар ұжымының ұйымы мәнге ие болады.
Л.. Божович, Л.С. Славина зерттеулері оқушының адамгершілік
әрекетінің қалыптасуы құрдастар ұжымында оқушылар әрекетінің адамгершілік
мотивін құру бойынша тек арнайы жұмыста мүмкін. Бұл арнайы ұйымдасқан
жаттығуларды талап етеді, бұл процесте мотивтер стереотивтілік пен
турақшылыққа ие болады. (15).
Зерттеушілер әсіресе оқушыларды тек адамгершілік әрекетке
жаттықтыруды ғана емес, сонымен бірге осы әрекет тудыратын мотивтері оятуды
қалыптастыру қажеттігін көрсетеді.
Балаларға тек орындайтын әрекет мақсаты ғана емес, сонымен бірге
мақсатты не үшін қоятын анық болу керек. (7)
Адамгершілік әрекеттегі жаттығу, көп эффектке жетуі, егер мұғалім
балаларда мақсатқа жетудің белсенді ұмтылысын тудырса. Егер оянулар
белсендірілмесе, онда қажет етілген жаттығулар адамгершілік мотивтерді
үйреншікті істемейді және ақырғылары әрекет болмайды.
Қойылған мақсаттар бастауыш сынып оқушысы үшін тым күрделі және қиын
болады . Бұларда элементтерге бөлшектеу керек және ішкі мен сыртқы
жағдайларды баланың өз әрекетін игеру үшін тірек болатындай ұйымдастыру
керек.
Қызықты берілгендерді Л.С. Славина келтіреді нашар дайындалған үй
жұмыстарын орындау үшін сабақтан кейін сыныпта қалған оқушылар санын
салыстырып көрсетеді (түрлі мотивтер бойынша) (16).
Үш күн арасында 1 А сыныпта зерттеу басында сабақтан кейін 31
оқушыны қалдырды, 1 В сыныбында 30 оқушыны. Екі айдан кейін, 1 А сынып
оқушыларында жұмысты жақсы орындауға тілектері оырндалды, 3 күн ішінде
сабақтан кейін тек 1 оқушыны қалдырды; 1 В сыныптың оқушылар санынан,
сабақтан кейін 21 оқушыны қалдырды.
Оқу іс-әрекеті-бастауыш мектеп оқушысының психикалық дамуының негізгі
факторы (67).
Қоғамдағы болып жатқан әлеуметтік экономикалық және саяси өзгерістер
білім саласын жетілдіруді талап етеді. Міне, бұндай мақсатқа жету білім
мазмұнын жанартумен қатар, оқытудың әдіс-тәсілдері мен әр алуан құралдарын
қолданудың тиімділігін арттыру міндетін жүзеге асыруды қажет етеді.
Оқыту процесі екі жақты процесс болғандықтан, мұғалім өзінің ғана іс-
әрекетінің дұрыс болуына қанағаттанып қоймай, оқушылардың да танымдық іс-
әрекеті мен белсенділігі дамытуға ерекше көңіл аударуға тиіс.
Мұның өзі оқыту мен бала дамуының заңдылықтары туралы өте күрделі
психолоигиялық және педагогикалық проблема.
Психологиялық зерттеуі анықтағандай кіші мектеп жасындағы оқушылардың
оқуға деген ынтасы, қызығуы ең алдымен, оқу әрекетімен тығыз байланысты
туады. Яғни оқуға деген қызығуы жеке пәндердің мазмұны бойынша емес, оқу
әрекетінің түрлері бойынша жүреді.
Бастауыш сатыдағы кезең-оқушыда оқу әрекеті қалыптасуының ең қуатты
жүретін кезеңі. Мұның нәтижесінде ғылыми ұғымдар мен түсініктерді менгере
отырып оқушының өзі өзгеріп, дамуы жеке тұлғаның психикалық үрдістері мен
қасиеттері қалыптасады; ырықты зейін, рефлексия, өзін-өзі бақылау, әрекет-
амалдың ішкі жоспары сияқты басты жаңа пайда болады.
Баланың психикалық дамуындағы іс-әрекеттің рөлі қазіргі уақытта
көптеген, сондай-ақ көпшілік зерттеулермен дәлелденді (Л.В. Занков, А.А.
Смирнов, В.В. Давыдов А.А. Люблинская , Н.Ф. Менчинская, П.Я. Гальперин,
Г.С. Котюк, Л.В. Скрипченко, З.М. Истомюна, Д.Б. Эльконин, Н.Ф. Талызина
және басқалары) (54)
Алайда іс-әрекеттін даму сипатына ие болған жағдайдарларда анағұрлым
толық аша аса қажет.
Нақты айтқанда оқушының оқу әрекетін тиімді меңгеруі нәтижесінде онда
оқуға талап, ынта, құлшыныс туып, оқу біліктері қалаптасады яғни оқушы әр
түрлі оқу тұжырымаларын өзігінен шешіп орындаудың жалпы ортақ тәсілдерін
салыстыруды үйреніп жұмыс істейді.
Оқушының оқу әрекеті-күрделі ол оның барлық психологиядық рухани
күшін керек етеді. баланың аықл-ой еңбегі белсенді әрекет болуға тиіс.
Оқушының жалпы психикалық даму ерекшеліктеріне байланысты болады.
Баланың ақыл-ой әрекеті оның қажеттері мен қызығулары сезімі мен ерік
сияқты т.б. психикалық процестермен байланысты іске асырылып отырады.
Баланың оқу әрекеті мазмұнына мыналар кіреді: ғылыми ұғымдар мен ғылыми
заңдарды түсіну практикалық міндеттерді шешуге бағытталған ойлаудың жалпы
амал-тәсілдерін келтіру. Осыған орай ғылыми білімді және дағдылары меңгеруі-
олардың оқушының негізгі мақсаты мен нәтижесі болып табылады.
Оқу әрекетінің құрылымы мыналардан тұрады:
-оқу міндеттері немесе тапсырмалар
-оқу әрекеттері (баланың қолданатын нақтылы практикалық және ой-тәсіл
амалдары)
-бақылау (оқушылардың өзін-өзі қадағалап тексеріп отрыуы)
-бағалау (мұғалімдердің және оқушының өзіне өзі беретін бағасы)
Бастауыш мектеп оқуышысының іс-әрекеті дамитындай ие болуы үшін
төмендегідей негізгі жағдайларды ескеру қажет.
1. Іс-әрекеттің мақасаты. балаларды қызықтырарлықтай нақты міндет қою
керек.
Олар нені бақылауды керек?
Не үшін? Мұнда нені білу қажет?
2. Оқушының іс-әрекетінде себептер яғни алға қойған мақсатқа жету жолындағы
әрекетке бар күш-жігерін салуға итермелейтін ынта зор атқарады. А.К.
Дусавицкий мен мен В.В. Репкиннің зерттеулері көрсеткеніндей, барынша
тиімді ұйымдастырылған оқу ісінде төмеңгі снып оқушылары бағаға қызығудан
шынайы танымдық мүлдені білуге тез ауысады.
3. Іс-әрекеттің мазмұны –бұлар оқушыларға орындауға тиісті білімдер
(елестетулер, түсініктер),-оларға белгілі болған білімдер ғана емес сондай-
ақ оқушылар келешекте іс-әрекет үстінде яғни мұғалім берген тапсырмаларды
шешу барысында меңгерген тиісті білімдер.
4. Оқушылар жүзеге асыратын іс-әрекетке кіретін қимл аса маңызды. Бұл –бала
еңбекпен немесе ойынмен, музыкамен немесе математикамен айналысқанда
қолдануға тиіс дағды шеберлік тәсіл. Оқушыдан әр түрлі ақыл-ой әрекеттерін
талап ететін тапсырмалар, үлкендердің кейде айтуымен орындалатын
операцияларды орындағанға қарағанда зор дамытушылық беретініне көз жеткізу
қиын емес.
5. Оқушының іс-әрекеті дамушылық сипатқа ие ьолуы үшін балаларға өскелең
талар қоя отырып, оны үнемі күрделендіріп отыру керек: іс-әрекеттің
мазмұны, оның мақсаты мен міндеттері біртіндеп күрделендіріледі,
орындалатын әрекеттің күрделенуі-өсіп келе жатқан оқушыға оның дамытушылық
әсерінің көбірек болуы маңызды.
6. Бала өзінің жеьістіктері мен сәтсіздіктерін білу үшін алғашқысын
бекітіп, екіншісін жою үшін, мұғалімнің тарапынан оның іс-әрекетін бақылау
және бағдарлау –қызықты және нәтижелі іс-әрекетке ынталандыратын роль
атқаруы тиіс.
Бастауыш мектеп оқуышысының оқу ісінің процесінде білімнің жетілуі
төмендегідей бағыттар бойынша жүреді:
а) оқушы меңгеретін елестетулердің, түсініктердің, мәліметтердің көлемі
өседі. Олар оқушының жеке –дара тәжірибесін құрайды.
ә) білім анағұрлым диффренцияланған және дәл бола түседі. Біріккен, аз
бөлшектенген түсініктер мен бейнелерден оқушы дәлірек білім ұқсас
білімдерді айыра білуге көшеді.
б) білім тереңірек бола түседі. Қимыл үстіртін бейнелеуден, яғни тек
құбылыстың өзін танудан оның мәнің ашуға, бұл құбылыстардың заңдары мен
заңдылықтарын ашуға бағытталады.
в) осыған байланысты білім анағұрлым жинақы және саналы сипатқа ие болады,
демек берік те дәлелдене түседі;
г) білім категорияларға, жүйелерге бірігеді. Олар байланыстырушы болып
шығады және бөлшектенген қатардан жүйелі құрылған текке айналады (И.М.
Сеченов);
д) білім жылжымалық пен икемділікке ие болады. Олар субъектінің өзі
басқара алатындай болады.
Жоғарыда көрсетілген бағыттардың әрқайсысы бойынша білімді меңгеруге
оқушы ұмтылуы үшін, олармен, ол әр қилы әрекеттер жасаулары керек. Сонымен,
білімді диффренциялау, анықтай түсу жұмыстары, оқушының қимыл бағытының
көлемін немесе білімнің жинақталуын басқа мазмұнда және бағытта жүргізуін
талап етеді.
Қазіргі уақытта жалпы білім беретін мектептердің міндеті-өзінің
талантын таныта алатын жан-жақты жеке ьұлғаны қалыптастыру болып табылады.
Ол үшін ең алдымен, оқушының танымдық іс-әрекеттерінің танымдық
қызығушылықтарн арттыру, танымдық жан қуаттарының оянуына түрткі болу-ол
мектептегі оқытулардың негізгі мәселелері.
Оқушылардың оқу үрдісіндегі танымдық іс-әрекеттерін қалыптастыру үшін
не істеуміз қажет деген сұраққа С.М. Жақыпов өз еңбегінде сабаққа әр түрлі
бейнелі көрнекіліктерді, логикалық сызбалары, шартты-графикалық құралдырда
қолдану керек. Осы аталғандар оқушылардың оқу үрдісіндегі танымдық іс-
әрекетін жандандырып, өз бетінше жұмыс жасауға және оны меңгертуге
төзімділігін арттырудың бірден-бір негізгі тәсілі болып табылады деп жауап
береді.
Бала психикасын қалыптастыруда шешуші роль атқаратын әрекеттің бірі-
танымдық әрекет. Оқу материалдары бала психикасына зор талап қояды. Өйткені
танымдық мақсат, танымдық мотивтен және әрекетті орындаудың тәсіл-
амалдарынан тұрады.
Осындай күрделі оқу-таным байланысты оқушылардың қабылдауын, зейінін,
есте сақтауын, қиялын, ойлауын дамыту үшін тиімді тәсілдер қолданып, арнайы
жұмыстар жүргізу қажет.
Баланың психикалық дамуына оқудың әсірін Л.С. Выготскийдің сананың
жүйелік-ой құрылымы және оның онтогенездегі дамуы гипотезасы дәлелдейді.
Л.С. Выготскийдің ойынша психикалық даму процесі сананың жүйелік
құралымының қайта құрылуынан тұрады. Егер сананың жүйелік дамуы оқуға
тікелей әсер етсе, онда қаьынастың дамуын және сананың ой жүйесінің
өзгеруін басқара беруге онда қатынастың дамуын және сананың ой жүйесінің
өзгеруін басқара беруге болады. Оқу-сананың барлық жүйесін қайта жасайды.
Әл-Фарабидің еңбектерінде ақыл-ой қабілеттеріне байланысты мынадай
құнды пікірлер айтылған.
Тек қана білім тән болатын ақыл-парасат (түрі) әрекет үстінде жүзеге
асыруға емес, танып білуге жағдай туғызатын өнерелер арқылы ғана білімге ие
болады. Ал білім мен әрекет тән болатын ақыл-парасаттың (түрлі) басқа
өнерлерге ие болады. Бұл өнерлердің де екі түрі болады. Мұның бірінші түрі
арқылы біз тек ғылыммен танысамыз. Екінші түрі арқылы біз не істуеге
болатының және соны істеуге қабілетіміздің бар-жоғын білеміз-деген.
1.2. Бастауыш сынып оқушыларына оқу техникасын дамытудың психологиялық
ерекшеліктері.
Саралаудың сырттай формасы жеке алынған бір принципке сай балалардың
тұрақты қоланылады. Оқу материалының мазмұны і\әрбір топтағы қабілетіне сай
болады. Бұл әдіс селективті, яғни таңдалған бірнеше пәнді толық оқытатын
мекпетерде немесе деке алынған сыныптарда білім беру арқылы қоланылады.
Сонымен, оқыту индивидуализация-мақсат ал оқыту да саралау-мақсатқа
жету құралы деген шешімге келуге болады.
Саралай оқытуға келесі факторлар өз әсерін тигізеді.
1. Оқыту бағдарламасымен мектеп оқулықтарының қазіргі замен талаптарына
сәйкестігі.
2. Оқу процесінде қолданылатын әдістер мен оқу материалдары
3. Ұстаздың білім деңгеймен профессионалдық дайындығы
4. Балалардың белсенділігімен талпынуы
5. Оқыту процесінде жаңа әдістемелер қолдану.
Соңғы аталған 3 фактор саралай оқыту процесіне әсіресе көп әсерін
тигізеді. Әрбір мектепте, әрбір сыныпта үздік оқитын дарында оқушылар бар.
Олардың өмір алдында қойған талаптары мен үміттерін тек қана саралай
оқытуды қолдану арқылы ғана жүзеге асыруға болады. (13)
Саралай оқыту 2 кезеңнен тұрады: балаларды саралай оқыту процесіне дайындау
кезеңі мен негізгі кезең.
Саралай оқыту дайындаудың негізі–оқушылар арасынан талапты, дарында
балаларды іріктеп тауып, олардың қабілетін дамытып, білімге деген
құштарлығын қанағаттандыру мен олардың оқуға деген белсенділігін арттыру.
(21)
Балалардың қабілеті мен дарына, оқу процесінде ұстаздың көзіне
алғашқы сабақтардан кейін-ақ түседі. Ұстаз осындай балаларды іріктеп,
олардың қабілетін одан әрі дамыту керек. Сондықтан, “бұлақ көрсең көзін аш”
дегендей, дарыны бар балаларға арнайы факультативтік курстар, кейбір
пәндерді терендетіп оқытатын сныптар ашып, қамқорлық жасау керек. Бұл
балаларға барлық тараптан қолдап көмек көрсету керек. (83)
Саралай оқытудың негізгі кезеңі–балалардың ынтасы бар пәндерді
анықтап , осы таңдалған оқу пәндерін оқыту процесін оқыту жоғары дәрежеге
жеткізу.
Саралай оқыту талапты, талантты оқушыларға қосымша тапсырма беру,
қосымша уақыт бөліп бірлесе жұмыс жүргізу арқылы өтеді.
Оқушыларда саралай оқытуда кездесетін кейбір мәселелер 80-ші
жылдардың аяғы мен 90-шы жылдардың басында бастауыш сыныптарда негізінен
тек қана сыныптан сыныпқа көшірумен шектелді. Сыныптағы негізгі жұмыс, оқу
үлгермі төмен оқушылармен жүргізіледі. Ұстаздар нашар оқитын оқушылармен
қосымша жұмыс, сабақтар жүргізумен айналысуға барлық оқушылар оқу
процесіндегі материалды үлгере алу, алмау тұрғысынан ғана қарастырылып, екі
топқа бөлінді (28)
• орташа деңгейдегі оқушылар;
• оқу деңгейі төмен оқушылар.
Жоғары сыныптарда “саралай оқыту” деген түсінік оқу бағдарламасына
енді.
Оқыту индивидуализациясын саралау арқылы оқыту процесіне еңгізуге
болады. Оқушылардың білімді меңгеруі, іскерлігі тек қана индифидуалды
оқытуды қолданғаг кезде ғана көрінетінін әрбір ұстаз жақсы біледі. Өйткені
сабақ материалын меңгере алмау, үлгере алмаушылық көбінесе:
• балалардың психикалық дамуының уақытша тежелуіне байланысты-50%
• балалардың қимыл-қозғалысының бұзылуына байланысты-24%
• блалардың ақыл-ой кемістігі саласында-4%
• ал қалған 22% басқаша себептерге байланысты
Осы аталған жағдайды талдап қарасақ, тек қана ақыл-ой кемістігі бар
балалар(4%) ғана оқыту процесінен тыс қалуы мүмкін.Олар сондай балаларға
әдейі арналған мектептерге оқуы тиіс, ал қалған балаларды (96%)
индифидуалды түрде-саралай оқыту керек.
Балалардың психикалық дамуының уақытша тежелуі, көптеген жағдайларда
отбасындағы әлеуметтік факторларға байланысты.
Сондықтан, балалармен дер кезінде коррекциялық жұмыстар жүгізу бұндай
балалардың үлгерушілер қатарына кіруіне себеп жасайды.
Жоғарыда келтірілген мысалдарды қортындылай келе оқыту процесінде
арнаулы сыныптарда оқушылардың ерекшеліктерін ескеріп, коррекциялық түзету
жұмыстарын жүргіу керек. Тек қана сол жағдайда ғана оқыту процесінде жақсы
нәтижелер алынуы мүмкін.
Коррекциялық сыныптардағы оқу бағдарламасы жалпы мектептің оқу
бағдарламасына сәйкес келуі керек. Тек қана, бағдарламасында балалардың
дамуына байланысты коррекциялық түзетулер еңгізіледі. Оқу процесінің тағы
бір ерекшелігі-бұндай коррекциялық сыныптарда оқыту процесі ұзағырақ
болады.
Коррекциялық сыныптардағы оқыту кезеңнің мақсаты: (56)
• Оқушылардың ақыл-ой әрекетіндегі индивидуалдық ерекшеліктерді анықтау
• Оқушылардың білім ақаулығын жою:
Саралау оқытуды жүзеге асырудың қайнар көздері:
• Ойын, жарыс, дауыстап хормен оқу, өлеңдер мен тапақтар айту,
диафильмдер көрсету тағы басқалар:
• оқушылардың оқу бағдарламасын қабылдауына назар салу: плакаттар мен
суреттер, үлгілі көркем оқу, дыбыстарды айту, дыбыс артикуляциясы
т.с.с.
• Оқу материалдарын бірте-бірте күрделендіру;
• Қателіктермен алдын-ала жұмыстра жүргізу
Коррекциялық сыныптардағы оқыту поцесі негізінен 3 принциптен тұрады:
(60)
1.Бірінші принцип-оқыту процесінде оқушылармен бірлесу
2. Екінші принцип -әрбір оқушының қабілеттігіне сенім білдіру
3.Үшінші принцип –балалармен бірігіп қуану.
1. Оқыту процесінде оқышулармен бірлесу.
Ұстаз оқышылармен бірлесіп жұмыс істеу тиіс. Бұл жағдай екі жақтық
қарым-қаныстардың ерікті түрде жүруіне себеп етеді.
Оқушылар өздерін еркін сезінеді. Оқушылар әрқашан ұстаз тарапынан оларды
бағалайтының, олардың пікірімен санасытының, олардың еркін жеткізе алатының
үнемі сезінулері қажет.
2.Әрбір оқушының қабелттілігіне сенім білдіру.
Ұстаздың әрбір оқышуының қабелеттіліне сенім білдіру-оқыту,
процесінде ен бір қажетті жағдайлардың бірі болу керек. Егер ондай болмаған
жағдайда саралай оқыту принципті бұзылады. Сондықтан, жүйелі түрде
оқышуларға олардың қабелттілігі туралы сенімді қалыптастырып, үнемі ұлғайту
керек. Жаңа оқу материалын оқышулардың игеру кезенде кездесетін
қиыншылықтарын өтеу, ұстаз шеберлігінің негізгі көрсеткіштерінің бірі болып
табылады.
3.Балалар мен бірігіп қуану.
Оқушылардың мектепке деген жағамды көзқарасын оқыту процесінде
қалыптастырамыз. Балалардың оқуға деген қатынасы негізінен екі жағдайға
байланысты болады.
Бірінші жағдайдың мінездемесі –бала мектепке тек қана білім аламын,
білімді меңгермін деген мақсатпен ғана емес, өзінінң өмірден алған
тәжіриебесімен келеді. Баланың өзінің дербес тәжірибесімен, оның сыныптағы
балаларға деген қарым-қатынасы қалпытасып ерекшелінеді. Осыған орай
ұстаздың гумастистік позициясы-баланы өзіне сай қалыпта қабылдау болып
табылады. Сондықтан , оқыту процесінде балаларда құндылық, өзін-өзі бағалау
т.с.с. сипаттамалады жүйелі түрде қалыптастыру керек.
Екінші жағдай- оқыту поцесінің адам өмірімен байланыстылығы. Оқыту
процесінде тек қана ғылыми тұжырымдарды ғана қолданбай, сонымен қатар осы
тұжырымдырдың адам өмірімен байланыстылығын балаларға ашып көрсету өте
тиімді тәсілдердің бірі болып табылады.
Саралай оқыту, Е.С. Рабунский зерттеу жұмыстарында, ұстаздың
шебелігіне, білімділігне байланысты деп көрсетіледі.
М.К. Акимова, В.П. Козловаладың еңбектерінде ішкі сыныптық
индивидуализацияны олар негізгі екі критийге байланыстырады:
1.Оқушының жетістігіне бағытталу
2.Оқушы әркетінің процессуалды ерекшелігіне бағатталу.
Әдетте, ұстаз жоғарыда аталған критийлерден бірінші критийриді тандап
алады екен. Себебі, оны тапсырма индивидуализациясы арқылы жүзеге асыру
оңайрақ екен . (40)
Ал оқушыларды тапсырманы күрделігіне қарай бөлу-саралау болып
табылады. Саралаудың негізіне оқушыларды үш топқа бөлі жатады: әлсіз,
орташа және күшті. (77)
Б.М.Теплов, В.Д. Небылицин , В.С. Мерлин және т.б. психологтардың
еңбектерінде “оқу әрекетіндегі индивидуалдық стиль” теориясы қарастырылып,
дамытылады. “Оқу әрекетіндегі индивидуалдық стиль” теориясында оқу әрекетін
“Нәтижелегінің жоғарлауы” негізгі фактор ретінде қарастырылады. Сонымен,
саралау, мамандар алдында кейбір ғылыми, практикалық , этикалық және т.б.
проблемалардың шешеімін талаб етеді. Сондықтан балаларды бір -екі белгілі
бағдарламамен оқытуға болмайды. Алдымен балалармен психология жағынан алдын
-ала дайындық жұмысын жүргізіп, олардың актуалды даму аймағын анықтау
қажет.
Мекпет реформасын жүзеге асыру барысында көзге ең алдымен түскен
жағдайлардың бірі-бастауыш сынып оқуышалардың бірілетін білім деңгейінің
қазіргі өмір талабына сай келмейтіндігі, сонымен қатар оқышулардың жеке
дамуының деңгейінің төмендеуі. Сондықтан ұстаз өзіне алуан түрлі сұрақтар
қояды:
• не себепті кейбір оқушылар өздері оқыған мәтінің мазмұның түсінбейді?
• неге балалар оқу материалына толық зейін аудармайды?
• неліктен балалар кітапты аз оқиды немесе тіпті кітап оқығысы келмейді?
Сондай жағдайға алдымен себепкер болған әлеуметтік факторлар болып
табылады. Әлеуметтік факторларға келесі факторлар жатқызуға болады:
• Балалардың оқуға деген жалпы қызығушылығының төмендеуі;
• Балалардың отбасындағы әлеуметтік материалдық жағдайларынынң төмендеуі;
• Балалардың дамуына керекті информацияның мектептен тыс келу (телевидение,
радио мен автоматтар т.с.с.);
• телекоммуникациялар мен индустрияның шапшаң дамуы;
• кітап оқудан бас тартуы т.с.с.
Алайда сондай жағдайға негізгі себеп ретінде оқушыладың мектепке
келген ең алғақшы қадамдарынан бастап, оқу әрекетін қалыптастыруда мақсатты
жүйенің болмауын қалыптастыруға болады. Оқу әрекетті ғылыми ұғым ретінде
психологтардың арасында кейінгі кезде пайда болған түсініктердің бірі
болады. Олардың айтуынша, балаларды оқыту процесін коммуникативтік тілдік
танымдық қарым-қатынас ретінде қарастыру керек. Сондықтан бастауыш
сыныптарда оқудың сапасын жоғарлатудың тағы бір варианты ретінде-оқу
процесін жүйелі түрде басқаруды қарастыруға болады.
Оқыту кезінде балалардың индивидуалдық ерекшеліктерін ескеруді жүзеге
асыру үшін сыныптағы барлық балаларды оқытуда олардың оқу материалын игеру
және білім берудегі индивидуалдықты ескеру керек. Себебі, ұстаздың
жоспарлап қойған оқу “дозасы” біріншілеріне аз болып, екіншілеріне шамадан
тыс үлкен, үшіншілеріне оптималды болып көрінуі мүмкін. Сондықтан, ұстаз
оқыту барысында барлық балаларға жеткілікті орташа қарқынды қолдап отыруға
тиіс. Осы орташа қарқынды сақтау үшін ұстаз әрбір оқышының потенциалдық
қабілеттін дамуына жағдай жасау керек. Бұл практикалық міндеттерді саралау
және балаларды индивидуалдық ерешеліктерін ескеру арқылы жүзеге асады. Осы
процес баршаға ортақ индивидуалдық ерекшеліктерді ескеру, жеке адамды
дамыту мен қалыптастыру, жеке оқушаларды үйрету кезіңде индивидуальдық
оқытуды пайдалану және кездесетін қиыншылықтарды жене білуден тұрады.
Балалардың индивидуалдық ерекшеліктері ескеру практикада ұстаздың алдында
бірнеше айқын мақсат қояды: Оған әртүрлі алдын-ала жұмыстарды жоспарлау,
әрбір оқушының ерекшеліктерің ескеру және тағыда басқа шаралар қолданылуы
мүмкін.
Ғалымдардың еңбектерін қортындылай келе, индивидуальдық оқыту
мынандай бірімен бірі байланысқан элементтерден тұрады:
а) әрбір оқушыны жүйелеп танып білу;
ә) әрбір оқушымен жұмыс істеу барысында жақын арадағы психологиялық
міндеттерді анықтау;
б)жекелей психологиялық зерттеу әдістерін таңдау және пайдалану:
в) шыққан қорытындаларды сандық және сапалаық талдау және белгілеу;
г) жаңа психологиялық мақсат , міндеттерді белгілеу.
Осы жүйенің негізі-оқушыны зерттеу болып табылады. Сондықтан жеке
оқушыны зерттеу жүйелі түрде жүргізілетін процесс.
II және III сынып оқышыларын зерттеу:
1. Танымдық дамуы, зейіннің ерекшеліктері.
2. Сөйлеудің жалпы психологиялық дамуы.
3. жалпы оқу іскерлігінің деңгейі.
4. оқушының білім қоры және оқуға деген қызығуы, мотиві.
5. Оқу процесін кезінде өзінің жетістігін, қателегін көре білу .
6. Берілген ырғақпен жұмыс істей білу, өзін-өзі тексеру.
7.Тәртіп және моральдық ерік сапалары: жүйелілігі, беріктігі.
Осыған орай оқушыларды зерттеу әдістерін: балаларды оқыту барысы
кезінде бақылау, қорытындылау, өздік және бақылау жұмыстары, ауызша жауап
беру, әртүрлі іс-әрекет жасау, ата-аналармен әңгімелеу, энцефалографиялық
т.б. әдістерді қолдану. (8).
Энцефалографиялық әдістің мазмұны-нерв жүйесін, соның ішінді қозу,
тежелеуді зерттеу арқылы балалардың танымдық процестерін зерттеу. Осыған
байланысты балалар үш топқа бөлінеді.
Бірінші топқа тежелуі озудан басым балалар жиналып алынады, екінші
топқа өозуы тежелеуден басым балалар кіреді, ал үшінші топқа қозыу
тежелеуге сәйкес балалар кіреді.
Бірінші топқа кіретін балалардың мінездемесі-балалар өте сабырлы,
тыныш, орынсыз асып-саспайды, жұмыс барысында жанындағы балаларды
мазалайды, тыныш отырады. Ұстаздың берген сұрағына тез жауап беруге
тырыспайды және жауап беруге көп уақыт кетіреді. Сондықтан қолын көтеріп
жауап беруге басқа балаларға қарағанда үлгермейді. Тіл байлығы жұтаң,
ақырын сөйлейді. осы ерекшеліктерді ескере отырып, ұстаз бұндай оқушылардың
оқуға деген ықыласын тұдырып, ерекше жағдай жасамаса, олардың оқуға деген
қызығушылығы мүлдем жоқ болып кетуі мүмкін. Бұндай балаларға арнап
қайталап оқу жұмыстарын ұйымдастыру қажет. Сонда ғана балалардың материалды
түсініп еске сақтау процестері жұмыс істей бастайды. Қайталап оқыту
барысында балалардың оқу жылының соңына таман, оқыту процесінің
сапасыжоғарлап, олардың психикалық даму процесінің айқандалуы мүмкін.
Екінші топқа кіретін балалардың мінездемесі-бұлар асығатын балалар.
Ұстаз сұрағын айтып үлгермей, бұлар қолын көтереді. Қандай тапсырма болсын
олар оны бірінші орындауға тырысады. Сондықтан тапсырманы орындау барысында
кейбір элементтерін тастап ұмытып кетуі мүмкін. Сөздері тез, жылдам және
қатты сөйлейді, эмоционалды балалар. Оқу материалын қабылдауы үстірт,
анализ және синтез жасау деңгейі төмен. Сондықтан қорытындылау мен
логикалық ойлау процестері оқудың алғашқы жылында болмайды. Қозуы басым
оқушылардың дыбысты ажырату қабілеті төмен болады. Әсіресе дауыссыз
дыбыстарды есінде нашар сақтайды. Сондықтан сауытсыздықтың қатарын
толықтырады. Бұндай балалармен сөзді дыбыстарға бөлу, сөздердің
артикуляциясына, дыбыстарды дұрыс айту, буындап айту және сөздерді нақты
дұрыс жазуына өтек көп көңіл аудару керек.Сөздерді жазу барысында сөздердің
орфографиялық құрылысын қайталап көшіру, үлгі бойынша жазу, еске сақтау
барысында жазу және т.б. әдәстерді пайдалану қажет. Бұл топтағы балалардың
теориялық жауаптары жақсы деңгейде болғанмен практикада көптеген қателіктер
жібереді. Ол жағдай балалардың аналитикалық ойлаудың төменділігіне, өзін-
өзі бақылау және зейін қойып оқу процесін ұйымдастыра алмаушылығына
байланысты.
Үшінші топқа кіретін балалардың мінездемесі-оқу материалдарын
қабылдауы жан-жақты терең, оқу объектісінің жеке бөліктерін ғана емес, өз
деңгейінде ұстаздың және басқа оқушылардың іс-әрекетін де байқап отыратын
балалар. Оқу материалдарын меңгеру барысында бұл балалардың аналитикалық
және синтетикалық ойлауы жоғарылап, қорытындылауы дамиды. Олардың сөзі
жатық, сөздік қоры бай және жайылма сөйлемдерді дұрыс пайдаланады.
Осыған орай, оқушыларды саналы түсініп оқуға жеткізудің тағы бір жолы
–идеалдық оқушы сипаттамасын беру арқылы да көрсетуге болады.
Психологтар Г.Граник және Л. Концеваяның айтуынша идеалдық оқушының
басқа оқушылардан айырмашылығы: оның санасында сқрақтар туындау мен мол
сұрақтарға жауап процесі болады. Кез келген оқушыда өздігінен сұрақтар
туындамайды. Бұл процесті басқарып ұстаз қадағалап отыруы қажет. Оқу
барысында сұрақтар қою, оған жаап беру процесі күнделікті әдетке, оқудың
негізгі стиліне айналуы қажет. Балалардың қоятын сұрақтары сан алуан болуы
мүмкін (20).
• Мәтінде не туралы айтылады?
• Мен мәтнде айтылған материал туралы не білемін?
• Бұл құбылыстарды қалай түсіндіруге болады?
• Бұл мен білетін мағлұматпен қалай байланысады?
• Бұны немен шатастыруға болмайды?
• Бұдан қандай қорытынды шығаруға болады т.б.?
Осы айтылғандарды іс жүзінде талдар көрейік : Знание -сила
журналынан үзінді:
Жапон зоологтары құндыздардың мінез-құлқын бақылай отырып, мынадай
фактілерді аңғарды. Өлі жылагды көрген құндыз жыланға тарпа бас салады. Оны
тістелей бастайды, шайнайды. алайда бұл оның қызығушылығының туындысы емес
екен. Жылынның етін шайнап, тістелеп болғаннан кейін ол өзінің терісін
майлайды. Бірнеше тәжірибеден кейін, ғалымдар мынандай тұжырымға келді:
құндыздар осындай тәсілмен өздерін басқа жыландардың шабуылынан қорғанады
екен.
Бірінші жаңы жолда жасырын сұрақ-құндыздар жыланның етін жемегеннен
кейін, неге бұндай қылықтар көрсетедіү Оны ол не үшін істейді.
Екінші жаңа жолда бұл сұраққа жауап беріледі. Оқып отырған балада екі
сұрақ туындауы мүмкін. Біріншісі: қарапайым оқушы, мәтінді одан әрі оқу
барысында сұраққа жауап табады. Екіншісі: ізденімпаз оқушы, сұрақты анықтап
алғаннан кейін, өздігінен жацуап беруге тырысады. Бұл –идеалдыө оқушы.
Оқу барысында ол өзінің болжамының мәтіндегі сауалңа тең келгенін немесе
оқу процесі кезінде басына келген кез-келген сауалдарды тексереді. Өзін-өзі
бақылау: сапалы, түсініп оқу мен зейінділікті негізгі шарты болып
есептелінді. Өзінің жұмысын тексеру арқылы оқушы өз көзқарасын бірнеше
аспектіде бақылауға мүмкіншілік алады: мен дұрыс ойладым ба? Дұрыс жауап
бердім бе? Барлық сауалдарға жауап бере алдым ба?
Көпшілік жағдайларда, оқушы өзінің білімін тексеруді тек қана
ұстаздың міндеті де есептейді. Сондықтан өздерін тексермейді, тексере
алмайды немесе оны жалпы орындағысы келмейді. Идеалды оқушы өзінің білімі
мен іскерлігіне тек қана өзі жауапты екенін түсінеді.
Оқу барысында идеалды оқушы өзін-өзі қайта-қайта сауалдар қою
арқылы ерекшеленеді. Бұл сауалдар оның оқу процесінде негізгі рольді
атқарады және оқу материалдарын саналы түрде ырықты зейіннің дамуына
септігін тигізеді.
Ырықты зейін арқылы қабылданған оқу материалдарын идеалдық оқушы
және басқа да оқушылар еске аз уақыт ішінде түсіре алады.
Бастауыш сынып оқушыларында оқытудың бұл түрін пайдалану үлкен
жетістіктерге жеткізеді. Осындай индивидуальдық және саралай оқытудың
психологиялық негіздері мен тәсілдері балалардың зейін қойып тыңдауға және
саналы, мәндерлеп оқуына тигізетін әсері мол. Психологтардың айтуынша,
адамдардың көбісі өте жай оқиды. Олар өз мүмкіншілігінен әлдеқайда төмен
оқиды. Адамдар бала күнінен-ақ ішінен күбірлеп оқиды. Олар ерінін, бет
ауызын жыбырлатыр, кейде күбірлеп қояды. Мұндай адамдар оқығаннан көрі
естіген материалды жақсырақ қабылдайды. (25)
Оқу техникасының жылдамдығынын төмен болу факторлары:
1. Жылдар бойы қалыптасқан оқу барысындағы тимсіз дағдылар
2. Түсініп оқудың пассивті техникасының қалыптасуы, ол жылдам реакцияның
және толық концентрацияға кері әсерін тигізеді.
3. Қабылдаудың рационалды емес техниксы, ол оқу кезінде уақытты жоғалтуға,
ұтымсыз пайдалануға әкеледі.
Сонымен оқушы мәнерсіз, ақырын оқушының себебі: оқытудың ұтымды әдіс-
тәсілін пайдалана алмауынан.
Біздің негізгі мақсатымыз-оқудың жылдамдығын күнделікті табиғи
әрекетке айналдыру. Бұл мақсатқа жету үшін жүйелі түрде мынандай
жағдайларды ұстану керек:
1. Көбірек оқу.
Күнделікті оқу оқу жыдамдығын арттыруға, оны дағдыға айналдыады. Жұмысына 3
рет 2 сағаттан оқу қажет. Бара-бара оқу процесі адамның қызығуын
қанағаттандыратын іс-әрекетке айналады.
2. Негізгі ойды анықтай отырып оқу.
Автордың негізін ойын анықтап алу қажет. Сөзден-сөзге, тіркестен-тіркеске
оқығаннан, негізгі ойды тауып оқыған тиімді.
3. Өзінің түсіну қабілетіне назар аудар.
Кім тез оқыса, ол жақсырақ түсінеді. Астыртын ойлауға дағдыланады.
Сондықтан интеллекті дамытуға назар аудару қажет.
4. Өзінің уақытынды ұтымды пайдалан
Әр адамға оқуға тиісті материалдарды анықтап қой. Алдына мақсат қоя отырап
оқитын болсаң, оқу жылдамдығы артатын болады.
5. Қолданылған уақыт мөлшерін белгіле.
Оқу жылдамығының төмен болу факторларын анықтай отыра, оқу техникасын
дамытудық психологиялық ерекшеліктерін, осыған байланысты теорияны (мәтінді
түсіну процесі, мәтіндегі байланыс-қатынастарды ажырату т.с.с.) көптеген
ғалымдардың еңбектерінен көруге болады.
А.Н. Соклов алғашқы түсініп оқудың (1941 жыл) психологиялық анализін
жасады.
Сонымен қоса А.А. Леонтьевтің еңбектерінде ішкі сөздің
бағдарламасындағы субъект, объект, предикат деге ұғымдарын қарастырып,
олардың өзара байланыстарын ашып көрсетті. (24)
Осы ұғымдардың одан әрі дамуын предикаттар теориясын қалыптастырушы,
оның психологиялық мектебін жасаушы –Н.И. Жинкин еңбектерінде толық
танысамыз.
А.П. Бобырева дессертациялық зерттеуінде оқыту барысында мәтінді
түсінуді қалыптастырудың негізгі тәсілдері жан-жақты ашылып көресетілген.
В.Граф, И.Ильясов, П.Я. Ляудис еңбектңрендң олар мәтінді бағыныңқы, басыңқы
ойларға байланысты бөлімдерге бөлді. (34)
Л.П. Доблев мәтіндегі байланыс –қатынастарды 4 түрге бөлді:
• дедуктивті;
• индуктивті;
• дедуктивті-индуктивті;
• индуктивті-детуктивті.
Ол мәтіннің басында ортасында, аяғында кездесу элементтеріне
байланысты болады. (43)
Л.П. Доблев сонымен қоса, мәтінді түсінудің негізгі компоненті
ретінде бұрын қабалданған білімдердің арасындағы байланыстарға да көңіл
аударды және осыған байланысты белгілі әдіс-тәсілдерді пайдалану
қажеттігін ашып көрсетті.
Мәтінді оқу- танымдық жәнк ақыл-ой әрекетін дамытушы мақсат ретінде
қарастырылды.
Т.М. Друдзе бойынша: балалардың түсіну процесі-ителлектуалды ақыл-ой
әркеті. Ол балалардың осы процесі-ішкі әрекеттерден және материалдық
–практикалық сыртқы әрекеттерден тұрады деп қарастырды . (29)
И.В . Усачева, И.И. Ильясова еңбектерінде ғылыми мәтінді түсінудің
адам өмірінде алатын орны қарастырылды.
Г.А. Смирнов мәтіннің негізгі кезендері ретінде оларды белгілі бір
жүйеге келтіруді ұсынды.
Г.Д. Чистякова зерттеулерінде мәтінді түсінуде –денотаттарды
анықтау негізгі роль атқарды.
Дамытушылық іс-әрекеттің жағдайлары. Баланың іс-әрекеті дамитындай
мәңге ие болу үшін төмендегідей негізгі жағдайларды ескеру қажет. (44)
1. Іс-әрекеттің мақсаты. Балаларға нені, не үшін істейтіндіктері
түсінікті болуға тиіс.
Оларға табиғат бұрышында істейтіндіктерін айтып қана өою жеткіліксіз.
Балаларды қызықтырарлықтай нақты міндет қою керек; олар нені бақылауы
керек? Не үшін ? Мұнда нені білу керек?
2. Оқушының іс-әрекетінде себептер, яғни алға қойған мақсақа жету
жолындағы әрекеттер бар күш жігерін салуға итермелейтін ынта зор роль
атқарады. Оқушыларды төменгі себептің қимыл әсерінен анағұрлым қимыл
әсеріне-қоғамдық мәні бар және кең әлеуметтік талпыныстарға ауысуына
жағдай жасайтын іс-әрекет болып табылады.
А.К.Дусавицкий мен В.В. Репкиннің зерттеулері көрсеткеніндец, барынша
тиімді ұйымдастырылған оқу ісінде төменгі сынып оқушылары бағаға қызығуға
шынайы танымдық мүддені білуге тез ауысады.
3. Іс-әрекеттің мазмұны –бұлар балаларға орындауға тиісті білімдер,-
оларға белгілі болған ғана емес, сондай-ақ оқушылар келекшекте іс-әрекет
үстінде, яғни мұғалім берген тапсырмаларды шешуде алуға тиісті білімдер.
4. Оқушылар жүзеге асыратын іс-әрекетке керетін қимыл аса маңызды.
Бұл-бала еңбекпен немесе ойынмен, музыкамен немесе математикмен
айналысқанда қолдануға тиіс дағды, шеберлік, тәсіл.
Орындалатын әрекеттер өте біртекті де қарапайым, ой жүгіртпей қандай бір
немесе бірнее әрекеттерді қайталаулардың, қайталаулар болуы мүмкін.
2.2 Танымдық іс-әрекетінің кезеңдері
Мектепке түсу бала өмірінде жаңа жас кезеңінің басталуын байқатады-ол
кіші мектеп жасы, оның жетекші әрекеті оқу әрекеті болып табылады. Оны
жүзеге асыру үрдісіне бала мұғалімнің ежетекшілігінің қоғамдық санының
дамыған түрлерінің мазмұнына (ғылыми ұғымдар, көрнекі бейнелер,
адмгершілік құндылық, құқық нормалары) және олардың талабына сәйкес
биіктілігін жүйелі игере бастайды. Қоғамдық сананың осы түрлерінің мазмұны
теориялық сипаттамаға ие. (45)
Психологиялық зерттеулер анықтағандай 7-10 жастағы оқушылардың оқуға
деген ынталы, қызығуы жеке пәндердің мазмұны бойынша емес, оқу әрекетінің
түрлері бойынша жүреді. Кез келген әрекет өзіне өз пәнін өз әдісін қосады.
Оқу еңбегінің кез келген түрінде әрекет мәні білім көзі және өзіндік
жұмыстарының дидактикалық мағнасы болып табылмайды, ол өзіндік жұмыстың
кез келген нақты түрінде жатқан міндет, мәселе, соны шешпекші болып
оқушылардың әрекет істеуі.
Бастауыш сатыдағы кезең-оқушыда оқу әрекеті қалыптасуының ең қуатты
жүретін кезеңі. Мұның нәтижесінде,ғылыми ұғымдар мен түсініктерді меңгере
отырып, оқушылардың өздері өзгеріп дамиді, жеке тұлғаның негізгі
психологиялық үрдістері мен қасиеттері қалыптасады. Яғни бастауыш мектеп
жасындағылардың оқу әрекеті кезінде қалыптасатын психологиялық жаңа
түзілімдері қалыптасады және дамиды.
Олардың негізгісі-оқушылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе.
I. бөлім. Оқу іс-әрекеті бастауыш мектеп оқушысының психологиялық
ерекшеліктері.
1.1 Бастауыш сынып оқушылары туралы ғылыми теорияларының қалаптасуы.
1.2. Бастауыш сынып оқушыларына оқу техникасын дамытудың психологиялық
ерекшеліктері.
II. бөлім. Оқу іс-әрекеті дамытуды эскпериментаиды зерттеу.
2.1. Бастауыш сынып оқушылары оқыту іс-әрекетінде рефлексияның сипатталуы.
2.2. Констатациялаушы эксперимент арқылы оқу үрдісінде оқышының психалық
дамуын анықтау
2.3. оқу үрдісінде дидактикалық дамытушы ойындарды оқыту әдісі ретінде
қолдану.
III. бөлім. Бастауыш мектеп жасындағы оқушылардың танымдық әрекеттерін
дамыту.
3.1. Дамытушы эксперимент нәтижесі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер мен деректер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Жұмыстың өзектілігі. Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін
реформалау барысында әрбір баланы мектептегі оқу мен қатынас ортасы өзгеру
жағдайына еркін араласатындай етіп дайындау аса маңызды міндет.
Қазіргі мектептің бірінші сыныбына келген балалар ерік-жігері күшті,
еңбексүйгіш қасеиттері мол, жұмыс қабілеттері жоғары, арнайы биімділік және
икемділік сипаттары көзге түсерліктей болуы керек.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңын басшылыққа алып біз ұлттық
мектептерде балаларды тәрбиелеуде іскер мұғалімдер мен білімді балалар
жүйесін қалыптастыруымыз керек. Өз ұлтымыздың рухани және адамгершілік,
ұлттық қасиетін оқушылардың санасына міндетті түрде сіңіру қажет.
Қай мемлекеттің де негізгі тірегі-білімді, іскер де белсенді адамдар.
Сондықтан қоғам талабына сай ол қоғамды көркейтетін, дамытатын жастар
тәрбиелеу ең маңызды мәселе екені даусыз. Қазақстан Республикасының Білім
туралы заңында мемлекеттік саясат негізінде ең алғаш рет әр баланың жеке
қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы, жеке адамның дарындылығын дамыту
сияқты өзекті мәселелер енгізіліп отырғаны белгілі (66).
Қоғамдағы болып жатқан әлеуметтік экономикалық және саяси өзгерістер білім
саласын жетілдіруді талап етеді. Міне, бұндай мақсатқа жету білім мазмұнын
жаңартумен қатар, оқытудың әдіс-тәсілдері мен әр алуан құралдарын
қолданудың тиімділігін арттыру, міндеттін жүзеге асыруды қажет етеді.
Оқыту процесі екі жақты процесс болғандықтан, мұғалім өзінің ғана іс-
әрекетінің дұрыс болуына қанағаттанып қоймай, оқушылардың да танымдық іс-
әрекеті мен белсенділігі дамытуға ерекше көңіл аударуға тиіс. Мұның өзі
оқыту мен бала дамуының заңдылықтары туралы өте күрделі психологиялық және
педагогикалық проблема.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Оқу іс-әрекеті бастауыш мектеп оқушысының
психикалық дамуының негізі факторларын ашып көрсетуде дидактикалық дамытушы
ойын ерекшелігі, оқу іс-әрекетінде жекелей және саралай оқуты мәселелерін,
баланың психикалық дамуындағы іс-әрекеттің рөлін оқушылардың танымдық
әрекеттерін ерекшеліктерін ашып көрсету.
Зерттеу жорамалы. Оқу іс-әрекетінде баланың психикалық дамуына оқудың әсері
сананың жүйелік ой-құрылымы және оның онтогенездегі дамуы оқуға тікелей
әсер етеді. Онда қатынастын дамуы және сананын ой жүйесінің қайта жасайды
деп болжам жасаймыз.
Зерттеудің міндеттері. 1. Оқу іс-әрекеті-бастауыш мектеп оқушысының
психикалық дамуының негізі факторлары туралы ғылыми теория жасау.
2. Дамытушы ойындарды бастауыш сынып оқушаларында оқу іс-әрекеті үрдісінде
пайдалану шарттарын ашып көрсету.
3. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық процестерінің этнопсихологиялық
ерекшеліктері.
Зерттеу жұмысының методологиялық негіздері. Бастауыш мектеп оқушыларының
оқу әрекеттерін зерттеген Л.В. Занков, А.А. Смирнов, В.В. Давыдов, А.А.
Люблинская, Н.А. Менчинская, П.Я. Гальперин т.б. ғылыми еңбектеріндегі
психологиялық теориялар.
Зерттеу объектісі. Бастауыш мектеп оқушысын оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні. Бастауыш мектеп оқушысының оқу іс-әрекетін дамыту.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Қазақ мектептерінде бастауыш мектеп оқушысының
психикалық дамуына әсер ететін оқу іс-әрекетінің ғылыми-теориялық негіздері
қарастырылды.
2. Бастауыш мектеп оқушыларының танымдық процестерінің этнопсихологиялық
ерекшеліктері.
3. Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әркетін дамыту жолдары көрсетілді.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы.
-Ұжымға арнайы психологиялық кеңес әдістемелері әзірленді.
-Бастауыш мектеп оқушысының психикалық дамуының негізгі факторлары, оқу іс-
әрекетінде бейімділудің психологиялық жақтары жүйелі түрде баяндалды.
Зерттеу әдістері.
-талдау әдісі (психологиялық, педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерді
талдау)
-берілген проблема бойынша тәжірибені толықтыру.
-жұмыс барысында оқушыларды мақсатқа сүйене бақылау.
Зерттеу жұмысының базасы, кезеңдері.
Эксперименталды психологиялық зерттеу ШҚО
1. Кезең. 2004-2005 жылдар мектеп арасы
-зерттеудің негізі мақсатын анықтау, ғылыми әдебиеттерді теориялық жинақтау
-констатациялаушы эксперимент мақсатын, міндеттерін нақтылау алынған
нәтижелерді өңдеу, талдау, жинақтау.
2. Кезең 2006-2006 жылдар араса.
-қалыптастырушы эксперимент мақсаты мен міндеттерін талдау.
-теориялық және эскперименталды мәліметтерді өңдеу.
-конференцияға материалды әзірлеу.
I. Оқу іс-әрекет бастауыш мектеп оқушысының психологиядық ерекшеліктері.
Бастауыш сынып жасында баланың индифидуалдығы мен танымдық процестер
көрінеді. Білімнің кеңеюі және тереңдеуі, баланың дағдысы мен іскерлігінің
жүзеге асуы болады. Бұл процесс прогреске ұшырайды және III-IV сыныпта,
көптеген балаларда түрлі іс-әрекеттерге жалпы және арнайы қабілеттіліктер
баланың жаңа білімді, іскерлікті, дағдыны игеру жылдамдығы көрінеді, ал
арнайы –жеке мектеп пәнін терең оқуда,еңбек іс-әрекетінің арнайы түрлерінде
және қарым-қатынаста.
Кіші мектеп жасының сонына қабілетіліктердің ары қарай дамуы балалар
арасындағы индифидуалдық ерекшеліктердің өсуін тударады, бұл олардың оқуына
әсерін тигізіп, түрлі қабілеттіліктерімен балаларды деференциалды оқытуға
қатысты психолого-педагогикалық негізделген шешімдеді қабылдау үшін оның
негізгі жетістігі. Жоғарғы қабілеттіліктері бар балаларға үлкендерге
арналған оқыту әдісі қолданылады (41).
Бұл жастағы даму үшін ең маңызды оқу, ойын іс-әрекетіндегі жетістік
мотифациясын максималды және стимулды пайдалану болады. Осындай мотивацияны
күшейте ары қарай даму үшін кіші мектеп жасы өмірдің жағымды уақыты болып
көрінеді, екі жақты пайданы әкелуі: біріншіден, балада өмірлік маңызды және
жеткілікті берік жеке бастың қасиет-жетістікке жету мотивіне, сәтсіздікпен
қашқалдақтау мотивіне доминантты: екіншіден, бұл баланың басқа түрлі
қабілеттіліктерінң жылдам дамуына әкеледі.
I. Бастауыш сынып оқушысының жеке басы.
1.1. Кіші мектеп жасында жеке бастың дамуы.
Бастауыш сынып жасы жеке бастың дамуында шешуші жас болмайды. Бұл
кезеңде жеке бастың дамуы қалыптасады. Кіші мектеп жасында адамгершілік
әрекетін фундаменті болады, әрекет және мороль қалыптарын сақтау жүреді,
жеке бастың қоғамдық бағыттылығы қалыптасады. Бастауыш сынып оқушыларының
адамгершілік санасы I және III сыныптар арасында өзеріске ұшырайды.
Моральдық білім елестетулер, талқылаулар жас аяғына таман белгілі байиды,
неғұрлым саналы болады, түрлі және жалпы болады. Бастауыш сынып жасында
мінез енді қалыптасады. (63)
Кіші оқушылардың әрекетінде неғұрлым анық және ашық жүйеке-жүйесінің
іс-әрекетінің типтері ерекшеліктері формалармен білінбейді.
Бастауыш сынып оқушыларының мінезі кейбір ерекшеліктерімен айрықша
болады. Импульсивтілік-түрлі жағдайлардың ойланбай, тез әрекет ету. Бұл
көрініс себебі анық болады: жастың әрекеттің еркін реттеу енжарлылы, сыртқы
белсенді разрядта қажеттілік. Сондықтан кіші мектеп оқушыларының қате
жіберуі ішкі тәртіп ережесі мектепте тәртіпсіздік деп аталмайды.
Жастың ерекшелік еріктің жалпы жетіспеушілігі болады (әсіресе 7-8
жас), қойылған мақсатқа жете алмайды, қиындық және бөгеттерді жеңе алмайды.
Ол сәтіздікте өз күшіне сеніммен мүмкіндікті жоғалтуы мүмкін.
Бастауыш сынып жасындағы мінезінің жетіспеушілігі-қырықтылық,
қынырлық-отбасылық тәрбиенің жетіспеушілігімен түсіндіріледі.
Кіші мектеп оқушыларының мінезінің жастық ерекшеліктеріне
кішіпейілдік, жанашырлық, сенушілік те тән.
Маңызды жастық ерекшелігіне еліктеу жатады. (78)
Бастауыш сынып оқушылары өте эмоционалды. Бұл эмоционалдық,
біріншіден, кіші оқушылардың қабылдау, бақылау, қиял, ақыл-ойлық іс-әрекет
эмоция арқылы көрінеді. Екіншіден, кіші оқушылар (әсіресе I және II
сынптар) өз сезімен ұстай алмайды, оның сыртқы көріністі қадағалай алмайды,
балалар қуаныш, қайғы, мұнайылық, қорқыныш, қанағаттану және қанағаттанбау
сезімін жасыра алмайды. (7).
Кіші мектеп жасы мінездің жағымды қасиеттерін тәрбиелеу үшін үлкен
мүмкіндік береді. Ақырындап өзінің әрекетін еріктік реттеуге қабілеттілік
дамиды, өзін ұстау және қадағалау іскерлігі көрінеді, тура импульстерге
берілмеу, қиындықты жену іскерлік, қайтымсыздық пайда болады. (11)
Мектепте оқудан бастап бала тәрбие әсеріне екі жақтан енеді, және де
бұл бағыттар бір жақты жүру керек.
Мектепте оқудың алғашқы жылдарында қызығушылықтар дамиды, әсіресе
танымдық қызығушылықтар, көпті тануға ұмтылу, интеллектуалдық қызығушылық.
Психологтар айтулары бойынша ең алдымен бөлек факторға қызығушылықтар
көрінеді, одан кейін себепті анықтау, заңдылықтар қызығушылықтары
байқалады. Оқу дағдысының дамуы мен оқуға қызығушылық қалыптасады, содан
кейін кітаптын өзіне де. Кіші мектеп жасында балалардың көркем-эстетикалық
дамуына үлкен мүмкіндік бар. (57)
Балалар әдетте сурет салу, тапсыру, өлең айту, әнмен айналысады. Осы іс-
әрекетті дұрыс ұйымдастыру оларда эстетикалық сезімнің дамуына әсерін
тигізеді, екінші жағынан-сәйкес қабілеттердің компоненттерінің дамуына
жағдай жасайды.
Ұжым, мұғалім әсерінен балалардың сыныптастарының жетістіктері,
сәтсіздіктері, қателеріне қызығушылық тудырса, оқу іс-әрекет бүкіл сынып
ісі ретінде қараса балалар біздің сынып деп қараса, құрыла бастайды.
Ұжымды құруда үлкен мәнді қоғамдық ұжым құруда қатысады. Бұл жоспарда
балалардың ұжымдық ойындары да орын алады.
Кіші мектеп жасында оқыту әсерінен балалардың психикалық дамуында кең
қозғалыстар болады. (2)
1.1. Бастауыш сынып оқушылары туралы ғылыми
1.2. Әрекеттің белсенділігі және мотивтері теорияларының қалыптасуы.
Достарымен біріккен күнделікті жұмыс, қызығушылықтар жалпылығы,
қоғамдық мінезге ақырындап ие болады. Ұжымдағы өмір оқушылар арасындағы
жақсы достық қатынастарды тудырады. Олар өз күштерін біріккен достық
еңбекті орындауға бағытайды.
Әрекет ұйымы, қызығушылықтары бойынша оқушылардың үйірмеге
топтасулары. Қоғамдық маңызды істерде бала инициативасына нақты
бағыттылықты береді. Балалар тек оқышулар ретінде ғана емес, қоғамдық
міндет және жауапкершілікті сезінетін кішкентай азамат болып өседі. (6).
Қоғамдық іс-әрекеттің түрлі көріністерінде үлкен және кіші балалардың
әріптестігі үшін жағымды шарттар туады. Педагог балалардың инициативін,
шығармашылық белсенділігін пайдалы және керек істерді шешу мен құруға
бағыттайды, ол балалардың іс-әрекет мотивінің дамуында өз оқушыларының
мінезінің жақсы қасиетін қалыптасуында нақты көрінетін жағымдық
қозғалыстарды байқайды.
Э. Борщевская көрсеткендей, I –IV сынып оқушылары балалар үйіндегі
бөбектерге өз жылылуғы және ойыншықтар жасайды. Мұндай жұмыста сегіз, он
жастағы балалар өзінің іс-әрекетінің нақты қоғамдық бағыттылығын көрсетеді,
жоғарғы адамгершілік және ерік сезімдерін және де білімдерін, дағдыларын
және іскерлігін шығармашылық тұрғыдан пайдаланады.
Мұндай нәтиже балалардың дұрыс, мазмұнды ұйымдасқан белсенділігін оқу
жұмыстарында жүзеге асады. Мұнда бастауыш сынып оқушыларының белсенділігі-
олардың ерік күшіне, жоғарғы адамгершілік жан ашуға дайындығы-жеті он бір
мүмкін болатын адамгершілік деңгейі жоғары болады (42). Бұл мүмкіндіктер
оқушылардың ұжым мүшесі ретінде қоғамдық белсенділіктерін ұйымдастыру
мүмкіндігін береді.
Оқушылардың адамгершілігік әрекетінің қалыптасуында баланың әрекетке
оятатын мотивтер роль ойнайды. Л.В. Божович, Л.С. Славина, М.С. НЕймарк
зерттеулері оқушылардың дамуымен оның оқу іс-әрекетінің мотивтері өзгереді.
Танымдық қызығушылықтарымен қатар үлкен ролді әлеуметтік мотив, қарым
–қатынасқа және достармен біріккен іс-әрекетке ойнауды бастайды. Осымен
байланысты сыныптастардың пікірінің мәні, олардың бағасы ойы, әрекеті,
жүрісі, сөйлеуі мәнге ие болады, бұған бастауыш сынып оқушылары онай
еліктейді.
Тоғыз-он жастағы балалардың әрекет етуші мотивтерінің бірі достарының
арасында белгілі позицияға ие болуға ұмтылу. Мұнда барлық тәрбиелік жұмыс
үшін балалар ұжымының ұйымы мәнге ие болады.
Л.. Божович, Л.С. Славина зерттеулері оқушының адамгершілік
әрекетінің қалыптасуы құрдастар ұжымында оқушылар әрекетінің адамгершілік
мотивін құру бойынша тек арнайы жұмыста мүмкін. Бұл арнайы ұйымдасқан
жаттығуларды талап етеді, бұл процесте мотивтер стереотивтілік пен
турақшылыққа ие болады. (15).
Зерттеушілер әсіресе оқушыларды тек адамгершілік әрекетке
жаттықтыруды ғана емес, сонымен бірге осы әрекет тудыратын мотивтері оятуды
қалыптастыру қажеттігін көрсетеді.
Балаларға тек орындайтын әрекет мақсаты ғана емес, сонымен бірге
мақсатты не үшін қоятын анық болу керек. (7)
Адамгершілік әрекеттегі жаттығу, көп эффектке жетуі, егер мұғалім
балаларда мақсатқа жетудің белсенді ұмтылысын тудырса. Егер оянулар
белсендірілмесе, онда қажет етілген жаттығулар адамгершілік мотивтерді
үйреншікті істемейді және ақырғылары әрекет болмайды.
Қойылған мақсаттар бастауыш сынып оқушысы үшін тым күрделі және қиын
болады . Бұларда элементтерге бөлшектеу керек және ішкі мен сыртқы
жағдайларды баланың өз әрекетін игеру үшін тірек болатындай ұйымдастыру
керек.
Қызықты берілгендерді Л.С. Славина келтіреді нашар дайындалған үй
жұмыстарын орындау үшін сабақтан кейін сыныпта қалған оқушылар санын
салыстырып көрсетеді (түрлі мотивтер бойынша) (16).
Үш күн арасында 1 А сыныпта зерттеу басында сабақтан кейін 31
оқушыны қалдырды, 1 В сыныбында 30 оқушыны. Екі айдан кейін, 1 А сынып
оқушыларында жұмысты жақсы орындауға тілектері оырндалды, 3 күн ішінде
сабақтан кейін тек 1 оқушыны қалдырды; 1 В сыныптың оқушылар санынан,
сабақтан кейін 21 оқушыны қалдырды.
Оқу іс-әрекеті-бастауыш мектеп оқушысының психикалық дамуының негізгі
факторы (67).
Қоғамдағы болып жатқан әлеуметтік экономикалық және саяси өзгерістер
білім саласын жетілдіруді талап етеді. Міне, бұндай мақсатқа жету білім
мазмұнын жанартумен қатар, оқытудың әдіс-тәсілдері мен әр алуан құралдарын
қолданудың тиімділігін арттыру міндетін жүзеге асыруды қажет етеді.
Оқыту процесі екі жақты процесс болғандықтан, мұғалім өзінің ғана іс-
әрекетінің дұрыс болуына қанағаттанып қоймай, оқушылардың да танымдық іс-
әрекеті мен белсенділігі дамытуға ерекше көңіл аударуға тиіс.
Мұның өзі оқыту мен бала дамуының заңдылықтары туралы өте күрделі
психолоигиялық және педагогикалық проблема.
Психологиялық зерттеуі анықтағандай кіші мектеп жасындағы оқушылардың
оқуға деген ынтасы, қызығуы ең алдымен, оқу әрекетімен тығыз байланысты
туады. Яғни оқуға деген қызығуы жеке пәндердің мазмұны бойынша емес, оқу
әрекетінің түрлері бойынша жүреді.
Бастауыш сатыдағы кезең-оқушыда оқу әрекеті қалыптасуының ең қуатты
жүретін кезеңі. Мұның нәтижесінде ғылыми ұғымдар мен түсініктерді менгере
отырып оқушының өзі өзгеріп, дамуы жеке тұлғаның психикалық үрдістері мен
қасиеттері қалыптасады; ырықты зейін, рефлексия, өзін-өзі бақылау, әрекет-
амалдың ішкі жоспары сияқты басты жаңа пайда болады.
Баланың психикалық дамуындағы іс-әрекеттің рөлі қазіргі уақытта
көптеген, сондай-ақ көпшілік зерттеулермен дәлелденді (Л.В. Занков, А.А.
Смирнов, В.В. Давыдов А.А. Люблинская , Н.Ф. Менчинская, П.Я. Гальперин,
Г.С. Котюк, Л.В. Скрипченко, З.М. Истомюна, Д.Б. Эльконин, Н.Ф. Талызина
және басқалары) (54)
Алайда іс-әрекеттін даму сипатына ие болған жағдайдарларда анағұрлым
толық аша аса қажет.
Нақты айтқанда оқушының оқу әрекетін тиімді меңгеруі нәтижесінде онда
оқуға талап, ынта, құлшыныс туып, оқу біліктері қалаптасады яғни оқушы әр
түрлі оқу тұжырымаларын өзігінен шешіп орындаудың жалпы ортақ тәсілдерін
салыстыруды үйреніп жұмыс істейді.
Оқушының оқу әрекеті-күрделі ол оның барлық психологиядық рухани
күшін керек етеді. баланың аықл-ой еңбегі белсенді әрекет болуға тиіс.
Оқушының жалпы психикалық даму ерекшеліктеріне байланысты болады.
Баланың ақыл-ой әрекеті оның қажеттері мен қызығулары сезімі мен ерік
сияқты т.б. психикалық процестермен байланысты іске асырылып отырады.
Баланың оқу әрекеті мазмұнына мыналар кіреді: ғылыми ұғымдар мен ғылыми
заңдарды түсіну практикалық міндеттерді шешуге бағытталған ойлаудың жалпы
амал-тәсілдерін келтіру. Осыған орай ғылыми білімді және дағдылары меңгеруі-
олардың оқушының негізгі мақсаты мен нәтижесі болып табылады.
Оқу әрекетінің құрылымы мыналардан тұрады:
-оқу міндеттері немесе тапсырмалар
-оқу әрекеттері (баланың қолданатын нақтылы практикалық және ой-тәсіл
амалдары)
-бақылау (оқушылардың өзін-өзі қадағалап тексеріп отрыуы)
-бағалау (мұғалімдердің және оқушының өзіне өзі беретін бағасы)
Бастауыш мектеп оқуышысының іс-әрекеті дамитындай ие болуы үшін
төмендегідей негізгі жағдайларды ескеру қажет.
1. Іс-әрекеттің мақасаты. балаларды қызықтырарлықтай нақты міндет қою
керек.
Олар нені бақылауды керек?
Не үшін? Мұнда нені білу қажет?
2. Оқушының іс-әрекетінде себептер яғни алға қойған мақсатқа жету жолындағы
әрекетке бар күш-жігерін салуға итермелейтін ынта зор атқарады. А.К.
Дусавицкий мен мен В.В. Репкиннің зерттеулері көрсеткеніндей, барынша
тиімді ұйымдастырылған оқу ісінде төмеңгі снып оқушылары бағаға қызығудан
шынайы танымдық мүлдені білуге тез ауысады.
3. Іс-әрекеттің мазмұны –бұлар оқушыларға орындауға тиісті білімдер
(елестетулер, түсініктер),-оларға белгілі болған білімдер ғана емес сондай-
ақ оқушылар келешекте іс-әрекет үстінде яғни мұғалім берген тапсырмаларды
шешу барысында меңгерген тиісті білімдер.
4. Оқушылар жүзеге асыратын іс-әрекетке кіретін қимл аса маңызды. Бұл –бала
еңбекпен немесе ойынмен, музыкамен немесе математикамен айналысқанда
қолдануға тиіс дағды шеберлік тәсіл. Оқушыдан әр түрлі ақыл-ой әрекеттерін
талап ететін тапсырмалар, үлкендердің кейде айтуымен орындалатын
операцияларды орындағанға қарағанда зор дамытушылық беретініне көз жеткізу
қиын емес.
5. Оқушының іс-әрекеті дамушылық сипатқа ие ьолуы үшін балаларға өскелең
талар қоя отырып, оны үнемі күрделендіріп отыру керек: іс-әрекеттің
мазмұны, оның мақсаты мен міндеттері біртіндеп күрделендіріледі,
орындалатын әрекеттің күрделенуі-өсіп келе жатқан оқушыға оның дамытушылық
әсерінің көбірек болуы маңызды.
6. Бала өзінің жеьістіктері мен сәтсіздіктерін білу үшін алғашқысын
бекітіп, екіншісін жою үшін, мұғалімнің тарапынан оның іс-әрекетін бақылау
және бағдарлау –қызықты және нәтижелі іс-әрекетке ынталандыратын роль
атқаруы тиіс.
Бастауыш мектеп оқуышысының оқу ісінің процесінде білімнің жетілуі
төмендегідей бағыттар бойынша жүреді:
а) оқушы меңгеретін елестетулердің, түсініктердің, мәліметтердің көлемі
өседі. Олар оқушының жеке –дара тәжірибесін құрайды.
ә) білім анағұрлым диффренцияланған және дәл бола түседі. Біріккен, аз
бөлшектенген түсініктер мен бейнелерден оқушы дәлірек білім ұқсас
білімдерді айыра білуге көшеді.
б) білім тереңірек бола түседі. Қимыл үстіртін бейнелеуден, яғни тек
құбылыстың өзін танудан оның мәнің ашуға, бұл құбылыстардың заңдары мен
заңдылықтарын ашуға бағытталады.
в) осыған байланысты білім анағұрлым жинақы және саналы сипатқа ие болады,
демек берік те дәлелдене түседі;
г) білім категорияларға, жүйелерге бірігеді. Олар байланыстырушы болып
шығады және бөлшектенген қатардан жүйелі құрылған текке айналады (И.М.
Сеченов);
д) білім жылжымалық пен икемділікке ие болады. Олар субъектінің өзі
басқара алатындай болады.
Жоғарыда көрсетілген бағыттардың әрқайсысы бойынша білімді меңгеруге
оқушы ұмтылуы үшін, олармен, ол әр қилы әрекеттер жасаулары керек. Сонымен,
білімді диффренциялау, анықтай түсу жұмыстары, оқушының қимыл бағытының
көлемін немесе білімнің жинақталуын басқа мазмұнда және бағытта жүргізуін
талап етеді.
Қазіргі уақытта жалпы білім беретін мектептердің міндеті-өзінің
талантын таныта алатын жан-жақты жеке ьұлғаны қалыптастыру болып табылады.
Ол үшін ең алдымен, оқушының танымдық іс-әрекеттерінің танымдық
қызығушылықтарн арттыру, танымдық жан қуаттарының оянуына түрткі болу-ол
мектептегі оқытулардың негізгі мәселелері.
Оқушылардың оқу үрдісіндегі танымдық іс-әрекеттерін қалыптастыру үшін
не істеуміз қажет деген сұраққа С.М. Жақыпов өз еңбегінде сабаққа әр түрлі
бейнелі көрнекіліктерді, логикалық сызбалары, шартты-графикалық құралдырда
қолдану керек. Осы аталғандар оқушылардың оқу үрдісіндегі танымдық іс-
әрекетін жандандырып, өз бетінше жұмыс жасауға және оны меңгертуге
төзімділігін арттырудың бірден-бір негізгі тәсілі болып табылады деп жауап
береді.
Бала психикасын қалыптастыруда шешуші роль атқаратын әрекеттің бірі-
танымдық әрекет. Оқу материалдары бала психикасына зор талап қояды. Өйткені
танымдық мақсат, танымдық мотивтен және әрекетті орындаудың тәсіл-
амалдарынан тұрады.
Осындай күрделі оқу-таным байланысты оқушылардың қабылдауын, зейінін,
есте сақтауын, қиялын, ойлауын дамыту үшін тиімді тәсілдер қолданып, арнайы
жұмыстар жүргізу қажет.
Баланың психикалық дамуына оқудың әсірін Л.С. Выготскийдің сананың
жүйелік-ой құрылымы және оның онтогенездегі дамуы гипотезасы дәлелдейді.
Л.С. Выготскийдің ойынша психикалық даму процесі сананың жүйелік
құралымының қайта құрылуынан тұрады. Егер сананың жүйелік дамуы оқуға
тікелей әсер етсе, онда қаьынастың дамуын және сананың ой жүйесінің
өзгеруін басқара беруге онда қатынастың дамуын және сананың ой жүйесінің
өзгеруін басқара беруге болады. Оқу-сананың барлық жүйесін қайта жасайды.
Әл-Фарабидің еңбектерінде ақыл-ой қабілеттеріне байланысты мынадай
құнды пікірлер айтылған.
Тек қана білім тән болатын ақыл-парасат (түрі) әрекет үстінде жүзеге
асыруға емес, танып білуге жағдай туғызатын өнерелер арқылы ғана білімге ие
болады. Ал білім мен әрекет тән болатын ақыл-парасаттың (түрлі) басқа
өнерлерге ие болады. Бұл өнерлердің де екі түрі болады. Мұның бірінші түрі
арқылы біз тек ғылыммен танысамыз. Екінші түрі арқылы біз не істуеге
болатының және соны істеуге қабілетіміздің бар-жоғын білеміз-деген.
1.2. Бастауыш сынып оқушыларына оқу техникасын дамытудың психологиялық
ерекшеліктері.
Саралаудың сырттай формасы жеке алынған бір принципке сай балалардың
тұрақты қоланылады. Оқу материалының мазмұны і\әрбір топтағы қабілетіне сай
болады. Бұл әдіс селективті, яғни таңдалған бірнеше пәнді толық оқытатын
мекпетерде немесе деке алынған сыныптарда білім беру арқылы қоланылады.
Сонымен, оқыту индивидуализация-мақсат ал оқыту да саралау-мақсатқа
жету құралы деген шешімге келуге болады.
Саралай оқытуға келесі факторлар өз әсерін тигізеді.
1. Оқыту бағдарламасымен мектеп оқулықтарының қазіргі замен талаптарына
сәйкестігі.
2. Оқу процесінде қолданылатын әдістер мен оқу материалдары
3. Ұстаздың білім деңгеймен профессионалдық дайындығы
4. Балалардың белсенділігімен талпынуы
5. Оқыту процесінде жаңа әдістемелер қолдану.
Соңғы аталған 3 фактор саралай оқыту процесіне әсіресе көп әсерін
тигізеді. Әрбір мектепте, әрбір сыныпта үздік оқитын дарында оқушылар бар.
Олардың өмір алдында қойған талаптары мен үміттерін тек қана саралай
оқытуды қолдану арқылы ғана жүзеге асыруға болады. (13)
Саралай оқыту 2 кезеңнен тұрады: балаларды саралай оқыту процесіне дайындау
кезеңі мен негізгі кезең.
Саралай оқыту дайындаудың негізі–оқушылар арасынан талапты, дарында
балаларды іріктеп тауып, олардың қабілетін дамытып, білімге деген
құштарлығын қанағаттандыру мен олардың оқуға деген белсенділігін арттыру.
(21)
Балалардың қабілеті мен дарына, оқу процесінде ұстаздың көзіне
алғашқы сабақтардан кейін-ақ түседі. Ұстаз осындай балаларды іріктеп,
олардың қабілетін одан әрі дамыту керек. Сондықтан, “бұлақ көрсең көзін аш”
дегендей, дарыны бар балаларға арнайы факультативтік курстар, кейбір
пәндерді терендетіп оқытатын сныптар ашып, қамқорлық жасау керек. Бұл
балаларға барлық тараптан қолдап көмек көрсету керек. (83)
Саралай оқытудың негізгі кезеңі–балалардың ынтасы бар пәндерді
анықтап , осы таңдалған оқу пәндерін оқыту процесін оқыту жоғары дәрежеге
жеткізу.
Саралай оқыту талапты, талантты оқушыларға қосымша тапсырма беру,
қосымша уақыт бөліп бірлесе жұмыс жүргізу арқылы өтеді.
Оқушыларда саралай оқытуда кездесетін кейбір мәселелер 80-ші
жылдардың аяғы мен 90-шы жылдардың басында бастауыш сыныптарда негізінен
тек қана сыныптан сыныпқа көшірумен шектелді. Сыныптағы негізгі жұмыс, оқу
үлгермі төмен оқушылармен жүргізіледі. Ұстаздар нашар оқитын оқушылармен
қосымша жұмыс, сабақтар жүргізумен айналысуға барлық оқушылар оқу
процесіндегі материалды үлгере алу, алмау тұрғысынан ғана қарастырылып, екі
топқа бөлінді (28)
• орташа деңгейдегі оқушылар;
• оқу деңгейі төмен оқушылар.
Жоғары сыныптарда “саралай оқыту” деген түсінік оқу бағдарламасына
енді.
Оқыту индивидуализациясын саралау арқылы оқыту процесіне еңгізуге
болады. Оқушылардың білімді меңгеруі, іскерлігі тек қана индифидуалды
оқытуды қолданғаг кезде ғана көрінетінін әрбір ұстаз жақсы біледі. Өйткені
сабақ материалын меңгере алмау, үлгере алмаушылық көбінесе:
• балалардың психикалық дамуының уақытша тежелуіне байланысты-50%
• балалардың қимыл-қозғалысының бұзылуына байланысты-24%
• блалардың ақыл-ой кемістігі саласында-4%
• ал қалған 22% басқаша себептерге байланысты
Осы аталған жағдайды талдап қарасақ, тек қана ақыл-ой кемістігі бар
балалар(4%) ғана оқыту процесінен тыс қалуы мүмкін.Олар сондай балаларға
әдейі арналған мектептерге оқуы тиіс, ал қалған балаларды (96%)
индифидуалды түрде-саралай оқыту керек.
Балалардың психикалық дамуының уақытша тежелуі, көптеген жағдайларда
отбасындағы әлеуметтік факторларға байланысты.
Сондықтан, балалармен дер кезінде коррекциялық жұмыстар жүгізу бұндай
балалардың үлгерушілер қатарына кіруіне себеп жасайды.
Жоғарыда келтірілген мысалдарды қортындылай келе оқыту процесінде
арнаулы сыныптарда оқушылардың ерекшеліктерін ескеріп, коррекциялық түзету
жұмыстарын жүргіу керек. Тек қана сол жағдайда ғана оқыту процесінде жақсы
нәтижелер алынуы мүмкін.
Коррекциялық сыныптардағы оқу бағдарламасы жалпы мектептің оқу
бағдарламасына сәйкес келуі керек. Тек қана, бағдарламасында балалардың
дамуына байланысты коррекциялық түзетулер еңгізіледі. Оқу процесінің тағы
бір ерекшелігі-бұндай коррекциялық сыныптарда оқыту процесі ұзағырақ
болады.
Коррекциялық сыныптардағы оқыту кезеңнің мақсаты: (56)
• Оқушылардың ақыл-ой әрекетіндегі индивидуалдық ерекшеліктерді анықтау
• Оқушылардың білім ақаулығын жою:
Саралау оқытуды жүзеге асырудың қайнар көздері:
• Ойын, жарыс, дауыстап хормен оқу, өлеңдер мен тапақтар айту,
диафильмдер көрсету тағы басқалар:
• оқушылардың оқу бағдарламасын қабылдауына назар салу: плакаттар мен
суреттер, үлгілі көркем оқу, дыбыстарды айту, дыбыс артикуляциясы
т.с.с.
• Оқу материалдарын бірте-бірте күрделендіру;
• Қателіктермен алдын-ала жұмыстра жүргізу
Коррекциялық сыныптардағы оқыту поцесі негізінен 3 принциптен тұрады:
(60)
1.Бірінші принцип-оқыту процесінде оқушылармен бірлесу
2. Екінші принцип -әрбір оқушының қабілеттігіне сенім білдіру
3.Үшінші принцип –балалармен бірігіп қуану.
1. Оқыту процесінде оқышулармен бірлесу.
Ұстаз оқышылармен бірлесіп жұмыс істеу тиіс. Бұл жағдай екі жақтық
қарым-қаныстардың ерікті түрде жүруіне себеп етеді.
Оқушылар өздерін еркін сезінеді. Оқушылар әрқашан ұстаз тарапынан оларды
бағалайтының, олардың пікірімен санасытының, олардың еркін жеткізе алатының
үнемі сезінулері қажет.
2.Әрбір оқушының қабелттілігіне сенім білдіру.
Ұстаздың әрбір оқышуының қабелеттіліне сенім білдіру-оқыту,
процесінде ен бір қажетті жағдайлардың бірі болу керек. Егер ондай болмаған
жағдайда саралай оқыту принципті бұзылады. Сондықтан, жүйелі түрде
оқышуларға олардың қабелттілігі туралы сенімді қалыптастырып, үнемі ұлғайту
керек. Жаңа оқу материалын оқышулардың игеру кезенде кездесетін
қиыншылықтарын өтеу, ұстаз шеберлігінің негізгі көрсеткіштерінің бірі болып
табылады.
3.Балалар мен бірігіп қуану.
Оқушылардың мектепке деген жағамды көзқарасын оқыту процесінде
қалыптастырамыз. Балалардың оқуға деген қатынасы негізінен екі жағдайға
байланысты болады.
Бірінші жағдайдың мінездемесі –бала мектепке тек қана білім аламын,
білімді меңгермін деген мақсатпен ғана емес, өзінінң өмірден алған
тәжіриебесімен келеді. Баланың өзінің дербес тәжірибесімен, оның сыныптағы
балаларға деген қарым-қатынасы қалпытасып ерекшелінеді. Осыған орай
ұстаздың гумастистік позициясы-баланы өзіне сай қалыпта қабылдау болып
табылады. Сондықтан , оқыту процесінде балаларда құндылық, өзін-өзі бағалау
т.с.с. сипаттамалады жүйелі түрде қалыптастыру керек.
Екінші жағдай- оқыту поцесінің адам өмірімен байланыстылығы. Оқыту
процесінде тек қана ғылыми тұжырымдарды ғана қолданбай, сонымен қатар осы
тұжырымдырдың адам өмірімен байланыстылығын балаларға ашып көрсету өте
тиімді тәсілдердің бірі болып табылады.
Саралай оқыту, Е.С. Рабунский зерттеу жұмыстарында, ұстаздың
шебелігіне, білімділігне байланысты деп көрсетіледі.
М.К. Акимова, В.П. Козловаладың еңбектерінде ішкі сыныптық
индивидуализацияны олар негізгі екі критийге байланыстырады:
1.Оқушының жетістігіне бағытталу
2.Оқушы әркетінің процессуалды ерекшелігіне бағатталу.
Әдетте, ұстаз жоғарыда аталған критийлерден бірінші критийриді тандап
алады екен. Себебі, оны тапсырма индивидуализациясы арқылы жүзеге асыру
оңайрақ екен . (40)
Ал оқушыларды тапсырманы күрделігіне қарай бөлу-саралау болып
табылады. Саралаудың негізіне оқушыларды үш топқа бөлі жатады: әлсіз,
орташа және күшті. (77)
Б.М.Теплов, В.Д. Небылицин , В.С. Мерлин және т.б. психологтардың
еңбектерінде “оқу әрекетіндегі индивидуалдық стиль” теориясы қарастырылып,
дамытылады. “Оқу әрекетіндегі индивидуалдық стиль” теориясында оқу әрекетін
“Нәтижелегінің жоғарлауы” негізгі фактор ретінде қарастырылады. Сонымен,
саралау, мамандар алдында кейбір ғылыми, практикалық , этикалық және т.б.
проблемалардың шешеімін талаб етеді. Сондықтан балаларды бір -екі белгілі
бағдарламамен оқытуға болмайды. Алдымен балалармен психология жағынан алдын
-ала дайындық жұмысын жүргізіп, олардың актуалды даму аймағын анықтау
қажет.
Мекпет реформасын жүзеге асыру барысында көзге ең алдымен түскен
жағдайлардың бірі-бастауыш сынып оқуышалардың бірілетін білім деңгейінің
қазіргі өмір талабына сай келмейтіндігі, сонымен қатар оқышулардың жеке
дамуының деңгейінің төмендеуі. Сондықтан ұстаз өзіне алуан түрлі сұрақтар
қояды:
• не себепті кейбір оқушылар өздері оқыған мәтінің мазмұның түсінбейді?
• неге балалар оқу материалына толық зейін аудармайды?
• неліктен балалар кітапты аз оқиды немесе тіпті кітап оқығысы келмейді?
Сондай жағдайға алдымен себепкер болған әлеуметтік факторлар болып
табылады. Әлеуметтік факторларға келесі факторлар жатқызуға болады:
• Балалардың оқуға деген жалпы қызығушылығының төмендеуі;
• Балалардың отбасындағы әлеуметтік материалдық жағдайларынынң төмендеуі;
• Балалардың дамуына керекті информацияның мектептен тыс келу (телевидение,
радио мен автоматтар т.с.с.);
• телекоммуникациялар мен индустрияның шапшаң дамуы;
• кітап оқудан бас тартуы т.с.с.
Алайда сондай жағдайға негізгі себеп ретінде оқушыладың мектепке
келген ең алғақшы қадамдарынан бастап, оқу әрекетін қалыптастыруда мақсатты
жүйенің болмауын қалыптастыруға болады. Оқу әрекетті ғылыми ұғым ретінде
психологтардың арасында кейінгі кезде пайда болған түсініктердің бірі
болады. Олардың айтуынша, балаларды оқыту процесін коммуникативтік тілдік
танымдық қарым-қатынас ретінде қарастыру керек. Сондықтан бастауыш
сыныптарда оқудың сапасын жоғарлатудың тағы бір варианты ретінде-оқу
процесін жүйелі түрде басқаруды қарастыруға болады.
Оқыту кезінде балалардың индивидуалдық ерекшеліктерін ескеруді жүзеге
асыру үшін сыныптағы барлық балаларды оқытуда олардың оқу материалын игеру
және білім берудегі индивидуалдықты ескеру керек. Себебі, ұстаздың
жоспарлап қойған оқу “дозасы” біріншілеріне аз болып, екіншілеріне шамадан
тыс үлкен, үшіншілеріне оптималды болып көрінуі мүмкін. Сондықтан, ұстаз
оқыту барысында барлық балаларға жеткілікті орташа қарқынды қолдап отыруға
тиіс. Осы орташа қарқынды сақтау үшін ұстаз әрбір оқышының потенциалдық
қабілеттін дамуына жағдай жасау керек. Бұл практикалық міндеттерді саралау
және балаларды индивидуалдық ерешеліктерін ескеру арқылы жүзеге асады. Осы
процес баршаға ортақ индивидуалдық ерекшеліктерді ескеру, жеке адамды
дамыту мен қалыптастыру, жеке оқушаларды үйрету кезіңде индивидуальдық
оқытуды пайдалану және кездесетін қиыншылықтарды жене білуден тұрады.
Балалардың индивидуалдық ерекшеліктері ескеру практикада ұстаздың алдында
бірнеше айқын мақсат қояды: Оған әртүрлі алдын-ала жұмыстарды жоспарлау,
әрбір оқушының ерекшеліктерің ескеру және тағыда басқа шаралар қолданылуы
мүмкін.
Ғалымдардың еңбектерін қортындылай келе, индивидуальдық оқыту
мынандай бірімен бірі байланысқан элементтерден тұрады:
а) әрбір оқушыны жүйелеп танып білу;
ә) әрбір оқушымен жұмыс істеу барысында жақын арадағы психологиялық
міндеттерді анықтау;
б)жекелей психологиялық зерттеу әдістерін таңдау және пайдалану:
в) шыққан қорытындаларды сандық және сапалаық талдау және белгілеу;
г) жаңа психологиялық мақсат , міндеттерді белгілеу.
Осы жүйенің негізі-оқушыны зерттеу болып табылады. Сондықтан жеке
оқушыны зерттеу жүйелі түрде жүргізілетін процесс.
II және III сынып оқышыларын зерттеу:
1. Танымдық дамуы, зейіннің ерекшеліктері.
2. Сөйлеудің жалпы психологиялық дамуы.
3. жалпы оқу іскерлігінің деңгейі.
4. оқушының білім қоры және оқуға деген қызығуы, мотиві.
5. Оқу процесін кезінде өзінің жетістігін, қателегін көре білу .
6. Берілген ырғақпен жұмыс істей білу, өзін-өзі тексеру.
7.Тәртіп және моральдық ерік сапалары: жүйелілігі, беріктігі.
Осыған орай оқушыларды зерттеу әдістерін: балаларды оқыту барысы
кезінде бақылау, қорытындылау, өздік және бақылау жұмыстары, ауызша жауап
беру, әртүрлі іс-әрекет жасау, ата-аналармен әңгімелеу, энцефалографиялық
т.б. әдістерді қолдану. (8).
Энцефалографиялық әдістің мазмұны-нерв жүйесін, соның ішінді қозу,
тежелеуді зерттеу арқылы балалардың танымдық процестерін зерттеу. Осыған
байланысты балалар үш топқа бөлінеді.
Бірінші топқа тежелуі озудан басым балалар жиналып алынады, екінші
топқа өозуы тежелеуден басым балалар кіреді, ал үшінші топқа қозыу
тежелеуге сәйкес балалар кіреді.
Бірінші топқа кіретін балалардың мінездемесі-балалар өте сабырлы,
тыныш, орынсыз асып-саспайды, жұмыс барысында жанындағы балаларды
мазалайды, тыныш отырады. Ұстаздың берген сұрағына тез жауап беруге
тырыспайды және жауап беруге көп уақыт кетіреді. Сондықтан қолын көтеріп
жауап беруге басқа балаларға қарағанда үлгермейді. Тіл байлығы жұтаң,
ақырын сөйлейді. осы ерекшеліктерді ескере отырып, ұстаз бұндай оқушылардың
оқуға деген ықыласын тұдырып, ерекше жағдай жасамаса, олардың оқуға деген
қызығушылығы мүлдем жоқ болып кетуі мүмкін. Бұндай балаларға арнап
қайталап оқу жұмыстарын ұйымдастыру қажет. Сонда ғана балалардың материалды
түсініп еске сақтау процестері жұмыс істей бастайды. Қайталап оқыту
барысында балалардың оқу жылының соңына таман, оқыту процесінің
сапасыжоғарлап, олардың психикалық даму процесінің айқандалуы мүмкін.
Екінші топқа кіретін балалардың мінездемесі-бұлар асығатын балалар.
Ұстаз сұрағын айтып үлгермей, бұлар қолын көтереді. Қандай тапсырма болсын
олар оны бірінші орындауға тырысады. Сондықтан тапсырманы орындау барысында
кейбір элементтерін тастап ұмытып кетуі мүмкін. Сөздері тез, жылдам және
қатты сөйлейді, эмоционалды балалар. Оқу материалын қабылдауы үстірт,
анализ және синтез жасау деңгейі төмен. Сондықтан қорытындылау мен
логикалық ойлау процестері оқудың алғашқы жылында болмайды. Қозуы басым
оқушылардың дыбысты ажырату қабілеті төмен болады. Әсіресе дауыссыз
дыбыстарды есінде нашар сақтайды. Сондықтан сауытсыздықтың қатарын
толықтырады. Бұндай балалармен сөзді дыбыстарға бөлу, сөздердің
артикуляциясына, дыбыстарды дұрыс айту, буындап айту және сөздерді нақты
дұрыс жазуына өтек көп көңіл аудару керек.Сөздерді жазу барысында сөздердің
орфографиялық құрылысын қайталап көшіру, үлгі бойынша жазу, еске сақтау
барысында жазу және т.б. әдәстерді пайдалану қажет. Бұл топтағы балалардың
теориялық жауаптары жақсы деңгейде болғанмен практикада көптеген қателіктер
жібереді. Ол жағдай балалардың аналитикалық ойлаудың төменділігіне, өзін-
өзі бақылау және зейін қойып оқу процесін ұйымдастыра алмаушылығына
байланысты.
Үшінші топқа кіретін балалардың мінездемесі-оқу материалдарын
қабылдауы жан-жақты терең, оқу объектісінің жеке бөліктерін ғана емес, өз
деңгейінде ұстаздың және басқа оқушылардың іс-әрекетін де байқап отыратын
балалар. Оқу материалдарын меңгеру барысында бұл балалардың аналитикалық
және синтетикалық ойлауы жоғарылап, қорытындылауы дамиды. Олардың сөзі
жатық, сөздік қоры бай және жайылма сөйлемдерді дұрыс пайдаланады.
Осыған орай, оқушыларды саналы түсініп оқуға жеткізудің тағы бір жолы
–идеалдық оқушы сипаттамасын беру арқылы да көрсетуге болады.
Психологтар Г.Граник және Л. Концеваяның айтуынша идеалдық оқушының
басқа оқушылардан айырмашылығы: оның санасында сқрақтар туындау мен мол
сұрақтарға жауап процесі болады. Кез келген оқушыда өздігінен сұрақтар
туындамайды. Бұл процесті басқарып ұстаз қадағалап отыруы қажет. Оқу
барысында сұрақтар қою, оған жаап беру процесі күнделікті әдетке, оқудың
негізгі стиліне айналуы қажет. Балалардың қоятын сұрақтары сан алуан болуы
мүмкін (20).
• Мәтінде не туралы айтылады?
• Мен мәтнде айтылған материал туралы не білемін?
• Бұл құбылыстарды қалай түсіндіруге болады?
• Бұл мен білетін мағлұматпен қалай байланысады?
• Бұны немен шатастыруға болмайды?
• Бұдан қандай қорытынды шығаруға болады т.б.?
Осы айтылғандарды іс жүзінде талдар көрейік : Знание -сила
журналынан үзінді:
Жапон зоологтары құндыздардың мінез-құлқын бақылай отырып, мынадай
фактілерді аңғарды. Өлі жылагды көрген құндыз жыланға тарпа бас салады. Оны
тістелей бастайды, шайнайды. алайда бұл оның қызығушылығының туындысы емес
екен. Жылынның етін шайнап, тістелеп болғаннан кейін ол өзінің терісін
майлайды. Бірнеше тәжірибеден кейін, ғалымдар мынандай тұжырымға келді:
құндыздар осындай тәсілмен өздерін басқа жыландардың шабуылынан қорғанады
екен.
Бірінші жаңы жолда жасырын сұрақ-құндыздар жыланның етін жемегеннен
кейін, неге бұндай қылықтар көрсетедіү Оны ол не үшін істейді.
Екінші жаңа жолда бұл сұраққа жауап беріледі. Оқып отырған балада екі
сұрақ туындауы мүмкін. Біріншісі: қарапайым оқушы, мәтінді одан әрі оқу
барысында сұраққа жауап табады. Екіншісі: ізденімпаз оқушы, сұрақты анықтап
алғаннан кейін, өздігінен жацуап беруге тырысады. Бұл –идеалдыө оқушы.
Оқу барысында ол өзінің болжамының мәтіндегі сауалңа тең келгенін немесе
оқу процесі кезінде басына келген кез-келген сауалдарды тексереді. Өзін-өзі
бақылау: сапалы, түсініп оқу мен зейінділікті негізгі шарты болып
есептелінді. Өзінің жұмысын тексеру арқылы оқушы өз көзқарасын бірнеше
аспектіде бақылауға мүмкіншілік алады: мен дұрыс ойладым ба? Дұрыс жауап
бердім бе? Барлық сауалдарға жауап бере алдым ба?
Көпшілік жағдайларда, оқушы өзінің білімін тексеруді тек қана
ұстаздың міндеті де есептейді. Сондықтан өздерін тексермейді, тексере
алмайды немесе оны жалпы орындағысы келмейді. Идеалды оқушы өзінің білімі
мен іскерлігіне тек қана өзі жауапты екенін түсінеді.
Оқу барысында идеалды оқушы өзін-өзі қайта-қайта сауалдар қою
арқылы ерекшеленеді. Бұл сауалдар оның оқу процесінде негізгі рольді
атқарады және оқу материалдарын саналы түрде ырықты зейіннің дамуына
септігін тигізеді.
Ырықты зейін арқылы қабылданған оқу материалдарын идеалдық оқушы
және басқа да оқушылар еске аз уақыт ішінде түсіре алады.
Бастауыш сынып оқушыларында оқытудың бұл түрін пайдалану үлкен
жетістіктерге жеткізеді. Осындай индивидуальдық және саралай оқытудың
психологиялық негіздері мен тәсілдері балалардың зейін қойып тыңдауға және
саналы, мәндерлеп оқуына тигізетін әсері мол. Психологтардың айтуынша,
адамдардың көбісі өте жай оқиды. Олар өз мүмкіншілігінен әлдеқайда төмен
оқиды. Адамдар бала күнінен-ақ ішінен күбірлеп оқиды. Олар ерінін, бет
ауызын жыбырлатыр, кейде күбірлеп қояды. Мұндай адамдар оқығаннан көрі
естіген материалды жақсырақ қабылдайды. (25)
Оқу техникасының жылдамдығынын төмен болу факторлары:
1. Жылдар бойы қалыптасқан оқу барысындағы тимсіз дағдылар
2. Түсініп оқудың пассивті техникасының қалыптасуы, ол жылдам реакцияның
және толық концентрацияға кері әсерін тигізеді.
3. Қабылдаудың рационалды емес техниксы, ол оқу кезінде уақытты жоғалтуға,
ұтымсыз пайдалануға әкеледі.
Сонымен оқушы мәнерсіз, ақырын оқушының себебі: оқытудың ұтымды әдіс-
тәсілін пайдалана алмауынан.
Біздің негізгі мақсатымыз-оқудың жылдамдығын күнделікті табиғи
әрекетке айналдыру. Бұл мақсатқа жету үшін жүйелі түрде мынандай
жағдайларды ұстану керек:
1. Көбірек оқу.
Күнделікті оқу оқу жыдамдығын арттыруға, оны дағдыға айналдыады. Жұмысына 3
рет 2 сағаттан оқу қажет. Бара-бара оқу процесі адамның қызығуын
қанағаттандыратын іс-әрекетке айналады.
2. Негізгі ойды анықтай отырып оқу.
Автордың негізін ойын анықтап алу қажет. Сөзден-сөзге, тіркестен-тіркеске
оқығаннан, негізгі ойды тауып оқыған тиімді.
3. Өзінің түсіну қабілетіне назар аудар.
Кім тез оқыса, ол жақсырақ түсінеді. Астыртын ойлауға дағдыланады.
Сондықтан интеллекті дамытуға назар аудару қажет.
4. Өзінің уақытынды ұтымды пайдалан
Әр адамға оқуға тиісті материалдарды анықтап қой. Алдына мақсат қоя отырап
оқитын болсаң, оқу жылдамдығы артатын болады.
5. Қолданылған уақыт мөлшерін белгіле.
Оқу жылдамығының төмен болу факторларын анықтай отыра, оқу техникасын
дамытудық психологиялық ерекшеліктерін, осыған байланысты теорияны (мәтінді
түсіну процесі, мәтіндегі байланыс-қатынастарды ажырату т.с.с.) көптеген
ғалымдардың еңбектерінен көруге болады.
А.Н. Соклов алғашқы түсініп оқудың (1941 жыл) психологиялық анализін
жасады.
Сонымен қоса А.А. Леонтьевтің еңбектерінде ішкі сөздің
бағдарламасындағы субъект, объект, предикат деге ұғымдарын қарастырып,
олардың өзара байланыстарын ашып көрсетті. (24)
Осы ұғымдардың одан әрі дамуын предикаттар теориясын қалыптастырушы,
оның психологиялық мектебін жасаушы –Н.И. Жинкин еңбектерінде толық
танысамыз.
А.П. Бобырева дессертациялық зерттеуінде оқыту барысында мәтінді
түсінуді қалыптастырудың негізгі тәсілдері жан-жақты ашылып көресетілген.
В.Граф, И.Ильясов, П.Я. Ляудис еңбектңрендң олар мәтінді бағыныңқы, басыңқы
ойларға байланысты бөлімдерге бөлді. (34)
Л.П. Доблев мәтіндегі байланыс –қатынастарды 4 түрге бөлді:
• дедуктивті;
• индуктивті;
• дедуктивті-индуктивті;
• индуктивті-детуктивті.
Ол мәтіннің басында ортасында, аяғында кездесу элементтеріне
байланысты болады. (43)
Л.П. Доблев сонымен қоса, мәтінді түсінудің негізгі компоненті
ретінде бұрын қабалданған білімдердің арасындағы байланыстарға да көңіл
аударды және осыған байланысты белгілі әдіс-тәсілдерді пайдалану
қажеттігін ашып көрсетті.
Мәтінді оқу- танымдық жәнк ақыл-ой әрекетін дамытушы мақсат ретінде
қарастырылды.
Т.М. Друдзе бойынша: балалардың түсіну процесі-ителлектуалды ақыл-ой
әркеті. Ол балалардың осы процесі-ішкі әрекеттерден және материалдық
–практикалық сыртқы әрекеттерден тұрады деп қарастырды . (29)
И.В . Усачева, И.И. Ильясова еңбектерінде ғылыми мәтінді түсінудің
адам өмірінде алатын орны қарастырылды.
Г.А. Смирнов мәтіннің негізгі кезендері ретінде оларды белгілі бір
жүйеге келтіруді ұсынды.
Г.Д. Чистякова зерттеулерінде мәтінді түсінуде –денотаттарды
анықтау негізгі роль атқарды.
Дамытушылық іс-әрекеттің жағдайлары. Баланың іс-әрекеті дамитындай
мәңге ие болу үшін төмендегідей негізгі жағдайларды ескеру қажет. (44)
1. Іс-әрекеттің мақсаты. Балаларға нені, не үшін істейтіндіктері
түсінікті болуға тиіс.
Оларға табиғат бұрышында істейтіндіктерін айтып қана өою жеткіліксіз.
Балаларды қызықтырарлықтай нақты міндет қою керек; олар нені бақылауы
керек? Не үшін ? Мұнда нені білу керек?
2. Оқушының іс-әрекетінде себептер, яғни алға қойған мақсақа жету
жолындағы әрекеттер бар күш жігерін салуға итермелейтін ынта зор роль
атқарады. Оқушыларды төменгі себептің қимыл әсерінен анағұрлым қимыл
әсеріне-қоғамдық мәні бар және кең әлеуметтік талпыныстарға ауысуына
жағдай жасайтын іс-әрекет болып табылады.
А.К.Дусавицкий мен В.В. Репкиннің зерттеулері көрсеткеніндец, барынша
тиімді ұйымдастырылған оқу ісінде төменгі сынып оқушылары бағаға қызығуға
шынайы танымдық мүддені білуге тез ауысады.
3. Іс-әрекеттің мазмұны –бұлар балаларға орындауға тиісті білімдер,-
оларға белгілі болған ғана емес, сондай-ақ оқушылар келекшекте іс-әрекет
үстінде, яғни мұғалім берген тапсырмаларды шешуде алуға тиісті білімдер.
4. Оқушылар жүзеге асыратын іс-әрекетке керетін қимыл аса маңызды.
Бұл-бала еңбекпен немесе ойынмен, музыкамен немесе математикмен
айналысқанда қолдануға тиіс дағды, шеберлік, тәсіл.
Орындалатын әрекеттер өте біртекті де қарапайым, ой жүгіртпей қандай бір
немесе бірнее әрекеттерді қайталаулардың, қайталаулар болуы мүмкін.
2.2 Танымдық іс-әрекетінің кезеңдері
Мектепке түсу бала өмірінде жаңа жас кезеңінің басталуын байқатады-ол
кіші мектеп жасы, оның жетекші әрекеті оқу әрекеті болып табылады. Оны
жүзеге асыру үрдісіне бала мұғалімнің ежетекшілігінің қоғамдық санының
дамыған түрлерінің мазмұнына (ғылыми ұғымдар, көрнекі бейнелер,
адмгершілік құндылық, құқық нормалары) және олардың талабына сәйкес
биіктілігін жүйелі игере бастайды. Қоғамдық сананың осы түрлерінің мазмұны
теориялық сипаттамаға ие. (45)
Психологиялық зерттеулер анықтағандай 7-10 жастағы оқушылардың оқуға
деген ынталы, қызығуы жеке пәндердің мазмұны бойынша емес, оқу әрекетінің
түрлері бойынша жүреді. Кез келген әрекет өзіне өз пәнін өз әдісін қосады.
Оқу еңбегінің кез келген түрінде әрекет мәні білім көзі және өзіндік
жұмыстарының дидактикалық мағнасы болып табылмайды, ол өзіндік жұмыстың
кез келген нақты түрінде жатқан міндет, мәселе, соны шешпекші болып
оқушылардың әрекет істеуі.
Бастауыш сатыдағы кезең-оқушыда оқу әрекеті қалыптасуының ең қуатты
жүретін кезеңі. Мұның нәтижесінде,ғылыми ұғымдар мен түсініктерді меңгере
отырып, оқушылардың өздері өзгеріп дамиді, жеке тұлғаның негізгі
психологиялық үрдістері мен қасиеттері қалыптасады. Яғни бастауыш мектеп
жасындағылардың оқу әрекеті кезінде қалыптасатын психологиялық жаңа
түзілімдері қалыптасады және дамиды.
Олардың негізгісі-оқушылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz