Тұлға туралы жалпы ұғым
Психологиялық ғылымда "тұлға" категориясы іргелі ұғымдардың қатарына жатады. Бірақ "тұлға" ұғымы тек психологияға тән емес, ол барлық қоғамдық ғылымдармен зерттеледі, оның ішінде филасофиямен, әлеуметтанумен, педагогикамен, т.б. Сонда психологиялық ғылым шеңберінде тұлғаны зерттеу спецификасы неде және психологиялық тұрғыдан тұлға дегеніміз не?
Алдымен сұрақтың екінші бөлігіне жауап беруге тырысайық. Мұны жасау оңай емес, себебі тұлға деген не деғен сұраққа барлық психологтар түрліше жауап береді. Олардың жауаптары мен ойларыныд әр қилы болуы тұлға феноменінің күрделі екендігін білдіреді. Осы орайда И.С.Кон былай деп жазады: "Бір жағынан, он нақты индивидті әрекет субъектісі ретінде, оның барлық жеке бас қасиеттерімен, әлеуметтік рөлдерімен бірге белгілейді. Екінші жағынан, тұлға индивидтің әлеуметтік қасиеттері ретінде, осы адамның басқа адамдармен тура немесе жанама өзара әрекеттесуі нәтнжесінде түзілген бойындағы әлеуметтік маңызы бар қасиеттердің жиынтығы ретінде түсіндіріледі. Тұлғамен қарым-қатынасқа түсетін адамдар оны еңбек, таным және қарым-қатынас субьектісінде көреді.
Ғылыми әдебиеттегі тұлға анықтамаларының әрқайсысы тәжірибелік зерттеулермен және теориялық негіздеулермен бекітілген, сондықтан "тұлға" ұғымын қарастырғанда оларды ескеру керек. Тұлға деп жиі әлеуметтік даму барысында бойына әлеуметтік және өмір үшін маңызды қасисттерді жинаған адамды атаймын. Демек, тұлға сипаттамалары қатарына адамның генотиптік және физиологиялық ұйымдасуымен байланысты ерекшеліктер жатқызылмайды. Адамның танымдық психикалық процсестерінің немексе әрекеттерінің жеке дара стилі даму ерекшеліктерін сипаттайтын қасиеттер тұлға қасиеттері қатарына жатқызылмайды, ал адамдар мен қоғамға қатысты көрініс беретін қасиеттер тұлғаның қасисттері болып саналады. «Тұлға»
Алдымен сұрақтың екінші бөлігіне жауап беруге тырысайық. Мұны жасау оңай емес, себебі тұлға деген не деғен сұраққа барлық психологтар түрліше жауап береді. Олардың жауаптары мен ойларыныд әр қилы болуы тұлға феноменінің күрделі екендігін білдіреді. Осы орайда И.С.Кон былай деп жазады: "Бір жағынан, он нақты индивидті әрекет субъектісі ретінде, оның барлық жеке бас қасиеттерімен, әлеуметтік рөлдерімен бірге белгілейді. Екінші жағынан, тұлға индивидтің әлеуметтік қасиеттері ретінде, осы адамның басқа адамдармен тура немесе жанама өзара әрекеттесуі нәтнжесінде түзілген бойындағы әлеуметтік маңызы бар қасиеттердің жиынтығы ретінде түсіндіріледі. Тұлғамен қарым-қатынасқа түсетін адамдар оны еңбек, таным және қарым-қатынас субьектісінде көреді.
Ғылыми әдебиеттегі тұлға анықтамаларының әрқайсысы тәжірибелік зерттеулермен және теориялық негіздеулермен бекітілген, сондықтан "тұлға" ұғымын қарастырғанда оларды ескеру керек. Тұлға деп жиі әлеуметтік даму барысында бойына әлеуметтік және өмір үшін маңызды қасисттерді жинаған адамды атаймын. Демек, тұлға сипаттамалары қатарына адамның генотиптік және физиологиялық ұйымдасуымен байланысты ерекшеліктер жатқызылмайды. Адамның танымдық психикалық процсестерінің немексе әрекеттерінің жеке дара стилі даму ерекшеліктерін сипаттайтын қасиеттер тұлға қасиеттері қатарына жатқызылмайды, ал адамдар мен қоғамға қатысты көрініс беретін қасиеттер тұлғаның қасисттері болып саналады. «Тұлға»
Тұлға туралы жалпы ұғым
Психологиялық ғылымда "тұлға" категориясы іргелі ұғымдардың қатарына
жатады. Бірақ "тұлға" ұғымы тек психологияға тән емес, ол барлық қоғамдық
ғылымдармен зерттеледі, оның ішінде филасофиямен, әлеуметтанумен,
педагогикамен, т.б. Сонда психологиялық ғылым шеңберінде тұлғаны зерттеу
спецификасы неде және психологиялық тұрғыдан тұлға дегеніміз не?
Алдымен сұрақтың екінші бөлігіне жауап беруге тырысайық. Мұны жасау
оңай емес, себебі тұлға деген не деғен сұраққа барлық психологтар түрліше
жауап береді. Олардың жауаптары мен ойларыныд әр қилы болуы тұлға
феноменінің күрделі екендігін білдіреді. Осы орайда И.С.Кон былай деп
жазады: "Бір жағынан, он нақты индивидті әрекет субъектісі ретінде, оның
барлық жеке бас қасиеттерімен, әлеуметтік рөлдерімен бірге белгілейді.
Екінші жағынан, тұлға индивидтің әлеуметтік қасиеттері ретінде, осы адамның
басқа адамдармен тура немесе жанама өзара әрекеттесуі нәтнжесінде түзілген
бойындағы әлеуметтік маңызы бар қасиеттердің жиынтығы ретінде
түсіндіріледі. Тұлғамен қарым-қатынасқа түсетін адамдар оны еңбек, таным
және қарым-қатынас субьектісінде көреді.
Ғылыми әдебиеттегі тұлға анықтамаларының әрқайсысы тәжірибелік
зерттеулермен және теориялық негіздеулермен бекітілген, сондықтан "тұлға"
ұғымын қарастырғанда оларды ескеру керек. Тұлға деп жиі әлеуметтік даму
барысында бойына әлеуметтік және өмір үшін маңызды қасисттерді жинаған
адамды атаймын. Демек, тұлға сипаттамалары қатарына адамның генотиптік және
физиологиялық ұйымдасуымен байланысты ерекшеліктер жатқызылмайды. Адамның
танымдық психикалық процсестерінің немексе әрекеттерінің жеке дара стилі
даму ерекшеліктерін сипаттайтын қасиеттер тұлға қасиеттері қатарына
жатқызылмайды, ал адамдар мен қоғамға қатысты көрініс беретін
қасиеттер тұлғаның қасисттері болып саналады. Тұлға ұғымының
мазмұнына, көбінесе басқа адамдарға қатысты маңызды іс-әрекеттерді
анықтайтын қасиеттерді де қосады. Сонымен, тұлға дегеніміз - ол
тұрақты психолагияның сипаттамалар жүйесінде алынағн нақты адам.
Ондай сипаттамалар қоғамдық байланыс пен қатынастарда көрініс беріп,
адамның өзі мен оны қоршағандар үшін маңызды орын алады, оның
адамгершілік қылықтарын айқындайды және оның өзіне, ортасы үшін маңызды
мәнге ие.
Ғылыми әдебиетте "тұлға" ұғымының мазмұнына кейде адам ұйымдасуының
генетикалық және физиологиялық деңгейлері қосылатынын айта кету керек.
Адамды жүйелі зерттеу сұрақтарын қарастырғанда психологияның
өзіндік түсініктері қалыптасады. Б.ГАнаньев бойынша адам
ұйымдасуының төрт деңгейі ғылыми зертгеулер үшін қызығушылық тудырады.
Олардың қатарына индивид, іс-әрекет субъектісі, тұлға, жеке даралық
жатқызылған.
Биологиялық түр болғандықтан әр адамның туа біткен
ерекшеліктері бар, мысалы, дене құрылысы тік жүруге мүмкіндік береді, ми
құрылымы иителлектің дамуын қамтамасыз етеді, қол құрылысы еңбек құралдарын
пайдалануға мүмкіндік береді, т.с.с. Осы белгілер адам баласын хайуаннан
ажыратады. "Индивид" ұғымы адамды белгілі биологиялық қасиеттерді иелеиуші
ретінде сипаттайды.
Индивид ретінде туылған адам қоғамдық өзара қатынастармен процестер
жүйесіне қосылады, нәтижесіңде ерекше әлеуметік сапа иеленеді, тұлға болып
қалыптасады. Бұлай болу себебі қоғамдық байланыстар жүйесіне қосылған адам
- субъект, іс-әрекеі процесінде қалыптасатын және дамитын сананы иеленуші.
Өз кезегінде, осы үш деңгейдің даму ерекшеліктері нақты адамның
қайталанбастығын сипаттап, оның жеке даралығын анықтайды. Сонымен,
"тұлға" ұғымы адамды аәеуметтік тіршілік иесі ретінде сипаттау үшін керек.
Мәскеулік және санкт-петербурктық психологиялық мектеп өкілдерінің
әдебиетгерінде адам ұйымдасуының иерархиясына әр түрлі көзқарас берілген.
Мысалы, мәскеулік мектеп өкілдері "субъект" деңгейін болмай, адамның
биологиялық және психикалық қасиеттерін "индивқа" ұғымына біріктіреді.
Бірақ бұған қарамастан, Тұлға ұғымы адамның әлеуметтік ұйымдасуымен
ұштасқан.
Тұлға құрылымын қарастырғаңда оған қабілеттерді, темпераментті,
мінезді, мотивацияны және әлеуметтік нұсқауларды енгізеді.
Қабілеттер дегеніміз - бұл түрлі іс-әрекеттердегі табыстарын
анықтаушы адамның жеке басының тұрақты қасиеттері. Темперамент - адамның
психикалық процестерінің динамикалық сипаттамасы. Мінезде бір адамның басқа
адамдарға қатынасын анықтайтын қасиеттер бар. Мотивация дегеніміз - әрекет
етуге деген ынтаның жиынтығы болса, әлеуметік нұсқаулар - адамдардың наным-
сенімдері. Бұдан басқа, кейбір авторлар тұлға құрылымына ерік пен эмоция
түсініктерін қосады. Психикалық құбылыстардың құрылымының психикалық
процестерді, психикалық күйлерді және психикалық қасиеттерді бөліп
көрсету керек. Психикалық процестер, өз кезегінде танымдық, еріктік,
эмоциолалдық болып бөлінеді. Ерік пен эмоция өзіндік құбылыс ретінде
психякалық процестер шебінде қарастырылуға лайықты.
Алайда осы құбылыстарды тұлға құрылымы шебінде қарастыру үшін де
авторларда негіз бар. Мысалы, сезімдер - жиі әлеуметтік бағдары бар
эмоцияның бір түрі, ал ерік қасиеттері қоғам мүшесі болып табылатын
адамның қылықтарын реттеуге қатысады. Осы айтылғанның бәрі қарастырылып
отырған мәселенің күрделі екендігін және тұлға мәселесінің кейбір
аспектілеріне қатысты белгілі келіспеушіліктердің болатындығын көрсетіп
отыр. Көбірек келіспеушілік тудыратын мәселелер: адам ұйымдасуы
құрылымынын иерархиясы, тұлғадағы биологиялылық пен әлеуметтіліктің
қатынасы.
Тұлға дамуының кезеңдері
Адам тұлға болып туылмайды, ал қалыптасады деген көзқараспен қазіргі
психологтардың көбісі келісуде. Бірақ тұлғаның дамуын қандай заңдарға
бағынатыны жөніндегі көзқарастар сан алуан. Өйткені тұлға даму үшін қоғам
мен әлеуметтік топтардың мәні, дамудың заңдылықтары мен кезеңдері, тұлға
дамуының дағдарыстарын (кризис), даму процесін тездету мүмкіндіктері
әрқилы түсіндіріледі.
Кең тараған тұлға теорияларының әрқайсысыңда тұлғаның даму мәселесі
өздігінше қарастырылады. Мысалы, психологиялық теория даму деп адамның
биологиялық табиғатының қоғамда өмір сүруге бейімделуін, белгілі қорғаныс
механизмдерінің пайда болуын, қажеттіліктерді қанағаттандыру жолдарын
түсіндіреді. Қырлар теориясы (теория черт) бойынша тұлғаның барлық қырлары
өмір сүру барысында қалыптасады, олардың туындау, қайта түзілу және
тұрақтану процестері биологиялық емес заңдылықтарға бағынады. Әлеуметтік
үйрету теориясы тұлғының даму процесін адамдардың белгілі тұлғааралық
өзара әрекеттерінің қалыптасу жолдары ретінде түсендірсе, гуманистік және
басқа феномеиологиялық теориялар оны " Мен" деген түсініктің қалыптасуымен
ұштастырады.
Дегенмен, тұлғаны барлық теориялар позициясыиан шоғырланған, біртұтас
етіп қарастыру тенденциясы бар.
Адам тұлға ретінде қалыптасып, дами келе кемшіліктерді де иеленеді.
Бір теорияда оң және теріс қасиеттердің үйлесімін жан-жақты көрсету мүмкін
емес. Сондықтан Эриксон өз концепциясында тұлға дамуының екі шекті желісін
бейнелеген: қалыпты және аномалды. Олар таза күйінде өмірде
кездеспегенімен, адамның тұлғалық дамуының барлық аралық
варианттарын елестетуге мүмкіндік береді (1-кестеде көрсетілген)
Даму кезеңі Дамудың қалыпты желісі Дамудың аномалды желісі
І.Ерте нәрестелік Адамдарға деген сенім. Анасының баласына нашар қараьуының
шак, (тұлғаның 1 Өзара махаббат, үйір болу,нәтижесі ретінде баланың адамдарға
жасқа дейін) ата-ана мен баланыцң сенбеуі, мән бермеушілік нем
бірін-бірі тануы, құрайылық, махабаттан айыру. Баланы
баладардың араласудағы ана сүтінен өте ерте және күрт
және басқа да айыру, баланы эмоциалдық оқшаулау.
қажеттіліктерін
қанағаттандыру.
2. Кейінгі Дербестік, өзіне-өзі сену.Өз - өзіне сенбеу, өте ұялшақ болу.
нәрестелік шақ Бала өзін дербес, жеке, Бала өзінің бейімделмегендігін
(1жастан3 жасқа бірақ әлі ата-анасына сезініп, қабілеттеріне
дейін) тәуелді адам күдіктенеді. Қарпйайым қимыл
деп санайды. әдеперін дамуына кемшіліктерді
сезінеді, мысалы, жүргенде. Оның
сөйлсу қабілеті нашар дамыған
кемшіліктерін қоршағандардан өте
қатты жасыруға тырысады.
3. Ерте балалық Қызығушылық және Пассивтілік және адамдарға мән
шақ (3-5 жас белсенділік. Қоршаған бермеу. Инициативаның болмауы,
шамасында) ортаны қызыға зертгеп, салбыр болу, басқа балалардан
бейнелерді елестету, қызғану, ұсыныстардан бас тарту.
ересектерге еліктеу, түрліРөлдерге қосылу белгісінің жоқтығы.
рөлдерге қосылу.
4. Орта балалық Енбекті сүю. Мойнына Өзін - өзі кемсіту. Әлсіз дамыған
шақ (5 пен 11 жас жүктелген парызды сезіну, еңбек ету қимылдары. Күрделі
аралығы) табыстарға ұмтылу. тапсырманы орындаудан, басқалармен
Танымдық және жарысудан бастарту. "Дауыл алдындағы
коммуиикативті білім мен немесе жыныстық жетілу кезеңі
әдеттердің дамуы. Өз алдындағы тыныштық сезімі. Біреуге
алдына шынайы мақсат ойып,бағынушылық. Түрлі есептерді
оған жетуге тырысу. шешкенде жұмысы зая кететіндей
Инструменттерде ойнауды сезіну.
белсенді меңгеру, шешімдер
кабылдау. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Психологиялық ғылымда "тұлға" категориясы іргелі ұғымдардың қатарына
жатады. Бірақ "тұлға" ұғымы тек психологияға тән емес, ол барлық қоғамдық
ғылымдармен зерттеледі, оның ішінде филасофиямен, әлеуметтанумен,
педагогикамен, т.б. Сонда психологиялық ғылым шеңберінде тұлғаны зерттеу
спецификасы неде және психологиялық тұрғыдан тұлға дегеніміз не?
Алдымен сұрақтың екінші бөлігіне жауап беруге тырысайық. Мұны жасау
оңай емес, себебі тұлға деген не деғен сұраққа барлық психологтар түрліше
жауап береді. Олардың жауаптары мен ойларыныд әр қилы болуы тұлға
феноменінің күрделі екендігін білдіреді. Осы орайда И.С.Кон былай деп
жазады: "Бір жағынан, он нақты индивидті әрекет субъектісі ретінде, оның
барлық жеке бас қасиеттерімен, әлеуметтік рөлдерімен бірге белгілейді.
Екінші жағынан, тұлға индивидтің әлеуметтік қасиеттері ретінде, осы адамның
басқа адамдармен тура немесе жанама өзара әрекеттесуі нәтнжесінде түзілген
бойындағы әлеуметтік маңызы бар қасиеттердің жиынтығы ретінде
түсіндіріледі. Тұлғамен қарым-қатынасқа түсетін адамдар оны еңбек, таным
және қарым-қатынас субьектісінде көреді.
Ғылыми әдебиеттегі тұлға анықтамаларының әрқайсысы тәжірибелік
зерттеулермен және теориялық негіздеулермен бекітілген, сондықтан "тұлға"
ұғымын қарастырғанда оларды ескеру керек. Тұлға деп жиі әлеуметтік даму
барысында бойына әлеуметтік және өмір үшін маңызды қасисттерді жинаған
адамды атаймын. Демек, тұлға сипаттамалары қатарына адамның генотиптік және
физиологиялық ұйымдасуымен байланысты ерекшеліктер жатқызылмайды. Адамның
танымдық психикалық процсестерінің немексе әрекеттерінің жеке дара стилі
даму ерекшеліктерін сипаттайтын қасиеттер тұлға қасиеттері қатарына
жатқызылмайды, ал адамдар мен қоғамға қатысты көрініс беретін
қасиеттер тұлғаның қасисттері болып саналады. Тұлға ұғымының
мазмұнына, көбінесе басқа адамдарға қатысты маңызды іс-әрекеттерді
анықтайтын қасиеттерді де қосады. Сонымен, тұлға дегеніміз - ол
тұрақты психолагияның сипаттамалар жүйесінде алынағн нақты адам.
Ондай сипаттамалар қоғамдық байланыс пен қатынастарда көрініс беріп,
адамның өзі мен оны қоршағандар үшін маңызды орын алады, оның
адамгершілік қылықтарын айқындайды және оның өзіне, ортасы үшін маңызды
мәнге ие.
Ғылыми әдебиетте "тұлға" ұғымының мазмұнына кейде адам ұйымдасуының
генетикалық және физиологиялық деңгейлері қосылатынын айта кету керек.
Адамды жүйелі зерттеу сұрақтарын қарастырғанда психологияның
өзіндік түсініктері қалыптасады. Б.ГАнаньев бойынша адам
ұйымдасуының төрт деңгейі ғылыми зертгеулер үшін қызығушылық тудырады.
Олардың қатарына индивид, іс-әрекет субъектісі, тұлға, жеке даралық
жатқызылған.
Биологиялық түр болғандықтан әр адамның туа біткен
ерекшеліктері бар, мысалы, дене құрылысы тік жүруге мүмкіндік береді, ми
құрылымы иителлектің дамуын қамтамасыз етеді, қол құрылысы еңбек құралдарын
пайдалануға мүмкіндік береді, т.с.с. Осы белгілер адам баласын хайуаннан
ажыратады. "Индивид" ұғымы адамды белгілі биологиялық қасиеттерді иелеиуші
ретінде сипаттайды.
Индивид ретінде туылған адам қоғамдық өзара қатынастармен процестер
жүйесіне қосылады, нәтижесіңде ерекше әлеуметік сапа иеленеді, тұлға болып
қалыптасады. Бұлай болу себебі қоғамдық байланыстар жүйесіне қосылған адам
- субъект, іс-әрекеі процесінде қалыптасатын және дамитын сананы иеленуші.
Өз кезегінде, осы үш деңгейдің даму ерекшеліктері нақты адамның
қайталанбастығын сипаттап, оның жеке даралығын анықтайды. Сонымен,
"тұлға" ұғымы адамды аәеуметтік тіршілік иесі ретінде сипаттау үшін керек.
Мәскеулік және санкт-петербурктық психологиялық мектеп өкілдерінің
әдебиетгерінде адам ұйымдасуының иерархиясына әр түрлі көзқарас берілген.
Мысалы, мәскеулік мектеп өкілдері "субъект" деңгейін болмай, адамның
биологиялық және психикалық қасиеттерін "индивқа" ұғымына біріктіреді.
Бірақ бұған қарамастан, Тұлға ұғымы адамның әлеуметтік ұйымдасуымен
ұштасқан.
Тұлға құрылымын қарастырғаңда оған қабілеттерді, темпераментті,
мінезді, мотивацияны және әлеуметтік нұсқауларды енгізеді.
Қабілеттер дегеніміз - бұл түрлі іс-әрекеттердегі табыстарын
анықтаушы адамның жеке басының тұрақты қасиеттері. Темперамент - адамның
психикалық процестерінің динамикалық сипаттамасы. Мінезде бір адамның басқа
адамдарға қатынасын анықтайтын қасиеттер бар. Мотивация дегеніміз - әрекет
етуге деген ынтаның жиынтығы болса, әлеуметік нұсқаулар - адамдардың наным-
сенімдері. Бұдан басқа, кейбір авторлар тұлға құрылымына ерік пен эмоция
түсініктерін қосады. Психикалық құбылыстардың құрылымының психикалық
процестерді, психикалық күйлерді және психикалық қасиеттерді бөліп
көрсету керек. Психикалық процестер, өз кезегінде танымдық, еріктік,
эмоциолалдық болып бөлінеді. Ерік пен эмоция өзіндік құбылыс ретінде
психякалық процестер шебінде қарастырылуға лайықты.
Алайда осы құбылыстарды тұлға құрылымы шебінде қарастыру үшін де
авторларда негіз бар. Мысалы, сезімдер - жиі әлеуметтік бағдары бар
эмоцияның бір түрі, ал ерік қасиеттері қоғам мүшесі болып табылатын
адамның қылықтарын реттеуге қатысады. Осы айтылғанның бәрі қарастырылып
отырған мәселенің күрделі екендігін және тұлға мәселесінің кейбір
аспектілеріне қатысты белгілі келіспеушіліктердің болатындығын көрсетіп
отыр. Көбірек келіспеушілік тудыратын мәселелер: адам ұйымдасуы
құрылымынын иерархиясы, тұлғадағы биологиялылық пен әлеуметтіліктің
қатынасы.
Тұлға дамуының кезеңдері
Адам тұлға болып туылмайды, ал қалыптасады деген көзқараспен қазіргі
психологтардың көбісі келісуде. Бірақ тұлғаның дамуын қандай заңдарға
бағынатыны жөніндегі көзқарастар сан алуан. Өйткені тұлға даму үшін қоғам
мен әлеуметтік топтардың мәні, дамудың заңдылықтары мен кезеңдері, тұлға
дамуының дағдарыстарын (кризис), даму процесін тездету мүмкіндіктері
әрқилы түсіндіріледі.
Кең тараған тұлға теорияларының әрқайсысыңда тұлғаның даму мәселесі
өздігінше қарастырылады. Мысалы, психологиялық теория даму деп адамның
биологиялық табиғатының қоғамда өмір сүруге бейімделуін, белгілі қорғаныс
механизмдерінің пайда болуын, қажеттіліктерді қанағаттандыру жолдарын
түсіндіреді. Қырлар теориясы (теория черт) бойынша тұлғаның барлық қырлары
өмір сүру барысында қалыптасады, олардың туындау, қайта түзілу және
тұрақтану процестері биологиялық емес заңдылықтарға бағынады. Әлеуметтік
үйрету теориясы тұлғының даму процесін адамдардың белгілі тұлғааралық
өзара әрекеттерінің қалыптасу жолдары ретінде түсендірсе, гуманистік және
басқа феномеиологиялық теориялар оны " Мен" деген түсініктің қалыптасуымен
ұштастырады.
Дегенмен, тұлғаны барлық теориялар позициясыиан шоғырланған, біртұтас
етіп қарастыру тенденциясы бар.
Адам тұлға ретінде қалыптасып, дами келе кемшіліктерді де иеленеді.
Бір теорияда оң және теріс қасиеттердің үйлесімін жан-жақты көрсету мүмкін
емес. Сондықтан Эриксон өз концепциясында тұлға дамуының екі шекті желісін
бейнелеген: қалыпты және аномалды. Олар таза күйінде өмірде
кездеспегенімен, адамның тұлғалық дамуының барлық аралық
варианттарын елестетуге мүмкіндік береді (1-кестеде көрсетілген)
Даму кезеңі Дамудың қалыпты желісі Дамудың аномалды желісі
І.Ерте нәрестелік Адамдарға деген сенім. Анасының баласына нашар қараьуының
шак, (тұлғаның 1 Өзара махаббат, үйір болу,нәтижесі ретінде баланың адамдарға
жасқа дейін) ата-ана мен баланыцң сенбеуі, мән бермеушілік нем
бірін-бірі тануы, құрайылық, махабаттан айыру. Баланы
баладардың араласудағы ана сүтінен өте ерте және күрт
және басқа да айыру, баланы эмоциалдық оқшаулау.
қажеттіліктерін
қанағаттандыру.
2. Кейінгі Дербестік, өзіне-өзі сену.Өз - өзіне сенбеу, өте ұялшақ болу.
нәрестелік шақ Бала өзін дербес, жеке, Бала өзінің бейімделмегендігін
(1жастан3 жасқа бірақ әлі ата-анасына сезініп, қабілеттеріне
дейін) тәуелді адам күдіктенеді. Қарпйайым қимыл
деп санайды. әдеперін дамуына кемшіліктерді
сезінеді, мысалы, жүргенде. Оның
сөйлсу қабілеті нашар дамыған
кемшіліктерін қоршағандардан өте
қатты жасыруға тырысады.
3. Ерте балалық Қызығушылық және Пассивтілік және адамдарға мән
шақ (3-5 жас белсенділік. Қоршаған бермеу. Инициативаның болмауы,
шамасында) ортаны қызыға зертгеп, салбыр болу, басқа балалардан
бейнелерді елестету, қызғану, ұсыныстардан бас тарту.
ересектерге еліктеу, түрліРөлдерге қосылу белгісінің жоқтығы.
рөлдерге қосылу.
4. Орта балалық Енбекті сүю. Мойнына Өзін - өзі кемсіту. Әлсіз дамыған
шақ (5 пен 11 жас жүктелген парызды сезіну, еңбек ету қимылдары. Күрделі
аралығы) табыстарға ұмтылу. тапсырманы орындаудан, басқалармен
Танымдық және жарысудан бастарту. "Дауыл алдындағы
коммуиикативті білім мен немесе жыныстық жетілу кезеңі
әдеттердің дамуы. Өз алдындағы тыныштық сезімі. Біреуге
алдына шынайы мақсат ойып,бағынушылық. Түрлі есептерді
оған жетуге тырысу. шешкенде жұмысы зая кететіндей
Инструменттерде ойнауды сезіну.
белсенді меңгеру, шешімдер
кабылдау. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz