М. Әуезовтың өмірі

Жоспар:

ІІ Негізгі бөлім
А) М.Әуезовтың өмірі
Б) М.Әуезовтың шығармашылығы мен әңгімелері
В) М.Әуезов «Абай романы» туралы жалпы ұғым
Пайдаланған әдебиеттер

Әуезов, Мұхтар Омарханұлы
Әуезов, Мұхтар Омарханұлы (1897-1961) — қазақтың әйгілі жазушысы, қоғам қайраткері, Қазақ КСР Ғылым академиясының академигі, филология ғылымының тұңғыш докторы, профессор, Қазақ КСР ның еңбек сіңірген ғылым қайраткері.
Туған жері бұрынғы Семей уезінің Шыңғыс болысы (қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Абай ауданы).
Әкесі Омархан мен атасы Әуез сауатты кісілер болған. өскен. Атасы Әуез бен әжесі Дінасылдың тәрбиесінде болған бала Мұхтардың алғаш сауатын ашушы да атасы. Ол сол арқылы алты жасынан Абайдың өлеңдерін жаттап ауылдастырына оқып беретін дәрежеге жетеді.
1908 жылы Мұхтарды немере ағасы Қасымбек Семейге алып келіп, орыс мектебіне түсіреді. Оның тұңғыш күрделі шығармасы - " Еңлік-Кебек" драмасы 1917 жылы, семинарияда оқып жүргенде жазылды.
1908 жылы Семейдегі Камалиддин хазірет медресесінде оқып, одан орыс мектебінің дайындық курсына ауысады.
1910 жылы бес кластық орыс училищесіне түседі. Осы жерде оқып жүріп «Дауыл» атты алғашқы шығармасын жазады.
1915 жылы Семей қалалық мұғалімдер семинариясына қабылданады. Оқып жүргенде Шәкәрім Құдайбердіұлының «Жолсыз жаза» дастаны негізінде «Еңлік-Кебек» пьесасын жазып, оны 1917 жылы маусым айында Ойқұдық деген жерде тіркестіріп тіккен киіз үй сахнасына шығарады.
1918 жылы М.Әуезов Семей қаласының өкілі ретінде Омбы қаласында өткен жалпы қазақ жастарының құрылтайына қатысып, оның орталық атқару комитетінің мүшесі болып сайланады. Құрылтайда «Алашорда» үкіметі мен Алаш қозғалысының бағытын ұстанған «Жас азамат» атты Бүкілқазақстандық жастар ұйымы құрылады.
Ұйымның белсенді мүшесі бола жүріп, «Абай» ғылыми-көпшілік журналын шығаруға (Ж. Аймауытовпен бірігіп) атсалысады.

Қолданылған әдебиеттер:
Әкімов Т. Даналық мәйегі: Мұхтар Әуезов туралы деректер,- Алматы: Ана тілі, 1997.- 189 б.
Әуезовтың өмірі мен шығармашылық шежіресі .- Алматы: Ғылым,1997.- 768б.
Бердібай Р. Мұхтар шыңы.- Алматы: Ғылым, 1997.- 208 б.
Мұхтар Әуезов әлемі.- Алматы: Жазушы,1997.- 352 б.
Мұхтар Әуезов туралы естеліктер.- Алматы: Жазушы,1997.- 608б.
Айтуғанова С.М. Әуезов дәстүрінің әдебиеттегі көрінісі: [Жазушы М.Әуезовтың жазушылық шеберлігі жайында] //Ұлт тағылымы .-1999.- N4-5.- Б..56-58
Алдабек Н. Әуезов мұрасы- ұрпақ қазынасы: [Мұхтартану иірімдері] //Қазақстан мектебі .-1999.- N11-12.- Б. 72-74
Аян. Асқақтай түсер асқарлар : [М.Әуезов жайында] //Қазақ батырлары.-2000.- N 4
Әлімқұлова Ғ. Мұхтар Әуезов библиографиясы //Қазақ тілі мен әдебиеті .-2000.- N 3.- Б. 47-50
Зұлхаров Ғ. Кемеңгердің бір хаты // Дидар.-2000.-8 сәуір
Кәрібаева Б. Әуезов- әлемдік тұлға // Қазақ әдебиеті .-2000.-12 iaiu?.-5a.
Назарбаев Н.Ә. Әлем таныған Әуезов: М.О.Әуезовтың туғанына 100 жыл толуына арналған салтанатты жиналысты ашарда 1997 жылғы қыркүйектің 27-сінде сөйлеген сөзі Назарбаев Н.Ә. // Қалың елім қазағым.-Алматы Өнер,1998.-.273-278 б.
Омарханова Г. Жүректе сақталған естелік //Семей таңы .-2001.-N4.- Б.3; N 5.-Б.9; N7.-Б.9
Тебегенова Ә.М. Әуезов- қазақ тарихын зерттеуші //Қазақ тарихы .- 1998.-N 6.- Б.45

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
ІІ Негізгі бөлім
А) М.Әуезовтың өмірі
Б) М.Әуезовтың шығармашылығы мен әңгімелері
В) М.Әуезов Абай романы туралы жалпы ұғым
Пайдаланған әдебиеттер

Әуезов, Мұхтар Омарханұлы
Әуезов, Мұхтар Омарханұлы (1897-1961) — қазақтың әйгілі жазушысы, қоғам
қайраткері, Қазақ КСР Ғылым академиясының академигі, филология ғылымының
тұңғыш докторы, профессор, Қазақ КСР ның еңбек сіңірген ғылым қайраткері.
Туған жері бұрынғы Семей уезінің Шыңғыс болысы (қазіргі Шығыс Қазақстан
облысының Абай ауданы).
Әкесі Омархан мен атасы Әуез сауатты кісілер болған. өскен. Атасы Әуез
бен әжесі Дінасылдың тәрбиесінде болған бала Мұхтардың алғаш сауатын ашушы
да атасы. Ол сол арқылы алты жасынан Абайдың өлеңдерін жаттап ауылдастырына
оқып беретін дәрежеге жетеді.
1908 жылы Мұхтарды немере ағасы Қасымбек Семейге алып келіп, орыс
мектебіне түсіреді. Оның тұңғыш күрделі шығармасы - " Еңлік-Кебек" драмасы
1917 жылы, семинарияда оқып жүргенде жазылды.
1908 жылы Семейдегі Камалиддин хазірет медресесінде оқып, одан орыс
мектебінің дайындық курсына ауысады.
1910 жылы бес кластық орыс училищесіне түседі. Осы жерде оқып жүріп
Дауыл атты алғашқы шығармасын жазады.
1915 жылы Семей қалалық мұғалімдер семинариясына қабылданады. Оқып
жүргенде Шәкәрім Құдайбердіұлының Жолсыз жаза дастаны негізінде Еңлік-
Кебек пьесасын жазып, оны 1917 жылы маусым айында Ойқұдық деген жерде
тіркестіріп тіккен киіз үй сахнасына шығарады.
1918 жылы М.Әуезов Семей қаласының өкілі ретінде Омбы қаласында өткен
жалпы қазақ жастарының құрылтайына қатысып, оның орталық атқару комитетінің
мүшесі болып сайланады. Құрылтайда Алашорда үкіметі мен Алаш қозғалысының
бағытын ұстанған Жас азамат атты Бүкілқазақстандық жастар ұйымы құрылады.
Ұйымның белсенді мүшесі бола жүріп, Абай ғылыми-көпшілік журналын
шығаруға (Ж. Аймауытовпен бірігіп) атсалысады.
1919 жылы — Семей губревкомының жанынан ашылған қазақ бөлімінің
қызметкері, 1920 жылдың ақпанынан бөлім меңгерушісі. Қазақ тілі газетінің
ресми шығарушысы болып тағайындалады.
1921 жылы Семей облревкомының төралқа мүшесі, атқару комитетінің
төрағасы қызметін атқарады. 1921 жылғы қараша айында Қазақ АКСР-і ОАК-нің
төралқа мүшелігіне сайланып, онда саяси хатшы міндетін атқарып, кадр
мәселесімен айналысады. Мұхаңның Еңбекші қазақ газетіне басшылық жасайтын
тұсы да осы кезеңмен дәлме-дәл келеді.
1923 Ленинград университетінің филология факультетіне оқуға түсіп 1928
жылы бітіріп шығады. Оқуды бітірісімен Ташкентке келіп, орман техникумында
әдебиеттен сабақ береді, 1929 жылы Орта Азия мемлекеттік университеті
туркология кафедрасына аспирантураға түсіп, онда 1930 жылдың октябрьіне
дейін болады.
Бір қыс Ташкенттегі Орта Азия мемлекеттік университетінде, төрт жыл
Ленинград университетінде оқып, филология факультетін бітіреді. Сол жылы
Орта Азия университетінің Шығыс факультетінің жанындағы аспирантурада
оқиды.
Ұлттық теңсіздік пен сауатсыздықты, аштықты жою жөніндегі ашық пікірі
мен шығармалары үшін ұлтшыл, алашордашыл атанып, саяси сахнадан шеттету
басталған тұста Мұхаң бірыңғай шығармашылық жұмыспен айналысуға көшеді.
Ғылыми жұмыстарды да қолға алады.
1930 жылы идеялық көзқарасы үшін тұтқынға алынады. Тергеу ұзаққа
созылып, 1932 жылғы сәуір айында үш жылға шартты түрде бас бостандығынан
айыру туралы үкім шығарылады. Осы жылғы 10 маусым күнгі Социалистік
Қазақстан және Казахстанская правда газеттерінде М. Әуезовтің Ашық
хаты жарияланады.
Онда Мұхаң өзінің қазақ әдебиетінің тарихы және Абай туралы
зерттеулерінен, Қарагөз, Еңлік-Кебек, Хан Кене, Қилы заман сияқты
шығармаларынан бас тартатынын мәлімдеуге мәжбүр болды. Сонан кейін ғана ол
түрмеден босатылып, оқытушылық жұмыспен айналысуына рұқсат алды.
Ол 1961 жылы 27 маусымда Мәскеу қаласындағы Кремль ауруханасында
операция кезінде қайтыс болды.
1961 жылы қайтыс болғаннан кейін Республика Үкіметі қаулы алып, ұлы
жазушының есімін мәңгі есте қалдыру мақсатымен Ғылым академиясының Әдебиет
және өнер институты мен Қазақтың мемлекеттік академиялық драма театрына
Мұхтар Әуезовтың аты беріледі, әдеби мемориалдық мұражайы ашылып, бірқатар
мектеп, көше және Алматының бір ауданы М.Әуезов атымен аталды.
Жазушы өзінің шығармашылық жолында талай жанрға, тақырыпқа із салып,
қыруар, очерк, әңгіме, пьесалар жазған, тамаша аудармалар жасаған, әдеби
сынға, әдебиет тарихын зерттеу жұмысына белсене ат салысып, көптеген
мағыналы мақалалар жариялаған, баяндамалар жасаған, оқулықтар құраған,
жоғары оқу орындарында дәріс беріп, теориялық білімін жетілдіріп отырған.
Сөйте жүре, үлкен дарын өзінің шығармашылық асқарына апаратын Абай
тақырыбына қалам тартады. Үлкен жұмыстың алғашқы қарлығашы болып
Татьянаның қырдағы әні келеді өмірге.
Бұдан кейін жазушы Абай образын кең аумақта алып, бірнеше жанрда
бейнелеуге кіріседі. Сөйтіп, Абай трагедиясы туады. Бұл ұлы ақынның
образын сахнада тұңғыш бейнелеген шығарма болатын.
Ұзақ зерттеп, кең тыныспен кіріскен Абай жолы романдарын Мұхтар он
бес жылға жуық жазады. Жазушының өзі айтқандай, Абай және Абай жолы
романдарын жазу жазушының шығармашылық өміріндегі сүйікті ісіне айналады.
Абай жолы халық жолы, халық жолы Абай жолы. Осы бірлікті тарихи шындыққа
сай асқан көркемдік шеберлікпен көрсету Мұхтар Әуезовтың шығармашылық
жеңісі еді бетінен алынған.
Қазақ халқының мәдени даму тарихында жазушы, драмашы, публицист,
зерттеуші, аудармашы әрі қоғам қайраткері Мұхтар Омарханұлы Әуезовтың
алатын орны ерекше.
М.Әуезов - ауыз әдебиеті мен классикалық әдебиеттің, батыс пен шығыс
көркем сөз мұрасының озық дәстүрін жете меңгеріп, қазіргі дәуірдегі қазақ
әдебиетінің реалистік сапасын артттыруға, әдеби тілді байытуға ересен еңбек
сіңірген ұлы жазушы.
Иә, көркем аударманың ұлт мәдениетiн өркендетуге елеулi үлес қоса
алатынын бүгiнде ешкiм де жоққа шығармас. Бұған мысалды көптеп келтiруге
болады. Лермонтовтан, Пушкиннен, Крыловтан жасаған Абай аудармалары,
Шәкәрiм аудармалары, орыстың классик ақын-жазушыларының қазақ тiлiне
аударылған шығармалары, орыс тiлiнен аударылған шетел жазушыларының
шығармалары, сөз жоқ, оқырмандардың ой-өрiсiн кеңейтiп, жан-дүниесiнiң
рухани баюына септiгiн тигiздi. Сонымен қатар М.Әуезов бастаған қазақтың
классик жазушыларының шығармалары қазiр бүкiл дүниежүзiн аралап,
халқымыздың кескiн-келбетiн барша жұртқа әр қырынан көрсетiп, таныстыруда.
Ал Президенттiң бастамашылығымен Мәдени мұра айдары бойынша соңғы жылдары
қолға алынған тың шаралар бұл iске соны серпiн бердi.
Ұлы жазушы М. Әуезов өзiнiң сан салалы шығармашылығында әдебиеттiң
барлық жанрына қалам тартып, өзiнен кейiнгi ұрпаққа үлгi, жолбасшы болар
талай тамаша сүбелi ой-пiкiрлер қалдырғаны жұртшылыққа мәлiм. Соның iшiнде
көркем әдебиеттегi аударма мәселесi де ол кiсiнiң назарынан тыс қалмаған.
Әдеби шығармалардың аудармалары жөнiнде әр жылдары Көркем аударманың
кейбiр теориялық мәселелерi, Абай аудармалары, Орыс классиктерi және
Абай, Пушкиндi қазақшаға аудару тәжiрибелерi туралы, Қазақ сахнасындағы
аударма пьесалар, Евгений Онегиннiң қазақшасы туралы, Ревизордың
аудармасы туралы тәрiздi тағы басқа көптеген мақалалар жазды.
Бұларда көркем аударманың толғақты мәселелерi көтерiлiп, болашақта
атқарылар iстерге бағыт-бағдар берiлiп отырады. Мұнан бөлек, Абайдың
өмiрбаяны деген зерттеу еңбегiнде ұлы ақынның А.Пушкиннен, Ю.
Лермонтовтан, И. Крыловтан жасаған аудармаларына жан-жақты түсiнiк бередi.
Көркем аударма туралы ой-толғамдарында М. Әуезов ұлттың өзiндiк болмыс-
бiтiмiне айрықша назар аударады, аударма жасаған кезде тәржiмаланған
шығарманы оқыған адамның төл туындыны оқып отырғандай әсерге бөленуiн
қалайды. Ол үшiн ұлттық форманы тарихи категория ретiнде ұғыну керектiгiн
тiлге тиек ете келiп, Көркем аударманың кейбiр теориялық мәселелерi деген
еңбегiнде былай деп жазады: ...бiздiң ақын- жазушыларымыз өздерi мирас
еткен ұлттық-дәстүрлiк формаларға өз творчествосы арқылы және аударма
арқылы өздерiнiң ұлғайған әдебиетiнен көптеген тың, жаңа қасиеттер, жаңа
сезiм, жаңа пiкiр өз туындыларын әкелiп қосады. Бұл жаңалықтарды шын
өнегелi түрде кәдеге жарата бiлсе, онда бұл өркендеп келе жатқан жаңа
ұлттық формаға қосылған iзгi, соны игiлiк болар едi. Бiздiң теорияшыларымыз
ұлттық форма жайында мiне осыларды ескергенi мақұл. (М. Әуезов. Жиырма
томдық шығармалар жинағы. 14-том, 300-бет). Сол кезеңде жүргiзiлген
саясаттың зәрiнен сескенiп, тұспалдап ғана айтылған осы сөздерден автордың
аудармада болсын, әдебиеттiң басқа саласында болсын ұлттық түр мен форманың
сақталуын бар жан-жүрегiмен қалайтыны айқын аңғарылады.
Ана тiлiнiң үлкен жанашыры ретiнде М. Әуезов көркем аударма арқылы ұлт
тiлiнiң байып, дами түсетiнiн жақсы түсiндi. Сонымен бiрге ол сөз қолдану
мәселесiне аса сақтықпен қарап, жаңа немесе байырғы сөздердi қолданған
кезде оларды ой елегiнен өткiзiп, екшеп отыруды, сөз жасауға әрдайым ғылыми
тұрғыдан қарауды талап еттi. Ғылыми терминдiк сөздердi қабылдаумен қабат,
ұлт тiлiнiң мүмкiндiктерiн байыту жолында үлкен жұмыс жүргiзiлуде. – деп
жазады автор жоғарыда аталған еңбегiнде, – Бұл талап жаңадан сөз
байланыстарын жасау, бар сөздер мен ұғымдардың мағыналарын тереңдету,
жаңарту, жеке сөздердiң ұғымдық ауқымын кеңейту, ұлт тiлдерiнiң сөз
негiздерiн пайдалана отырып, жаңадан сөз тұлғасын жасау секiлдi шаралар
арқылы жүзеге асырылмақ (Сонда, 306-бет).
М. Әуезов көркем әдебиеттi аудару мәселелерi төңiрегiнде құнды пiкiрлер
айтумен қатар, қазақ тiлiне басқа тiлдерден аударылған шығармаларды ұдайы
назарда ұстап, оларға ғылыми талдау жасап отырған. Бұл орайда өзiнiң
сүйiктi кейiпкерi Абай аудармаларына айрықша көңiл бөлдi. Абай аударған
Пушкин, Лермонтов, Крылов өлеңдерiне терең үңiлiп, оларды түпнұсқамен
салыстыра отырып, Абай шеберлiгiнiң қырларын жарқырата ашады.
М. Әуезов өзiнiң Орыс классиктерi мен Абай атты көлемдi мақаласында
батыс, орыс ақын-жазушыларының, ғалымдарының шығармаларымен танысу арқылы
ұлы ақынның мәдени өресiнiң қаншалықты биiктей түскенiн талдап, таразылай
отырып әңгiмелейдi. Мәселен Абай Батыс Европаның Гете, Шекспир, Шиллер,
Гейне, Байрон, Бальзак, Беранже тәрiздi ақын-жазушыларының, Спенсер,
Спиноза, Декарт тәрiздi философтарының еңбектерiмен ыждаһаттана, шын
ықласпен танысқан. Александр Дюма романдарын оқыған. Сол романдардың
желiсiмен оқиғасы тартымды сюжеттерге әңгiме құрып, ел арасына таратқан.
Орыс жазушыларынан Чернышевский, Добролюбов, Писарев, Некрасов, Салтыков-
Щедрин туындыларына ден қойған. Сол кездегi қазақ қауымының түсiнiгiне,
қабылдап, ұғуына, яғни халықтың төл туындысындай болуына лайықтап Пушкиннiң
Евгений Онегин романынан шебер аудармалар жасаған. Роман кейiпкерi
Татьянаның Онегинге жазған хаттарын қазақтың төл туындысындай дәрежеде
жеткiзе бiлумен қатар, осы сөзге арнап ән де жазған. Татьянаның әнi деген
атпен белгiлi бұл шығарма ел арасында күнi бүгiнге дейiн айтылады.
Ұлы ақын әсiресе Лермонтов лирикасына қатты ден қойған. Лермонтовтың
Теректiң сыйы, Қарасам қайғырар жұрт, Қанжар, Тұтқындағы батыр,
Жолға шықтым, Жалғыз жалау, Жартас, Туға, Сал демеймiн сөзiме
ықыласыңды, Менiң сырым жiгiттер, Бородино, Босқа әуре боп тағы
басқа өлеңдерiн аударуда нағыз шеберлiк шыңына жеткен. Бұл жөнiнде М.Әуезов
былай деп жазады: Абайдың осы Лермонтовтан аударған өлеңдерi қазақ
әдебетiнде, әлi күнге ешбiр аударушының жете алмаған биiк тұрғысында тұр.
Қазақтың әдебиет тiлi пiсiп толмаған кезiнде майданға шығып, орыс
әдебиетiнiң ең шебер нұсқасы Лермонтов жырын, өз күшiндей, өз толғауындай
етiп жеткiзу Абайдың ерекше шеберлiгi үшiн үлкен дәлел (М. Әуезов. Жиырма
томдық шығармалар жинағы. 18-том, 21-бет).
Бұдан бiз Абайдың ұлт шеңберiнде қалмай, дүниежүзiлiк мәдениетке құлай
сермеген биiк өресiн көремiз. М. Әуезов атап көрсеткендей, жалғыз өз
ұлтының тар көлемiнде қалса, ол мәдениет, әдебиетiнiң тағдыры мың жыл бойы
бiр қалпында тұрып қалған ескi қытай мәдениетiнiң тағдырындай болар едi.
Абайдың өз тұсында, орыстың классик әдебиетiн мектеп тұтып бағалауы, сол
арқылы нәр, қазына табуы... бүкiл дүниелiк қорға тезiрек ұмтылып,
көңiлдегiдей меңгерiп алуымызға жәрдемшi болады. Қазақ әдебиетiнде, Абайдан
бұрынғы халдi алып, содан Абай шығармасына келгенде, бұрын сезiп, естiп
көрмеген, бiр жаңаша, өзгеше желдiң ескенiн сезесiң, сол жел Абай арқылы
батыстан, орыс классик әдебиетiнiң мәдениеттi қорынан есiп тұрған жел
болады. Өзi қоғам тiлегiн қорытушы, әрi ұстаз, әрi басшы өнердiң игi лебi
болады. Мiне, Абай бағалы болғанда осындай үлгiлi, мәдениеттi ақын болуымен
бағалы (Сонда, 23-24-беттер).
Аударма саласында Абай, Шәкәрiм, Ыбырай бастаған игi дәстүрдi қазақ
ақын-жазушылары өткен ғасырда одан әрi тереңдетiп, жалғастыра түскенiн айта
келiп, М. Әуезов Пушкиндi қазақшаға аудару тәжiрибелерi туралы деген
мақаласында қазақ ақындарының әсiресе орыстың ұлы ақыны Пушкин шығармаларын
аударуға көбiрек әрi жемiстi талпыныс жасағанын, бұл орайда Iлияс
Жансүгiров, Тайыр Жароков, Ғали Орманов аудармаларының сәттi тұстары
баршылық екенiн атап көрсетедi. Бұл сәттiлiктiң сырын жазушы ...олардың
поэзия тiлiндегi (образ) теңеудi – жалғыз қазақ тiлiнде мәлiм болған
теңеулермен болды, бiттi деп есептемей, қайта Пушкин болсын, ...не басқа
iлгерi-соңғы өзге тiлдерде жазған iрi ақындар болсын – бәрiнiң де
теңеулерiн өз түрiнде келтiрiп, сонымен жаңа қазақ тiлiнiң орамдылық,
көрiктiлiк жағын байыта түсуге тырысатындығынан... (М. Әуезов. Жиырма
томдық шығармалар жинағы. 14-том, 310-бет) iздейдi. Әсiресе Iлияс
Жансүгiров аударған Евгений Онегин романының қазақ тiлiнде де
түпнұсқадағыдай еркiн көсiле құлаш сермейтiнiн қуана қолдап, қуаттайды.
Ақынның роман табиғатын терең түсiнiп, оны аудару барысында түпнұсқаның
стилiн, түрiн бұрмаламай, одан ауытқымай әрi қазақ жанына мейлiнше жақын
әдiстi дәл тапқанына шын ниетiмен қуанады.
Сөз ретiне қарай М.Әуезовтей ұлы дарынның iлтипатына бөленген аударма
туындыдан шағын үзiндi келтiрейiк:
Театр толы: жайнап ложа;
Кресло, партер қайнап тегiс,
Жоғарғы жақ шулап қозды,
Перде ашылып, шықты дыбыс.
Бейне бұлт етiп жалт-жұлт
Мәжiлiстi құрмет қылып,
Ньюмина тобы қоршауында,
Тұр сахнада Цитомина
Бiр аяқпен жерде жылжып,
Бiр аяқпен айналар жай
Еволь үрген мамығындай:
Бiрде ұшып, бiрде ырғып
Бiр бүгiлiп, бiр жазылып,
Аяқты аяқ қағып лып-лып...
Немесе Арнау сөзге назар аударайық:
Достым, осы-ақ келген қолдан:
Шала сықақ, шала мұңнан,
Ел өзiнен, ұлы арманнан
Жас жемiсiм, жұбанудан,
Таң күзеттен толғанудан,
Өспеуiмнен, өшкен жылдан,
Салқын ақыл байқауынан,
Күйген көңiл түйген сырдан –
Ала-құла жазылған сөз
Құмарлана қолыңды соз...
Осындай жүйрiк аударылып, қай тұрғыдан алғанда да түпнұсқаның мәнiн
мейлiнше ашып, мiнсiз ұқсатылған туындының жаратылысына сүйсiнумен қатар,
М. Әуезов оған кейбiр олақ сыншылар тарапынан тырнақ астынан кiр iздегендей
шабуыл жасалуы мүмкiндiгiн алдын ала ұққандай сыңайда Евгений Онегиннiң
қазақшасы туралы деген мақаласында аудармашыны арашалай сөйлеп, былай деп
жазады: ... мұнда Ньюмина, Еволь, Истомина сияқты, немесе көпшiлiк ұға
қоймайтын, партер, ложа сияқты аттар да бар. Ал аударушы ақынға бұл
жөнiнде не бұйрық етесiз? Өлең жолының iшiнде Ньюмина пәлен, Еволь
түген десiн бе? Әлде, басты қатырмай, бiз бiлмейтiн аттың бәрiн өлең iшiнен
айдап таста деймiз бе? Бiздiң кейбiр аудармашыларымызда ол да болып едi-ау.
Бiрақ ендi олай десек, онда тiптi аш құлақтан тыныш құлақ. Евгений
Онегиндi қазақшалағанды қояйық. Үйткенi, осы жаңағылар сияқты бүгiнгi
аударушы мен бiздiң бүгiнгi оқушыны бiраз қинайтын өзгешелiк, ерекшелiктерi
болмаса, Евгений Онегиннiң барлық, шыңыраудай терең мәнi де, сегiз қырлы
сыры да өшiп, семiп қалады (М. Әуезов. Жиырма томдық шығармалар жинағы. 17-
том, 64-бет).
Сонымен бiрге жоғарыда аталған мақаласында көрнектi ақынның шебер
аудармасына, оның түпнұсқаның мазмұнын дәл бере бiлуге деген ұмтылыс
жолында таңдаған аудару тәсiлiне ризашылығын бiлдiре келiп, жазушы бұл
әдiстiң қазақтың жас мәдениетiнiң бүгiнгi күйiн алғанда негiзгi – тарихи
зор мәнi бар дұрыс әдiс екенiн, көркемөнер мен әдебиеттiң дүниелiк iрi
белгiлерiн алғанда, өз оқушымыздың әзiрлiгi аз боп тұрған күйiне қарай
бейiмдеп, жонып-мiнеп, кiшiрейтiп, әлсiретiп алмауымыз керектiгiн, қайта,
сол оқушымыздың өзiн көтерiп, өсiрiп, анау мұраны барлық ұлы тұлғасымен
тұтас түсiнетiн сатыға апаруымыз қажеттiгiн, олай болса, Пушкин де қазақ
әдебиетiне дәл Пушкин қалпымен өңiн өзгертпей кiруi тиiстiгiн, өзiне бiткен
ерекшелiгiмен, бұл күнге шейiн қазақ оқушысы көрмеген тереңдiгiн толық
көрсетiп, жаңа серпiнi зор мол бiр арнадай боп, өз түрiн, өз стилiн ала
кiруi қажеттiгiн... Iлиястың ұстаған жолының шексiз дұрыс жол екендiгiн,
ендiгi мiндетi, осы сияқты мәдениеттi әдiсiн шынымен аяқтап шығу үшiн әлi
де осы бетiнен тереңдетiп, толықтыра түсуi керектiгiн қадап айтады (Сонда,
61, 67-беттер).
Аударма өнерi жөнiнде әр кездерi түрлi құнды пiкiрлер бiлдiрумен бiрге
М. Әуезовтiң өзi де шебер аудармашы ретiнде танылған, өзге ел жазушыларының
ондаған шығармаларын қазақша сөйлеткен. Мұны ұлы қаламгердiң аударма
жөнiнде әр кезеңде пiкiрлер айта жүрiп, көркем шығармалар аударуға өзiнiң
де үлес қосып отыруынан байқауға болады. Мысалы, М. Әуезов орыс жазушылары
Н.В.Гогольдiң Ревизор, К.Треневтiң Любовь Яровая, Н. Погодиннiң
Ақсүйектер, А.Афиногеновтың Қорқыныш, ағылшын драматургы Уильям
Шекспирдiң Отелло, Асауға тұсау тәрiздi пьесаларын қазақша сөйлеткен.
Сондай-ақ Н.Тургеневтiң Дворян ұясы романын, Л. Толстойдың Той тарқар,
Будда, Булька ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.