Интернет

Кіріспе

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Интернет – бүкіл әлемдегі миллиондаған шағын компьютерлік желілерді бір-
бірімен байланыстырып тұрған орасан зор компьютерлік желі, ол хаттама
(протокол) деп аталатын бірыңғай стандартпен жұмыс істейді. Желідегі
компьютерлерде мәтін (текст), сурет, аудиобейнематериалдар, т.с.с. өте
үлкен ақпарат көлемі сақталады.
Желіні пайдаланудың ең негізгі түрлеріне – Бүкіләлемдік өрмек,
электрондық пошта, желілік чат (әңгімелесу) және дискуссиялық топтар
(конференциялар) жатады. Желіге қойлатын ең негізгі талап – байланыс
арналары елеулі өзгерістерге ұшырағанымен, кез келген жағдайда информацияны
бір орыннан екінші орынға сенімді түрде жеткізу қажеттілігі болып саналады.
Желі тораптарының (түйіндерінің) бірсыпыра бөлігі істен шықса да,
қалғандары өз жұмысын атқара алатын қалыпта қалуы тиіс болды. Информацияны
тасымалдау сенімділігі мен оның жеткізілу жылдамдығын арттыру мақсатында
мәліметтерді тасымалдаудың жаңа түрі – дестелерді (пакеттерді)
коммутациялау технологиясы пайда болды. Оның артықшылығы болып мәліметтерді
тасымалдау жылдамдығының жоғарылығы, сенімділігі және икемді жұмыс істеуі
саналады.
Пакеттерді коммутациялау принципі тасмалданатын мәліметті бірнеше
шағын фрагменттерге (пакеттерге) бөлуден тұрады. Мәліметтер жеткізілетін
пунктке дейінгі аралықтарда орналасқан түйінді (негізгі) компьютерлер
арасында пакеттер бір-бірінен тәуелсіз тек өзіне тән байланыс арналары
арқылы жылдам жеткізіліп тасмалданатындай етіп ұйымдастырылды. Бір
мәліметті құрайтын әрбір пакет баратын пунктіне тек өз маршруты бойынша
жеткізілетін болды. Қабылдау пунктінде пакеттер қайтадан біртұтас мәліметке
біріктіріліп, өз иесіне, яғни арналған адресатына берілуі тиіс болатын.
Желіні басқару ісінің өте сенімді жұмыс істеуін жүзеге асыру
мақсатында оларды бір орталықтан басқармай, барлық түйінді компьютерлер
бірдей тең құқықты болып жасалады. Яғни әрбір желі торабындағы компьютер
мәліметтерді қабылдау, жөнелту істерін атқарумен қатар басқа тораптардан
келіп түскен хабарларды ары қарай жөнелту кезінде оларды басқаша адрестеу
(маршруттау) ісін де жүргізе асыра алатын еді.
Осындай жаңа технологиялар өте жемісті нәтиже беріп, бұл бастама
1969 жылы АҚШ-тағы бірсыпыра әскери, ғылыми және білім орталықтарын
біріктірген ARPANET желісінің ұйымдастырылуына себепші болады. Содан көп
ұзамай-ақ Internet (желі аралықтары) – желілерді біріктіру термині пайда
болды.
Сонымен, Интернет – барлық жүйелері хаттама деп аталған бірыңғай
стандартпен, яғни ережемен жұмыс істейтін біртұтас ауқымды (глобальды)
компьютерлік желі.
Интернеттің дамуы мен таралуы оның құрамының негізгі үш бөлігі болып
табылатын төмендегідей үш бағытта жүргізіліп келеді:
• Техникалық немесе аппараттық компонент;
• Программалық компонент;
• Информациялық компонент.
Аппараттық компонент. Интернеттің аппараттық компоненті
компьютерлердің әр түрлі модельдері мен жүйелерінен, физикалық негізі әр
түрлі болып келген байланыс арналарынан, компьютерлер мен байланыс арналары
арасындағы механикалық әрі электрлік үйлесімді қамтамасыз ететін
құрылғылардан тұрады.
Ол елдегі автомобиль жолдары тәрізді, оның бір бөлігі істен шықса да,
айналма жолдар арқылы кез келген селоға, қалаға баруға мүмкіндік бар.
Интернет жолдары сияқты бір жазықтықта емес, жалпы кеңістіктегі құрылымнан
тұрады. Сондықтан мәлімет тасымалдау ісі байланыстың кабельдік және
спутниктік арналарынан, радиореле жүйелерінен, теледидарға арналған
кабельдік арналардан тұрады.
Программалық компонент. Интернеттегі әртүрлі типтегі компьютерлер мен
құрылғылардың үйлесімді жұмыс істеуін олардың программалары қамтамасыз
етеді.

Программалар:

мәліметтерді кез келген байланыс арналары арқылы тасмалдайтындай және кез
келген компьютерде оларды қабылдап алуға болатындай етіп түрлендіре алады;
• біртектес хаттамалардың қолданылуын қадағалайды;
• тасымалдайтын мәліметтердің біртұтастығын қамтамасыз етеді;
• желінің осы сәттегі жұмыстық қалпын бақылап, оның ішінен ақаулы аймақтар
табылса немесе мәлімет көлемі тасымалданатын шамадан тыс асып кеткен
аймақтарды байқаса, мәліметтер ағынын ол маңайларды айналып өтетін басқа
жақтарға қарай бағыттайды.
Сонымен, программалық компоненттің негізгі функциялары:
• Информацияны сақтау, іздеу, жинақтау, көру немесе тыңдау;
• Желідегі мәлімет қауіпсіздігін сақтау;
• аппаратураның функционалдық сәйкестіктерін қамтамасыз ету істері болып
табылады.
Программалық жабдықтар екі топқа бөлінеді:
• Сервер-программалар – тұтынушылар компьютерлеріне қызмет ететін
желі торабында орналасады.
• Клиент-программалар, тұтынушы компьютерлерінде орналасып, сервердің
қызметін пайдаланады.
Информациялық компонент. Желідегі компьютерлерде сақталатын әртүрлі
құжаттар арқылы өрнектеледі. Мәліметтерді желіде орналастырудың бір
ерекшелігі – олар таралған түрде сақталады, мысалы, мәтін бір компьютерде,
дыбыс пен әуен –екіншісінде, ал графика – басқа желідегі, үшінші
компьютерден алына береді. Желідегі құжаттар бір-бірмен сілтеме адрестермен
береді.
Осы құрылымға сәйкес аппараттық, программалық және информациялық
қорлар да біртіндеп дамып келеді, олар құрастырылуына байланысты әр түрлі
меншікте (мемлекттік, қоғамдық, корпоративті немесе жеке меншіктерде) бола
береді.

2. Интернет желісінің ұйымдастырылу принциптері

ІР – адрестер мен URL – адрестер. Желіге қосылған әрбір компьютердің
нүктелермен бөлінген 4 ондық саннан тұратын әрқайсысы 0-ден 255-ке дейінгі
аралықта – жеке физикалық адресі (ІР –адрес) болады. Желідегі компьютерлер
бір-бірін осы сандар көмегімен тауып алады. Мысалы, 194.84.93.29 немесе
128.29.15.124, желіге тұрақты қосылған компьютер осындай бекітілген адрес
алады. Ал, желіге телефон арқылы уақытша ғана қосылатын компьютер сол
сеансқа арналған уақытша ІР–адрес алады, ол динамикалық ІР–адрес деп
аталады.
Осылай адрестеу тәсілі 256^4 = 4,3 млрд адрес алу мүмкiндiгiн бередi.
Егер нақтылап айтар болсақ, мұндай физикалық адрес 32-разрядты екілік сан
түрінде (4 байт) желіде айналыста болады.
Құжаттар үшін адрестің екінші түрі – URL-адрес (Uniform Resource
Locator Ықшамдалған ресурстар көрсеткіші) қолданылады, мұндай адрес те
желідегі әрбір құжатқа меншіктеледі.

Хаттамалар. Желі өміршең болуы үшін оның компьютерлер арасындағы
мәлімет алмасу ісі қабылданған жалпы стандарттар негізінде жүргізілуі тиіс.
Әр түрлі құрылғылар мен программалар арасында мәлімет алмасу қалай
және қандай түрде атқарылатыны жайлы ережелер жиыны хаттама деп аталады.
Түрлі-түрлі компьютерлер мен операциялық жүйелер үшін әр түрлі авторлар
жазған программалардың өзара сәйкесті түрде дұрыс жұмыс істеуін осы
хаттамалар жүзеге асырады. Хаттамалар мынадай топтарға жіктеледі:
• базалық хаттамалар (ТСР мен ІР) Интернет компьютерлері арасында кез
келген типтегі электрондық хабарламаларды физикалық түрде тасмалдауға
жауап береді. Бұлар бір-бірімен өте тығыз байланыста жұмыс істейтін
болғандықтан, оларды көбінесе бірге жазылатын ТСРІР (Transmission
Control ProtocolInternet Protocol – тасмалдауды басқару хаттамасы
желіаралық хаттама) терминімен белгілейді.
Интернет ТСРІР хаттамасын пайдаланады. Бұл хаттама тасымалданатын
мәліметтерді қалай пакеттерге бөлу керектігін, олардың қалай құрылатынын,
қажетті компьютерге сол пакеттердің жеткенін қалай бақылауға болатынын,
мәліметті тасымалдау кезінде қате кетсе, оны қалай дұрыстайтынын және де
басқа шараларды қалай жүргізу қажет екендігін анықтайды. Негізінде,
Интернет ТСРІР хаттамасы мен біртұтас ІР-адрестер кеңістігін пайдаланатын
мыңдаған жеке жерлерді бір-бірімен байланыстырып тұрады. Мұндағы желілердің
барлығы да тең құқықты, басқару мен қаржы жағынан тәуелсіз болып саналады;
• қолданбалы хаттамалар жоғарғы деңгейде боп есептеледі, бұлар Интернеттің
арнайы қызмет баптарының – HTTP (Hyper Text Transfer Protocol-
гипермәтінді тасмалдау хаттамасы) хаттамасының, FTP (File Transfer
Protocol-файлдарды тасмалдау хаттамасы) хаттамасының, TELNET (алыстан
қатынасу) хаттамасының, электрондық поштаның SMTP және POP 3 тәрізді
хаттамаларының, т.б. жұмысын қамтамасыз етеді.
FTP компьютерлер арасында екілік және мәтіндік файлдарды тасымалдау
мүмкіндігін береді. Ол ең “ежелгі” қолданбалы хаттамаға жатады, өйткені ДК
тұтынушыларының ең алғашқы талаптарының бірі – осындай қызықты программалар
мен құжаттар алмасу болатын.
Осы әрекетті FTP хаттамасы атқарады.

Атаулар мен ресурстар көрсеткіштерінің домендік жүйесі. Желі
компьютерлерінің физикалық адрестерін пайдалану ыңғайсыз (адамдардың ұзақ
цифрлар тізбегін есте сақтауы қиын), сол себепті физикалық адрестерге
сәйкес әріптерден тұратын мағынасы бар символдық (домендік) адрестер
жасалған. Домендік адрестің жазылу ережесі мынадай:
хаттама:компьютер аты. домен аты каталог подкаталог файл аты
Бірінші болып қолданылатын хаттама көрсетіледі, мысалы, http. Келесі
компьютер аты жазылады да, одан кейін домен аты тұрады, мысалы, microsoft.
сom. Адрес соңында кейде сервердегі каталог (бума) аттары мен файл аттары
(Web-парақтар) жазылады, мысалы, mpresscpnew.htm. Тік жақша ішіндегі
адрес бөлігі жазылмаса да болады. Бірнеше нақты адрестерден мысал
келтірейік:
http:www.microsoft.com
http:www.elitehouse.nursat.kz
ftp:mathsoft.com
http:www.translate.rurascpnew.h tm

Аймақтық домен аттары

Kz Қазақстан
Kg Қырғызстан
Ru Ресей

Домен аттары 2-4 сөздерден тұрады, ең оң жақтағы жоғарғы (шеткі) домен
мемлекет атына сәйкес келеді немесе мекеме типін (АҚШ-тағы) көрсетеді.

Қызмет бабына қарай қойылған домен аттары

Dомен Мекеме типі
com Коммерциялық ұйымдар
Edu Білім мекемелері
Gov Мемлекеттік ұйымдар
Mil Әскери ұйымдар
Org Басқа мекемелер
Net Желіні басқару мекемелері
int Халықаралық ұйымдар

Аттардың домендік жүйесі. Аттардың домендік жүйесі (Domain Name
System, DNS) домендік аттарды санмен жазылатын ІР-адреске түрлендіреді.
Осындай түрлендіру ісін атқаратын компьютерлер DNS-серверлер деп аталады.
DNS жүйесі жасалғанға дейін домендік аттарды IP-адреске ауыстыруға
қажетті ақпарат hosts файлында сақталатын еді.
Host (хост) – басты компьютер.

3. Интернеттің негізгі қызметтері

Интернетте көптеген қызмет түрлері бар. Олардың ішіндегі ақпаратты
таратуға арналғандары: WWW FTP, Telnet, т.б. электрондық мәлімет алмасу
үшін: E-mail, Usenet, ICQ, IRC,IP-телефония және басқалары.
Интернеттің әр қызмет бабы мәлімет таратудың немесе алмасудың әр түрлі
функцияларын атқарады, оның үстіне олардың кейбірі ескіріп жойылса, кейбірі
жаңадан туындап келеді. Осылардың қазіргі желілерде жұмыс істейтін
негізгілерінің қысқаша сипаттамаларын қарастырып өтейік.
WWW (World Wide Web – дүниежүзілік өрмек) – Интернеттегі гипермәтіндік
ақпарат іздеу жүйесі, оны Web деп те айта береді. Мәліметтер блоктары (Web-
парақтар) мекемелердің немесе жеке тұлғалардың меншігіндегі WWW-сервер
немесе web-серверлер деп аталатын жеке компьютерлерде сақталады. Web-
құжаттарға енгізілген гипермәтіндік сілтемелер арқылы тұтынушы адам олардың
бірінен біріне ауыса береді.
WWW мен оның программалық жабдықтары – Желінің ең қуатты, әрі болашағы
бар құралдары. WWW негізінде гипермәтіндік мәліметтерді тасsмалдау
хаттамасы - HTTP (Hyper Text Transfer Protocol) арқылы жұмыс істейді, ал
оның ішкі ақпараттары құжаттарды белгілеудің гипермәтіндік HTML (Hyper Text
Markup Language) тілі көмегімен құрастырылады.
WWW мәліметтерімен жұмыс істеу үшін ағылшынша browsers (“browse”
–қарап шығу, шолу), яғни броузер, навигатор, көрсеткі, шолушы
деп аталатын программалар қолданылады. Қазіргі кезде Microsoft
Internet Explorer, Netscape Navigator тәрізді броузерлер жиі қолданылады.
FTP. Қашықта орналасқан машинаның каталогтарымен және файлдарымен
жұмыс істейтін хаттама (File Transfer Protocol – файлдарды тасымалдау
хаттамасы) мен программалар осылай аталады. FTP құралдары сервер
каталогтары мен файлдарын көріп, олардың бірінен біріне ауысып,
керектілерін көшіріп алуға, жаңартуға мүмкіндік береді.
Telnet. Бұл термин арқылы клиенттің алыстағы сервер-компьютермен
қатынасуын қамтамасыз ететін хаттама мен программа белгіленеді. Байланыс
орнатылғаннан кейін тұтынушы қашықтағы компьютердің операциялық жүйесіне
кіріп, сондағы орнатылған программалармен өз программалары тәрізді жұмыс
істей алады.
E-mail. Бұл электрондық поштаның ағылшынша аталуы, ол – желі
қызметтерінің ішіндегі электрондық мәлімет алмасудың ең негізгісі.
Электрондық пошта көмегімен барлық құрылықтарда тұратын адамдар бір-біріне
электрондық хаттар мен файлдар жібере алады.
Usenet жүйесінің бірнеше анықтамалары бар, олар – тармақталған
дискуссия клубы, телеконференция, жаңалықтар тобы. Мұның электрондық
поштадан айырмашылығы – мәліметті бір адамға ғана емес, бірнеше абоненттер
тобына (телеконференциялар) жолдайсыз. Әр түрлі мәселелерді талқылау
кезінде конференцияға қатынасушылар тең құқықты болып саналады. Әрбір
телеконференция бір тақырыпқа (ғылымда, өнерде, спортта, т.с.с) арналады
және оның өзіндік адресі болады, мұндағы қарастырылатын мәселелер ауқымы әр
түрлі бола береді - өте ауқымды тақырыптан (бір сұрақтың барлық жағы) тек
бір ғана сұраққа дейін (мысалы, филателия) қамтылады.
ISQ (I seek you – мен сені іздеймін) – желі тұтынушыларына нақты уақыт
кезеңінде (масштабында) хат-хабарлармен алмасып, бірден чат құрып, файл
жіберіп, әңгімелесуге мүмкіндік беретін қызмет түрі.
IRQ (Internet Relay Chat ) – нақты уақыт кезеңінде телеконференция
өткізудің бір түрі, тұтынушылардың бір-бірімен әңгіме-дүкен құруға
болатын қызметі. IRC –серверлері мен IRC-клиенттері көмегімен
тұтынушылар бір-бірімен “виртуалды” әңгіме өткізуді пернетақтада сөздерді
теру арқылы жүргізеді.
IP – телефония. Интернетте телефондағы дауыс арқылы мәлімет алмасуды
өте тиімді деп айтуға болмас, бұл тек TCPIP хаттамалары негізінде
электрондық мәлімет алмасудың жеке бір түрі ғана. Адамның дауысы цифрлы
файлға (аудиофайлдар жасау сияқты) түрлендіріледі де, желідегі қарапайым
мәліметтер пакеттері тәрізді түрде тасымалданады. Қазақстан Республикасы
байланысының ұлттық операторы болып саналатын “Қазақтелеком” АҚ-ы осы
байланыс түрін практикада пайдаланып жүр.

4. Internet Explorer – WWW-ке арналған броузер

Броузерлердің негізгі атқаратын қызметтері:
• құжат сақталған Web-сервермен байланыс орнату, жинақталған құжаттың
барлық бөліктерін жүктеу.
• HTML тілдерінің тәгтерін команда ретінде орындау
(интерпретациялау), Web-парақтарды броузер жұмыс істейтін
компьютердің мүмкіндіктеріне сәйкес бейнелеу және форматтау.
• Web-парақтардың құрамына кіретін мультимедиалық және басқа
объектілерді бейнелеуге арналған, сондай-ақ программаны
объектілердің жаңа типтеріне лайықтауға мүмкіндік беретін кеңейту
механизмі жабдықтарын көрсету.
• Web-парақтарды іздеу жолын автоматтандыруды қамтамасыз ету және
бұрында жұмыс істеген Web-парақтармен қатынас құруды жеңілдету.
• Басқа Интернет қызметтерімен жұмыс істеуге арналған ішкі және жеке
(автономды) құралдармен қатынас құруды ұйымдастыру.

Intеrnet Explorer программасы Web-парақтарды қарауға арналған. Ол
бейнелейтін ақпараттың дыбыстық және бейнесүймелдеулерімен қоса Web-
парақтарды құрастырушылар жинақтаған барлық жаңа мүмкіндіктерді қамтиды.
Internet Explorer программасымен танысу үшін компьютерде Интернетпен
байланыс орнатылуы тиіс.
Тақырыптан кейінгі жолда меню орналасқан. Менюдің көмегімен Internet
Explorer программасының кез келген командасын таңдау мүмкіндігі бар.

Internet Explorer программасымен жұмыс істеудің негізгі принциптері

Интернет желісіндегі ақпараттық ресурстарды іздеу және қарауды
жеңілдету үшін Internet Explorer броузерімен жұмыс істеудің бірқатар
тәртібін меңгеру қажет. Интернет желісін қарауды үй парағын, яғни Internet
Explorer іске қосылған кезде ашылатын алғашқы парақтан бастауға болады.
Басқа параққа ауысу үшін осы парақтағы кез келген сілтемені таңдау
қажет. Парақтың белгілі бір элементі сілтеме екендігіне көз жеткізу үшін
оған тышқан көрсеткішін орналастырамыз. Сілтеме көрсеткіші орналасқан
мезетте таңбаға айналады да, қалып-күй қатарында сол сілтеме көрсететін
ресурстың адресі шығады. Сілтеме – сурет, көлемді бейне немесе ерекшеленген
мәтін болуы мүмкін. Сол мезетте навигатор терезесіндегі Web-парақ екпінді
(активті) деп аталады.
Интернет ресурстарын қарау. Интернет желісінен қандайда бір ресурсты
(мәліметті) алу үшін, адрестік қатарға оның URL адресін еңгізіп, мысалы
http:www. Bilim.kz немесе ftp:ftp.ifmo.ru одан кейін Ауысу (переход)
батырмасын немесе Enter пернесін басу қажет.
Қажетті адрестер анықтамалықтан алынады немесе тұтынушының адрестен
құрылымын өз түсінігі бойынша анықтауы арқылы, әйтпесе Интернетте ақпаратты
іздеудің арнайы құралдары көмегімен жасалады. Тұтынушы URL-ді адрестік
қатарға енгізе бастағанда, қажетті адресті таңдап алуға мүмкіндік беретін
соған ұқсас адрестердің тізімі беріледі.
Ресурс адресі дәл сондай ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.