Құнды қағаздар нарығы
Ж о с п а р
Кіріспе
1. Құнды қағаздар нарығы.
2. Бағалы қағаздар портфелінің оптималды моделін құру.
2.1.Минимальды тәуекелді портфельді оңтайландыру.
2.2. Марковиц әдісі бойынша бағалы қағаздардың оптималды портфелін құру.
2.3. Тобин әдісі бойынша бағалы қағаздардың оптималды портфелін құру.
Қорытынды.
Пайдалынған әдебиеттер.
Кіріспе
1. Құнды қағаздар нарығы.
2. Бағалы қағаздар портфелінің оптималды моделін құру.
2.1.Минимальды тәуекелді портфельді оңтайландыру.
2.2. Марковиц әдісі бойынша бағалы қағаздардың оптималды портфелін құру.
2.3. Тобин әдісі бойынша бағалы қағаздардың оптималды портфелін құру.
Қорытынды.
Пайдалынған әдебиеттер.
Кіріспе
Қаржылық нарықта көптеген бағалы қағаздар айналыста болады: мемлекеттік бағалы қағаздар, жергілікті (муниципалды) облигациялар, корпоративтік акциялар т.б. Егер нарық қатысушысында бос ақшалары болса, онда оларды банкке апарып, пайыздар алуға болады немесе сол ақшаға бағалы қағаздар сатып алып, қосымша табыс табуға болады. Бірақ қандай банкке апару керек? Қандай бағалы қағаздар сатып алу керек? Әдетте тәуекелділігі аз бағалы қағаздар , аз табыс әкеледі, ал тәуекелділігі жоғары бағалы қағаздар , әдетте, неғұрлым тәуекелді болып табылады. Экономикалық ғылым бұл сұрақтың шешімін табу үшін кейбір үсыныстар беруі мүмкін.
Құнды қағаздар орта ғасырлардан бері қарай қолданыла бастады. Сол кезеңде ұлы географиялық жаңалықтардың ашылуымен байланысты сауданың аясы кеңіді, ал осы мүмкіндіктерді пайдаланып қалғысы келген кәсіпкерлердің ірі капитал сомасына деген қажеттілігі туды. Оның үстіне теңізден шалғай рынок пен шикізат кезін игерумен байланысты орын алатын шығындарды жекелеген адамдар көтере алмайтын да еді. Нәтижесінде ағылшын, голландық компаниялары акционерлік қоғамы Ост-Индия, Грудзон бүғазы компанияларымен сауда жасаумен байланысты дүниеге келді. Міне осылар құндықағаздарды бірінші шығарған ірі компаниялар болды. Олардың акциялары күні бүгінге дейін Лондон мен Торонто биржаларында сатылуда. XVI—XVII ғғ. Англиядағы акционерлік компаниялар капиталды көп қажет ететін көмір өндірісін қаржыландыру үшін де ұйымдасқан болатын.
ХІХ ғасырдың 60-жылдары тағы да бір маңызды оқиға болды. Германияда ауыр өнеркәсіпті дамытуға шығарылған құнды қағаздармен делдалдық операцияларды жүргізуді универсалды инвестициялық банктер өз қолдарына алды.
Ресейге брокерлік бизнес осы Гермаииядан келді (аз мөлшерде Франциядан) "Маклер", "биржа", "акция" деген үғымдар осындай финанс инвестициясының тәжірибесімен бірге санаға енді.
Қаржылық нарықта көптеген бағалы қағаздар айналыста болады: мемлекеттік бағалы қағаздар, жергілікті (муниципалды) облигациялар, корпоративтік акциялар т.б. Егер нарық қатысушысында бос ақшалары болса, онда оларды банкке апарып, пайыздар алуға болады немесе сол ақшаға бағалы қағаздар сатып алып, қосымша табыс табуға болады. Бірақ қандай банкке апару керек? Қандай бағалы қағаздар сатып алу керек? Әдетте тәуекелділігі аз бағалы қағаздар , аз табыс әкеледі, ал тәуекелділігі жоғары бағалы қағаздар , әдетте, неғұрлым тәуекелді болып табылады. Экономикалық ғылым бұл сұрақтың шешімін табу үшін кейбір үсыныстар беруі мүмкін.
Құнды қағаздар орта ғасырлардан бері қарай қолданыла бастады. Сол кезеңде ұлы географиялық жаңалықтардың ашылуымен байланысты сауданың аясы кеңіді, ал осы мүмкіндіктерді пайдаланып қалғысы келген кәсіпкерлердің ірі капитал сомасына деген қажеттілігі туды. Оның үстіне теңізден шалғай рынок пен шикізат кезін игерумен байланысты орын алатын шығындарды жекелеген адамдар көтере алмайтын да еді. Нәтижесінде ағылшын, голландық компаниялары акционерлік қоғамы Ост-Индия, Грудзон бүғазы компанияларымен сауда жасаумен байланысты дүниеге келді. Міне осылар құндықағаздарды бірінші шығарған ірі компаниялар болды. Олардың акциялары күні бүгінге дейін Лондон мен Торонто биржаларында сатылуда. XVI—XVII ғғ. Англиядағы акционерлік компаниялар капиталды көп қажет ететін көмір өндірісін қаржыландыру үшін де ұйымдасқан болатын.
ХІХ ғасырдың 60-жылдары тағы да бір маңызды оқиға болды. Германияда ауыр өнеркәсіпті дамытуға шығарылған құнды қағаздармен делдалдық операцияларды жүргізуді универсалды инвестициялық банктер өз қолдарына алды.
Ресейге брокерлік бизнес осы Гермаииядан келді (аз мөлшерде Франциядан) "Маклер", "биржа", "акция" деген үғымдар осындай финанс инвестициясының тәжірибесімен бірге санаға енді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Сейткасымов Г.С., Ильясов А.А. Ценные бумаги и
фондовый рынок, Алматы: Экономика, 1998 – 184с.
2. Жуков Е. Ф. Ценные бумаги и фондовые рынки: учебное пособие для вузов. – М.: Банки и биржы, ЮНИТИ, 1995 – 224с.
3. Семенкова Е. В. Операции с ценными бумагами. – М.: Переспектива, “ИНФРА-М”, 1997 – 328с.
4. Мейірбеков. А.Қ, Әлімбетов. К.Ә. - “Кәсіпорын экономикасы”. АЛМАТЫ, 2003
5. Бабақұлы. Б. - “Тәуелсіздік, нарық, экономика”.
АЛМАТЫ, 1996
6. Колемаев В.А. Математическая экономика. М.: «Юнити» 1998.
7. Малыхин В.И. Финансовая математика. М.: «Юнити» 2000.
1. Сейткасымов Г.С., Ильясов А.А. Ценные бумаги и
фондовый рынок, Алматы: Экономика, 1998 – 184с.
2. Жуков Е. Ф. Ценные бумаги и фондовые рынки: учебное пособие для вузов. – М.: Банки и биржы, ЮНИТИ, 1995 – 224с.
3. Семенкова Е. В. Операции с ценными бумагами. – М.: Переспектива, “ИНФРА-М”, 1997 – 328с.
4. Мейірбеков. А.Қ, Әлімбетов. К.Ә. - “Кәсіпорын экономикасы”. АЛМАТЫ, 2003
5. Бабақұлы. Б. - “Тәуелсіздік, нарық, экономика”.
АЛМАТЫ, 1996
6. Колемаев В.А. Математическая экономика. М.: «Юнити» 1998.
7. Малыхин В.И. Финансовая математика. М.: «Юнити» 2000.
Ж о с п а р
Кіріспе
1. Құнды қағаздар нарығы.
2. Бағалы қағаздар портфелінің оптималды моделін құру.
2.1.Минимальды тәуекелді портфельді оңтайландыру.
2.2. Марковиц әдісі бойынша бағалы қағаздардың оптималды портфелін құру.
2.3. Тобин әдісі бойынша бағалы қағаздардың оптималды портфелін құру.
Қорытынды.
Пайдалынған әдебиеттер.
Кіріспе
Қаржылық нарықта көптеген бағалы қағаздар айналыста болады: мемлекеттік
бағалы қағаздар, жергілікті (муниципалды) облигациялар, корпоративтік
акциялар т.б. Егер нарық қатысушысында бос ақшалары болса, онда оларды
банкке апарып, пайыздар алуға болады немесе сол ақшаға бағалы қағаздар
сатып алып, қосымша табыс табуға болады. Бірақ қандай банкке апару керек?
Қандай бағалы қағаздар сатып алу керек? Әдетте тәуекелділігі аз бағалы
қағаздар , аз табыс әкеледі, ал тәуекелділігі жоғары бағалы қағаздар ,
әдетте, неғұрлым тәуекелді болып табылады. Экономикалық ғылым бұл сұрақтың
шешімін табу үшін кейбір үсыныстар беруі мүмкін.
Құнды қағаздар орта ғасырлардан бері қарай қолданыла бастады. Сол
кезеңде ұлы географиялық жаңалықтардың ашылуымен байланысты сауданың аясы
кеңіді, ал осы мүмкіндіктерді пайдаланып қалғысы келген кәсіпкерлердің ірі
капитал сомасына деген қажеттілігі туды. Оның үстіне теңізден шалғай рынок
пен шикізат кезін игерумен байланысты орын алатын шығындарды жекелеген
адамдар көтере алмайтын да еді. Нәтижесінде ағылшын, голландық компаниялары
акционерлік қоғамы Ост-Индия, Грудзон бүғазы компанияларымен сауда жасаумен
байланысты дүниеге келді. Міне осылар құндықағаздарды бірінші шығарған ірі
компаниялар болды. Олардың акциялары күні бүгінге дейін Лондон мен Торонто
биржаларында сатылуда. XVI—XVII ғғ. Англиядағы акционерлік компаниялар
капиталды көп қажет ететін көмір өндірісін қаржыландыру үшін де ұйымдасқан
болатын.
ХІХ ғасырдың 60-жылдары тағы да бір маңызды оқиға болды. Германияда
ауыр өнеркәсіпті дамытуға шығарылған құнды қағаздармен делдалдық
операцияларды жүргізуді универсалды инвестициялық банктер өз қолдарына
алды.
Ресейге брокерлік бизнес осы Гермаииядан келді (аз мөлшерде
Франциядан) "Маклер", "биржа", "акция" деген үғымдар осындай финанс
инвестициясының тәжірибесімен бірге санаға енді.
1. Құнды қағаздар нарығы.
Құнды қағаздар рыногы дегеніміз не? Ол финанс рыногының бір бөлігі
екен. Қалған бөлігін банк қарызы рыногы құрайды. Банк, шын мәнінде,
коммерциялық банк болса (мемлекеттік мекеме емес), қарызды бір жылдан астам
уақытқа өте сирек береді. Ал құнды кағаздарды шығара отырып (облигациялар,
акциялар) олардан түсетін ақшаны ондаған жылдар бойы пайдалануы мүмкін.
Финанс рыногын осылайша бөлу капиталдың, айналмалы және негізгі болып
бөлінуімен байланысты. Құндықағаздар рыногы банктың кредит жүйесін
толықтырады, өзара байланыста әрекет етеді. Мысалы, коммерциялық банктер
құнды қағаздар рыногында аралық кызмет атқарушыларға жаңадан шығарылған
баталы қағаздарға жазылу үшін қарыз береді, олар банктерге артық бағамен
сату үшін құнды қағаздардың бір блогын бередi;
Құнды қағаздар рыногының маңызды бөлігі ақша рыногы болып табылады,
онда қысқа мерзімді (бір жылға дейін) қарым міндеттемелері бар казначейлік
вексельдер (билеттер) айналыста болады. Ақша рыногы қолда бос тұрған
ақшаларды мемлекетке берудің икемді жолын қамтамасыз етеді, сөйтіп
корпорациялар мен жеке адамдардың уақытша бос ақшаларын табыс табуға
пайдалаиуға мүмкіндік жасайды. Онсыз толыққаңды финанс рыногының орын алуы
мүмкін емес.
Барлық рыноктар сияқты, құндықағаздар рыногы да сұраныс пен
ұсынысқа, олардың бағасына тәуелді. Яғни құндықағаздар рыногы сатып алу,
сатумен байланысты экономикалық қатынастар жүйесін құрайды. Рыноктың
мөлшері қоғамдық еңбектің мамандануы дәрежесімен тікелей байланысты.
Құнды қағаздар рыногы тікелей алғашқы және қайталама рыноктан
тұрады. Алғашқы рынокта мемлекеттік және муниципиалды облигациялар, сол
сияқты акциялар мен облигациялар эмиссиясы жүзеге асырылады. Оны финанстық
және финанстық емес профильдегі әр қилы акционерлік компаниялар шығарады.
Алғашқы рынокта құнды қағаздардың тікелей инвесторлары коммерциялық және
инвестициялық банктер, биржа фирмалары, сақтандыру компаниялары, зейнетақы
қорлары, финанстық емес корпорациялар және жеке адамдар (жеке инвесторлар).
Олар биржа фирмалары мен инвестициялық банктер арқылы акциялар мен
облигациялар сатып алады. Құнды қағаздардың қайталама рыногы эмитент
құндықағаздарды орталықтанған немесе орталықтанбаған сатып алу мен сатуды
түсіндіреді. Құнды қағаздар — спецификалық тауар, барлық тауар сияқты
тұтыну қүны мен бағасы бар. Құнды қағаздардың тұтыну құнының мәні белгілі
дәрежеде табыс келтіреді, яғни процент (облигациялар бойынша) және дивиденд
(акциялар бойынша) төлегенде, сонымен қатар құндықағаздардың күн курсының
өсуі нәтижесінде келетін табыстар. Құнды қағаздардың өздері туралы айтар
болсақ, оның үш түрі бар. Олар акциялар, облигациялар және олардан
туындайтын қағаздар.)
Акцияларды корпорациялар шығарады, акциялар шығарудың өзі
корпорациялар үйымдастырудың әдісі. Акцияны ұстаушы корпорация мүлігінің
бөлігіне иелік ететін болады. Корпорациялар акцияларды шығарып, ірі
инвестициялық жобаларды жүзеге асырып, сөйтіп финанстың қуаттылығы артады.
Акция иесі корпорация пайдасының бір бөлігін дивиденд ретіңде алып отырады.
Облигацияларды корпорациялар да, үкімет те шығарып отырады.
Облигация шығарушылар белгілі бір мерзімде (қарызды) және қарыз процентін
төлеуге міндеттенеді. Ол —зайым арқылы алынатын пайданың бір бөлігі.
Дивидендтен проценттің өзгешелігі тұрақты, әрі банк ставкаларының
өзгерісіне тәуелсіз. Сондықтан да облигацияларды
белгілі бір табыс әкелетін құнды қағаздар деп атайды.
Әдетте процент зайымының қызмет мерзімі бойына бірдей
үлеспен төленеді.
Акция мен облигациялардың инвестициялық сапасы бірдей емес, яғни
инвесторлар үшін тартымдылығы әр түрлі. Облигациялар, әдетте, акцияларға
қарағанда жинақты сақталу кепілділігі молырақ. Әсіресе мемлекеттік
облигациялардың төлем қабілеті өте жоғары.
Құнды қағаздардың басқа да түрлері бар. Мысалы, ордерлер
қозғалмайтын мүліктерге қатысты құндықағаздар, опциондар, фьючерлік
келісімдер. Олар тәжірибелі инвесторлар үшін де, алып сатарлар үшін де
тартымды. Инвестицияның сенімділігі мен табыс әкелу тұрақтылығы түрғысьнан
ең сапалысы мемлекеттік облигациялар, әсіресе казначейлік билеттер. Олардаи
кейін жеке облигациялар және ірі компаниялардың "көп дауысты" акциялары.
Белгісіз, жаңадан ұйымдасқан фирмалар шығарған акциялар сапасы төмен
дәрежеге жатады. Осыған қарамастан АҚШ-та 120 миллион қызметкердің 47
миллионы акционерлер болып табылады. Осыншама адамды қамтитындай
акциялардың қандай тартымдылық күші бар? Біріншіден (бүл ең бастысы),
болашақта ескі инвестициялардың еселеп өсуімен байланысты. Айталық, бір
акцияны 100 долларға сатып алдыңыз делік, ал 10 жылдан кейін, егер
кәсіпорын жақсы жұмыс істейтін болса, ол акция 1000 доллар табыс әкеледі.
Екіншіден, акция ұстаушыларға дивиденд төленіп отырады (оның қатаң заңды
нормасының болмағандығына қагамастан). Үшіншіден, акцияны үстаушының дауыс
беру қүқы бар және кәсіпорын иесі ретінде басқадай да құқықтары бар.
Төртіншіден, акцияларды сатып жіберу өте жеңіл.
Құнды қағаздардың қозғалысы мынадай үш фазадан тұрады: аптаның үштен
екісі, жаңадан құндықағаздарды ойластыруға, шамамен осындай уақыт оны
алғашқы орналастыруға кетеді, ал осылардан кейін құнды қағаздардың өзіндік
айналымы басталады.
Құнды қағаздарға деген сұраныс халықтың әлеуметтік-тұрмыс дәрежесімен
анықталады. Тұрмыс дәрежесі жоғары болган сайын, табыстың басым кепшілігі
жинақталады да, адамдар құнды қағаздарды сатып алуда мүдделілік көрсетеді.
Құнды қағаздар ұсынысы, онда сұраныспен анықталады. Құнды қағаздарға
сұраныстың дамуы финанс жүйесін қайта құрумен тікелей байланысты. Құнды
қағаздар рыногында қандайлық дәрежеде болмасын белсендiлiк күтер болсақ,
салық жүйесiн жетiлдiрiп отыру да бүгiнгi уақыт талабы, рынок талғамы.
Бағалы қағаздары бұл белгілі бір өзіндік формада шығарылатын мүліктік
құқықтық міндетті көрсеткіштері көрсетілетін шығарушы мен оларды
иеленушілер арасындағы қарым – қатынасты бейнелеп, қолдан қолға сатылатын,
сондай-ақ мәлімдеу барысында төлемдерді алуға құқық беретін, қандай-да бір
қаражат салғандығын куәландыратын ақшалай қаражатты білдіреді.
Құнды қағаздардың мәні мынада, яғни капиталды иеленушінің қолында
капиталдың өзі емес, құнды қағаз түріндегі жалған капитал формасы болады.
Жалған капитал деп құнды қағаздың аталуы олардың өзіндік ішкі
құндарының болмауын айтады.
2. Бағалы қағаздар портфелінің оптималды моделін құру.
Капиталды бөлудің жалпы мәселесін қарастырайық. Нарық қатысушысы бұл
капиталды бағалы қағаздардың әр түрлері бойынша бағалы қағаздарды сатып
алуға жұмсағысы келеді. Нақты математикалық құрылымды есептей отырып,
инвестордың анық көрініп тұрған жалпы мақсатын сипаттаймыз - өзінің
капиталын сақтай отырып және мүмкіндігінше оны өсіру үшін ақшаны салу.
Нарық қатысушысындағы бағалы қағаздардың жиынтығы оның портфелі деп
аталады. Портфельдің құны – бұл оны құрайтын барлық қағаздардың жиынтық
құны. Егер бүгін оның құны Р болса, бір жылдан кейін P`- тең болады, онда
(P`-P)Р әрине жылдық пайыз түріндегі портфельдің табыстылығы деп аталады.
Яғни портфельдің табыстылығы – бұл оның құнының бірлігіне деген табыстылық
.
Хі – бағалы қағаздың і-ші түрін сатып алуға кеткен капитал үлесі.
Үлестер туралы мәліметтер барлық ерекшеленген капитал бір капитал ретінде
көрсетіледі деген түсінікке эквивалентті. di – бір ақша бірлігіне
есептегендегі бағалы қағаздың і-ші түрінің жылдық пайыз түріндегі
табыстылығы.
dp портфельдің барлық табыстылығын табайық. Бір жағынан, бір жылдан
кейін жылдан кейін портфельдің капиталы 1+dp тең болады, ал басқа жағынан –
қағаздың і-ші түрінің құны х-тан хі+di*хі дейін өседі, сондықтан
портфельдің жиынтық құны (хі+(хі*di= 1+(хі*di тең болады. Портфельдің құны
үшін екі теңдікті теңестіретін болсақ, онда dp = (хі*di аламыз.
Сонымен, портфельдің капиталын өсіру мәселесі қағаздардың табыстылығы
мен олардың үлесі арқылы сипатталған портфельдің табыстылығы туралы ұқсас
мәселеге эквивалентті.
Әдетте, қағаздардың табыстылығы уақыт бойынша тербеледі, сондықтан
кездейсоқ өлшем деп санаймыз. mi, (i – осы табыстылықтың орташа күтілетін
табыстылығы және орташа квадраттық ауытқу (ОКА), яғни mi=M(di( -
табыстылықтың математикалық күтілімі және ri = (Vij, мұндағы Vii-i-ші
табыстылықтың вариациясы ( дисперсиясы mi мен ri i- ші бағалы қағаздың
сәйкесінше тиімділігі ( тәуекелділігі деп атаймыз. Vij арқылы бағалы
қағаздың i-ші және j-і түрлерінің табыстылығының ковариациясын
белгілейміз.
Бағалы қағаздар портфелін құраушылардың табыстылығы кездейсоқ
болғандықтан, портфельдің табыстылығы да шамалы. Портфель табыстылығын
математикалық күту мынаған тең : M (dp(= x ex M(d1(+ ... +xn*M(dn( = (хі*mi,
оны mp арқылы белгілейміз. Портфель табыстылығының дисперсиясы мынаған тең:
D(dp(=((хі*xj*Vij. Бағалы қағаздар үшін сияқты mp портфель тиімділігі деп
атаймыз, ал мөлшерді (p= - rp портфелінің тәуекелділігі. Әдетте
портфель табыстылығының дисперсиясы оның вариациясы Vp деп аталады.
Сонымен портфельдің тиімділігі мен тәуекелділігі оны құрайтын бағалы
қағаздардың тиімділігі және олардың біріктірілген ковариациясы арқылы
белгіленген.
2.1.Минимальды тәуекелді портфельді оңтайландыру.
Тәуекелді портфельдің оңтайландырудың (оптимизациясының) мәселелерінің
бірнеше варианттары бар. Біз тек біреуін ғана қарастырамыз . Бұл Марковиц
портфелі деп аталады. Бұл портфель 1952 жылы қалыптасып, американдық
экономист Г. Марковицпен есептелген, кейіннен осы еңбегі үшін ол нобель
сыйлығына ие болды.
Инвесторда портфель құрағысы келетін бағалы қағаздардың n түрі бар
деп есептейік. Портфельдің вариациясын минималдайтын хі табу керек.
Vp =((хі*xj*Vij (1)
Сонымен қатар mp портфелінің тиімділігінің мәні қамтамасыз етіледі деп
есептеу керек, яғни (хі*mi = mp .
Хі – үлестер болғандықтан, олардың жиынтығы бірге тең болу керек : (хі
= 1 .
Егер инвесторға портфельдің орташа тиімділігін таңдау құқығын берсек
және бұл жағдайдағы белгісіздікті минималдауға көмектесетін болсақ, онда
біз бағалы қағаздардың портфелін оңтайландыру бойынша келесі формуланы
аламыз:
min ((хі*xj*Vij
(xi =1
(mi*xi ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Құнды қағаздар нарығы.
2. Бағалы қағаздар портфелінің оптималды моделін құру.
2.1.Минимальды тәуекелді портфельді оңтайландыру.
2.2. Марковиц әдісі бойынша бағалы қағаздардың оптималды портфелін құру.
2.3. Тобин әдісі бойынша бағалы қағаздардың оптималды портфелін құру.
Қорытынды.
Пайдалынған әдебиеттер.
Кіріспе
Қаржылық нарықта көптеген бағалы қағаздар айналыста болады: мемлекеттік
бағалы қағаздар, жергілікті (муниципалды) облигациялар, корпоративтік
акциялар т.б. Егер нарық қатысушысында бос ақшалары болса, онда оларды
банкке апарып, пайыздар алуға болады немесе сол ақшаға бағалы қағаздар
сатып алып, қосымша табыс табуға болады. Бірақ қандай банкке апару керек?
Қандай бағалы қағаздар сатып алу керек? Әдетте тәуекелділігі аз бағалы
қағаздар , аз табыс әкеледі, ал тәуекелділігі жоғары бағалы қағаздар ,
әдетте, неғұрлым тәуекелді болып табылады. Экономикалық ғылым бұл сұрақтың
шешімін табу үшін кейбір үсыныстар беруі мүмкін.
Құнды қағаздар орта ғасырлардан бері қарай қолданыла бастады. Сол
кезеңде ұлы географиялық жаңалықтардың ашылуымен байланысты сауданың аясы
кеңіді, ал осы мүмкіндіктерді пайдаланып қалғысы келген кәсіпкерлердің ірі
капитал сомасына деген қажеттілігі туды. Оның үстіне теңізден шалғай рынок
пен шикізат кезін игерумен байланысты орын алатын шығындарды жекелеген
адамдар көтере алмайтын да еді. Нәтижесінде ағылшын, голландық компаниялары
акционерлік қоғамы Ост-Индия, Грудзон бүғазы компанияларымен сауда жасаумен
байланысты дүниеге келді. Міне осылар құндықағаздарды бірінші шығарған ірі
компаниялар болды. Олардың акциялары күні бүгінге дейін Лондон мен Торонто
биржаларында сатылуда. XVI—XVII ғғ. Англиядағы акционерлік компаниялар
капиталды көп қажет ететін көмір өндірісін қаржыландыру үшін де ұйымдасқан
болатын.
ХІХ ғасырдың 60-жылдары тағы да бір маңызды оқиға болды. Германияда
ауыр өнеркәсіпті дамытуға шығарылған құнды қағаздармен делдалдық
операцияларды жүргізуді универсалды инвестициялық банктер өз қолдарына
алды.
Ресейге брокерлік бизнес осы Гермаииядан келді (аз мөлшерде
Франциядан) "Маклер", "биржа", "акция" деген үғымдар осындай финанс
инвестициясының тәжірибесімен бірге санаға енді.
1. Құнды қағаздар нарығы.
Құнды қағаздар рыногы дегеніміз не? Ол финанс рыногының бір бөлігі
екен. Қалған бөлігін банк қарызы рыногы құрайды. Банк, шын мәнінде,
коммерциялық банк болса (мемлекеттік мекеме емес), қарызды бір жылдан астам
уақытқа өте сирек береді. Ал құнды кағаздарды шығара отырып (облигациялар,
акциялар) олардан түсетін ақшаны ондаған жылдар бойы пайдалануы мүмкін.
Финанс рыногын осылайша бөлу капиталдың, айналмалы және негізгі болып
бөлінуімен байланысты. Құндықағаздар рыногы банктың кредит жүйесін
толықтырады, өзара байланыста әрекет етеді. Мысалы, коммерциялық банктер
құнды қағаздар рыногында аралық кызмет атқарушыларға жаңадан шығарылған
баталы қағаздарға жазылу үшін қарыз береді, олар банктерге артық бағамен
сату үшін құнды қағаздардың бір блогын бередi;
Құнды қағаздар рыногының маңызды бөлігі ақша рыногы болып табылады,
онда қысқа мерзімді (бір жылға дейін) қарым міндеттемелері бар казначейлік
вексельдер (билеттер) айналыста болады. Ақша рыногы қолда бос тұрған
ақшаларды мемлекетке берудің икемді жолын қамтамасыз етеді, сөйтіп
корпорациялар мен жеке адамдардың уақытша бос ақшаларын табыс табуға
пайдалаиуға мүмкіндік жасайды. Онсыз толыққаңды финанс рыногының орын алуы
мүмкін емес.
Барлық рыноктар сияқты, құндықағаздар рыногы да сұраныс пен
ұсынысқа, олардың бағасына тәуелді. Яғни құндықағаздар рыногы сатып алу,
сатумен байланысты экономикалық қатынастар жүйесін құрайды. Рыноктың
мөлшері қоғамдық еңбектің мамандануы дәрежесімен тікелей байланысты.
Құнды қағаздар рыногы тікелей алғашқы және қайталама рыноктан
тұрады. Алғашқы рынокта мемлекеттік және муниципиалды облигациялар, сол
сияқты акциялар мен облигациялар эмиссиясы жүзеге асырылады. Оны финанстық
және финанстық емес профильдегі әр қилы акционерлік компаниялар шығарады.
Алғашқы рынокта құнды қағаздардың тікелей инвесторлары коммерциялық және
инвестициялық банктер, биржа фирмалары, сақтандыру компаниялары, зейнетақы
қорлары, финанстық емес корпорациялар және жеке адамдар (жеке инвесторлар).
Олар биржа фирмалары мен инвестициялық банктер арқылы акциялар мен
облигациялар сатып алады. Құнды қағаздардың қайталама рыногы эмитент
құндықағаздарды орталықтанған немесе орталықтанбаған сатып алу мен сатуды
түсіндіреді. Құнды қағаздар — спецификалық тауар, барлық тауар сияқты
тұтыну қүны мен бағасы бар. Құнды қағаздардың тұтыну құнының мәні белгілі
дәрежеде табыс келтіреді, яғни процент (облигациялар бойынша) және дивиденд
(акциялар бойынша) төлегенде, сонымен қатар құндықағаздардың күн курсының
өсуі нәтижесінде келетін табыстар. Құнды қағаздардың өздері туралы айтар
болсақ, оның үш түрі бар. Олар акциялар, облигациялар және олардан
туындайтын қағаздар.)
Акцияларды корпорациялар шығарады, акциялар шығарудың өзі
корпорациялар үйымдастырудың әдісі. Акцияны ұстаушы корпорация мүлігінің
бөлігіне иелік ететін болады. Корпорациялар акцияларды шығарып, ірі
инвестициялық жобаларды жүзеге асырып, сөйтіп финанстың қуаттылығы артады.
Акция иесі корпорация пайдасының бір бөлігін дивиденд ретіңде алып отырады.
Облигацияларды корпорациялар да, үкімет те шығарып отырады.
Облигация шығарушылар белгілі бір мерзімде (қарызды) және қарыз процентін
төлеуге міндеттенеді. Ол —зайым арқылы алынатын пайданың бір бөлігі.
Дивидендтен проценттің өзгешелігі тұрақты, әрі банк ставкаларының
өзгерісіне тәуелсіз. Сондықтан да облигацияларды
белгілі бір табыс әкелетін құнды қағаздар деп атайды.
Әдетте процент зайымының қызмет мерзімі бойына бірдей
үлеспен төленеді.
Акция мен облигациялардың инвестициялық сапасы бірдей емес, яғни
инвесторлар үшін тартымдылығы әр түрлі. Облигациялар, әдетте, акцияларға
қарағанда жинақты сақталу кепілділігі молырақ. Әсіресе мемлекеттік
облигациялардың төлем қабілеті өте жоғары.
Құнды қағаздардың басқа да түрлері бар. Мысалы, ордерлер
қозғалмайтын мүліктерге қатысты құндықағаздар, опциондар, фьючерлік
келісімдер. Олар тәжірибелі инвесторлар үшін де, алып сатарлар үшін де
тартымды. Инвестицияның сенімділігі мен табыс әкелу тұрақтылығы түрғысьнан
ең сапалысы мемлекеттік облигациялар, әсіресе казначейлік билеттер. Олардаи
кейін жеке облигациялар және ірі компаниялардың "көп дауысты" акциялары.
Белгісіз, жаңадан ұйымдасқан фирмалар шығарған акциялар сапасы төмен
дәрежеге жатады. Осыған қарамастан АҚШ-та 120 миллион қызметкердің 47
миллионы акционерлер болып табылады. Осыншама адамды қамтитындай
акциялардың қандай тартымдылық күші бар? Біріншіден (бүл ең бастысы),
болашақта ескі инвестициялардың еселеп өсуімен байланысты. Айталық, бір
акцияны 100 долларға сатып алдыңыз делік, ал 10 жылдан кейін, егер
кәсіпорын жақсы жұмыс істейтін болса, ол акция 1000 доллар табыс әкеледі.
Екіншіден, акция ұстаушыларға дивиденд төленіп отырады (оның қатаң заңды
нормасының болмағандығына қагамастан). Үшіншіден, акцияны үстаушының дауыс
беру қүқы бар және кәсіпорын иесі ретінде басқадай да құқықтары бар.
Төртіншіден, акцияларды сатып жіберу өте жеңіл.
Құнды қағаздардың қозғалысы мынадай үш фазадан тұрады: аптаның үштен
екісі, жаңадан құндықағаздарды ойластыруға, шамамен осындай уақыт оны
алғашқы орналастыруға кетеді, ал осылардан кейін құнды қағаздардың өзіндік
айналымы басталады.
Құнды қағаздарға деген сұраныс халықтың әлеуметтік-тұрмыс дәрежесімен
анықталады. Тұрмыс дәрежесі жоғары болган сайын, табыстың басым кепшілігі
жинақталады да, адамдар құнды қағаздарды сатып алуда мүдделілік көрсетеді.
Құнды қағаздар ұсынысы, онда сұраныспен анықталады. Құнды қағаздарға
сұраныстың дамуы финанс жүйесін қайта құрумен тікелей байланысты. Құнды
қағаздар рыногында қандайлық дәрежеде болмасын белсендiлiк күтер болсақ,
салық жүйесiн жетiлдiрiп отыру да бүгiнгi уақыт талабы, рынок талғамы.
Бағалы қағаздары бұл белгілі бір өзіндік формада шығарылатын мүліктік
құқықтық міндетті көрсеткіштері көрсетілетін шығарушы мен оларды
иеленушілер арасындағы қарым – қатынасты бейнелеп, қолдан қолға сатылатын,
сондай-ақ мәлімдеу барысында төлемдерді алуға құқық беретін, қандай-да бір
қаражат салғандығын куәландыратын ақшалай қаражатты білдіреді.
Құнды қағаздардың мәні мынада, яғни капиталды иеленушінің қолында
капиталдың өзі емес, құнды қағаз түріндегі жалған капитал формасы болады.
Жалған капитал деп құнды қағаздың аталуы олардың өзіндік ішкі
құндарының болмауын айтады.
2. Бағалы қағаздар портфелінің оптималды моделін құру.
Капиталды бөлудің жалпы мәселесін қарастырайық. Нарық қатысушысы бұл
капиталды бағалы қағаздардың әр түрлері бойынша бағалы қағаздарды сатып
алуға жұмсағысы келеді. Нақты математикалық құрылымды есептей отырып,
инвестордың анық көрініп тұрған жалпы мақсатын сипаттаймыз - өзінің
капиталын сақтай отырып және мүмкіндігінше оны өсіру үшін ақшаны салу.
Нарық қатысушысындағы бағалы қағаздардың жиынтығы оның портфелі деп
аталады. Портфельдің құны – бұл оны құрайтын барлық қағаздардың жиынтық
құны. Егер бүгін оның құны Р болса, бір жылдан кейін P`- тең болады, онда
(P`-P)Р әрине жылдық пайыз түріндегі портфельдің табыстылығы деп аталады.
Яғни портфельдің табыстылығы – бұл оның құнының бірлігіне деген табыстылық
.
Хі – бағалы қағаздың і-ші түрін сатып алуға кеткен капитал үлесі.
Үлестер туралы мәліметтер барлық ерекшеленген капитал бір капитал ретінде
көрсетіледі деген түсінікке эквивалентті. di – бір ақша бірлігіне
есептегендегі бағалы қағаздың і-ші түрінің жылдық пайыз түріндегі
табыстылығы.
dp портфельдің барлық табыстылығын табайық. Бір жағынан, бір жылдан
кейін жылдан кейін портфельдің капиталы 1+dp тең болады, ал басқа жағынан –
қағаздың і-ші түрінің құны х-тан хі+di*хі дейін өседі, сондықтан
портфельдің жиынтық құны (хі+(хі*di= 1+(хі*di тең болады. Портфельдің құны
үшін екі теңдікті теңестіретін болсақ, онда dp = (хі*di аламыз.
Сонымен, портфельдің капиталын өсіру мәселесі қағаздардың табыстылығы
мен олардың үлесі арқылы сипатталған портфельдің табыстылығы туралы ұқсас
мәселеге эквивалентті.
Әдетте, қағаздардың табыстылығы уақыт бойынша тербеледі, сондықтан
кездейсоқ өлшем деп санаймыз. mi, (i – осы табыстылықтың орташа күтілетін
табыстылығы және орташа квадраттық ауытқу (ОКА), яғни mi=M(di( -
табыстылықтың математикалық күтілімі және ri = (Vij, мұндағы Vii-i-ші
табыстылықтың вариациясы ( дисперсиясы mi мен ri i- ші бағалы қағаздың
сәйкесінше тиімділігі ( тәуекелділігі деп атаймыз. Vij арқылы бағалы
қағаздың i-ші және j-і түрлерінің табыстылығының ковариациясын
белгілейміз.
Бағалы қағаздар портфелін құраушылардың табыстылығы кездейсоқ
болғандықтан, портфельдің табыстылығы да шамалы. Портфель табыстылығын
математикалық күту мынаған тең : M (dp(= x ex M(d1(+ ... +xn*M(dn( = (хі*mi,
оны mp арқылы белгілейміз. Портфель табыстылығының дисперсиясы мынаған тең:
D(dp(=((хі*xj*Vij. Бағалы қағаздар үшін сияқты mp портфель тиімділігі деп
атаймыз, ал мөлшерді (p= - rp портфелінің тәуекелділігі. Әдетте
портфель табыстылығының дисперсиясы оның вариациясы Vp деп аталады.
Сонымен портфельдің тиімділігі мен тәуекелділігі оны құрайтын бағалы
қағаздардың тиімділігі және олардың біріктірілген ковариациясы арқылы
белгіленген.
2.1.Минимальды тәуекелді портфельді оңтайландыру.
Тәуекелді портфельдің оңтайландырудың (оптимизациясының) мәселелерінің
бірнеше варианттары бар. Біз тек біреуін ғана қарастырамыз . Бұл Марковиц
портфелі деп аталады. Бұл портфель 1952 жылы қалыптасып, американдық
экономист Г. Марковицпен есептелген, кейіннен осы еңбегі үшін ол нобель
сыйлығына ие болды.
Инвесторда портфель құрағысы келетін бағалы қағаздардың n түрі бар
деп есептейік. Портфельдің вариациясын минималдайтын хі табу керек.
Vp =((хі*xj*Vij (1)
Сонымен қатар mp портфелінің тиімділігінің мәні қамтамасыз етіледі деп
есептеу керек, яғни (хі*mi = mp .
Хі – үлестер болғандықтан, олардың жиынтығы бірге тең болу керек : (хі
= 1 .
Егер инвесторға портфельдің орташа тиімділігін таңдау құқығын берсек
және бұл жағдайдағы белгісіздікті минималдауға көмектесетін болсақ, онда
біз бағалы қағаздардың портфелін оңтайландыру бойынша келесі формуланы
аламыз:
min ((хі*xj*Vij
(xi =1
(mi*xi ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz