Мердігерлік шартының жекелеген түрлері
Мазмұны
КІРІСПЕ
І Тарау. 1.1 Мердігерлік шартының жалпы сипаттамасы
1.2. Мердігерлік шарты ұғымы
1.3. Тараптардың құқықтары және міндеттері.
1.4. Мердігерлік шарты бойынша жауапкершілік
2 Тарау. Мердігерлік шартының жекелеген түрлері.
2.1. Тұрмыстық мердігерлік.
2.2. Құрылыс мердігерлігі.
2.3. Жобалау және іздестіру жұмыстарында мердігерлік шарт.
2.4.Ғылыми.зерттеу, тәжірибие конструкторлық және
технологиялық жұмыстардың мердігерлік шарты
ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланған әдебиеттер:
КІРІСПЕ
І Тарау. 1.1 Мердігерлік шартының жалпы сипаттамасы
1.2. Мердігерлік шарты ұғымы
1.3. Тараптардың құқықтары және міндеттері.
1.4. Мердігерлік шарты бойынша жауапкершілік
2 Тарау. Мердігерлік шартының жекелеген түрлері.
2.1. Тұрмыстық мердігерлік.
2.2. Құрылыс мердігерлігі.
2.3. Жобалау және іздестіру жұмыстарында мердігерлік шарт.
2.4.Ғылыми.зерттеу, тәжірибие конструкторлық және
технологиялық жұмыстардың мердігерлік шарты
ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланған әдебиеттер:
Мазмұны
КІРІСПЕ
І Тарау. Мердігерлік шартының жалпы сипаттамасы
1.1. Мердігерлік шарты ұғымы
1.2. Тараптардың құқықтары және міндеттері.
1.3. Мердігерлік шарты бойынша жауапкершілік
2 Тарау. Мердігерлік шартының жекелеген түрлері.
2.1. Тұрмыстық мердігерлік.
2.2. Құрылыс мердігерлігі.
2.3. Жобалау және іздестіру жұмыстарында мердігерлік шарт.
2.4.Ғылыми-зерттеу, тәжірибие конструкторлық және
технологиялық жұмыстардың мердігерлік шарты
ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланған әдебиеттер:
КІРІСПЕ
1999 жылыдың 1 шілдесінде Қазақстан Республиксының Азаматтық
кодексінің ерекше бөлімі қабылданып, күшіне енді. Бұл өз мәнінде Қазақстан
Республикасының азаматтық кодексі нарықтық қайта құру жылдарында
қалыптасқан азаматтық заң шығарудың ірі біріктіруі болып табылады. Осы
тұста кеңінен қолданылып жүрген азаматтық заңмен реттелетін шарттың бірі
бұл мердігерлік шарт.
Мердігерлік шарт ұғымына келетін болсақ. Мердігіерлік шарты бойынша
бір тарап (мердігер) екінші тараптың (тапсырысшының) тапсырмасы бойынша
белгілі бір жұмысты атқаруға және белгіленген мерзімде оның нәтижесін
тапсырысшыға өткізуге міндетті, ал тапсырысшы жұмыс нәтижесін қабылдап
алуға және оған ақы төлеуге (жұмыстың бағасын төлеуге) міндетті.
Мердігерлік шартты консенсуалды ақылы және өзара шарт. Азаматтық
заңнамада мердігерлік шарт қатынастарының түрлері де өз орнын тапқан.
Мердігерлік шарттың түрлеріне тоқталатын болсақ: 1) тұрмыстық мердігерлік,
2) құрылыс мердігерлігі, 3) жобалау немесе іздестіру жұмыстарына
мердігерлік, 4) ғылыми зерттеу тәжірибелік- конструкторлық және
технологиялық жұмыстарға мердігерлік.
Мердігерлік шарттың ұғымы мен түрлеріне тоқталғанан кейін оның басқа
да шарттардан ерекшеліктерін оның ішінде сатып алу- сату айырбас мүлікті
жалға беру шарттарынан салыстырмалы түрде айырмашылқтарын жазып ашып
көрсету.
Мердігерлік шарт түрлерінің ішінде тоқталғым келетіні ғылыми зерттеу
тәжірибелік- конструкторлық және технологиялық жұмыстарға мемлекет
тарапынан қолдау көрсетіліп жандандырса демекпін. Өйіткенідамыған
мемлекеттердің тәжірибесінда осы шарттың түрі көп қолдынылады (АҚШ,
Голландия, Щвеция) бұл шарттың мемлекетіміз үшін әкелетін экономикалық
әлеуметтік өнідірістік тиімділігі жоғары.
Мысалға айтатын болсақ ауыл жылы бағдарламасына сәйкес жеке шаруашылық
қожалық иелері төлдің жаңа етті сүтті түрлерін өмірге келтіргісі келсе
ғылыми зерттеу институтарына тапсырыс беруге болатындығын айтқым келеді.
Жалпы дипломдық жұмысым кіріспеден 2 тараудан қорытындыдан тұрады.
Әрбір тараудағы сұрақтарды теориялық және тәжірибелік материалдарды
пайдалану арқасында мазмұнын толық ашуға тырыстым.
І Тарау. Мердігерлік шартының жалпы сипаттамасы
1.1. Мердігерлік шарты ұғымы
Мердігерлік шартынан туындайтын құқықтық қатынастар жұмыс орындау
бойынша міндеттемелерге жатады. Солардың көмегімен, белгілі бір тұлғаның
(тұлғалардың) жұмысының нәтижесі тиісті ақшалай құндылыққа айырбасталады.
Экономикалық тұрғыда мердігерлік бұл қызмет, оның нәтижесі заттай
мінезде болып келеді (белгілі мүлік пайда болады). Одан басқа, орындалатын
жұмыстардың өзге де (зат емес) нәтижелері болуы мүмкін бірақ бұл
мердігерлік қатынастардың мәнісін жоққа шығармайды, себебі оларда қол
жететін нәтижелермен қатар белгілі қызметтің өзіде (оның барысы) маңызды
болып келеді. Осы қызметті негізінен (жалпылама) онды (пайдалы) қызмет теп
мінездеуге болады, сондықтан мердігерлік шартарында тараптардың өзге
қатынастарымен бірге жүзеге асырылатын қызметте реттеледі.
Жұмыс атқаратын тұлғаның қызметі жалпы түрде реттеледі, өйіткені ол
тұлға мердігерлік шарттың жағдайларына сәйкес жұмыстың толық орындалуына
жауапты болады. Осымен қатар, құқықтық реттеу, егер ол заттық сипатта
болса, тұлғаның қызметінің нәтижесінде оны беру бойынша міндетті де
қамтиды. Сондықтан мердігерлік шартты бұрын қарастырылған шарттардан
көрсетілген қызметті реттеу бойынша ережелерімен елеулі ерекшеленсе де,
жасалған мүліктің өзі және оны беру сұрақтары туралы айтсақ, онда
мердігерлік шартының тараптардың құқықтары мен міндеттері бойынша сатып алу
– сату шартымен ортақтығы болып келетінін тануымыз мүмкін. Азаматтық
құқықтық әдебиеттер еңбек және мердігерлік қатынастардың жақындығы жөнінде
айтылады. Бірақ негізінен мердігерлік қатынастарды сатып алу- сату және
еңбек қатынастарынан айруға болады. Айырмашылықтары олардың әрқайсыларының
қатысушыларының құқықтары және міндеттері жүзеге асырылатын шарттардың
мазмұнынан айқын көрінеді.
Мердігіерлік шарты бойынша бір тарап (мердігер) екінші тараптың
(тапсырысшының) тапсырмасы бойынша белгілі бір жұмысты атқаруға және
белгіленген мерзімде оның нәтижесін тапсырысшыға өткізуге міндетті, ал
тапсырысшы жұмыс нәтижесін қабылдап алуға және оған ақы төлеуге (жұмыстың
бағасын төлеуге) міндетті.
Мердігерлік шартты консенсуалды ақылы және өзара шарт. Жұмысты орындау
үшін белгілі уақыт керек, сондықтан мердігерлік шарт бойынша шарт жасалу
кезі және оның орындалу кезі сәйкес келмеуі мүмкін. Өз кезегінде бұл оларға
тәуелділікке мердігердің жұмыс орындары қойылатын мерзімдерге әсер етеді.
Кейбір мердігерлік шарттардың орындалуы және жасалуы бір уақытта болуы
мүмкін, мысалы, суретке түсіру шарттары тез фотосуреттер дайындауымен
байланысты медігерлік осындай мерзімдерінің ерекшелігі олардың барынша
қысқалығы болады, және осы медігерлік жасайтын шарттың тапсырысшының
себептенуші негізінде болуы мүмкін.
Медігерлікке арналған нормалар, көбінесе Қазақстан Республикасның
Азаматтың кодексінде (616-683-б) ұстанылып келеді. Одан басқа Қазақстан
Республикасыда халыққа тұрмыстық қызмет ету, Қазақстан Республикасыныңм
мемлекеттік комитетінің 22.09.1996 ж. №9-7 қаулысымен бекітілген, құнды
және антимонопольды саясат туралы тәртіптерінде қолданылады. Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінің Ерекше бөлімін қабылданғаннан кейін
құрылыс аясында мердігерлік қатынастарда бұрын қолданған, Қазақстан
Республикасының құрылыс министрлігінің 3 наурыз, 1994. №5-5 үкімімен
бекітілген, Қазақстан Республикасының күрделі құрылыста мердігерлік
шарттарының уақытша тәртіптері, Қазақстан Республикасының Құрылыс
Министрлігінің 30.06.1994 ж. №7-5 Қаулысымен бекітілген, бас
мердігіерлердің ұйымдарының қосалқы мердігерлік қатынастарымен өзара
қатынастарының ережелері күшін жойды.
Азаматтық заңнамада мердігерлік қатынастарының түрлерінің ең маңызы
және ерекше белгілері барлары реттелген. Мердігерлік шартының түрлі
сипаттамасына мыналар кіреді: 1) тұрмыстық мердігерлік; 2) құрылыс
мердігерлігі; 3) жобалау немесе іздестіру жұмыстарына мердігерлік; 4)
ғылыми- зерттеу, тәжірибелік- конструкторлық және технологиялық жұмыстарға
мердігерлік. Оларға азаматтық кодексетгі мердігерлік қатынастарды реттеуге
арналған тарауында жеке парагрофтар арналған. Мердігерлік шартының
жекеленген түрлеріне егер Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің
бұл түрлері туралы ережелерінде өзгеше белгіленбесе мердігерлік туралы
жалпы ережелерде (нормалар) қолданылады.
1.2. Мердігерлік шартының субъектілері мен объектілері.
Мердігерлік шартның тараптары болып мердігер және тапсырысшы болып
табылады.
Тапсырысшы – екінші тарапқа- мердігерге шарт бойынша келсілген белгілі
– бір жұмысты орындауға тапсыратын тұлға. Тапсырысшы ретінде азаматтық-
құқықтық қатынастарының кез келген тұлғасы бола алады. Мердігерлік
шарттарда мемлекеттің қатысу ерекшеліктері жеке заң актілерімен
белгіленген, мысалы Қазақстан Республикасының Көлік және коммуникация
министрлігінің 18.01.1998ж. №123 бұйрығымен бекітілген, жол жұмыстары
жайындағы конкурстарды (мердігерлік саудалар) ұйымдастыру және өткізу
тәртібінің ережелері.
Мердігер – шарт бойынша белгілі бір жұмысты орындауға міндеттенетін
тұлға, көбінесе кәсіпкерлік қызметінің субъектісі, жеке тұлға немес жеке
кәсіпкер, коммерциялық заңды тұлға. Бір ретті (жүйелі емес) негізде
мердігерлік жұмысты кез келген әрекет қабілеттілігі бар жеке тұлға атқара
алады. Кейбір жайғдайларда, Лиензиялау туралы 17.04.1995 ж. Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес, (содан кейінгі өзгерістер мен
толықтырулармен) мердігерлердің қызметі лицензиялануы тиіс. Мысалы, жобалау
– іздестіру, құрылыс – монтаждық жұмыстары ж.б. лицензиялануы керек.
Кейбір жұмыстарды орындау үшін арнайы дағды, дәрежелі мамандық қажет.
Сондықтан мердігер, мердігерлік шартты жалпы жасап, шартты орындауға басқа
тұлғаларды тартуға құқылы. Бұл мердігер болып заңды да және жеке де
тұлғалар қатысатын мердігерлік шарттарында мүмкін.
Бүкіл жұмыстың мөлшерін орындауға алғашқы шарт жасаған және басқа
тұлғаларды тартқан тұлағ абс мердігер деп аталады (ҚР АК 119-б. 1-т).
Тартылған тұлға (тұлғалар) қосалқы мердігер болып табылады. Алғашқы
мердігер оның алдында тапсырысшы болады. Жалпы тәртіп бойынша қосалқы
мердігерлік шартты жасауға тапсырысшының келісімінң керегі жоқ. Бас
мердігер тапсырысшының алдында мердігерлік шартын толығынан орындалуына
жауапты болады.
Бас мердігердің келісімімен тапсырысшы жекеленген жұмыстарды орындауға
үшінші тұлғалармен шарт жасаауға құқылы. Мердігерлердің келісімі барлық
жұмыс орындайтын тұлғалардың іс- әрекеттероін үйлестіру қажет болғасын
талап етіледі, болмаса бас мердігердің құқықтарымен мүдделері тікелей немес
жанама зиян шегуі мүмкін. Алғашқы мердігер және үшінші тұлға тапсырысшының
алдында іс жүзінде ортақ ( немесе үлесті) борышкерлер болып келеді, себебі
олардың жасаған барлық әрекеттеріне (орындаған жұмыстарына) жұмыстың ақырғы
нәтижесіде байланысты болады. Құқытық мағанада әрине олар бөлек бір –біріне
байланысты (тәуелді) емес құқықтық қатынастардың субъектілері, үйіткені
олардыің әрқайсысын бөлек (дербес) мердігерлік шарттары жасалады.
Тапсырысшы ең басында бірнеше тұлғалармен бір шарт жасау мүмкін осы
жағдайда көптіліг орын алған міндеттемелік құқықтық қатынас пайда болады.
Жоғарыда сипатталған және осы жағдайлардың кейбір айырмашылықтары орын
алады. Бір мердігерлік шартын жасаудың себебі болып міндеттеме затының
бөлінбейтіні келуі мүмкін (ҚР АК 287 бабының 1 тармағы), сондықтан
мердігерлік, кәсіпкерлік қызметімен байланысты болуы себебінен бірнеше
боыршкер тапсырысшының алдында ортақтасқан борышкерлер болып келе алады.
(ҚР АК 287 бабы, 2 тармағы).
Бірнеше мердігерлер өзара қосымша (акцессорлық) келісімдер жасауы
мүмкін және олардың мәні де төмен емес, өйткені оларсыз жұмыстарды орндау
тәртібінде түсінішпеушіліктер пайда болуы мүмкін. Басқа жағынан,
акцессорлық (қосымша) келісімдер, олар аталғандай мәселелерді
көмектесетініне қарамастан, өзге тұрғыдағы мәселелердің пайда болуына
әкелуі мүмкін. Басқа жағынан акцессорлық (қосымша) келісімдер, олар
аталғандай мәселелерді шешуге көмектесетініне қарамастан, өзге тұрғыдағы
мәселелердің пайда болуына әкелуі мүмкін. Ю.Г.Басин мынадай мысал
келтіреді: Төрелік сот тәжрибесінде үш жеке орындаушы тапсырысшы үшін ортақ
төлем ақыны алып бір жұмысты орындауға келіскен соң пайда болған дау орнын
алады. Алғашқы (негізгі) шартты жасасқан соң мерлігірелер алынатын ақыны
өзара бөлуге байланысты келісім жасасқан болатын. Көп кешікпей, тапсырысшы
мердігерлердің біреунің қызметінен бас тартқан бірақ сол мердігер басқа
мердігерлерден соманың 35 пайызын құрайтын өз үлесін беруді талап еткен.
Бұны ол ақыны бөлу туралы мердігерлердің өзара келісіміне сүйеніп жасаған
және шарт бойынша төлемақыны бөлу туралы келісімде сол шарттың біреуге
қатысты тоқтатудың салдары қарастырылмағанға сілтенген.
Келтірілген мысалды талдай отырп бұндай талаптарды, олар ақыны бөлу
туралы акцессорлық келісімге негізделген соң негізгі шарт тиісті бөлігінде
тоқтатылғасын негізді деп тануға болады1. Қосымша мердігерлер өзара
келісімдермен тапсырысшының құқықтық жағдайын өзгерте ала алмайтыны туралы
қорытынды жасай аламыз. Мердігерлік шартымен нысанасы- бұл мердігер мен
орындаған жұмыстың нәтижесі. Мердігерліктің нәтижесі әрқашан олармен жұмыс
жүргізілетін белгілі заттармен, матералдармен байланысты, оларда өзінің
бейнеленуін табады.
Мысалы, бұл мүліктің құнын көбейтетін күрделі жөндеу, тек заттың
тиісті халін қалпына келтіретін ағымды жөндеу болуы мүмкін. Сол сияқты
кейбір өзге жұмыстарда мыаслы, көгал алаңдарды қию, киімдерді химиялық
тазалау, мүліктің тиісті күйін қалыпқа келтіруге және оны күтіп ұстауға
бағытталған.
Мердігерлік жұмыстар кезінде мердігерлік қызметінің өзі де
реттелінеді. Кейбір жағдайларда мердігерлер мердігерлік жұмыстарды өзі
орындауға міндеттенеді. Тапсырысшы жұмыстың жүргізілуін бақылай алады,
демек оларды орындауға қойылатын белгілі талаптар да бар. Бақылау жасалмаса
мердігер жұмысты орындау технологиясынан ауытқып кетуі, материалдарды
арзанға ауыстыруы мүмкін және т.б. бұзушылықтарға жол беруі мүмкін.
Мердігер бұзушылықтарының нәтижесі көрінбеуі де мүмкін, кейде олар оларға
қатысты наразылық ұсыну мерзімдерінің шегінде анықталмауы мүмкін.
Мердігердің қызметінің өзі реттелетінін растайтын келтіргеннен өзге де
мысалдарды келтіруге болады. Жалпы аталған қызметтік реттелуі жұмыстың
соңғы нәтижесіне де өз әсерін тигізетіні түсінікті.
Шарттың бағасы орындалған жұмыстың құнына сәйкес келуі керек. Баға әр
кезде ақша сомасымен белгіленеді, бірақ төлеудің нысандары әртүрлі болуы
мүмкін. Мердігерлік шартында орындалатын жұмыстың бағасы немесе оны анықтау
тәсілдері көрсетіледі. Шартта мұндай нұсқаулар болмаған және тараптар баға
туралы келісімге келмеген жағдайда бағаны, әдетте осыған ұқсас жұмыстарға
қолданылатын бағаларды негізге алу арқылы сот белгілейді. Бағаны есептеу
үшін, тараптарға келтірілген шығындар ескерілуі қажет. Егер, шарт негізінде
орындалатын жұмыстың күрделі құрамы болса, яғни сол жұмыстың өзі бірнеше
олардың түрінен құрылса, бірнеше кезеңдерді қамтыса және т.б. жұмыстың
бағасы смета жасау жолымен белгіленуі мүмкін. Смета бұл мердігерлік шарты
бойынша орындалатын ьарлық жұмыстың құнын жұмсалатын материалдарды (олардың
құнын) анықтайтын құжат.
Мердігер жұмыстың және материалдардың құндары жөнінде біліктілеу
болған соң смета көбінесе онымен дайындалады. Сонымен қатар, тапсырысшының
өзінің де сметаны жасауына шек қойылмайды. Мердігермен жасаған смета,
тапсырысшымен бекітіледі және шарттың ажырамас бөлігіне айналады. Өз
кезегінде тапсырысшы дайындаған смета мердігердің келісімін талап етеді.
Жалпы смета жөнінде келісуде оны шартты жасасу тәртібімен салыстырған
ешқандай жаңалық жоқ.
Смета шамалас және тұрақты болуы мүмкін. Мердігер тұрақты сметаны
көбейтуді талап ете алмайды, ал тапсырысша оның азайтылуын талап ете
алмайды. Тұрақты сметаны біржақты өзгертуді құқық шартты жасау кезінде
орындалуға тиіс жұмыстардың толық көлемін немес бұл үшін қажетті шығындарды
анықтау мүмкін болмасады пайда болмайды. Шарт жасасқаннан кейін мердігер
беруге тиісті материалдармен жабдықтардың сондай-ақ оған үшінші тұлғалар
көрсететін қызметтердің құны едеуір өскен кезде мердігердің белгіленген
бағаны (сметаны) көбейтуді талап ету құқығына иеленеді. Егер тапсырысшы
осымен байланысты талаптарды орындаудан бас тартса, онда мердігердің шартты
бұзуды талап ету құқығы пайда болады.
Шамалас сметеның ерекшелігі, оны қарастырған жағдайда мердігер өзі
шығындарының көлемін оларды аздап көбейту жағына өзгерте алады. Жұмыстың
шамамен белгіленген бағасын (шамалас сметаны) елеулі өсіру қажет бола
қалса, бұл туралы тапсырысшыға уақытылы ескертуге және жұмысты тоқтата
тұруға міндетті. Қандай болсада қосымша жұмыстарды орындау керектігі
анықталғасын немесе материалдарға үшінші тұлғалардың қызметтерінің бағалары
өссе, осындай қажеттілік болуы мүмкін. Бағаын елеулі өсіруге келіспеген
тапсырысшы шарттан бас тартуға құқылы. Мұндай жағдайда мердігер өзіне
тапсырысшыдан жұмыстың орындалған бөлігінің барысын төлеуді талап ете
алады. Шартта көрсетілген бағаны (сметаны) өсіру қажеттігі туралы
тапсырысшыға уақытылы ескертпеген мерлдігер жұмысқа шартта белгіленген
алғашқы баға бойынша ақытөлеу құқығын сақтай отырып, шартты орындауға
міндетті.
Мердігерлік шарттың мерзімдері мердігердің және тапсырысшының олардың
шарт бойынша міндеттерін атқаруға байланысты қызметінің (іс-әрекеттерінің )
уақыттық өлшемдерін анықтайды. Мысалы, тапсрысшы белгілі мерзімге
мердігерге материалдарды және жабдықтарды беруге міндетті. Ең жоғары мән
жұмыстың орындалуының мерзімдерінде болады, себебі мердігерлік шарттарының
ақырында орындалуы сол мерзімдерге тікелей тәуелді болады. Оның
аралығындағы жұмыс толығынан (аяқты түрде) жасалып бітуі тиіс уақыт кезеңі
мердігерлік шартының жалпы мерзімін құрайды. Онымен қатар шарттар жұмыстар
орындалуы үшін қарастырылған ақырғы мерзімдер де бекітіледі (ҚР АК 628 бабы
1-тармақ). Жұмыстың жекелеген кезеңдерінің аяқталу мерзімдері – аралық
мерзімдер де көзделуі мүмкін.
Аралық мерзімдер екі жақты қызмет атқарады. Бірінші жағынан, жұмыстың
орындалуына байланысты мердігердің қызметінің бірдей етіп бөлінуін
қамтамасыз етеді. Екінші жағынан, олар тапсырысшыға жұмысты орындалуын
бақылауын қамтамасыз етеді. Егер жұмыс жай, уақытылы емес орындалса және
оны белгіленген мерзімде аяқтау мүмкін еместігі айқын болса тапсырысшы
шарттан бас тартуға және келтірілген шығындарды өтеуді талап етуге құқылы.
Егер мердігерлік шартта мердігер бастапқы мерзімін бұзса, оны орындауға
уақытылы кіріспесе де осы нәтиже орын алады.
1.3. Тараптардың құқықтары және міндеттері.
Мердігер шартта келісілген жұмысты өзінің тәуекелімен орындауға
міндетті. Яғни мердігердің мойнында ол кәсиби субъект болған соң, оның
жұмысты орындамағандығына байланысты қолайсыз салдар болып келеді.
Мердігердің осы міндетінің мазмұны тапсырысшынң орын алған заңсыз мінез
құлығы ескеріліп тиісті дәрежеде өзгертілуі мүмкін. Оған жұмысты
орындамағаны үшін немес дұрыс орындамағаны үшін мердігерді жауапкершіліктен
босататын жағдайларда әсер ететді.
Мердігер жұмысты өз материалдарымен, күштерімен және құралдарымен
орындауға міндетті. Егер материал оынмен берілсе , ол тапсырысшының алдында
материалдардың сатушысы болып табылады және олардың тиісті сапасы үшін
жауапты болады. Жұмыстың өзі тапсырысшының тапсырмасы бойынша орындалады
және оған сәйкес болуы керек, яғни олдасапалы орындалуы керек. Мердігерлік
шарт бойынша орындалатын жұмыс заттарды сериалық жасауға жатқызылмайды,
сондықтан оның тиісті орындауының негізгі белгісі ретінде тапсырысшының
нұсқаулары болаып табылады. Мердігер мемлекеттік стандарттардың аясында
жасау технологиясының тәртіптерін сақтауға және нормативті- техникалық
құжаттарда көзделген талаптарды сақтауға міндетті. Осындай талптар бірінші
кезекте кәсіпкер ретінде жұмыс жасйтын мердігерлерге қолданылады (ҚР АК 632-
б. 2-т), бірақ кәсіпкер емес мердігердің де жұмыс орындау кезінде міндетті
қойылған талаптарынан шегінуіне құқығы жоқ, егер міндетті талаптарды
орындамаса оның қызметіне тиым салынуы тиіс. Бұл жаңа заттарды жасаумен
байланысты емес жұмыстарға да қатысты.
Егер жұмыстың сапасына қойылатын талаптар шартта белгіленбесе немесе
толық болмай шықса, онда басшылыққа ұқсас жұмыстарға қойылатын талаптар
негізі ретінде алынады. Мердігер белгіленген міндетті тлаптар мен
салыстырғанда сапаға қойылатын неғұрлым жоғары талаптарға сай келетін
жұмысты орындау шарт бойынша өзіне алуы мүмкін.
Мердігер пайдаланып жатқан жабдықтардың тиісті күйінде (түзеу) болуын
қамтамасыз етуге міндетті. Ол өзі жұмысты ұйымдастырады және тапсырысшыны
оның күделікті шаруашылық қызметіне кірісуіне құқығы жоқ. Егер шартта
өзгеше көзделмесе, мердігер үшінші тұлғалар құқықтарының ауыртпалығы жоқ
материалдармен құралдарды беруге міндетті.
Кейбір жағдайларда, мердігер жұмысты тапсырысшының материалдарымен де
орындайды. Сондықтан ол тапсырысшы берген материалдарды ұқыпты және есеппен
пайдалануына міндетті. Сонымен қатар, мердігер оларды дұрыс пайдалану үшін
жауапты болады. Жұмыс аяқталғанан кейін мердігер тапсырысшыға жұмыс алған
материалдар туралы есеп беруге міндетті. Егер материалдардың қалдықтары
болас мердігер олрды тапсырысшыға беруге міндетті. Мердігер тапсырысшының
келісімімен, қалған пайдаланылмаған материалдың құнына сәйке жұмыстың
бағасын кемітіп сол материалды өзінде қалдыруға құқылы.
Материалдарды тапсырсшы берген болса, мердігер сол материалдарды
сапасына қарай қабылдап алуға міндетті. Мердігер тапсырысшы берген
жабдықтарды, техникалық құжаттарды және өңдеуге берілген заттың өзінде
қабылдап (бағалауға) алуға жауапты болады. Тапсырысшының берген нұсқауларды
және тағы да басқа жұмыстың орындау жағдайларын, мердігер өзінің кәсіби
тәжрибесіне байланысты бағалайды.
Мердігер:
1) тапсырысшы берген материалдардың, жабдықтардың, техниокалық
құжаттаманың немес өңдеуге берілген заттың жарамсыздығы немес
сапасыздығы;
2) оның жұмысты атқару әдісі туралы нұсқаулармен орындаудан тапсырысшы
үшін болуы иқтимал қолайсыз салдарлар;
3) орындалатын жұмыс нәтижелерінің жарамдылығына немесе беріктігіне
қауіп туғызатын не оны мерзімінде аяқтауға мүмкіндік бермейтін
мердігерге қатысты емес өзге де мән жайлар аяқталған жағдайда
тапсырысшыға дереу ескертіп, одан нұсқау алғанға дейін жұмысты
тоқтата тұруға міндетті.
Осындай мән-жайлар туралы тапсырысшыға ескерпеген, не ескертуге жауап
алу үшін қисынды мерзімінің аяқталуын күтпестен немес жұмысты тоқтата тұру
туралы тапсырысшының уақытылы нұсқауны қарамастан жұмысты жалғастырған
мердігердің тапсырысшысы оған тиісті талаптар қойған кезде аталған аталған
мән- жайларға сілтеме жасауға құқығы жоқ (ҚР АК 628 бабы 2 тармағы). Осы
норманың мағынасы бойынша тапсырысшы мердігердің хабарлауына байланысты
жауапты қиснды мерзімнің ішінде беруі тиіс.
Егер мердігер белгіленген талптарыд сақтамай жұмысты тапсырысшының
берген сапасыз материалдардан орындаса, ол тек материалдардың кемшіліктерін
тиісті қабылдау кезінде анықтау мүмкін болмаған ретте ғана жауапкершіліктен
босатылуы мүмкін. Яғни, тапсырысшы берген материалдардың сапасын тиісті
бағаламауда мердігердің кінәсі болуы керек. Осыған байланысты, жұмыс
мердігердің материалынан орындалса, мердігерлік шартында тапсырысшының
кепілдігі көбірек болады, себебі материалдардықамтамасыз еткен мердігер
олардың сапасы үшін кінәсі барлығы немесе жоқтығына қарамастан жауапты
болады.
Мердігер тапсырысшысы берген мүліктің сақталуын қамтамасыз етуге
міндетті және мердігерлік шартты орындауға байланысты мердігердің иелігіне
өткен заттардың тапсырысшысы берген материалдардың өзге мүліктің
жабдықтардың сақталмағын үшін мердігер жауапты болады. Бұл жауапкершілік
мердігерлік шартының орындауына арналған мүлікке ғана емес мердігердің
иелігіне түскен басқа да мүлікке қатысты болады. Мысал қылып мердігерге
(оның жұмысшыларына) тынығу үшін бөлініп берілген бөлмелерді, жөндеу
кезінде оны алып кету қажеттілігі болмағн жиһазды және т.б. осындай мүлікті
айтуға болады. Осындай мүліктің сақталуын қамтамасыз етудің өлшемі болып,
әдетте орын алатын меншік иесінің өзінің шаруашылық ұқыптылығы келеді,
бірақ жұмыстарды орындау үшін арналған жабдықтармен материалдар туралы
айтатын болсақ, онда бұл жағдайда мердігердің кәсіби субъект ретінде
қараушылық дәрежесі жоғары болуы керек екенін танимыз. Кез- келген
жағдайда, егер мүлік сақтауды қамтамасыз ететін бр-арлық шараларды
қолданбаса, мердігер кінәлі болып табылады.
Мердігерде үндемеуге құқығы бар (ҚР АК 622-б). Бұған қатысты норма
заңнамада және бұрын ҚКСР АК –сында ол болмаған еді. Оны кірістеу
мердігердің тиымды шаруашылық жүргізуін қолдайды, себебі онда оның
қолдануына байланысты үнемдеуге тікелей мүліктік мүддесі пайда болады.
Үнемдеу материалдардың жұмсалуын азайтуда орындалатын жұмыстың өзінің құнын
азайтуда болып келеді. Үнемдеу әдеттегіге қарағанда шығындарды азайтатын,
жаңа технологияларды енгізетін мердігердің жоғары дәрежелі кәсіпқойлығының
салдарынан болады. Мердігердің нақты шығыны бағаны белгілеу (сметаны жасау)
кезінде септелгеннен кем болып шыққан жағдайда, егер тапсырысшы мердігер
алған үнем орындалған жұмыстың сапасына теріс әсер еткенін дәлелдей алмаса,
мердігер шартта (сметада) көзделген баға бойынша жұмысқа ақы алу құқығын
сақтайды.
Мердігерлік шарты мердігер алған үнемді тараптар арасыда бөлу көзделуі
мүмкін (ҚР АК 622-б. 2-тармақ). Осы жағдайда, апсырысшымен шарт бойынша
төленетін бға азаяды. Егер тапсырысшы жағынан үнемдеуге көмектесуі орын
алмаса бұл норманы қолдану ақыл ойға сиыспайтын болып келеді. Басқа
жағынан, нарықтық экономика жағдайында мердігердің қызметін пайдалану үшін,
оның тұрақты іскерлік атағы пайда болу үшін, үнемдеу туралы норманы қолдану
қосымша ынталандыру болуы мүмкін.
Мердігер тапсырысшыға жұмыстың нәтижесімен бірге, шарттың нысанасын
пайдалану немес өзгеше іске асыру үшін қажетті ақпаратты беруге міндетті.
Осы міндетті қарастыратын нормада Азаматтық кодексте жаңа болып келеді.
Мердігердің осы міндеті тағы шартты да көрсетілуі тиіс. Кейбір жағдайларда,
осы жұмыстың нәтижелерін шартта көрсетілген мақсаттарда пайдалану тиісті
ақпаратсыз мүмкін болмаса, онда сондай сипаттағы қпарат мердігердің осы
жөніндегі міндеті шартта бекітілмей-ақ берілуге тиіс болады. (ҚР АК 637-б).
Осындай ақпараттарда белгілі технологиялық схемалар, нұсқаулар,
түсініктемелер және т.б. жатады. Жалпы мердігердің ақпарат беру бойынша
міндеті мердігерлік нәтижесінің ерекшелігіне, жасалған бұйым арнайы күтімді
талап ететініне және т.б. себептерге байланысты болып келеді.
Қазақстан Республикасының Азаматық кодекс 638- бабы әрбір тарапқа
қарсы тараптың оның ақпаратпен азаматтық құқықтардың мүліктік объектісімен2
сияқты иеленуіне байланысты мүдделердің (құқықтарын) қамтамасыз ету міндеті
жүктеледі. Бір тарап шарт бойынша өзінің міндеттемесін атқарудың арқасында
басқа тараптан жаңа техникалық шешімдер мен білімдер туралы ақпарат алса,
сол ақпараты үшінші тұлғаларға өзге (қарсы) тараптың келісімінсіз бере
алмайды (бұл ақпараттың құрамына ноу-хауды қосқанда өнеркәсіптік меншіктің
барлық түрлері туралы ақпарат кіре алады). Мердігерлік шарты бойынша жалпы
тәртібінде құқықтық қорғауы болмайтын ақпарат және де тараптардың біреуінің
коммерциялық құпиясы болып келетін ақпарат та қорғалады. Осыдан ақпаратты
(барлық түрлерін) жарияламау міндеті тараптар оны шартта бекіткенше,
бекітпегеніне байланысты болып келеді, бірақ ақпараттарды пайдалану
тараптары мен тәртібі тараптардың келісімімен анықталады (ҚР АК 638 бап).
Мұндай ақпаратты пайдаланудың тәртібі мен талаптары тараптардың келісімімен
белгіленеді.
Мердігер жұмысты атқарған соң, оған тапсырысшы шартты орндау үшін
берген құралдарды қайтаруға міндетті. Сол сияқты тапсырысшы мердігер
жұмысты орындауға кіріспегені немес тым баяу орындағына немес орындалға
жұмыста елеулі және жойылуы мүмкін емес кемшіліктер болғаны себебінен
шартты бұзса (одан бас тартса), онда мердігер тапсырысшымен берілген
материалдарды, жабдықтарды өңдеу үшін берілген затты немесе өзге мүлікті
қайтаруға міндетті. Мүлік тапсырысшы көрсеткен тұлғасына қайтарылуы мүмкін.
Егер мүлікті қайтарып мүмкіндігі жоқ болса, мердігер материалдық құрал-
жабдықтарды және тапсырысшыдан алынған басқа мүліктің бағасын қайтаруға
міндетті (ҚР АК 639 бабы).
Тапсырысшыға мердігерге жәрдемдесу міндеттері жүктеледі. Бұл
тапсырысшы мердігермен бірге белгілі бір жұмыстың бөлігін істеу керектігін
білдірмейді. Жұмыс мердігердің қамқорлығымен орындалса, онда тапсырысшының
материалдарды беру міндеті болмайды.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 629 бабының мағынасы
бойынша, тапсырысшы мердігердің міндетін тиісті орындауға қажетті
ұйымдастру шараларын жүзеге асыруы керес, егер осы шаралар тапсырысшының
әрекеттеріне байланысты болса. Мысалы тапсырысшы салынып жатқан объектіге
жолды тазалауға, тиісті мерзімді, егер бұл шартта қарастырылса,
жабдықтарды, бөлмелерді (жайларды) беруге міндетті. Мердігерге көмектесу
міндеті тапсырысшы оған жұмыстарды орындаудың бұдын бұрын бекітілген
тәртібін қайта құруды талап етпеу керек екенін, оған жұмыстың орындалуында
өзге кедергі жасамау керек екенін, керісінше онымен ынтымақтастықта болу
керек екенін білдіреді. Тапсырысшы осы міндеттерін орындамаған жағдайда,
мердігер зиянды, соның ішінде жұмыстың тоқтап қалуына, жұмысты орындаудың
мерзімдерінің өзгеруіне немес юұмыс бағасы көбеюіне байланысты келтірілген
шығындарды (қосымша шығындарды) өтеуді талап етуге толық құқылы. Егер
мердігерлік шарты бойынша жұмысты орындау тапсырысшының әрекеттерінің
(қателіктерінң) мүмкін болмай қалса, мердігер жұмыстың орындалған көлеміне
сәйкес келетін мөлшерде жұмыс үшін ақыны алу құқығын сақтап қалады.
Тапсырысшы мердігер жасаған жұмысты қабылдап оған ақы төлеуге
міндетті. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 630-бабында
жұмысты қабылдау тәртібі реттелген және ол шартта да көрсетілуі мүмкін.
Жасалған жұмысты қабылдау шартта көрсетілген мерзімде егер сол мерзімдер
шартта қарастырылмаса, онда қабылдау қисынды мерзімдерде жүргізіледі.
Қабылдауға жұмыс нәтижелерін тексеру кіреді. Егер жаңа зат жасалынса немес
бір затты жөндеу, оны жақсарту жүргізілсе қабылдау міндеті затын иелікке
алу бойынша іс жүзіндегі әрекеттерді де өз құрамына енгізеді. Орындалған
жұмысты қабылдаудың мерзімін өткізіп алу меншік құқығы жаңадан жасалған
(қайта өңделген) затқа тапсырысшыға затты беру орын алғанда өтетініне
әкеледі. (ҚР АК 630-б. 8-т.). Сілтеме жасалған норманың мәтінінде біздің
ойымызша қателік бар, себебі жұмыс нәтижесін қабылдап алу мерзімін өткізіп
алу тапсырысшыға меншік құқығы өту сәтін анықтауға байланысты болуы тиіс
емес (меншік құқығы онсыз да жалпы тәртіп бойынша тапсырысшыға оған зат
берілгеннін өтеді), мерзімді өтікізіп алған несие берушіде (тапсырысшыда)
осының салдарынан болған барлық қолайсыз нәтижелер (тәуекелдер) оның
қабылдау мерзімін өткізіп алудағы кінәсі болмаса, онда ол мүлікті
қабылдауға міндетті болған және оны қабылдаған сәттер арасындағы уақыт
ралығындағы мүлікті күтіп ұстау бойынша, шығындарда оған жүктелетіне (ол
сол шығындарды өтеге міндетті болатынына) әкеледі.
Тапсырысшы жұмысты нашарлатқан шарттан ауытқуларды немесе жұмыстағы
өзге кемістіктерді анықтаса, онда ол бұл туралы дереу мердігерге хабарлауы
тиіс. болашақта тапсырыс беруші қабылдау сәтінде анықталған кемістіктерді
жою туралы талап қоймақ болса, онда кемістіктер қабылдауды куәландыратын
актіде немес өзге құжаттарда көрсетілсе ғана, ол соларға сілтеме жасай
алады. Осы қойылатын талапты ескерсек, бюіз мердігерлік жөніндегі нормалар
мердігердік шартының нысанасын қабылдау бойынша сатып алу- сату шартына
(оның нормаларына қарағанда) қатаңдау талаптар бекітетінін айта аламыз.
Егер тапсырысшы жұмыстың нәтижесін тексеріссіз қабылдаса, онда ол
қабылдаудың кәдімгі болып келетін тәсілдерін қолданғанда анықталуы мүмкін
болған кемістіктерге (айқын кемістіктерге) сілтеме жасау құқығынан
айырылады. Егер тапсырысшы жұмыс нәтижелерін қарап қабылдағаннан кейін
қарапайымы қарағанда көрінбейтіндей кемістіктерді (жасырын кемшіліктерді)
сол сияқты оларды мердігер қасақана жасырған кемістіктерді анықтаса, онда
тапсырысшы бұл туралы мердігерге қисынды мерзімде хабарлауға міндетті.
Тапсрсшы мердігерге оның орындаған жұмысының кемшіліктері туралы
хабарлаудың ең ақырғы мерзімі кемшіліктер табылғанан, яғни жұмыс нәтижесі
қабылдағаннан кейін бір жылды құрайды. Мердігерге ғимараттардың,
құрылыстардың кемістіктері туралы немесе мердігер қасақана жасырған
кемістіктер туралы хабарлаудың ең ақырғы мерзімі үш жылды құрайды.
Көрсетілген мерзімдерді кепілдік мерзімдері ретіндебағалауға болады.
Аталған мерзімдер заң актілерімен немесе шарттармен ұзартылуы мүмкін. Сапа
кепілдігі, егер шартпен өзгеше қарастырылмаса, жұмыс нәтижесінің барлық
құрамаларына тарайды. (ҚР АК 633 бабы 2-тармағы). Егер мердігерлік шартында
бұл өзгеше көзделмесе, кепілдік мерзімі тапсырысшы жұмыс нәтижелерін
қабылдағаннан кейін бастап немес тапсырысшы оларды қабылдауы керек сәттен
кейін бастап есептеледі.
Егер тапсырысшы мен мердігер арасында жасалған жұмыс кемшіліктері
немес оның себептері туралы тартыс болса, олардың әрқайсысының талабы
бойынша сараптама жүргізілуі мүмкін. Сараптау шығындарын мердігер өтейді.
Егер сараптау шарт бұзылмаған деп тапса немес мердігердің жасаған іс-
әрекеттерінің және табылған кемшіліктердің өзара байланысы жоқ деп тапса
мердігер осы шығындардан босатылады. (ҚР АК 630 бабы 6-тармағы). Бұл
жағдайларда шығындарды кім сараптау жүргізуді қаласа, сол өтейді. Егер
сараптауды тараптар келісімімен жүргізсе, онда екі жақ тең шығынды өтейді.
Жасалған жұмысқа ақы төлеу міндеті – тапсырысшының негізігі міндеті.
Бұл міндет жалпы тәртіп бойынша мердігер жасаған жұмысты толығнан тапсырған
соң орындалуы тиіс. шартта алдын- ала жұмысқа ақы төлеу немесе жеке жұмыс
кезеңдерінде ақы төлеу міндеті қарастырылуы мүмкін. Ақы төлену үшін жұмыс
уақытылы орындалуы керек. Жұмыс мерзімінен бұрын аяқталса, оған алдын алу
құқығы алдын ала төлеу тараптар келісіміне бұрын кірсе, немесе тапсырысшы
содан соң алдын ала төлеуге келіссе пайда болады. Афанс төлемін жасау немес
кепіл пұл беру осылар шарттарда немес заңнамада қарастырылған жағдайларда
ғана жүзеге асырылады. Афанс төлемінің кепіл пұлдың мөлшеріде шарттармен
немесе заңнамамен анықталады.
Мердігерге тапсырысшыға қатысты құқықтарын өз бетімен қорғау құқығы
беріледі. (ҚР АК 9-бабы, 3-тармақ). Бұл құқық затты ұстап қалу құқығы болып
келеді (ҚР АК 624 бабы).
Тапсырысшы белгіленген бағаны немесе шартпен белгіленген өзге сомманы
төлеу міндетін орындамаса, мердігер шарт нысанасын (жұмыс нәтижесін)
орындамағанымен байланысты ұстап қалумен қатар тапсырысшыға тиісілі құрал –
жабдықтарын да, жұмысты орындау үшін берілген пайдаланылмаған материалдар
қалдығын да және тапсырысшының өзге мүліктерін тапсырысшы керекті ақша
сумасын төлегенше бермеуге құқылы. Бұл құқық шартта қаралмаса да жүзеге
асырыла береді.
Бұндай жағдайлар шартта қаралса, тапсырысшығада сондай құқық беріледі,
ол мердігерге тиісілі сиақы мөдшерінен өз уақыты анықталған кемшіліктерді
жоюға арналған шығындарды өтеу үшін ұстап қалуға құқылы.
Егер тапсырысшы жасалған жұмыс нәтижесін қабылдауды жалтарып, жұмыс
үшін төленбесе мердігер жұмыс нәтижесін өз бетімен сатуға (өткізуге) құқылы
болады. Бұл тапсырысшы жұмысын қабылдау уақыты өтіп кетокеннен кейін бір
айдан соң және тапсырысшыға екі рет ескертілгеннен кейін жүзеге асады.
Мердігер жасалған жұмыс нәтижелері егер шартта басқаша қарастырылмаса
сатады, өзіне тиісілі ақысын алып қалғанын егер шартпен өзгешелік
көзделмесе тапсырысшы депозитіне салады.
Мердігерлік шарты бойынша тараптарда тиісті көлемде тәуекелдер болып
келеді. Егер шертта немес заң актілерінде өзгеше көзделмесе мүліктің
кездейсоқ жойылуының немесе бүлінуінің тәуекелін шарт бойынша келісілген
жұмысты тапсырудың мерзімі келгенше мердігер көтереді. Егер мердігерлік
заты тапсырылғанға дейін кездейсоқ жойылса немес жұмысты аяқтау мүмкіндігі
болмаса, онда тараптар кінәсі болмаса, медігердің жасалған жұмысқа ақы
төлеуді талп етуге құқығы болмайды. Яғни жұмыстар орындалмауның тәуекелі
барлық жағдайда мердігерге жүктеледі. Затты қабылдауды немесе берудің
мерзімін өткізу алу болса егер шартта немесе заңда басқаша көзделмесе
тәуекел мерзімді өткізіп алған тарапта болады. Сондықтан тапсырысшы затты
қабылдаудың мерзімін өткізіп алса мердігер сияқы алу құқығын сақтайды.
Мердігерлік шарттағы траптардың арасындағы тәуекелдердің қайта
бөлінуіне әкелетін жағдайлардан тараптардың біреуінің кінәлі іс -
әрекеттері болатын жағдайларды айыра білу қажет. Мысалы тапсырысшының
кінәсі болуы мүмкін. Егер мердігерлік затының жойылуы немесе жұмысты
орындаудың мүмкінсіздігі тапсырысшы берген материалдың сапасыздығынан
болса, немесе оның берген жұмысты орындау туралы нұсқауына байланысты болса
және осының салдары туралы мердігер алдын ала ескерсе, онда мердігер
орындалған жұмыс үшін ақы алу құқықығын сақтап қала береді.
1.4. Мердігерлік шарты бойынша жауапкершілік
Мердігерлік шарты бойынша жауапкершілік өзінің міндеттерін орындамаған
немесе тиісіті орындамаған шартт тараптарының біріуінің кінәлі жүріс
тұрысының салдары болып келеді. Егер мердігерлік шартынүдағы
міндеттемелердің кәсіпкерлік сипаты болса немесе осы шартта арнайы
көзделсе, тарап шарт бойынша міндеттемісн тиісілі орындамауы үшін оған
кінәсіз жаупкершілік жүктеледі. Жауапкершіліктің жмөлшері Азаматтық
заңнамамен немесе шартпен белгіленеді, әдетте зиянды өтеу міндеті атқарады.
Көбінесе, залал егер жұмысты мердігер жұмысты нашарлататын ауытқулар мен
немесе оны шартт көзделген не шартта тиісті ережелер болмаған кезедегі-
әдеттегі пайдалану үшін оларды жарамсыз ететін өзге де кемшіліктермен
орындаса тапсырысшыға келтіріледі.
Осыған қарай, Азаматтық кодексте жұмысты сапасыз орындауы үшін
мердігердің жауапкершілігі көзделген (635 б). оның нормалары мердігер –
бұзушыға жаупкершілік туралы жалпы нормалармен жүктелетін қолайсыз
нәтижелермен бірге тапсырысшыға өзінің құқытарын арнайы тәртіпте қалпына
келтіру мүмкіншілігін береді. Тапсырысшы өз таңдауы бойынша мердігерден:
1) қисынды мерзімде жұмыстың кемшіліктерін өтемсіз жоюды;
2) жүмыс үшін белгіленген бағаны тиісті мөлшерде азайтуды талап етуге
құқылы.
Осымен бірге тапсырысшы кемшіліктердің өзінің қаражаттарымен мысалы,
басқа мердігерді жалдау жолымен жоюы мүмкін. Бұл үшін мердігерлік шартында
тапсырысшының жұмыстың кемшілігін өз іс әрекеттерімен жою құқығы көзделуі
керек.
Мердігер өзі жауап беретін жұмыстың кемшіліктерін жоюдың орнына,
тапсырысшыға орындаудың мерзімін өткізіп алу арқылы келтірген зиянды өтей
отырып, жұмысты тегін қайта орындауға құқылы. Бұл жағдайда тапсырысшы, егер
жұмыс сипаты бойынша ондай қайтарып беру мүмкін болса, оған бұрын
тапсырылған жұмыс нәтижесін мердігерге қайтарып беруге міндетті.
Сонымен қатар, егер жұмыста шарттың талаптарынан ауытқу немесе
жұмыстың өзге де кемшіліктері елеулі болғанда және жоюға келмейтін болса не
анықталған кемшіліктер тапсырысшы белгілеген қисынды мерзімде жойылмаса,
тапсырысшы шарттан бас тартуға және келтірілген залалды өтеуді талап етуге
құқылы.
Кейбір жағдайларда, жұмысты орындау жоғарлаған қауіп-қатермен
(тәуекелмен) байланысты болса, шартта белгілі бір кемшіліктері үшін
мердігерді жауаптылықтан босату көзделуі мүмкін.
Шартты бұзғаны үшін мердігерді жауапкершілікке тартудың тәжірибелік
мүмкіншілігі талап қою мерзімін сақтауға байланысты болып келеді.
Мердігерлік шарттан талаптарға талап қоюдың жалпы – үш жылдық мерзімдері
тарайды.
Мердігерлік шарт бойынша орындалған жұмыс сапасының лайықсыз болуынан
туындаған кемшіліктер туралы талап бойынша талап қою мерзімі, олартуралы
тиісті мерзім шегінде тапсырысшы мердігерге хабарлаған болса, кемістіктер
анықталған күннен өз ағымын бастайды.
2 Тарау. Мердігерлік шартының жекелеген түрлері.
2.1. Тұрмыстық мердігерлік.
Бұл шарт мердігердің тұрғындарға қызмет көрсету аясындағы қатнастарды
реттейді. Ол арқылы азаматтар бөлшектеп сатып алу-сату шарттарды жасасып
иелене алмайтын заттарға иелене алады, сол сияқты тұрмыстық мердігерлік
шарты бойнша олардың нәтижесі зат болып келмейтін жұмыстар орындалады.
Мысалы: косметика салондарының шаштарздар, моншалар, шеберханалар, және
т.б. қызмет көрсетуі осы сипатта болады. Тұрмыстық мердігерлік қатнасында
бөлшектеп сатып алу-сату шартына секілді бір тарабы болып тұтынушы
қатысады.
Тұрмыстық мердігерлік Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің
640-650 баптарымен реттеледі. Сонымен бірге Қазақ КСР Тұтынушылардың
құқығын қорғау туралы заңы қолданылады. Тұрмыстық мердігерлік
қатнастарының белгілі бөлігі 1996 жылғы 20 қыркүйектегі №97 баға және
антимонополиялық саясаты бойынша, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
комитетінің Қаулысымен бекітілген тұрғынларға тұрмыстық қызмет көрсету
Ережесімен реттеледі. Тұрмыстық мердігерлік шарты ерекшелігінің үлкен
бөлігі оны тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыыруда болатын арнайы
мақсатының салдарынан болып келеді. Бөлшектеп сатып алу сатуда сатып алушы
қалай қорғалса, тұрмыстық мердігерлік қатнастарында тұтынушы сол шекте
қорғалады. Тұтынушылардың құқықтық жағдайын анықтайтын бірқатар нормалар
Азаматтық кодекстің өзінде де бар.
Тұрмыстық мердігерлік шарты бойынша, кәсінкерлік қызметті жүзеге
асырушы мердігер тапсырысшының тапсырысы бойнша, тапсырысшының тұрмыстық
немесе басқа да жеке қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған белгілі-бір
жұмысты орындауға міндеттенеді, ал тапсырысшы жұмыстың нәтижесін қабылдап
алуға және оған ақы төлеуге міндеттенеді.
Тұрмыстық мердігерлік шарты жария шарттарға жатады. Сонымен бірге бұл
шарт консенсуалды, өзара және қайтарымды болады.
Тұрмыстық мердігерлік шартының нысаны. Жалпы ереже бойынша егер заң
актілеріне немесе шартта, оның ішінде формуляр ережелерінде тапсырысшы
қосатын өзге де стандартты нысандарда басқаша көзделмесе, тұрмыстық
мердігерлік шарты мердігердің тапсырысшыға түбірек немесе шарттың
жасалғандығын растайтын өзге құжаттар берген кезден бастап тиісті нысанда
жасалған болып септеледі.
Жұмысты орындауға берілген тапсырыста (шартқа немесе бекітілген
нысандағы құжатта) мыналар көрсетілуі тиіс: орындаушының заңды мекен-жайы;
тапсырысшының тегі және аты оның мекен-жайы және телефоны; тапсырыс
қабылдаған мерзім, тапсырысты орындаудың басталу және аяқталу мерзімі,
аванс сомасы (толық сомасы), тапсырыс қабылдаған және өткізген тұлғалардың
қолы, қызмет көрсету (жұмыс) түрлері, орындаушы мен тұтынушының
материялдарының (заттарының) толық тізімі, бағасы және саны (қанша
материалдар жұмыс орындау үшін қажет екені көрсетіледі), жөндеуге берілген
заттың зауыттың нөмірі және өзге де реквизиттер. Түбіртектегі бұндай толық
ақпарат болуына талаптар тұрмыстық мердігерлік шарты жазбаша нысанда
жасалатынын білдіреді. Алайда тапсырысшыда аталған құжаттардың болмауы оны
шарттың жасалу фактісін немесе оның ережелерін растауда куәгерлік аяқтарға
сілтеме жасау құқығынан айырмайды.
Жоғырыда аталғанның барлығын тұрмыстық мердігерлік шартының міндетті
талабы (елеулі жағдайлары) деп қарастыру керек емес. Онда, жалпы мәндегі
нормаларға сәйкес жасалатын мердігерлік шартында да сияқты елеулі
жағдайларға нысана (орындалатын жұмыс туралы) және жұмысты орындау
мерзімдері туралы жағдайлар жатады.
Тұрмыстық мердігерлік шарттары ауызша нысанда да жасалуы мүмкін. Және
жетон, талон, кассалық түбіртек және тағы басқаларды берумен расталуы
мүмкін. Барлық жағдайда да затт дайындауға тапсырыс, тұтынушының немес
мердігердің эскизі бойынша немес үлгілері бойынша қабылданады. Оның қолымен
(қол ққоюмен) расталатын тұтынушының қалауы бойынша және осы туралы бір
уақытылы мердігермен келісу нәтижесінде үлгілерден және (немес) жұмыс
орындау (зат жасау) технологияларынан ауытқу болуы мүмкін. Бұндай ауытқулар
тұтынушының өмірі мен денсаулығына, қауіпсіздігіне және оның мүлкіне,
қоршаған ортаға зиян келтірмеуі тиіс.
Тапсырыс рәсімделген құжат немесе шарттың талабы тұтынушының құқығын
шектейтін болса, ол ҚазақҚСР-ң Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы
Заңына сәйкес жарамсыз деп есептеледі. Тұрмыстық мердігерлік шартында
жұмыстың бағасы тараптардың келісімімен белгіленеді, бірақ ол мердігер
жариалаған прейскурантта көрсетілгеннен жоғары болмауы керек. Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінің 644 бабаына сәйкес мердігер тұрмыстық
мердігерлік шарт жасалғанға деін тапсырысшыға ұсынылатын жұмыстар, олардың
түрлері мен ерекшеліктері туралы, жұмыстың бағасы мен оған төленетін ақы
туралы, қажетті және сенімді ақпарат беруге, сонай ақ тапсырысшының сұрауы
бойынша шартта және орындалатын жұмысқа қатысты басқа да мәлліметтерді
хабарлап отыруға міндетті. Егер жұмыстың сипаты бойынша мұның маңызы болса,
тапсырысшыға мердігер оны орындайтын нақты тұлғаны көрсетуге тиіс.
Жоғарыда аталған міндеттерді орындау үшін жұмысты орындайтын
кәсіпорынның қызметі туралы маңдайшасы заңды мекен жайымен атауы, жұмыс
істеу режимі көрсетілген маңдайшасы болуы керек. Жеке кәсіпкер өзінің
тіркелген органы туралы ақпаратты, көрсетілетін қызметтің міндетті
талаптарының стандарты туралы ақпаратты және жұмысы сертификатталғаны
туралы ақпартты ұсынуға міндетті.
Орындалуға жататын жұмыс туралы ақпарат оның түрлері, ерекшеліктері
бағасы және төлеу нысаны туралы кәсіпорынның тұрақты мекен жайынан тыс,
мысалы уақытша мекен жайда, жылмалы пунктілерде, орынға жұмыс істейтін
бригадалармен қызмет көрсету жүргізген кезде де ұсынуға тиіс.
Тапсрысты қабылдау жүргізілетін кәсіпорынның бөлмесінде тұнушыға
керекті ақпарат көзге көрінетін жерде орналасуға тиіс. Оның тізімі
Қазақстан Республикасының тұрғындарға тұрмыстық қызмет көрсету Ережесінің 5-
пунктінде берілген. Жекелеп алғанда онда жұмыс түрін орындауға лицензия,
тұтынушығаұсынатын мердігердің және өзге бұйымдардың (фурнитураны)
үлгілері, типтік шарттардың түбіртектердің, жетондардың, қолхаттардың,
талондар және мердігер тапсырыст қабылдағанын және тұтынушы жұмыс үшін
төлегенін растайтын өзге де құжаттардың үлгілері көрсетілуі тиіс.
Тапсырысшының тұтынушы ретіндегі құқықтары оған оның құқықтары, шарт
жағдайлары орндалатын жұмыстарының сипаттамалары туралы толық ақпарат
берумен қатар мердігерге шартқа қосымша ақылы жұмыстарды немес қосуына тиым
салу арқылы да қаматмасыз етіледі. Бір жұмысты орындау өзге жұмыстар
орындалуының міндеттілігіне әкелемеуі керек.
Тапсырысшы өзіне жұмыс нәтижелерін өткізгенге дейін кез келген уақытта
шарттан бас тартуға құқығы бар. Бас тарту алдын ол орындалған жұмыс үшін
мердігерге белгіленген бағаның бір бөлігін төлеуі керек. Бұл міндет
мердігер жұмысты тапсырысшыдан ол шартты бұзғаны туралы хабарлама алғанға
дейін орындалса ғана болып келеді. Тапсырысшы мердігердің мәлімдіме жасау
сәтіне дейін орын алған өзге де шығындарын өтеуге міндетті. Ал негізінен
тапсырысшының әрқашан шартты біржақты бұзуға құқығы бар және одан айыратын
тұрмыстық мердігердің шартының жағдайлары жарамсыз болып келеді.
Мердігердің негізгі міндеті шарт талаптарына және міндетті талап
етілген стандарттарға сай жұмысты орндау. Кейбір жағдайларда жұмыс
мердігердің материалдарымен оырндалады. Мұндай жағдайда ол материалдар
сапасының стандарттармен шарт талптарына сәйкестегін қамтамасыз етуге
міндетті.
Мердігер жұмысты шартта қарастырылған мерзімде бітіруге тиіс.
тапсырысты орындау мерзімі азаматтық құқықтағы мерзімдерді есептеудің жалпы
ережелеріне сәйкес жүргізіледі. Мерзім жұмыстың орындалып біту уақытымен
және жұмысты орындауға кірісу уақытымен анықталынады. Егер тұрмысытық
мердігердің шартында жұмысты бөліпі- бөліп орындау қасрастырылса онда
шартта әр орындалатын бөліктің мерзімдері көрсетілуі тиіс. жедел қызмет
көрсету нысанындағы жұмысты орындау шартқа сәйкес жүргізілуі мүмкін.
Егер тұрмыстық мердігерлік шарты бойынша жұмыс тапсырысшының
материалынан орындалатын болса, түбіртекте немес шарт жасасу кезінде
мердігер тапсырысшыға беретін өзге де құжатта материалдың дәл атауы көлемі
(саны), сипаты және тараптардың келісімі бойынша белгіленетін бағасы
көрсетілуге тиіс. Түбіртектегі немес сол сияқты өзге де құжаттағы
материалды бағалауға тапсырысшы жазбаша дәлелдемелер ұсыну арқылы кейін
сотта дау айтуы мүмкін. Мердігер тапсырысшның берген материлдарының дұрыс
пайдалануы мен сақталуына жауап береді. Мердігер тапсырысшы берген
материалдың жарамсыз және сапасыз екендігін ескертуі тиіс. Сонымен бірге
орындалатын жұмыс нәтижелерінің жарамдылығына беріктігіне қауіп туғызатын
мән – жайларды тапсырысшыға ескертуге тиіс.
Тапсырысшы берген материалды мердігер біршама немесе толығынан
жоғалтып алса, (бүлдіріп алса) онда ол сол материалды түрімен сапасы сондай
болып келетін өзге материалмен ауыстыруы тиіс. Сонымен бірге тұтынушы
шеккен шығындарды өтелуі тиіс болады.Материалдың жекелеп бұзылуы мердігер
оған материалдардың бүлінуіне әкелуі мүмкін материалдардың айрықша
қасиеттері жағдайында мердігер тұтынушының еркі бойынша ұзатпай шартты
жаңартып және қысқа мерзімде сондай материалдан затты дайындауға міндетті.
Тапсырысшыға мердігер материалдардың олардың бүлінуіне әкелуі мүмкін
айрықша қасиеттері туралы ескертсе, онда мердігер материалдың біршама
немесе толық бүлінуіне (жойылуына) байланысты жауапкершіліктен басталады
(яғни тапсырысшы өз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
І Тарау. Мердігерлік шартының жалпы сипаттамасы
1.1. Мердігерлік шарты ұғымы
1.2. Тараптардың құқықтары және міндеттері.
1.3. Мердігерлік шарты бойынша жауапкершілік
2 Тарау. Мердігерлік шартының жекелеген түрлері.
2.1. Тұрмыстық мердігерлік.
2.2. Құрылыс мердігерлігі.
2.3. Жобалау және іздестіру жұмыстарында мердігерлік шарт.
2.4.Ғылыми-зерттеу, тәжірибие конструкторлық және
технологиялық жұмыстардың мердігерлік шарты
ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланған әдебиеттер:
КІРІСПЕ
1999 жылыдың 1 шілдесінде Қазақстан Республиксының Азаматтық
кодексінің ерекше бөлімі қабылданып, күшіне енді. Бұл өз мәнінде Қазақстан
Республикасының азаматтық кодексі нарықтық қайта құру жылдарында
қалыптасқан азаматтық заң шығарудың ірі біріктіруі болып табылады. Осы
тұста кеңінен қолданылып жүрген азаматтық заңмен реттелетін шарттың бірі
бұл мердігерлік шарт.
Мердігерлік шарт ұғымына келетін болсақ. Мердігіерлік шарты бойынша
бір тарап (мердігер) екінші тараптың (тапсырысшының) тапсырмасы бойынша
белгілі бір жұмысты атқаруға және белгіленген мерзімде оның нәтижесін
тапсырысшыға өткізуге міндетті, ал тапсырысшы жұмыс нәтижесін қабылдап
алуға және оған ақы төлеуге (жұмыстың бағасын төлеуге) міндетті.
Мердігерлік шартты консенсуалды ақылы және өзара шарт. Азаматтық
заңнамада мердігерлік шарт қатынастарының түрлері де өз орнын тапқан.
Мердігерлік шарттың түрлеріне тоқталатын болсақ: 1) тұрмыстық мердігерлік,
2) құрылыс мердігерлігі, 3) жобалау немесе іздестіру жұмыстарына
мердігерлік, 4) ғылыми зерттеу тәжірибелік- конструкторлық және
технологиялық жұмыстарға мердігерлік.
Мердігерлік шарттың ұғымы мен түрлеріне тоқталғанан кейін оның басқа
да шарттардан ерекшеліктерін оның ішінде сатып алу- сату айырбас мүлікті
жалға беру шарттарынан салыстырмалы түрде айырмашылқтарын жазып ашып
көрсету.
Мердігерлік шарт түрлерінің ішінде тоқталғым келетіні ғылыми зерттеу
тәжірибелік- конструкторлық және технологиялық жұмыстарға мемлекет
тарапынан қолдау көрсетіліп жандандырса демекпін. Өйіткенідамыған
мемлекеттердің тәжірибесінда осы шарттың түрі көп қолдынылады (АҚШ,
Голландия, Щвеция) бұл шарттың мемлекетіміз үшін әкелетін экономикалық
әлеуметтік өнідірістік тиімділігі жоғары.
Мысалға айтатын болсақ ауыл жылы бағдарламасына сәйкес жеке шаруашылық
қожалық иелері төлдің жаңа етті сүтті түрлерін өмірге келтіргісі келсе
ғылыми зерттеу институтарына тапсырыс беруге болатындығын айтқым келеді.
Жалпы дипломдық жұмысым кіріспеден 2 тараудан қорытындыдан тұрады.
Әрбір тараудағы сұрақтарды теориялық және тәжірибелік материалдарды
пайдалану арқасында мазмұнын толық ашуға тырыстым.
І Тарау. Мердігерлік шартының жалпы сипаттамасы
1.1. Мердігерлік шарты ұғымы
Мердігерлік шартынан туындайтын құқықтық қатынастар жұмыс орындау
бойынша міндеттемелерге жатады. Солардың көмегімен, белгілі бір тұлғаның
(тұлғалардың) жұмысының нәтижесі тиісті ақшалай құндылыққа айырбасталады.
Экономикалық тұрғыда мердігерлік бұл қызмет, оның нәтижесі заттай
мінезде болып келеді (белгілі мүлік пайда болады). Одан басқа, орындалатын
жұмыстардың өзге де (зат емес) нәтижелері болуы мүмкін бірақ бұл
мердігерлік қатынастардың мәнісін жоққа шығармайды, себебі оларда қол
жететін нәтижелермен қатар белгілі қызметтің өзіде (оның барысы) маңызды
болып келеді. Осы қызметті негізінен (жалпылама) онды (пайдалы) қызмет теп
мінездеуге болады, сондықтан мердігерлік шартарында тараптардың өзге
қатынастарымен бірге жүзеге асырылатын қызметте реттеледі.
Жұмыс атқаратын тұлғаның қызметі жалпы түрде реттеледі, өйіткені ол
тұлға мердігерлік шарттың жағдайларына сәйкес жұмыстың толық орындалуына
жауапты болады. Осымен қатар, құқықтық реттеу, егер ол заттық сипатта
болса, тұлғаның қызметінің нәтижесінде оны беру бойынша міндетті де
қамтиды. Сондықтан мердігерлік шартты бұрын қарастырылған шарттардан
көрсетілген қызметті реттеу бойынша ережелерімен елеулі ерекшеленсе де,
жасалған мүліктің өзі және оны беру сұрақтары туралы айтсақ, онда
мердігерлік шартының тараптардың құқықтары мен міндеттері бойынша сатып алу
– сату шартымен ортақтығы болып келетінін тануымыз мүмкін. Азаматтық
құқықтық әдебиеттер еңбек және мердігерлік қатынастардың жақындығы жөнінде
айтылады. Бірақ негізінен мердігерлік қатынастарды сатып алу- сату және
еңбек қатынастарынан айруға болады. Айырмашылықтары олардың әрқайсыларының
қатысушыларының құқықтары және міндеттері жүзеге асырылатын шарттардың
мазмұнынан айқын көрінеді.
Мердігіерлік шарты бойынша бір тарап (мердігер) екінші тараптың
(тапсырысшының) тапсырмасы бойынша белгілі бір жұмысты атқаруға және
белгіленген мерзімде оның нәтижесін тапсырысшыға өткізуге міндетті, ал
тапсырысшы жұмыс нәтижесін қабылдап алуға және оған ақы төлеуге (жұмыстың
бағасын төлеуге) міндетті.
Мердігерлік шартты консенсуалды ақылы және өзара шарт. Жұмысты орындау
үшін белгілі уақыт керек, сондықтан мердігерлік шарт бойынша шарт жасалу
кезі және оның орындалу кезі сәйкес келмеуі мүмкін. Өз кезегінде бұл оларға
тәуелділікке мердігердің жұмыс орындары қойылатын мерзімдерге әсер етеді.
Кейбір мердігерлік шарттардың орындалуы және жасалуы бір уақытта болуы
мүмкін, мысалы, суретке түсіру шарттары тез фотосуреттер дайындауымен
байланысты медігерлік осындай мерзімдерінің ерекшелігі олардың барынша
қысқалығы болады, және осы медігерлік жасайтын шарттың тапсырысшының
себептенуші негізінде болуы мүмкін.
Медігерлікке арналған нормалар, көбінесе Қазақстан Республикасның
Азаматтың кодексінде (616-683-б) ұстанылып келеді. Одан басқа Қазақстан
Республикасыда халыққа тұрмыстық қызмет ету, Қазақстан Республикасыныңм
мемлекеттік комитетінің 22.09.1996 ж. №9-7 қаулысымен бекітілген, құнды
және антимонопольды саясат туралы тәртіптерінде қолданылады. Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінің Ерекше бөлімін қабылданғаннан кейін
құрылыс аясында мердігерлік қатынастарда бұрын қолданған, Қазақстан
Республикасының құрылыс министрлігінің 3 наурыз, 1994. №5-5 үкімімен
бекітілген, Қазақстан Республикасының күрделі құрылыста мердігерлік
шарттарының уақытша тәртіптері, Қазақстан Республикасының Құрылыс
Министрлігінің 30.06.1994 ж. №7-5 Қаулысымен бекітілген, бас
мердігіерлердің ұйымдарының қосалқы мердігерлік қатынастарымен өзара
қатынастарының ережелері күшін жойды.
Азаматтық заңнамада мердігерлік қатынастарының түрлерінің ең маңызы
және ерекше белгілері барлары реттелген. Мердігерлік шартының түрлі
сипаттамасына мыналар кіреді: 1) тұрмыстық мердігерлік; 2) құрылыс
мердігерлігі; 3) жобалау немесе іздестіру жұмыстарына мердігерлік; 4)
ғылыми- зерттеу, тәжірибелік- конструкторлық және технологиялық жұмыстарға
мердігерлік. Оларға азаматтық кодексетгі мердігерлік қатынастарды реттеуге
арналған тарауында жеке парагрофтар арналған. Мердігерлік шартының
жекеленген түрлеріне егер Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің
бұл түрлері туралы ережелерінде өзгеше белгіленбесе мердігерлік туралы
жалпы ережелерде (нормалар) қолданылады.
1.2. Мердігерлік шартының субъектілері мен объектілері.
Мердігерлік шартның тараптары болып мердігер және тапсырысшы болып
табылады.
Тапсырысшы – екінші тарапқа- мердігерге шарт бойынша келсілген белгілі
– бір жұмысты орындауға тапсыратын тұлға. Тапсырысшы ретінде азаматтық-
құқықтық қатынастарының кез келген тұлғасы бола алады. Мердігерлік
шарттарда мемлекеттің қатысу ерекшеліктері жеке заң актілерімен
белгіленген, мысалы Қазақстан Республикасының Көлік және коммуникация
министрлігінің 18.01.1998ж. №123 бұйрығымен бекітілген, жол жұмыстары
жайындағы конкурстарды (мердігерлік саудалар) ұйымдастыру және өткізу
тәртібінің ережелері.
Мердігер – шарт бойынша белгілі бір жұмысты орындауға міндеттенетін
тұлға, көбінесе кәсіпкерлік қызметінің субъектісі, жеке тұлға немес жеке
кәсіпкер, коммерциялық заңды тұлға. Бір ретті (жүйелі емес) негізде
мердігерлік жұмысты кез келген әрекет қабілеттілігі бар жеке тұлға атқара
алады. Кейбір жайғдайларда, Лиензиялау туралы 17.04.1995 ж. Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес, (содан кейінгі өзгерістер мен
толықтырулармен) мердігерлердің қызметі лицензиялануы тиіс. Мысалы, жобалау
– іздестіру, құрылыс – монтаждық жұмыстары ж.б. лицензиялануы керек.
Кейбір жұмыстарды орындау үшін арнайы дағды, дәрежелі мамандық қажет.
Сондықтан мердігер, мердігерлік шартты жалпы жасап, шартты орындауға басқа
тұлғаларды тартуға құқылы. Бұл мердігер болып заңды да және жеке де
тұлғалар қатысатын мердігерлік шарттарында мүмкін.
Бүкіл жұмыстың мөлшерін орындауға алғашқы шарт жасаған және басқа
тұлғаларды тартқан тұлағ абс мердігер деп аталады (ҚР АК 119-б. 1-т).
Тартылған тұлға (тұлғалар) қосалқы мердігер болып табылады. Алғашқы
мердігер оның алдында тапсырысшы болады. Жалпы тәртіп бойынша қосалқы
мердігерлік шартты жасауға тапсырысшының келісімінң керегі жоқ. Бас
мердігер тапсырысшының алдында мердігерлік шартын толығынан орындалуына
жауапты болады.
Бас мердігердің келісімімен тапсырысшы жекеленген жұмыстарды орындауға
үшінші тұлғалармен шарт жасаауға құқылы. Мердігерлердің келісімі барлық
жұмыс орындайтын тұлғалардың іс- әрекеттероін үйлестіру қажет болғасын
талап етіледі, болмаса бас мердігердің құқықтарымен мүдделері тікелей немес
жанама зиян шегуі мүмкін. Алғашқы мердігер және үшінші тұлға тапсырысшының
алдында іс жүзінде ортақ ( немесе үлесті) борышкерлер болып келеді, себебі
олардың жасаған барлық әрекеттеріне (орындаған жұмыстарына) жұмыстың ақырғы
нәтижесіде байланысты болады. Құқытық мағанада әрине олар бөлек бір –біріне
байланысты (тәуелді) емес құқықтық қатынастардың субъектілері, үйіткені
олардыің әрқайсысын бөлек (дербес) мердігерлік шарттары жасалады.
Тапсырысшы ең басында бірнеше тұлғалармен бір шарт жасау мүмкін осы
жағдайда көптіліг орын алған міндеттемелік құқықтық қатынас пайда болады.
Жоғарыда сипатталған және осы жағдайлардың кейбір айырмашылықтары орын
алады. Бір мердігерлік шартын жасаудың себебі болып міндеттеме затының
бөлінбейтіні келуі мүмкін (ҚР АК 287 бабының 1 тармағы), сондықтан
мердігерлік, кәсіпкерлік қызметімен байланысты болуы себебінен бірнеше
боыршкер тапсырысшының алдында ортақтасқан борышкерлер болып келе алады.
(ҚР АК 287 бабы, 2 тармағы).
Бірнеше мердігерлер өзара қосымша (акцессорлық) келісімдер жасауы
мүмкін және олардың мәні де төмен емес, өйткені оларсыз жұмыстарды орндау
тәртібінде түсінішпеушіліктер пайда болуы мүмкін. Басқа жағынан,
акцессорлық (қосымша) келісімдер, олар аталғандай мәселелерді
көмектесетініне қарамастан, өзге тұрғыдағы мәселелердің пайда болуына
әкелуі мүмкін. Басқа жағынан акцессорлық (қосымша) келісімдер, олар
аталғандай мәселелерді шешуге көмектесетініне қарамастан, өзге тұрғыдағы
мәселелердің пайда болуына әкелуі мүмкін. Ю.Г.Басин мынадай мысал
келтіреді: Төрелік сот тәжрибесінде үш жеке орындаушы тапсырысшы үшін ортақ
төлем ақыны алып бір жұмысты орындауға келіскен соң пайда болған дау орнын
алады. Алғашқы (негізгі) шартты жасасқан соң мерлігірелер алынатын ақыны
өзара бөлуге байланысты келісім жасасқан болатын. Көп кешікпей, тапсырысшы
мердігерлердің біреунің қызметінен бас тартқан бірақ сол мердігер басқа
мердігерлерден соманың 35 пайызын құрайтын өз үлесін беруді талап еткен.
Бұны ол ақыны бөлу туралы мердігерлердің өзара келісіміне сүйеніп жасаған
және шарт бойынша төлемақыны бөлу туралы келісімде сол шарттың біреуге
қатысты тоқтатудың салдары қарастырылмағанға сілтенген.
Келтірілген мысалды талдай отырп бұндай талаптарды, олар ақыны бөлу
туралы акцессорлық келісімге негізделген соң негізгі шарт тиісті бөлігінде
тоқтатылғасын негізді деп тануға болады1. Қосымша мердігерлер өзара
келісімдермен тапсырысшының құқықтық жағдайын өзгерте ала алмайтыны туралы
қорытынды жасай аламыз. Мердігерлік шартымен нысанасы- бұл мердігер мен
орындаған жұмыстың нәтижесі. Мердігерліктің нәтижесі әрқашан олармен жұмыс
жүргізілетін белгілі заттармен, матералдармен байланысты, оларда өзінің
бейнеленуін табады.
Мысалы, бұл мүліктің құнын көбейтетін күрделі жөндеу, тек заттың
тиісті халін қалпына келтіретін ағымды жөндеу болуы мүмкін. Сол сияқты
кейбір өзге жұмыстарда мыаслы, көгал алаңдарды қию, киімдерді химиялық
тазалау, мүліктің тиісті күйін қалыпқа келтіруге және оны күтіп ұстауға
бағытталған.
Мердігерлік жұмыстар кезінде мердігерлік қызметінің өзі де
реттелінеді. Кейбір жағдайларда мердігерлер мердігерлік жұмыстарды өзі
орындауға міндеттенеді. Тапсырысшы жұмыстың жүргізілуін бақылай алады,
демек оларды орындауға қойылатын белгілі талаптар да бар. Бақылау жасалмаса
мердігер жұмысты орындау технологиясынан ауытқып кетуі, материалдарды
арзанға ауыстыруы мүмкін және т.б. бұзушылықтарға жол беруі мүмкін.
Мердігер бұзушылықтарының нәтижесі көрінбеуі де мүмкін, кейде олар оларға
қатысты наразылық ұсыну мерзімдерінің шегінде анықталмауы мүмкін.
Мердігердің қызметінің өзі реттелетінін растайтын келтіргеннен өзге де
мысалдарды келтіруге болады. Жалпы аталған қызметтік реттелуі жұмыстың
соңғы нәтижесіне де өз әсерін тигізетіні түсінікті.
Шарттың бағасы орындалған жұмыстың құнына сәйкес келуі керек. Баға әр
кезде ақша сомасымен белгіленеді, бірақ төлеудің нысандары әртүрлі болуы
мүмкін. Мердігерлік шартында орындалатын жұмыстың бағасы немесе оны анықтау
тәсілдері көрсетіледі. Шартта мұндай нұсқаулар болмаған және тараптар баға
туралы келісімге келмеген жағдайда бағаны, әдетте осыған ұқсас жұмыстарға
қолданылатын бағаларды негізге алу арқылы сот белгілейді. Бағаны есептеу
үшін, тараптарға келтірілген шығындар ескерілуі қажет. Егер, шарт негізінде
орындалатын жұмыстың күрделі құрамы болса, яғни сол жұмыстың өзі бірнеше
олардың түрінен құрылса, бірнеше кезеңдерді қамтыса және т.б. жұмыстың
бағасы смета жасау жолымен белгіленуі мүмкін. Смета бұл мердігерлік шарты
бойынша орындалатын ьарлық жұмыстың құнын жұмсалатын материалдарды (олардың
құнын) анықтайтын құжат.
Мердігер жұмыстың және материалдардың құндары жөнінде біліктілеу
болған соң смета көбінесе онымен дайындалады. Сонымен қатар, тапсырысшының
өзінің де сметаны жасауына шек қойылмайды. Мердігермен жасаған смета,
тапсырысшымен бекітіледі және шарттың ажырамас бөлігіне айналады. Өз
кезегінде тапсырысшы дайындаған смета мердігердің келісімін талап етеді.
Жалпы смета жөнінде келісуде оны шартты жасасу тәртібімен салыстырған
ешқандай жаңалық жоқ.
Смета шамалас және тұрақты болуы мүмкін. Мердігер тұрақты сметаны
көбейтуді талап ете алмайды, ал тапсырысша оның азайтылуын талап ете
алмайды. Тұрақты сметаны біржақты өзгертуді құқық шартты жасау кезінде
орындалуға тиіс жұмыстардың толық көлемін немес бұл үшін қажетті шығындарды
анықтау мүмкін болмасады пайда болмайды. Шарт жасасқаннан кейін мердігер
беруге тиісті материалдармен жабдықтардың сондай-ақ оған үшінші тұлғалар
көрсететін қызметтердің құны едеуір өскен кезде мердігердің белгіленген
бағаны (сметаны) көбейтуді талап ету құқығына иеленеді. Егер тапсырысшы
осымен байланысты талаптарды орындаудан бас тартса, онда мердігердің шартты
бұзуды талап ету құқығы пайда болады.
Шамалас сметеның ерекшелігі, оны қарастырған жағдайда мердігер өзі
шығындарының көлемін оларды аздап көбейту жағына өзгерте алады. Жұмыстың
шамамен белгіленген бағасын (шамалас сметаны) елеулі өсіру қажет бола
қалса, бұл туралы тапсырысшыға уақытылы ескертуге және жұмысты тоқтата
тұруға міндетті. Қандай болсада қосымша жұмыстарды орындау керектігі
анықталғасын немесе материалдарға үшінші тұлғалардың қызметтерінің бағалары
өссе, осындай қажеттілік болуы мүмкін. Бағаын елеулі өсіруге келіспеген
тапсырысшы шарттан бас тартуға құқылы. Мұндай жағдайда мердігер өзіне
тапсырысшыдан жұмыстың орындалған бөлігінің барысын төлеуді талап ете
алады. Шартта көрсетілген бағаны (сметаны) өсіру қажеттігі туралы
тапсырысшыға уақытылы ескертпеген мерлдігер жұмысқа шартта белгіленген
алғашқы баға бойынша ақытөлеу құқығын сақтай отырып, шартты орындауға
міндетті.
Мердігерлік шарттың мерзімдері мердігердің және тапсырысшының олардың
шарт бойынша міндеттерін атқаруға байланысты қызметінің (іс-әрекеттерінің )
уақыттық өлшемдерін анықтайды. Мысалы, тапсрысшы белгілі мерзімге
мердігерге материалдарды және жабдықтарды беруге міндетті. Ең жоғары мән
жұмыстың орындалуының мерзімдерінде болады, себебі мердігерлік шарттарының
ақырында орындалуы сол мерзімдерге тікелей тәуелді болады. Оның
аралығындағы жұмыс толығынан (аяқты түрде) жасалып бітуі тиіс уақыт кезеңі
мердігерлік шартының жалпы мерзімін құрайды. Онымен қатар шарттар жұмыстар
орындалуы үшін қарастырылған ақырғы мерзімдер де бекітіледі (ҚР АК 628 бабы
1-тармақ). Жұмыстың жекелеген кезеңдерінің аяқталу мерзімдері – аралық
мерзімдер де көзделуі мүмкін.
Аралық мерзімдер екі жақты қызмет атқарады. Бірінші жағынан, жұмыстың
орындалуына байланысты мердігердің қызметінің бірдей етіп бөлінуін
қамтамасыз етеді. Екінші жағынан, олар тапсырысшыға жұмысты орындалуын
бақылауын қамтамасыз етеді. Егер жұмыс жай, уақытылы емес орындалса және
оны белгіленген мерзімде аяқтау мүмкін еместігі айқын болса тапсырысшы
шарттан бас тартуға және келтірілген шығындарды өтеуді талап етуге құқылы.
Егер мердігерлік шартта мердігер бастапқы мерзімін бұзса, оны орындауға
уақытылы кіріспесе де осы нәтиже орын алады.
1.3. Тараптардың құқықтары және міндеттері.
Мердігер шартта келісілген жұмысты өзінің тәуекелімен орындауға
міндетті. Яғни мердігердің мойнында ол кәсиби субъект болған соң, оның
жұмысты орындамағандығына байланысты қолайсыз салдар болып келеді.
Мердігердің осы міндетінің мазмұны тапсырысшынң орын алған заңсыз мінез
құлығы ескеріліп тиісті дәрежеде өзгертілуі мүмкін. Оған жұмысты
орындамағаны үшін немес дұрыс орындамағаны үшін мердігерді жауапкершіліктен
босататын жағдайларда әсер ететді.
Мердігер жұмысты өз материалдарымен, күштерімен және құралдарымен
орындауға міндетті. Егер материал оынмен берілсе , ол тапсырысшының алдында
материалдардың сатушысы болып табылады және олардың тиісті сапасы үшін
жауапты болады. Жұмыстың өзі тапсырысшының тапсырмасы бойынша орындалады
және оған сәйкес болуы керек, яғни олдасапалы орындалуы керек. Мердігерлік
шарт бойынша орындалатын жұмыс заттарды сериалық жасауға жатқызылмайды,
сондықтан оның тиісті орындауының негізгі белгісі ретінде тапсырысшының
нұсқаулары болаып табылады. Мердігер мемлекеттік стандарттардың аясында
жасау технологиясының тәртіптерін сақтауға және нормативті- техникалық
құжаттарда көзделген талаптарды сақтауға міндетті. Осындай талптар бірінші
кезекте кәсіпкер ретінде жұмыс жасйтын мердігерлерге қолданылады (ҚР АК 632-
б. 2-т), бірақ кәсіпкер емес мердігердің де жұмыс орындау кезінде міндетті
қойылған талаптарынан шегінуіне құқығы жоқ, егер міндетті талаптарды
орындамаса оның қызметіне тиым салынуы тиіс. Бұл жаңа заттарды жасаумен
байланысты емес жұмыстарға да қатысты.
Егер жұмыстың сапасына қойылатын талаптар шартта белгіленбесе немесе
толық болмай шықса, онда басшылыққа ұқсас жұмыстарға қойылатын талаптар
негізі ретінде алынады. Мердігер белгіленген міндетті тлаптар мен
салыстырғанда сапаға қойылатын неғұрлым жоғары талаптарға сай келетін
жұмысты орындау шарт бойынша өзіне алуы мүмкін.
Мердігер пайдаланып жатқан жабдықтардың тиісті күйінде (түзеу) болуын
қамтамасыз етуге міндетті. Ол өзі жұмысты ұйымдастырады және тапсырысшыны
оның күделікті шаруашылық қызметіне кірісуіне құқығы жоқ. Егер шартта
өзгеше көзделмесе, мердігер үшінші тұлғалар құқықтарының ауыртпалығы жоқ
материалдармен құралдарды беруге міндетті.
Кейбір жағдайларда, мердігер жұмысты тапсырысшының материалдарымен де
орындайды. Сондықтан ол тапсырысшы берген материалдарды ұқыпты және есеппен
пайдалануына міндетті. Сонымен қатар, мердігер оларды дұрыс пайдалану үшін
жауапты болады. Жұмыс аяқталғанан кейін мердігер тапсырысшыға жұмыс алған
материалдар туралы есеп беруге міндетті. Егер материалдардың қалдықтары
болас мердігер олрды тапсырысшыға беруге міндетті. Мердігер тапсырысшының
келісімімен, қалған пайдаланылмаған материалдың құнына сәйке жұмыстың
бағасын кемітіп сол материалды өзінде қалдыруға құқылы.
Материалдарды тапсырсшы берген болса, мердігер сол материалдарды
сапасына қарай қабылдап алуға міндетті. Мердігер тапсырысшы берген
жабдықтарды, техникалық құжаттарды және өңдеуге берілген заттың өзінде
қабылдап (бағалауға) алуға жауапты болады. Тапсырысшының берген нұсқауларды
және тағы да басқа жұмыстың орындау жағдайларын, мердігер өзінің кәсіби
тәжрибесіне байланысты бағалайды.
Мердігер:
1) тапсырысшы берген материалдардың, жабдықтардың, техниокалық
құжаттаманың немес өңдеуге берілген заттың жарамсыздығы немес
сапасыздығы;
2) оның жұмысты атқару әдісі туралы нұсқаулармен орындаудан тапсырысшы
үшін болуы иқтимал қолайсыз салдарлар;
3) орындалатын жұмыс нәтижелерінің жарамдылығына немесе беріктігіне
қауіп туғызатын не оны мерзімінде аяқтауға мүмкіндік бермейтін
мердігерге қатысты емес өзге де мән жайлар аяқталған жағдайда
тапсырысшыға дереу ескертіп, одан нұсқау алғанға дейін жұмысты
тоқтата тұруға міндетті.
Осындай мән-жайлар туралы тапсырысшыға ескерпеген, не ескертуге жауап
алу үшін қисынды мерзімінің аяқталуын күтпестен немес жұмысты тоқтата тұру
туралы тапсырысшының уақытылы нұсқауны қарамастан жұмысты жалғастырған
мердігердің тапсырысшысы оған тиісті талаптар қойған кезде аталған аталған
мән- жайларға сілтеме жасауға құқығы жоқ (ҚР АК 628 бабы 2 тармағы). Осы
норманың мағынасы бойынша тапсырысшы мердігердің хабарлауына байланысты
жауапты қиснды мерзімнің ішінде беруі тиіс.
Егер мердігер белгіленген талптарыд сақтамай жұмысты тапсырысшының
берген сапасыз материалдардан орындаса, ол тек материалдардың кемшіліктерін
тиісті қабылдау кезінде анықтау мүмкін болмаған ретте ғана жауапкершіліктен
босатылуы мүмкін. Яғни, тапсырысшы берген материалдардың сапасын тиісті
бағаламауда мердігердің кінәсі болуы керек. Осыған байланысты, жұмыс
мердігердің материалынан орындалса, мердігерлік шартында тапсырысшының
кепілдігі көбірек болады, себебі материалдардықамтамасыз еткен мердігер
олардың сапасы үшін кінәсі барлығы немесе жоқтығына қарамастан жауапты
болады.
Мердігер тапсырысшысы берген мүліктің сақталуын қамтамасыз етуге
міндетті және мердігерлік шартты орындауға байланысты мердігердің иелігіне
өткен заттардың тапсырысшысы берген материалдардың өзге мүліктің
жабдықтардың сақталмағын үшін мердігер жауапты болады. Бұл жауапкершілік
мердігерлік шартының орындауына арналған мүлікке ғана емес мердігердің
иелігіне түскен басқа да мүлікке қатысты болады. Мысал қылып мердігерге
(оның жұмысшыларына) тынығу үшін бөлініп берілген бөлмелерді, жөндеу
кезінде оны алып кету қажеттілігі болмағн жиһазды және т.б. осындай мүлікті
айтуға болады. Осындай мүліктің сақталуын қамтамасыз етудің өлшемі болып,
әдетте орын алатын меншік иесінің өзінің шаруашылық ұқыптылығы келеді,
бірақ жұмыстарды орындау үшін арналған жабдықтармен материалдар туралы
айтатын болсақ, онда бұл жағдайда мердігердің кәсіби субъект ретінде
қараушылық дәрежесі жоғары болуы керек екенін танимыз. Кез- келген
жағдайда, егер мүлік сақтауды қамтамасыз ететін бр-арлық шараларды
қолданбаса, мердігер кінәлі болып табылады.
Мердігерде үндемеуге құқығы бар (ҚР АК 622-б). Бұған қатысты норма
заңнамада және бұрын ҚКСР АК –сында ол болмаған еді. Оны кірістеу
мердігердің тиымды шаруашылық жүргізуін қолдайды, себебі онда оның
қолдануына байланысты үнемдеуге тікелей мүліктік мүддесі пайда болады.
Үнемдеу материалдардың жұмсалуын азайтуда орындалатын жұмыстың өзінің құнын
азайтуда болып келеді. Үнемдеу әдеттегіге қарағанда шығындарды азайтатын,
жаңа технологияларды енгізетін мердігердің жоғары дәрежелі кәсіпқойлығының
салдарынан болады. Мердігердің нақты шығыны бағаны белгілеу (сметаны жасау)
кезінде септелгеннен кем болып шыққан жағдайда, егер тапсырысшы мердігер
алған үнем орындалған жұмыстың сапасына теріс әсер еткенін дәлелдей алмаса,
мердігер шартта (сметада) көзделген баға бойынша жұмысқа ақы алу құқығын
сақтайды.
Мердігерлік шарты мердігер алған үнемді тараптар арасыда бөлу көзделуі
мүмкін (ҚР АК 622-б. 2-тармақ). Осы жағдайда, апсырысшымен шарт бойынша
төленетін бға азаяды. Егер тапсырысшы жағынан үнемдеуге көмектесуі орын
алмаса бұл норманы қолдану ақыл ойға сиыспайтын болып келеді. Басқа
жағынан, нарықтық экономика жағдайында мердігердің қызметін пайдалану үшін,
оның тұрақты іскерлік атағы пайда болу үшін, үнемдеу туралы норманы қолдану
қосымша ынталандыру болуы мүмкін.
Мердігер тапсырысшыға жұмыстың нәтижесімен бірге, шарттың нысанасын
пайдалану немес өзгеше іске асыру үшін қажетті ақпаратты беруге міндетті.
Осы міндетті қарастыратын нормада Азаматтық кодексте жаңа болып келеді.
Мердігердің осы міндеті тағы шартты да көрсетілуі тиіс. Кейбір жағдайларда,
осы жұмыстың нәтижелерін шартта көрсетілген мақсаттарда пайдалану тиісті
ақпаратсыз мүмкін болмаса, онда сондай сипаттағы қпарат мердігердің осы
жөніндегі міндеті шартта бекітілмей-ақ берілуге тиіс болады. (ҚР АК 637-б).
Осындай ақпараттарда белгілі технологиялық схемалар, нұсқаулар,
түсініктемелер және т.б. жатады. Жалпы мердігердің ақпарат беру бойынша
міндеті мердігерлік нәтижесінің ерекшелігіне, жасалған бұйым арнайы күтімді
талап ететініне және т.б. себептерге байланысты болып келеді.
Қазақстан Республикасының Азаматық кодекс 638- бабы әрбір тарапқа
қарсы тараптың оның ақпаратпен азаматтық құқықтардың мүліктік объектісімен2
сияқты иеленуіне байланысты мүдделердің (құқықтарын) қамтамасыз ету міндеті
жүктеледі. Бір тарап шарт бойынша өзінің міндеттемесін атқарудың арқасында
басқа тараптан жаңа техникалық шешімдер мен білімдер туралы ақпарат алса,
сол ақпараты үшінші тұлғаларға өзге (қарсы) тараптың келісімінсіз бере
алмайды (бұл ақпараттың құрамына ноу-хауды қосқанда өнеркәсіптік меншіктің
барлық түрлері туралы ақпарат кіре алады). Мердігерлік шарты бойынша жалпы
тәртібінде құқықтық қорғауы болмайтын ақпарат және де тараптардың біреуінің
коммерциялық құпиясы болып келетін ақпарат та қорғалады. Осыдан ақпаратты
(барлық түрлерін) жарияламау міндеті тараптар оны шартта бекіткенше,
бекітпегеніне байланысты болып келеді, бірақ ақпараттарды пайдалану
тараптары мен тәртібі тараптардың келісімімен анықталады (ҚР АК 638 бап).
Мұндай ақпаратты пайдаланудың тәртібі мен талаптары тараптардың келісімімен
белгіленеді.
Мердігер жұмысты атқарған соң, оған тапсырысшы шартты орндау үшін
берген құралдарды қайтаруға міндетті. Сол сияқты тапсырысшы мердігер
жұмысты орындауға кіріспегені немес тым баяу орындағына немес орындалға
жұмыста елеулі және жойылуы мүмкін емес кемшіліктер болғаны себебінен
шартты бұзса (одан бас тартса), онда мердігер тапсырысшымен берілген
материалдарды, жабдықтарды өңдеу үшін берілген затты немесе өзге мүлікті
қайтаруға міндетті. Мүлік тапсырысшы көрсеткен тұлғасына қайтарылуы мүмкін.
Егер мүлікті қайтарып мүмкіндігі жоқ болса, мердігер материалдық құрал-
жабдықтарды және тапсырысшыдан алынған басқа мүліктің бағасын қайтаруға
міндетті (ҚР АК 639 бабы).
Тапсырысшыға мердігерге жәрдемдесу міндеттері жүктеледі. Бұл
тапсырысшы мердігермен бірге белгілі бір жұмыстың бөлігін істеу керектігін
білдірмейді. Жұмыс мердігердің қамқорлығымен орындалса, онда тапсырысшының
материалдарды беру міндеті болмайды.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 629 бабының мағынасы
бойынша, тапсырысшы мердігердің міндетін тиісті орындауға қажетті
ұйымдастру шараларын жүзеге асыруы керес, егер осы шаралар тапсырысшының
әрекеттеріне байланысты болса. Мысалы тапсырысшы салынып жатқан объектіге
жолды тазалауға, тиісті мерзімді, егер бұл шартта қарастырылса,
жабдықтарды, бөлмелерді (жайларды) беруге міндетті. Мердігерге көмектесу
міндеті тапсырысшы оған жұмыстарды орындаудың бұдын бұрын бекітілген
тәртібін қайта құруды талап етпеу керек екенін, оған жұмыстың орындалуында
өзге кедергі жасамау керек екенін, керісінше онымен ынтымақтастықта болу
керек екенін білдіреді. Тапсырысшы осы міндеттерін орындамаған жағдайда,
мердігер зиянды, соның ішінде жұмыстың тоқтап қалуына, жұмысты орындаудың
мерзімдерінің өзгеруіне немес юұмыс бағасы көбеюіне байланысты келтірілген
шығындарды (қосымша шығындарды) өтеуді талап етуге толық құқылы. Егер
мердігерлік шарты бойынша жұмысты орындау тапсырысшының әрекеттерінің
(қателіктерінң) мүмкін болмай қалса, мердігер жұмыстың орындалған көлеміне
сәйкес келетін мөлшерде жұмыс үшін ақыны алу құқығын сақтап қалады.
Тапсырысшы мердігер жасаған жұмысты қабылдап оған ақы төлеуге
міндетті. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 630-бабында
жұмысты қабылдау тәртібі реттелген және ол шартта да көрсетілуі мүмкін.
Жасалған жұмысты қабылдау шартта көрсетілген мерзімде егер сол мерзімдер
шартта қарастырылмаса, онда қабылдау қисынды мерзімдерде жүргізіледі.
Қабылдауға жұмыс нәтижелерін тексеру кіреді. Егер жаңа зат жасалынса немес
бір затты жөндеу, оны жақсарту жүргізілсе қабылдау міндеті затын иелікке
алу бойынша іс жүзіндегі әрекеттерді де өз құрамына енгізеді. Орындалған
жұмысты қабылдаудың мерзімін өткізіп алу меншік құқығы жаңадан жасалған
(қайта өңделген) затқа тапсырысшыға затты беру орын алғанда өтетініне
әкеледі. (ҚР АК 630-б. 8-т.). Сілтеме жасалған норманың мәтінінде біздің
ойымызша қателік бар, себебі жұмыс нәтижесін қабылдап алу мерзімін өткізіп
алу тапсырысшыға меншік құқығы өту сәтін анықтауға байланысты болуы тиіс
емес (меншік құқығы онсыз да жалпы тәртіп бойынша тапсырысшыға оған зат
берілгеннін өтеді), мерзімді өтікізіп алған несие берушіде (тапсырысшыда)
осының салдарынан болған барлық қолайсыз нәтижелер (тәуекелдер) оның
қабылдау мерзімін өткізіп алудағы кінәсі болмаса, онда ол мүлікті
қабылдауға міндетті болған және оны қабылдаған сәттер арасындағы уақыт
ралығындағы мүлікті күтіп ұстау бойынша, шығындарда оған жүктелетіне (ол
сол шығындарды өтеге міндетті болатынына) әкеледі.
Тапсырысшы жұмысты нашарлатқан шарттан ауытқуларды немесе жұмыстағы
өзге кемістіктерді анықтаса, онда ол бұл туралы дереу мердігерге хабарлауы
тиіс. болашақта тапсырыс беруші қабылдау сәтінде анықталған кемістіктерді
жою туралы талап қоймақ болса, онда кемістіктер қабылдауды куәландыратын
актіде немес өзге құжаттарда көрсетілсе ғана, ол соларға сілтеме жасай
алады. Осы қойылатын талапты ескерсек, бюіз мердігерлік жөніндегі нормалар
мердігердік шартының нысанасын қабылдау бойынша сатып алу- сату шартына
(оның нормаларына қарағанда) қатаңдау талаптар бекітетінін айта аламыз.
Егер тапсырысшы жұмыстың нәтижесін тексеріссіз қабылдаса, онда ол
қабылдаудың кәдімгі болып келетін тәсілдерін қолданғанда анықталуы мүмкін
болған кемістіктерге (айқын кемістіктерге) сілтеме жасау құқығынан
айырылады. Егер тапсырысшы жұмыс нәтижелерін қарап қабылдағаннан кейін
қарапайымы қарағанда көрінбейтіндей кемістіктерді (жасырын кемшіліктерді)
сол сияқты оларды мердігер қасақана жасырған кемістіктерді анықтаса, онда
тапсырысшы бұл туралы мердігерге қисынды мерзімде хабарлауға міндетті.
Тапсрсшы мердігерге оның орындаған жұмысының кемшіліктері туралы
хабарлаудың ең ақырғы мерзімі кемшіліктер табылғанан, яғни жұмыс нәтижесі
қабылдағаннан кейін бір жылды құрайды. Мердігерге ғимараттардың,
құрылыстардың кемістіктері туралы немесе мердігер қасақана жасырған
кемістіктер туралы хабарлаудың ең ақырғы мерзімі үш жылды құрайды.
Көрсетілген мерзімдерді кепілдік мерзімдері ретіндебағалауға болады.
Аталған мерзімдер заң актілерімен немесе шарттармен ұзартылуы мүмкін. Сапа
кепілдігі, егер шартпен өзгеше қарастырылмаса, жұмыс нәтижесінің барлық
құрамаларына тарайды. (ҚР АК 633 бабы 2-тармағы). Егер мердігерлік шартында
бұл өзгеше көзделмесе, кепілдік мерзімі тапсырысшы жұмыс нәтижелерін
қабылдағаннан кейін бастап немес тапсырысшы оларды қабылдауы керек сәттен
кейін бастап есептеледі.
Егер тапсырысшы мен мердігер арасында жасалған жұмыс кемшіліктері
немес оның себептері туралы тартыс болса, олардың әрқайсысының талабы
бойынша сараптама жүргізілуі мүмкін. Сараптау шығындарын мердігер өтейді.
Егер сараптау шарт бұзылмаған деп тапса немес мердігердің жасаған іс-
әрекеттерінің және табылған кемшіліктердің өзара байланысы жоқ деп тапса
мердігер осы шығындардан босатылады. (ҚР АК 630 бабы 6-тармағы). Бұл
жағдайларда шығындарды кім сараптау жүргізуді қаласа, сол өтейді. Егер
сараптауды тараптар келісімімен жүргізсе, онда екі жақ тең шығынды өтейді.
Жасалған жұмысқа ақы төлеу міндеті – тапсырысшының негізігі міндеті.
Бұл міндет жалпы тәртіп бойынша мердігер жасаған жұмысты толығнан тапсырған
соң орындалуы тиіс. шартта алдын- ала жұмысқа ақы төлеу немесе жеке жұмыс
кезеңдерінде ақы төлеу міндеті қарастырылуы мүмкін. Ақы төлену үшін жұмыс
уақытылы орындалуы керек. Жұмыс мерзімінен бұрын аяқталса, оған алдын алу
құқығы алдын ала төлеу тараптар келісіміне бұрын кірсе, немесе тапсырысшы
содан соң алдын ала төлеуге келіссе пайда болады. Афанс төлемін жасау немес
кепіл пұл беру осылар шарттарда немес заңнамада қарастырылған жағдайларда
ғана жүзеге асырылады. Афанс төлемінің кепіл пұлдың мөлшеріде шарттармен
немесе заңнамамен анықталады.
Мердігерге тапсырысшыға қатысты құқықтарын өз бетімен қорғау құқығы
беріледі. (ҚР АК 9-бабы, 3-тармақ). Бұл құқық затты ұстап қалу құқығы болып
келеді (ҚР АК 624 бабы).
Тапсырысшы белгіленген бағаны немесе шартпен белгіленген өзге сомманы
төлеу міндетін орындамаса, мердігер шарт нысанасын (жұмыс нәтижесін)
орындамағанымен байланысты ұстап қалумен қатар тапсырысшыға тиісілі құрал –
жабдықтарын да, жұмысты орындау үшін берілген пайдаланылмаған материалдар
қалдығын да және тапсырысшының өзге мүліктерін тапсырысшы керекті ақша
сумасын төлегенше бермеуге құқылы. Бұл құқық шартта қаралмаса да жүзеге
асырыла береді.
Бұндай жағдайлар шартта қаралса, тапсырысшығада сондай құқық беріледі,
ол мердігерге тиісілі сиақы мөдшерінен өз уақыты анықталған кемшіліктерді
жоюға арналған шығындарды өтеу үшін ұстап қалуға құқылы.
Егер тапсырысшы жасалған жұмыс нәтижесін қабылдауды жалтарып, жұмыс
үшін төленбесе мердігер жұмыс нәтижесін өз бетімен сатуға (өткізуге) құқылы
болады. Бұл тапсырысшы жұмысын қабылдау уақыты өтіп кетокеннен кейін бір
айдан соң және тапсырысшыға екі рет ескертілгеннен кейін жүзеге асады.
Мердігер жасалған жұмыс нәтижелері егер шартта басқаша қарастырылмаса
сатады, өзіне тиісілі ақысын алып қалғанын егер шартпен өзгешелік
көзделмесе тапсырысшы депозитіне салады.
Мердігерлік шарты бойынша тараптарда тиісті көлемде тәуекелдер болып
келеді. Егер шертта немес заң актілерінде өзгеше көзделмесе мүліктің
кездейсоқ жойылуының немесе бүлінуінің тәуекелін шарт бойынша келісілген
жұмысты тапсырудың мерзімі келгенше мердігер көтереді. Егер мердігерлік
заты тапсырылғанға дейін кездейсоқ жойылса немес жұмысты аяқтау мүмкіндігі
болмаса, онда тараптар кінәсі болмаса, медігердің жасалған жұмысқа ақы
төлеуді талп етуге құқығы болмайды. Яғни жұмыстар орындалмауның тәуекелі
барлық жағдайда мердігерге жүктеледі. Затты қабылдауды немесе берудің
мерзімін өткізу алу болса егер шартта немесе заңда басқаша көзделмесе
тәуекел мерзімді өткізіп алған тарапта болады. Сондықтан тапсырысшы затты
қабылдаудың мерзімін өткізіп алса мердігер сияқы алу құқығын сақтайды.
Мердігерлік шарттағы траптардың арасындағы тәуекелдердің қайта
бөлінуіне әкелетін жағдайлардан тараптардың біреуінің кінәлі іс -
әрекеттері болатын жағдайларды айыра білу қажет. Мысалы тапсырысшының
кінәсі болуы мүмкін. Егер мердігерлік затының жойылуы немесе жұмысты
орындаудың мүмкінсіздігі тапсырысшы берген материалдың сапасыздығынан
болса, немесе оның берген жұмысты орындау туралы нұсқауына байланысты болса
және осының салдары туралы мердігер алдын ала ескерсе, онда мердігер
орындалған жұмыс үшін ақы алу құқықығын сақтап қала береді.
1.4. Мердігерлік шарты бойынша жауапкершілік
Мердігерлік шарты бойынша жауапкершілік өзінің міндеттерін орындамаған
немесе тиісіті орындамаған шартт тараптарының біріуінің кінәлі жүріс
тұрысының салдары болып келеді. Егер мердігерлік шартынүдағы
міндеттемелердің кәсіпкерлік сипаты болса немесе осы шартта арнайы
көзделсе, тарап шарт бойынша міндеттемісн тиісілі орындамауы үшін оған
кінәсіз жаупкершілік жүктеледі. Жауапкершіліктің жмөлшері Азаматтық
заңнамамен немесе шартпен белгіленеді, әдетте зиянды өтеу міндеті атқарады.
Көбінесе, залал егер жұмысты мердігер жұмысты нашарлататын ауытқулар мен
немесе оны шартт көзделген не шартта тиісті ережелер болмаған кезедегі-
әдеттегі пайдалану үшін оларды жарамсыз ететін өзге де кемшіліктермен
орындаса тапсырысшыға келтіріледі.
Осыған қарай, Азаматтық кодексте жұмысты сапасыз орындауы үшін
мердігердің жауапкершілігі көзделген (635 б). оның нормалары мердігер –
бұзушыға жаупкершілік туралы жалпы нормалармен жүктелетін қолайсыз
нәтижелермен бірге тапсырысшыға өзінің құқытарын арнайы тәртіпте қалпына
келтіру мүмкіншілігін береді. Тапсырысшы өз таңдауы бойынша мердігерден:
1) қисынды мерзімде жұмыстың кемшіліктерін өтемсіз жоюды;
2) жүмыс үшін белгіленген бағаны тиісті мөлшерде азайтуды талап етуге
құқылы.
Осымен бірге тапсырысшы кемшіліктердің өзінің қаражаттарымен мысалы,
басқа мердігерді жалдау жолымен жоюы мүмкін. Бұл үшін мердігерлік шартында
тапсырысшының жұмыстың кемшілігін өз іс әрекеттерімен жою құқығы көзделуі
керек.
Мердігер өзі жауап беретін жұмыстың кемшіліктерін жоюдың орнына,
тапсырысшыға орындаудың мерзімін өткізіп алу арқылы келтірген зиянды өтей
отырып, жұмысты тегін қайта орындауға құқылы. Бұл жағдайда тапсырысшы, егер
жұмыс сипаты бойынша ондай қайтарып беру мүмкін болса, оған бұрын
тапсырылған жұмыс нәтижесін мердігерге қайтарып беруге міндетті.
Сонымен қатар, егер жұмыста шарттың талаптарынан ауытқу немесе
жұмыстың өзге де кемшіліктері елеулі болғанда және жоюға келмейтін болса не
анықталған кемшіліктер тапсырысшы белгілеген қисынды мерзімде жойылмаса,
тапсырысшы шарттан бас тартуға және келтірілген залалды өтеуді талап етуге
құқылы.
Кейбір жағдайларда, жұмысты орындау жоғарлаған қауіп-қатермен
(тәуекелмен) байланысты болса, шартта белгілі бір кемшіліктері үшін
мердігерді жауаптылықтан босату көзделуі мүмкін.
Шартты бұзғаны үшін мердігерді жауапкершілікке тартудың тәжірибелік
мүмкіншілігі талап қою мерзімін сақтауға байланысты болып келеді.
Мердігерлік шарттан талаптарға талап қоюдың жалпы – үш жылдық мерзімдері
тарайды.
Мердігерлік шарт бойынша орындалған жұмыс сапасының лайықсыз болуынан
туындаған кемшіліктер туралы талап бойынша талап қою мерзімі, олартуралы
тиісті мерзім шегінде тапсырысшы мердігерге хабарлаған болса, кемістіктер
анықталған күннен өз ағымын бастайды.
2 Тарау. Мердігерлік шартының жекелеген түрлері.
2.1. Тұрмыстық мердігерлік.
Бұл шарт мердігердің тұрғындарға қызмет көрсету аясындағы қатнастарды
реттейді. Ол арқылы азаматтар бөлшектеп сатып алу-сату шарттарды жасасып
иелене алмайтын заттарға иелене алады, сол сияқты тұрмыстық мердігерлік
шарты бойнша олардың нәтижесі зат болып келмейтін жұмыстар орындалады.
Мысалы: косметика салондарының шаштарздар, моншалар, шеберханалар, және
т.б. қызмет көрсетуі осы сипатта болады. Тұрмыстық мердігерлік қатнасында
бөлшектеп сатып алу-сату шартына секілді бір тарабы болып тұтынушы
қатысады.
Тұрмыстық мердігерлік Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің
640-650 баптарымен реттеледі. Сонымен бірге Қазақ КСР Тұтынушылардың
құқығын қорғау туралы заңы қолданылады. Тұрмыстық мердігерлік
қатнастарының белгілі бөлігі 1996 жылғы 20 қыркүйектегі №97 баға және
антимонополиялық саясаты бойынша, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
комитетінің Қаулысымен бекітілген тұрғынларға тұрмыстық қызмет көрсету
Ережесімен реттеледі. Тұрмыстық мердігерлік шарты ерекшелігінің үлкен
бөлігі оны тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыыруда болатын арнайы
мақсатының салдарынан болып келеді. Бөлшектеп сатып алу сатуда сатып алушы
қалай қорғалса, тұрмыстық мердігерлік қатнастарында тұтынушы сол шекте
қорғалады. Тұтынушылардың құқықтық жағдайын анықтайтын бірқатар нормалар
Азаматтық кодекстің өзінде де бар.
Тұрмыстық мердігерлік шарты бойынша, кәсінкерлік қызметті жүзеге
асырушы мердігер тапсырысшының тапсырысы бойнша, тапсырысшының тұрмыстық
немесе басқа да жеке қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған белгілі-бір
жұмысты орындауға міндеттенеді, ал тапсырысшы жұмыстың нәтижесін қабылдап
алуға және оған ақы төлеуге міндеттенеді.
Тұрмыстық мердігерлік шарты жария шарттарға жатады. Сонымен бірге бұл
шарт консенсуалды, өзара және қайтарымды болады.
Тұрмыстық мердігерлік шартының нысаны. Жалпы ереже бойынша егер заң
актілеріне немесе шартта, оның ішінде формуляр ережелерінде тапсырысшы
қосатын өзге де стандартты нысандарда басқаша көзделмесе, тұрмыстық
мердігерлік шарты мердігердің тапсырысшыға түбірек немесе шарттың
жасалғандығын растайтын өзге құжаттар берген кезден бастап тиісті нысанда
жасалған болып септеледі.
Жұмысты орындауға берілген тапсырыста (шартқа немесе бекітілген
нысандағы құжатта) мыналар көрсетілуі тиіс: орындаушының заңды мекен-жайы;
тапсырысшының тегі және аты оның мекен-жайы және телефоны; тапсырыс
қабылдаған мерзім, тапсырысты орындаудың басталу және аяқталу мерзімі,
аванс сомасы (толық сомасы), тапсырыс қабылдаған және өткізген тұлғалардың
қолы, қызмет көрсету (жұмыс) түрлері, орындаушы мен тұтынушының
материялдарының (заттарының) толық тізімі, бағасы және саны (қанша
материалдар жұмыс орындау үшін қажет екені көрсетіледі), жөндеуге берілген
заттың зауыттың нөмірі және өзге де реквизиттер. Түбіртектегі бұндай толық
ақпарат болуына талаптар тұрмыстық мердігерлік шарты жазбаша нысанда
жасалатынын білдіреді. Алайда тапсырысшыда аталған құжаттардың болмауы оны
шарттың жасалу фактісін немесе оның ережелерін растауда куәгерлік аяқтарға
сілтеме жасау құқығынан айырмайды.
Жоғырыда аталғанның барлығын тұрмыстық мердігерлік шартының міндетті
талабы (елеулі жағдайлары) деп қарастыру керек емес. Онда, жалпы мәндегі
нормаларға сәйкес жасалатын мердігерлік шартында да сияқты елеулі
жағдайларға нысана (орындалатын жұмыс туралы) және жұмысты орындау
мерзімдері туралы жағдайлар жатады.
Тұрмыстық мердігерлік шарттары ауызша нысанда да жасалуы мүмкін. Және
жетон, талон, кассалық түбіртек және тағы басқаларды берумен расталуы
мүмкін. Барлық жағдайда да затт дайындауға тапсырыс, тұтынушының немес
мердігердің эскизі бойынша немес үлгілері бойынша қабылданады. Оның қолымен
(қол ққоюмен) расталатын тұтынушының қалауы бойынша және осы туралы бір
уақытылы мердігермен келісу нәтижесінде үлгілерден және (немес) жұмыс
орындау (зат жасау) технологияларынан ауытқу болуы мүмкін. Бұндай ауытқулар
тұтынушының өмірі мен денсаулығына, қауіпсіздігіне және оның мүлкіне,
қоршаған ортаға зиян келтірмеуі тиіс.
Тапсырыс рәсімделген құжат немесе шарттың талабы тұтынушының құқығын
шектейтін болса, ол ҚазақҚСР-ң Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы
Заңына сәйкес жарамсыз деп есептеледі. Тұрмыстық мердігерлік шартында
жұмыстың бағасы тараптардың келісімімен белгіленеді, бірақ ол мердігер
жариалаған прейскурантта көрсетілгеннен жоғары болмауы керек. Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінің 644 бабаына сәйкес мердігер тұрмыстық
мердігерлік шарт жасалғанға деін тапсырысшыға ұсынылатын жұмыстар, олардың
түрлері мен ерекшеліктері туралы, жұмыстың бағасы мен оған төленетін ақы
туралы, қажетті және сенімді ақпарат беруге, сонай ақ тапсырысшының сұрауы
бойынша шартта және орындалатын жұмысқа қатысты басқа да мәлліметтерді
хабарлап отыруға міндетті. Егер жұмыстың сипаты бойынша мұның маңызы болса,
тапсырысшыға мердігер оны орындайтын нақты тұлғаны көрсетуге тиіс.
Жоғарыда аталған міндеттерді орындау үшін жұмысты орындайтын
кәсіпорынның қызметі туралы маңдайшасы заңды мекен жайымен атауы, жұмыс
істеу режимі көрсетілген маңдайшасы болуы керек. Жеке кәсіпкер өзінің
тіркелген органы туралы ақпаратты, көрсетілетін қызметтің міндетті
талаптарының стандарты туралы ақпаратты және жұмысы сертификатталғаны
туралы ақпартты ұсынуға міндетті.
Орындалуға жататын жұмыс туралы ақпарат оның түрлері, ерекшеліктері
бағасы және төлеу нысаны туралы кәсіпорынның тұрақты мекен жайынан тыс,
мысалы уақытша мекен жайда, жылмалы пунктілерде, орынға жұмыс істейтін
бригадалармен қызмет көрсету жүргізген кезде де ұсынуға тиіс.
Тапсрысты қабылдау жүргізілетін кәсіпорынның бөлмесінде тұнушыға
керекті ақпарат көзге көрінетін жерде орналасуға тиіс. Оның тізімі
Қазақстан Республикасының тұрғындарға тұрмыстық қызмет көрсету Ережесінің 5-
пунктінде берілген. Жекелеп алғанда онда жұмыс түрін орындауға лицензия,
тұтынушығаұсынатын мердігердің және өзге бұйымдардың (фурнитураны)
үлгілері, типтік шарттардың түбіртектердің, жетондардың, қолхаттардың,
талондар және мердігер тапсырыст қабылдағанын және тұтынушы жұмыс үшін
төлегенін растайтын өзге де құжаттардың үлгілері көрсетілуі тиіс.
Тапсырысшының тұтынушы ретіндегі құқықтары оған оның құқықтары, шарт
жағдайлары орндалатын жұмыстарының сипаттамалары туралы толық ақпарат
берумен қатар мердігерге шартқа қосымша ақылы жұмыстарды немес қосуына тиым
салу арқылы да қаматмасыз етіледі. Бір жұмысты орындау өзге жұмыстар
орындалуының міндеттілігіне әкелемеуі керек.
Тапсырысшы өзіне жұмыс нәтижелерін өткізгенге дейін кез келген уақытта
шарттан бас тартуға құқығы бар. Бас тарту алдын ол орындалған жұмыс үшін
мердігерге белгіленген бағаның бір бөлігін төлеуі керек. Бұл міндет
мердігер жұмысты тапсырысшыдан ол шартты бұзғаны туралы хабарлама алғанға
дейін орындалса ғана болып келеді. Тапсырысшы мердігердің мәлімдіме жасау
сәтіне дейін орын алған өзге де шығындарын өтеуге міндетті. Ал негізінен
тапсырысшының әрқашан шартты біржақты бұзуға құқығы бар және одан айыратын
тұрмыстық мердігердің шартының жағдайлары жарамсыз болып келеді.
Мердігердің негізгі міндеті шарт талаптарына және міндетті талап
етілген стандарттарға сай жұмысты орндау. Кейбір жағдайларда жұмыс
мердігердің материалдарымен оырндалады. Мұндай жағдайда ол материалдар
сапасының стандарттармен шарт талптарына сәйкестегін қамтамасыз етуге
міндетті.
Мердігер жұмысты шартта қарастырылған мерзімде бітіруге тиіс.
тапсырысты орындау мерзімі азаматтық құқықтағы мерзімдерді есептеудің жалпы
ережелеріне сәйкес жүргізіледі. Мерзім жұмыстың орындалып біту уақытымен
және жұмысты орындауға кірісу уақытымен анықталынады. Егер тұрмысытық
мердігердің шартында жұмысты бөліпі- бөліп орындау қасрастырылса онда
шартта әр орындалатын бөліктің мерзімдері көрсетілуі тиіс. жедел қызмет
көрсету нысанындағы жұмысты орындау шартқа сәйкес жүргізілуі мүмкін.
Егер тұрмыстық мердігерлік шарты бойынша жұмыс тапсырысшының
материалынан орындалатын болса, түбіртекте немес шарт жасасу кезінде
мердігер тапсырысшыға беретін өзге де құжатта материалдың дәл атауы көлемі
(саны), сипаты және тараптардың келісімі бойынша белгіленетін бағасы
көрсетілуге тиіс. Түбіртектегі немес сол сияқты өзге де құжаттағы
материалды бағалауға тапсырысшы жазбаша дәлелдемелер ұсыну арқылы кейін
сотта дау айтуы мүмкін. Мердігер тапсырысшның берген материлдарының дұрыс
пайдалануы мен сақталуына жауап береді. Мердігер тапсырысшы берген
материалдың жарамсыз және сапасыз екендігін ескертуі тиіс. Сонымен бірге
орындалатын жұмыс нәтижелерінің жарамдылығына беріктігіне қауіп туғызатын
мән – жайларды тапсырысшыға ескертуге тиіс.
Тапсырысшы берген материалды мердігер біршама немесе толығынан
жоғалтып алса, (бүлдіріп алса) онда ол сол материалды түрімен сапасы сондай
болып келетін өзге материалмен ауыстыруы тиіс. Сонымен бірге тұтынушы
шеккен шығындарды өтелуі тиіс болады.Материалдың жекелеп бұзылуы мердігер
оған материалдардың бүлінуіне әкелуі мүмкін материалдардың айрықша
қасиеттері жағдайында мердігер тұтынушының еркі бойынша ұзатпай шартты
жаңартып және қысқа мерзімде сондай материалдан затты дайындауға міндетті.
Тапсырысшыға мердігер материалдардың олардың бүлінуіне әкелуі мүмкін
айрықша қасиеттері туралы ескертсе, онда мердігер материалдың біршама
немесе толық бүлінуіне (жойылуына) байланысты жауапкершіліктен басталады
(яғни тапсырысшы өз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz