«УАТ» ЖШС сабын комбинатының еңбек өнімділігін талдау

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

КІРІСПЕ . . . 3

1 ЕҢБЕК ӨНІМДІЛІГІНІҢ АРТТЫРУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК МАҢЫЗЫ

1. 1 Еңбек өнімділігінің түсінігі және мәні . . . 4

1. 2 Еңбектің өнімділігі және оны өлшеу әдістері . . . 6

1. 3 Еңбек өнімділігі деңгейін арттыру факторлары мен резервтері . . . 10

2. «УАТ» ЖШС САБЫН КОМБИНАТЫНЫҢ ЕҢБЕК ӨНІМДІЛІГІН ТАЛДАУ

2. 1 «УАТ» ЖШС-ң экономикалық қызметінің сипаттамасы . . . 16

2. 2 «УАТ» ЖШС-ң еңбек өнімділігін талдау . . . 23

3 ЕҢБЕК ӨНІМДІЛІГІН АРТТЫРУ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ

3. 1 Еңбек өнімділігін жетілдіру жолдарды . . . 29

.

3. 2 Еңбек өнімділігін жоғарылатудың тиімділігі . . . 32

Қорытынды . . . 35

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 37

КІРІСПЕ

Өндірістің аса маңызды ерекшелігі - оның экономикалық тиімлідігінің үздіксіз артуы. Өндіріс тиімділігі - оның нәтижелерінің жұмсалған ресурстар мен шығындармен арасындағы сандық және сапалық арақатынастары деген сөз.

Қазіргі жағдайда бұл мәселе аса маңызды болып отыр. Мұның себебі - өндірістің қажеттеріне қарай қосымша экономикалық ресурстарды тарту нарықтық бағалар үздіксіз жоғарылау жағдайында және ақша қаражат есебінен өтеу мүмкіндігі барған сайын шектеле түседі.

Айтылған жағдайдың дұрыс болу себебі, мемлекеттің негізгі өнеркәсіптік өндірістері шоғырланған қалаларда халықтың басым бөлігі тұрады. 2007ж. Н. Ә. Назарбаевтың жолдауында «Жергілікті жұмыс» ұғымы айтарлықтай көп мағынаға ие, бірақ «жергілікті вагондар» терминімен тығыз байланысты. Соңғысы қарастыратын нысанаға байланысты әр түрлі талданады: стансаның жергілікті вагондары, жол бөлімшесінің жергілікті вагондары және тағы басқа «Жергілікті пойыздар» деген терминімен біріктірілген құрама, шығарылатын және берілетін пойыздардың құрамына енуімен торап бойынша қозғалады.

Мұны жай сөзбен айтатын болсақ, мәселенің мәнісі мынада: жұмсалған шығының - еңбектің, материалдың және қаржының - әрбір өлшеміне есептегенде өндіріс көлемін анағұрлым арттыру керек. Немесе өнімнің бір өлшеміне жұмсалатын шығынды азайту, ресурстарын ұтымды пайдалану негізінде ғана ұдайы өсіп отырған қажеттерін барған сайын толығырақ қанағаттандыруға болады.

Тек бұл бағыт экономикалық өсуінің серпінді және тұрақты дамуын қамтамасыз етеді.

Өндірістің және оның түпкі нәтижесін еңбек өнімділігі шаруашылық қызметінің нәтижелері, жетістіктері мен бар резервтері шоғырлана бейнеленетін аса маңызды сапалық және жалпылама көрсеткіш.

Өндірістің неғұрлым жоғары техникалық деңгейі, өндіріс пен еңбекті тиімді ұйымдастыру, жабдықты ұтымды пайдалану, еңбек өнімділігін арттыру, материалдық ресурстарды үнемдеп жұмсау, ысыраптар мен өнімсіз шығындарды жою немесе азайту арқылы шығындарды одан да әрі кемітудің резервтерін және бағыттарын ашуға мүмкіндік береді.

Осы жұмыста «УАТ» ЖШС қарастырдым - еңбек өнімділігін талдаудың мақсатынан оның өзекті міндеттері туындайды.

Еңбекті адамның табиғатқа қатынасы жағынан анықтау ғана жеткіліксіз, сондықтан еңбек үрдісін сипаттайтын, бірақ қоғамдық нысанға қатыссыз категорияларды айқындау керек. Оларға еңбек өнімділігі, интенсивтілігі және еңбек өнімділігінің күші жатады.

Осылардың ішіндегісі ең маңыздысы еңбек өнімділігі болып табылады. Еңбек өнімділігі дегеніміз уақыттың бір өлшем бірлігінде (1сағатта, 1күнде, 1айда, 1жылда) шығарылған өнімнің көлемін немесе бір өнімді өңдеуге кеткен еңбек уақытысы. Басқа сөзбен айтқанда берілген еңбек көлемінің тұтынушы құндарының көп немесе аз мөлшеріне айналу қабілеттілігі. Мұнда еңбек көлемі тұрақты, ал өндірілген тұтынушы құндарының мөлшері өзгермелі болады. Еңбек өнімділігі өскен сайын, өнімнің бір бірлігіне кететін еңбек үлесі қысқарады.

Кез-келген кәсіпорында оның мөлшеріне және меншік нысанына қарамастан, еңбек көрсеткіштері мен еңбекақы бойынша бірыңғай жүйе қолданылады. Ол кадрлар мен еңбек күшінің жағдайын және оларды қолдануын сипаттайтын көрсеткіштерден тұрады. Жүйе астылардың ең бір маңыздысы еңбек өнімділігі болып табылады. Ол өндіріске адам факторының, техника мен технологияның, өндіріс үрдісінің ұйымдастырылуы мен өндіріс құрылымына әсер ететін көрсеткіштермен сипатталады.

Адам факторының әсер етуі жалпы және арнайы білім деңгейінің, біліктілігінің және өндірістік тәжірибесінің өзгерісі арқылы көрсетіледі. Техника мен технология-еңбек өнімділігіне әсер ететін негізгі факторлар, олар еңбек механизациясы, прогрессивті технология, жаңа конструкторлау мен модернизациялау, еңбек құралдарының өзгерісімен және табиғи жағдайлармен бейнеленеді.

Нарық экономикасына көшу жағдайында еңбекті қолданудың тиімділігін бағалау үшін актуалды болып аналитикалық пікірлер табылады. Біріншіден, олар еңбек өнімділігі өсуінің ішкі өндірістік резервтерін қолдану мен іздеу үшін теориялық негіз береді. Екіншіден, олар еңбек өнімділігін жоспарлау мен болжау тәжірибесін жақсартуға жәрдемдеседі. Үшіншіден, өнім өндірісіне және баға құрауға еңбек шығындарын есептеуді жетілдіруге мүмкіндік береді.

1 ЕҢБЕК ӨНІМДІЛІГІНІҢ АРТТЫРУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК МАҢЫЗЫ

Еңбек өнімділігінің түсінігі және мәні.

Еңбек өнімділігі әртүрлі жағдайлармен анықталынады, соның ішінде жұмысшы өнерінің орташа деңгейі, ғылымның даму деңгейі, ғылымда технологияны пайдаланудың дәрежесі, өндірістік үрдістің қоғамдық комбинациясы, өндіріс құралдарының өлшемі мен тиімділігі, табиғи жағдайлар. Еңбек өнімділігінің индексі бірден аз, бірге тең, бірден көп болуы мүмкін, ол өнім бірлігін өндіруде еңбекті үнемдеу деңгейіне тәуелді. Мысалыға өнім бірлігін өндіруде еңбек шығындары 20%-ке азайса, еңбек өнімділігі 25%-ке көбейеді. Егер өнім бірлігін өндіруде еңбектің шығындары сол қалпында қалса, онда еңбек өнімділігінің индексі 1-ге тең болады. Өнім бірлігін өндіруде еңбек шығындарының көбейуі кезінде еңбек өнімділігінің индексі бірден аз болады. Бұл құрал-жабдықтардың ескіруі кезінде, табиғи жағдайлардың күрделенуі кезінде және т. б. болуы мүмкін. Өнім өндірісінің еңбек сыйымдылығының өзгеруі мен еңбек өнімділігі көрсеткіштерінің тәуелділігі мынадай гиперболамен көрсетіледі: у=1/х

Еңбек өнімділігі деп отырғанымыз материалдық игіліктерді өндіру сферасында адамдар қызметінің жемісті (нәтижелі) дәрежесі. Демек, еңбек сияқты еңбек өнімділігі де материалды өндіріс сферасына қатысты болады. Еңбек өнімділігі-белгілі бір еңбектің уақыт бірлігінде белгілі бір өнім көлемін өндіру қабілеттілігі. Еңбек өнімділігі материалды өндірістегі еңбек шығындарының тиімділігін сипаттайды және жұмыс уақытының бірлігінде өндірілетін өнім көлемімен немесе өнім бірлігін өндіруге кеткен еңбек шығындарымен анықталынады.

Еңбек өнімділігі-бұл жалпы көрсеткіш. Ол бір жұмысшының немесе өндірістік коллективтің уақыт бірлігінде өндіретін өнім көлемін бейнелейді және өндірістің тиімділігін сипаттайды.

Еңбек өнімділігі-бұл еңбек шығындарының тиімділігі. Ол жұмысшының уақыт бірлігінде өндіретін өнім көлемімен немесе өнім бірлігін құрастыруға кеткен жұмысшының уақыт шығындарының шамасымен белгіленеді.

Еңбектің жеке өнімділігін (берілген өнімді шығаруға кеткен тек тірі еңбектің шығындары) және қоғамдық өнімділігін (өнім өндіруге кеткен жиынтық шығындар: тірі еңбек шғындары, затталған шығындар) ажыратып көрсетуге болады.

Техникалық прогресстің дамуына байланысты затталған еңбек шығындарының үлесі көбейеді, алайда өнім бірлігіне кететін тірі еңбек шығындары мен затталған еңбек шығындарының абсолютті мөлшері қысқарады. Бұл қоғамдық еңбек өнімділігін жоғарылатудың мәні. Қоғамдық еңбек өнімділігі қоғамдық өндірістің тиімділік критерийі болып табылады. Ал жеке еңбек өнімділігіне келетін болсақ, ол бұл функцияны толық мөлшерде орындай алмайды. Мысалыға, шығарылатын өнімнің сапасын жақсарту немесе оның ассортиментін жетілдіру мақсатында еңбек шығындарын ұлғайту қажеттілігі туады, бірақ бұл ұлғайту келесі кезекте сапалы өнімді қолдануда еңбекті көп үнемдейді.

Еңбек өнімділігі өсуінің мағынасы ол өндірісті кеңейтудің негізгі шарты болып табылады. Шығарылатын өнімнің көлемін ұлғайту, жұмысшылардың санын ұлғайту нәтижесінде жетуге болады, егер де әрбір қосымша алынған жұмысшы өнімнің өсімшесін ғана емес, табыстың өсімшесін де берсе.

Жұмысқа алынатын адамдар саны шектеулі болады. Жұмысшылар санының ұлғаюы, яғни әрбір қосымша бірлігі өнімнің сомасына аз мөлшерін қосады да өнім өсімшесі әрбір адам үшін азырақ болады. Сондықтан адамдар саны шекті өнімнің, яғни өнімнің максималды өсімшесімен, максималды мәнімен анықталынады.

Еңбектің шекті өнімі дегеніміз өндіріске қосымша бір еңбек бірлігін енгізу есебінен болатын шекті өнім (МР) . Өнімнің көлемін үздіксіз көтеру еңбек өнімділігінің жоғарылауын білдірмейді. Еңбек өнімділігі шекті өніммен анықталынады. Ал шекті өнім (МР) еңбектің шекті өнімі болып табылады. Еңбек өнімділігі еңбек етушілердің өмірлік деңгейін сипаттайды. Өмір деңгейі өндірілген өнімнің жалпы санының өсуі есебінен жоғарылайды. Мемлекет бойынша еңбек өнімділігінің өсу темптерін басқа мемлекеттермен салыстырып отыру керек. Мысалыға АҚШ-та шығарылатын өнім көлемінің өсу темптерінің тенденциясы халықтың жан басына шаққанда 1984 жылы басқа Жапония, Франция, Германия сияқты мемлекеттерге қарағанда жоғары. Бірақ еңбек өнімділігінің өсу темптері бойынша ең төмен. Бұл деп отырғанымыз еңбек өнімділігі өсуінің басты көзі болып жиналатын капитал өсімі табылады. Оның көбеюі құрал-жабдықтардың сандық және сапалық өзгерісін білдіреді. Өз кезегінде бұл-әрбір жұмысшы 1 жұмыс сағытында өнімді көбірек өндіреді деген сөз. Еңбек өнімділігі өсуінің ең жоғары темптері Германия мен Жапонияда, ол экономиканы құрылымдық қайта құру есебінен болды.

Сонымен қатар еңбек өнімділігінің өсуі экономиканың шикізаттық бағытымен байланысты. Мұнай, табиғи газ, түсті металлдар және т. б. шикізат ресурстарының запастары азайғанынан бір жұмысшыға шығатын өнім азаяды.

Нарықтық экономикада орташа өнім (АР) өнім сомасының (Q) еңбектің бір бірлігіне қатынасымен анықталады: АР= Q : L Осылайша кәсіпорындағы өнім саны алғашында динамикалық түрде өседі, содан кейін төмендейді. Бұл орташа өнімге өз әсерін тигізеді. Өндіріске қосымша еңбек бірлігін енгізу есебінен өнімнің сомалық мөлшері өзгереді, бұл еңбектің шекті өнімін көрсетеді: МР=▲ Q :▲ L . МР мәні алғашында жоғарылайды, содан кейін төмендейді.

1. 2 Еңбектің өнімділігі және оны өлшеу әдістері

Өндіріс тиімділігін арттыру және еңбекшілердің еңбек ақы дәрежесінің өсуі еңбек өнімділігінің артуына тікелей байланысты. Бүкіл өндіріс еңбек өнімділігінің артуы мынадан көрінеді: түпкі өнімнің бір өлшемін өндіруге жұмсалған еңбек шығынның сомасы кемиді. Сондықтан, еңбек өнімділігін артуы жалпы өндіріс тиімділігін арттырудың жолының бірі.

Еңбек өнімділігін арттыру жолында оны өлшей білу керек.

Жеке адамның еңбек өнімділігі белгілі бір кызметкер еңбегінің нәтижесін көрсетеді. Бұл көрсеткіш - екі түрлі жолмен:

а) жұмыс уақытының бір өлшемі ішінде өндірілген өнім санымен - Ө (өндіріс көлемі) ;

б) өнімнің бір өлшемін өндіруге шыққан жұмыс уақытының санымен- Т(еңбек шығыны) .

Сөйтіп, еңбек өнімділігі - бұл өндірілген өнімінің/ ағымдағы еңбек шығындарына қатынасы болып табылады:

Еө = Ө / Еш,

Мұндағы, Ө - белгілі бір формадағы өнім,

Еш - барлық кеткен жұмыс уақыттың еңбек шығыны.

Мысалы, жұмысшы 7 сағат ішінде 140 бұйым шығарды. Оның еңбек өнімділігі сағатына 20 бұйымға (140/7) тең. Ал бұйымға кеткен еңбек шығыны 3 минут (60/20) .

Сол жұмыстағы екінші жұмысшы еңбектің анағұрлым өнімді әдісін қолданып 175 бұйым шығарды. Оның еңбек өнімділігі 25 бұйым (175/7) ал бұйымның еңбек шығыны - 2, 4 минут (60/25) .

Мұнда екінші жұмысшының еңбек өнімділігі 25 % (175/140 *100 - 100) .

Бұйымға кеткен еңбек шығынын салыстырғанда да солай болады, бірінші жұмысшы 3 минут, ал екінші жұмысшы 2, 4 минут (3/2, 4 *100 - 100) жұмсаған.

Еңбек өнімділігінін көрсеткіші мен еңбек шығынының көрсеткіші бір-біріне кері қатынаста болады. Егер еңбек өнімділігі өссе, еңбек шығыны азаяды. Бірақ, ол тура пропорциональды түрде қысқармайды, яғни өнім өндіруді арттыру пайызы еңбек шығынын төмендету пайызына тең емес.

Бұл тәулділікті мына қатынастар түрінде көрсетуге болады, яғни еңбек сыйымдылығын кеміту пайызы тең:

Ес = 100*∆Еө/ 100 + ∆Еө,

Мұнда, ∆Еө - еңбек өнімділігінің өсуінің пайызы.

Егер мысалы, еңбек өнімділігі 15 пайыз өссе, еңңбек сыйымдылығы 13 кемиді

Ес = 100*15/100 +15 = 13%.

Еңбек өнімділігінің өсу пайызы:

Еө = 100* ∆Ес/100 - ∆Ес.

Мұнда, ∆Ес - еңбек сыймдылықты кеміту пайызы.

Мысалы, егер еңбек сыйымдылығы 15 % төмендесе, ал еңбек өнімділігі 17% өседі

Еө = 100*15/100 -15 = 17%.

Әр түрлі салада еңбек өнімділігін жоспарлау және есепке алуда оны есептеудің түрлі әдістері қолданылады. Олардың кең тарағандары:

затттық,
құндық,
еңбектік есептеу әдістері.

Заттық әдіс бойынша еңбек өнімділігін анықтаған кезде заттық өлшем түрінде бейнеленген өндіріс көлемін ( дана, тонна, метр, т. б. ) еңбек шығынына ( жұмыс істеушілердің орташа тізімі) бөледі.

Заттық әдіс бірінғай өнім өндірілетін жерлерде қолданылады. Мысалы, темір жол көлігінде өндірілген тонна-километрді/жүк тасуға қатысқан адам санына бөлу арқылы есептеледі.

Темір жолдың жекелеген саласы бойынша қызметкерлердің еңбек өнімділігін өлшеу үшін келесі заттық көрсеткіштері қолданылады:

локомотив пен жол шаруашылығында - 1 пайдалану штат қызметкеріне келетін орташа брутто т-км;

вагон шаруашылығында - пайдалану персоналдың 1 қызметкеріне шаққандағы вагон-км;

тасымалы шаруашылығында - пайдаланымдық 1 қызметкеріне келетін келтірілген т-км;

жүк және коммерциялық жұмыстар шаруашылығында - пайдаланымдық 1 қызметкеріне келетін тарифтік т-км;

электрлендіру мен электрмен қамтуда - 1 қызметкерге электрлендірілген желілердегі электр тартылыммен орындалған брутто т-км.

Қазір жөндеу саласы бөлік және дербес түрде шаруышылық ретінде пайда болғандықтан, оның өз көрсеткіштер жүйесі қалыптасады.

Мұнда заттық тұрғыдан еңбек өнімділігі көрсеткіштері келесідей көрініс табады:

локомотив жөндеу өндірісте - 1 қызметкерлерге не жұмысшыға шаққандағы жөнделген локомотивтер саны, әлде олардың келтірілген бірлікпен саны;

вагон жөндеу саласында - 1 қызметкерге не жұмысшыға шаққандағы жөнделген вагондар саны.

Еңбек өнімділігін өлшеудің құндық әдісі кәсіпорындарда түгелдей қолданылады. Құндық әдіс бойынша еңбек өнімділігі темір жолдағы көрсетілген көлік қызметтерінің жалпы табыстарын кәсіпорындағы жұмыс істеушілердің орта санына бөлу арқылы шығарылады.

Еө = R/ N.

Мұндағы, R - табыстар жиыны, тенге,

N - тасымалымен айналысатын қызметкерлердің орташа тізімдік саны, адам.

Еңбек өнімділігін еңбек әдісі бойынша есептегенде ағымдағы кезеңде белгілі өнімнің бір өлшемін өндіруге шыққан еңбек шығынын сол өнім(жұмыс, қызмет) өлшемін негізгі( базалық) кезеңде өндіруге шыққан еңбек шығынымен салыстыру жолымен өлшенеді.

Мысалы, өткен жылы бір өнім өлшемін өндіруге шыққан еңбек шығыны 2 сағат болды, жоспар бойынша 3 сағат болуы тиіс еді. Өнім өндірудің еңбек шығыны қанша төмендегенін анықтау үшін қарапайым есепке кірісіп көрелік:

∆Ес = 3сағат - 2 сағат/3сағат *100 = 33%.

Еңбек өнімділігі қанша өскенін анықтау үшін өзімізге белгілі формуланы пайдаланып көрелік:

∆Еө = 100*33/100 - 33 = 50%.

Демек, біздің мысалымызда еңбек сыйымдылығы 33 пайызға төмендеген, ал еңбек өнімділік 50 пайызға өскен.

Еңбек сыйымдылық көрсеткіштің белгілі артышылығы бар. Ол өндірістің жеке сатыларында жеке операциялары бойынша өнімділіктің өзгеруін анықтауға, сондай-ақ, өнім өндірудің төмендеп кету себебін талдауға немесе еңбек сыйымдылығын кеміту жөнінде өзат тәжірибені ашуға мүмкіндік береді.

Мынадай мысалы келтірейк: жүкті тиеу және түсіру өндіру үдерісі бірнеше сатыдан тұрады. Жүктін бір тоннасын әртүрлі өндеулерден өткізгенде мынадай көлемде адам-сағат шығындар болады (кесте 1) .

Өндірістің белгілі кезеңіндегі нақты шығынды нормативтегі шығынмен салыстыра отырып, бүкіл жұмысшылардың игілігіне айналуға тиісті еңбектің анағұрлым тиімді әдістері мен тәсілдерін айқындауға болады.

Еңбек әдісінің осындай артықшылығы бола тұрса да, ол тек еңбекті нормалау жақсы жолға қойылған жерде ғана дәл көрсеткіш бере алады. Сондықтан ол әзірге тек негізгі қызметте істегеніне қарай ақы алатын жұмысшылар еңбегін есептеуге ғана қолданылады.

Осы бағытта мерзімді істейтіндер және көмекші жұмысшылар еңбегі өнімділігін есептеуге қолданылмайды.

Көптеген өндірісте еңбек өнімділігін шартты өлшемдер арқылы есептеудің түрлі әдістері қолданылады. Бұлай есептегенде түрлі өнімдердің, жұмыстардың не қызметтердің бүкіл ассортиметі келтіру еселеуіші жүйесінің көмегімен шартты түрде есеп өлшемі ретінде алынған белгілі бір өнім өлшемі арқылы беріледі.

Мысалы, темір жол көлігінде жүк айналымын шартты өлшем ретінде алынып, жолаушы айналымы мынадай келтіру еселеуішіне (1, 5-2, 0) теңгерледі. Сөйтіп, келтірілген жүк айналымы деген шартты көрсеткіші табылады.

Осы шартты өлшемдер түрінде алынған келтірілген тасымалы көлемі еңбек шығына бөлінеді.

ТЖК саласында қолданатын методология бойынша еңбек өнімділігі физикалық көлемінің /өндірістегі еңбеккерлердің санына қатынасы түрінде өлшенеді. Бұл көрсеткіштің ерекшелігі сонда, ол ағымдағы еңбектің ұнемделуін тікелей көрсетеді.

Мысалы, жүк тасымалдаудың меншікті мөлшері - бір жыл ішінде тасымалданған жүктер көлемі/ пайдаланымдық жұмысшылар тобының санына қатынасы (мын. ткм/адам. ) - боп анықталады:

Еө = Pl / Nж,

Мұнда, Pl - жүк тасымалы көлемі, млн. ткм;

Nж - жұмысшылардың жылдық орташа саны, адам

Мұндай жағдайларда көрсеткіш тек ағымдағы еңбектің үнемделуін ғана есепке алады.

Еңбек өнімділігін өлшеу көрсеткіші ретінде - еңбек сыйымдылығы деген көрсеткіш пайдалынады.

Еңбек сыйымдылығы (Ес) - өнімнің бір өлшемін өндіруге жұмсалатын еңбек шығыны (норма-сағатпен) болып табылады.

Ес = Nе / Pl,

Мұндағы, Nе - меншікті еңбек шығындар, адам*сағат;

Pl - тасымалы көлемі, ткм.

Алынған көрсеткіштерді кәсіпорын жұмысының басқа кезеңдеріндегі жұмыс көрсеткіштерімен салыстыра отырып, жұмыс орындағы, өндіріс құрылымдарындағы және бүкіл кәсіпорындағы еңбек өнімділігінің ілгері басуы тұралы мағлұмат алұға болады.

Еңбек өнімділігінің үздіксіз өсуі көп жағдайда әрбір қызметкердің осы маңызды экономикалық көрсеткішін жақсарту үшін не істеу керектігін дұрыс түсінуіне байланысты.

1. 3 Еңбек өнімділігі деңгейін арттыру факторлары мен резервтері

Еңбек өнімділігі адамның жұмыс істейтін жағдайына байланысты. Еңбек өнімділігінің дәрежесін көрсететін жағдайды еңбек өнімділігі өсуінің факторы (себепкері) деп атайды.

Еңбек өнімділігін арттыратын факторлар сан алуан түрлі.

Өндірісте еңбек өнімділігін үздіксіз арттырудың материалдық негізі - ғылыми-техникалық прогрес. Оның басты бағыты - өндірісті кешенді түрде механикаландыру және автоматтандыру. Еңбекті үнемдеп, аз шығынмен мол өнім шығаруды нақ осындай жолмен қамтамасыз етуге болады.

Ең алдымен, еңбек сыймдылығын еңбекті көп тілемейтін жұмыстарды механикаландыру және автоматтандыру, ескірген жабдықтарды ауыстыру, жаңа технологияны енгізу, т. б. арқылы азайтуға болады.

Мысалы, суықтай көшіру әдісімен болт дайындағанда еңбек сыймдылығы сол болты токарлық станокте кесіп дайындағандағыдан 10-15 есе кем болады. Сөйтіп, өндірістік үдерістерді механикаландыру және автоматтандыру өнімнің әрбір бірлігіне жұмсалатын еңбек шығының едәуір қысқартуға және сол уақыттың ішінде көп бұйым шығаруға немесе көп операциялар орындауға мүмкіндік береді.

Өндірістік операциялардың мынадай сатыларын атап көрсетуге болады және олар:

қолмен істеу,
машиналы-қолмен істеу,
машинамен істеу және автоматтандырылған болып бөлінетіні белгілі.

Қолмен істеу операцияларында механизмдер қолданылмайды. Машиналы-қолмен істеу операцияларында механизмдер қолданылады. Бұл қолмен істелетін жұмыстардыдың едәуір сақталуы жағдайында жұмысшы механизмді іске қосуды үздіксіз жүзеге асырып отыруы тиіс.

Мәселен, ондай операциялар қатарына қол және аяқ машиналарымен металл кесу, электр бұрғының жәрдемімен бұрғылау, вагондарға тиеп және түсіру, сүйреп шығару және сондайлар жатады.

Машинамен атқарылатын операцияларда механизм операцияларды орындау үдерісінде жұмысшының тікелей қатынасысыз, өздігінен әрекет жасайды. Бірақ қосалқы операциялар ( мысалы, детальдарды станокка орнату және алу) қолмен атқарылады. Машинамен атқарылатын операцияларға, мысалы, кесіп жонатын, карусельді, айналмалы, токарь және тағы сондай металл кесетін станоктардың көптеген түрлерінде детальдарды жону және тегістеу жатады.

Жоғары еңбек өнімділігіне жетуде өндірістік үдерістерді кешенді механикаландырудың ерекше маңызы бар.

Толық кешенді механикаландыру бұл қол еңбегімен істеліп келген негізгі операцияларды ғана емес, сондай-ақ көмекші операцияларды қамтиды.

Автоматтандырылған операцияларда дене күші және қол еңбегі операциялары негізінен жойылған және механикаландырылған, жұмысшының тікелей қатынасуынсыз түгелдей механизмдермен, жұмысшы тек автоматтың жұмысын бақылайды, қажет болған жағдайда оны реттеумен тынады.

Қолмен атқарылатын операциялардан машиналы, әсіресе, автоматтандырылған операцияларға көшу еңбек тиімділігін қауырт көтеруге, кейде типті ондаған есе арттыруға мүмкіндік береді. Бірақта мұның барлығы еңбек өнімділігін арттырып қана қоймайды, сондай-ақ зор дәрежеде жұмысшылар еңбегін жеңілдетіп, сауықтырады.

Ішінара автоматтандыру кезінде тек машинаны басқару жұмыстарының бірсыпырасы автоматтандырылған.

Толық кешенді автоматтандыру кезде басқарудың барлық атқарымдық қызметтерін механизмдер атқарады, ал жұмысшы олардың жұмысын бақылайды және тексереді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.