Қытай – Америка қатынастарының дамуы
Мазмұны
Кіріспе 3.5б
І тарау. Тайвань мәселесінің пайда болуы
1.1. Тайвань мәселесіне тарихи шолу
1.2. «Бір мемлекет, екі құрылыс» принципі жөнінде
ІІ тарау. Қытай . Америка қатынастарының дамуы
2.1. XXғасырдың 70 жылдары . XXI ғасырдың басындағы
Қытайдың сыртқы саясаты
2.2. ҚХР және АҚШ.ты алдағы уақытта не күтіп тұр:
қарулы қақтығыс па әлде әлеуметтік одақ па?
ІІІ тарау. ХХІ ғасырдағы қытай.американдық қатынастары
3.1. Тайвань аралының қазіргі жағдайы
3.2. Екі мемлекетке жалпы ортақ бағыт алу
Қорытынды
Пайдалынған әдебиеттер тізімі
Кіріспе 3.5б
І тарау. Тайвань мәселесінің пайда болуы
1.1. Тайвань мәселесіне тарихи шолу
1.2. «Бір мемлекет, екі құрылыс» принципі жөнінде
ІІ тарау. Қытай . Америка қатынастарының дамуы
2.1. XXғасырдың 70 жылдары . XXI ғасырдың басындағы
Қытайдың сыртқы саясаты
2.2. ҚХР және АҚШ.ты алдағы уақытта не күтіп тұр:
қарулы қақтығыс па әлде әлеуметтік одақ па?
ІІІ тарау. ХХІ ғасырдағы қытай.американдық қатынастары
3.1. Тайвань аралының қазіргі жағдайы
3.2. Екі мемлекетке жалпы ортақ бағыт алу
Қорытынды
Пайдалынған әдебиеттер тізімі
Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 43 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 43 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе
3-5б
І тарау. Тайвань мәселесінің пайда болуы
6-18б
1.1. Тайвань мәселесіне тарихи шолу
1.2. Бір мемлекет, екі құрылыс принципі жөнінде
ІІ тарау. Қытай – Америка қатынастарының дамуы
18-34б
2.1. XXғасырдың 70 жылдары - XXI ғасырдың басындағы
Қытайдың сыртқы саясаты
2.2. ҚХР және АҚШ-ты алдағы уақытта не күтіп тұр:
қарулы қақтығыс па әлде әлеуметтік одақ па?
ІІІ тарау. ХХІ ғасырдағы қытай-американдық қатынастары 34-44б
3.1. Тайвань аралының қазіргі жағдайы
3.2. Екі мемлекетке жалпы ортақ бағыт алу
Қорытынды
45б
Пайдалынған әдебиеттер тізімі
46б
Кіріспе
Диссертация жұмысының өзектілігі: ХХІ ғасырда жаңа
бағытқа ие болған америка-қытай қарым-қатынастары, екі елге ортақ бағыт
алуды көздейді. 1949 жылы тәуелсіздігіне қол жеткізген Қытай елі, өзінің
ішкі істері мен қатар сыртқы істеріне де көңіл бөледі. Соның ішінде америка-
қытай қарым-қатынастары еді. Әу бастан-ақ екі елдің арасында Тайвань
мәселесі негізгі мәселелердің бірі болды. АҚШ Тайвань аралындағы гоминдань
үкіметін қолдаған кезі болатын.1972 жылы ақпан айында АҚШ президенты
Р.Никсон Қытайға іс-сапармен келген уақытта, Тайвань Қытайдың бөлігі және
Тайвань мәселесі қытайлықтардың өз ішінде бейбіт жолмен шешілуі тиіс деген
Шанхай коммюникесіне қол қояды. Сол уақыттан бері қытай-америка саудасының
көлемі ұлғайды, мәдениет саласында ад өзгерістер болды. 1979 жылы Америка
ел басы ауысқаннан кейін, билік басына Дж.Картер келеді, гоминьдандық
үкіметпен байланысын үзіп және ҚХР-ды дипломатиялық түрде мойындайды. 1980
жылдары екі жақтың қатынастары тығыз болды, сеьеьі Қытай АҚШ-тың
Ауғаныстандағы саясатын қолдаған еді. Тибеттегі және Тяньаньмэнь алаңындағы
жастардың көтерілістерін қатаң басу, 1990 жылдары АҚШ-та үлкен талқылаулар
туғызды. 2000 жылдары америка-қытай қатынастары бірқалыпты болмады.
Югославиядағы Қытай елшілігін АҚШ әскерлерінің бомбыллауы, Хайнань
аралындағы әскери ұшақтардың қақтығысуы сияқты оқиғалар екі жақты қайта-
қайта қарым-қатынастарын қарастыруға шақырды. Билік басына Ху Цзиньтао
келісімен, ең алғашқы қолданған шарасы шатасқан қытай-американдық
қатынастарды зерттейтін арнайы топ құру болды. Олардың мақсаты АҚШ
Конгресі, американдық бұқаралық ақпарат және американдқ қоғам жөнінде ұзақ
мерзімді стратегияны құру болып табылады.
50 жылда дамыған қытай-американдық қатынастардың дамуы мынадай
қорытынды ойға әкеледі. Біріншіден, екі жақты қарым-қатынастардың өзгеруі,
Қытайдың егемендігін алуы, оның мықты экономикалық дамуы және халықаралық
аренада саяси статусының жоғарылауы мен елдер арасындағы стратегиялық
рөлінің беки түсуінде. Екіншіден, қырғи қабақ соғысыкезіндегі идеология
саяси күштердің араласуы тек қақтығыстарға әкелетін еді. Екі ел арасында
ортақ мүдделері бар. Екі жақты ынтымақтастық пен бірігіп дму Қытай мен
Америка елдері үшін ғана емес, сонымен бірге, АТА мен бүкіл әлемде
бейбітшілік пен даму және тұрақтылыққа әкеледі. Үшіншіден, біріккен үш
коммюникеге сәйкес тайваньдық мәселені шешу келесі жүзжылдықта қытай-
американдық қатынастардың тұрақтылығы, жақсаруы және дамуына әкеледі.
Төртіншіден, келіспеушіліктерді өзара сыйластық пен ортақ келісім және
ортаққа ұмытылу арқылы жоюға болады.
Диссертация жұмысының мақсаты – Қытай мен Америка сияқты алып елдердің
қарым-қатынастарының пайда болу, қалыптасу және даму процестерін көрсету.
Бұл процестің екі елге, сонымен қатар халықаралық қатынастарға қандай
әсерін тигізетінін көрсету.
Диссертация жұмысының мақсатынан төмендегідей міндеттері туындайды:
• Тайвань мәселесінің пайда болу тарихын баяндау
• Тайвань мәселесі негізінде Америка-Қытай қарым-қатынастарының даму
сатыларын көрсету
• Бір мемлекет, екі құрылыс принціпіне анықтама беру
• екі ғасыр арлығындағы қытай-америка қатынастарының дамуына сатылап
анализ жасау
• екі елдің қатынастарының болашақта қалай дамитындығына анықтама беріп
көру
• Тайвань аралының қазіргі кезде экономикалық дамуын көрсету
Диплом жұмысын жазу барысында дерек көзі ретінде қытай тіліндегі
Дэн Сяопиннің таңдаулы мақалалары еңбегін пайдаландық. Бұл еңбекте автор
сол жылдардағы Қытайдың экономикалық дамуы жөнінде, АҚШ пен ҚХР-дың
шарттасқан құжаттарына шолу жасайды.
Келесі қолданылған еңбектердің бірі А.С. Селищев пен Н.А.
Селищевтердің Китайская экономика в ХХІ веке еңбегі. Қытай –америка
қатынастарының экономикалық дамуын толығымен осы еңбектен көре аламыз. Екі
ел арасындағы сауда айналымы көлемінің не өсу, не төмендеу кестелері анық
берілген. Осы кестелер арқылы екі елдің тайвань мәселесінің қалай
шешілетіндігіне байланысты, экономикалық қатынастардың өзгеру бағытын
қадағалай аламыз.
Лю Цзайцидің ҚХР мен АҚШ-ты алда не күтіп тұр? атты мақаласы
диссертация жұмысын жазуына негіз болды. Автор тарихи шолу жасап келе,
болашаққа боллжам жасайды. Осы болжамдардың қаншалықты іске асуын қарастыру
біздің тапсырмамыз болды.
Сонымен қатар тарихнамаға шолу жасау барысында Меликсетовтың
Қытай тарихы. В.В.Малявиннің Китайская цивилизация және Л.С.Васильевтің
Проблемы генезиса китайской мысли еңбектерін кеңінен қолдандық. Жоғарыда
көрсетілген еңбектермен қатар, жалпы оқулықтар, сөздіктер мен интернет
желісінің материалдары қолданды.
Диссертация жұмысы кіріспе, үш тарау және қорытындыдан тұрады.
І тарау. Тайвань мәселесінің пайда болуы. Бұл тарауда Тайвань мәселесіне
тарихи шолу жасай отырып, қысқаша екі жақтың қарым-қатынасын көрсеттік.
Бір мемлекет, екі құрылыс принципі жөнінде сөз қозғалды.
ІІ тарау. Қытай – Америка қатынастарының дамуы. Келесі тарауда біз
XXғасырдың 70 жылдары - XXI ғасырдың басындағы
Қытайдың сыртқы саясатына сатылай тоқтала отырып, екі елдің қатынастарының
дамуына аналиқ жасадық. ҚХР және АҚШ-ты алдағы уақытта не күтіп
тұрғандығына болжам жасап көрдік.
ІІІ тарау. ХХІ ғасырдағы қытай-американдық қатынастары. Соңғы бөлімде
Тайвань аралының қазіргі жағдайына тоқтала отырып,Қытаймен салыстырдық. Екі
мемлекетке жалпы ортақ бағыт алу арқылы Тайвань мәселесін қалай шешуге
болатындығына анықтама беріп көруге тырыстық.
Қорытынды бөлімде қытай-америка қатынастарының негізгі мәселесі
Тайвань мәселесіне аныөтама беру арқылы, бұл мәселенің түп-төркінін ашып
көрсеткіміз келді.
І тарау. Тайвань мәселесінің пайда болуы
1.1. Тайвань мәселесіне тарихи шолу
1 қазан 1949 жылы жаңа демократиялық революциясында үлкен жеңіске
жеткен қытай халқы Қытай Халық Республикасын жариялады. Гоминьдан тобы
Тайвань қытай провинциясына кетіп, шет елдердің күштерімен Орталық үкіметке
қарсы конфронтация позициясын ұстады. Осыған байланысты тайвань мәселесі
туындады.
Тайвань мәселесін шешу және Қытайдың толық қосылуын қамтамасыз ету қытай
халқының түпкілік мәселесімен байланысты болып келеді. 50 жылдың ішінде
үкімет осы мақсаттарға жету үшін күрес жүргізді. 1979 жылдан бастап олар
бір мемлекет – екі үкімет концепция шекарасында мемлекеттің қосылуы үшін
көптеген шаралар жасады. Нәтижесінде 1987 жылдан бастап Тайвань бұғазының
екі жағасының расында мәдени, экономикалық және жеке ауысулар арасында
үлкен кеңейту байқалды. Бірақ 90 жылдардан бастап тайвань
администрациясының бас өкілі Ли Дэнхуэй, бір Қытай принципінен шегініп,
екі Қытай жасауға бағытталған сепаратистік политиканысын жүргізіп,
Тайвань бұғазының екі жағалауы арасында қарым қатынастар мемлекет аралық
ғана деп жариялаған. Бұл Тайвань бұғазының екі жағалауы арасындағы
байланысты қамтамыз еткен іргетасты бұзды және барлық қытай халқының,
сонымен бірге тайвань халқының түпкілік қатынасына үлкен әсерін тигізді әне
Азиат-Тынық мұхиттық аймақта тұрақтылық пен бейбітшілікті бұзды. КНР
үкіметі бір Қытай позициясын қолдап, Тайваньды Қытайдан бөлудің шараларына
қарсы келіп отыр. Қытай үкіметі мен Ли Дэнхуэя бастаған сепаратистік күштер
арасындағы күрес екі Қытай немесе бір Қытай мен бір Тайвань орнауына
қарсы және бір Қытай позициясының орнауына бағытталған1978 жылы елде
жүргізілген реформалар мен ашық есік саясаты, оның сыртқы саясаты толығымен
Батысқа , соның ішінде АҚШ-қа бағытталды. 1978 жылдың 16
желтоқсанында Қытай мен АҚШ-тың дипломатиялық қарым-қатынастар орнату
туралы жарияланды. Пекин мен Вашингтонда қабылданған біріккен коммюникеде,
АҚШ пен ҚХР дипломатиялық қатынастарын ресми түрде орнатқандарын жария
етті. Вашингтон ҚХР-ды Қытайдыңжалғыз заңды үкіметі екенін мойындады, бірақ
Тайвань халқымен мәдени, сауда және басқа да ресми емес қатынастарын сақтау
құқығын сақтап қалды.
1979 жылдың 1 қаңтарында Қытай мен АҚШ дипломатиялық қатынастарын
қайта орнатты. АҚШ Тайваньды Қытайдың біртұтас бөлшнгі екенін мойындады.
1954 жылғы тайваньдық үкіметпен келісілген өзара қауіпсіздік келісімінен
бас тартып, сонымен дипломатиялық қатынастарының аяқталғандығынжариялады.
АҚШ үкіметі 1979 жылдың 25 қаңтар мен 4 ақпан аралығында, яғни төрт күн
ішінді өз әскерін Тайвань аралынан алып шығатындығы туралы хабарлады.
Қытайдың реформалар мен ашық есік саясатының бас архитекторы Дэн Сяопин АҚШ-
қа іс-сапармен барды, бұл АҚШ-та үлкен қызығушылық туғызды. Дэн Сяопин әс-
сапсры барысында АҚШ президенті Дж. Картермен кездесті. АҚШ Қытайға
экономикалық кредиттер берді.
Сол жылдың тамыз айының соңында АҚШ-тың вице-президенті У.Мондейл
Қытайға іс-сапарымен келді. Екі жақ сауда-экономикалық салада көптеген
жеңілдіктерге барды, Пекинге американдық өндіріске кең түрде араласа алу
мүмкіндігін алды және Қытайды достығы мықты елдердің қатарына кіргізді.
Қытай – Америка қатынастарының қалыпты жағдайға түсуі Қытайдағы
реформалар мен ашық есік саясатымен тепе-тең келді. Бұл саясат екіжақтың
қарым-қатынасының саяси, экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени
жағынан дамуына әкелді.
1982 жылдың 17 тамызында қытайлық үкімет және амерткандық әкімшілік
АҚШ-тың Тайваньға қару-жарақ сатуы туралы мәселенің сатылый шешілуі туралы
келісім-шартқы қол қойылды. 17 тамыздағы бен дипломатиялық
қатынастардыңорнауы туралы келісім-шарттар қытай-американдық қатынастардың
ұзақ және дұрыс дамуына негіз болды.
1983 жылдың шілде айында ҚХР-ға саудада достастық және қосылмаған
мемлекетстатусын беру туралы ұсыныс болды. Бұл қытй үшін АҚШ-тан ауыр
технологиялар мен жабдықтарды, соның ішінде әскери салада қолданылатын
заттарды импортқа алу мүмкіндігі бар еді. Премьер Чжао Цзыян бұл Қытай үшін
техникалық мәселе емес, өзара сенім орнату мәселесі деді. 1979 жылдың 1
қаңтарында Қытай мен АҚШ дипломатиялық қатынастарын қайта орнатты. АҚШ
Тайваньды Қытайдың біртұтас бөлшнгі екенін мойындады. 1954 жылғы
тайваньдық үкіметпен келісілген өзара қауіпсіздік келісімінен бас тартып,
сонымен дипломатиялық қатынастарының аяқталғандығынжариялады. АҚШ үкіметі
1979 жылдың 25 қаңтар мен 4 ақпан аралығында, яғни төрт күн ішінді өз
әскерін Тайвань аралынан алып шығатындығы туралы хабарлады. Қытайдың
реформалар мен ашық есік саясатының бас архитекторы Дэн Сяопин АҚШ-қа іс-
сапармен барды, бұл АҚШ-та үлкен қызығушылық туғызды. Дэн Сяопин әс-сапсры
барысында АҚШ президенті Дж. Картермен кездесті. АҚШ Қытайға экономикалық
кредиттер берді.
Сол жылдың тамыз айының соіында АҚШ-тың вице-президенті У.Мондейлдыі
Қытайға іс-сапары өтті. Екі жақ сауда-экономикалық салада көптеген
жеңілдіктерге барды, Пекинге американдық өндіріске кең түрде араласа алу
мүмкіндігін алды және Қытайды достығы мықты елдердің қатарына кіргізді.
Қытай – Америка қатынастарының қалыпты жағдайға түсуі Қытайдағы
реформалар мен ашық есік саясатымен тепе-тең келді. Бұл саясат екіжақтың
қарым-қатынасының саяси, экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени
жағынан дамуына әкелді.
1982 жылдың 17 тамызында қытайлық үкімет және амерткандық әкімшілік
АҚШ-тың Тайваньға қару-жарақ сатуы туралы мәселенің сатылый шешілуі туралы
келісім-шартқы қол қойылды. 17 тамыздағы бен дипломатиялық
қатынастардыңорнауы туралы келісім-шарттар қытай-американдық қатынастардың
ұзақ және дұрыс дамуына негіз болды.
1983 жылдың шілде айында ҚХР-ға саудада достастық және қосылмаған
мемлекетстатусын беру туралы ұсыныс болды. Бұл қытй үшін АҚШ-тан ауыр
технологиялар мен жабдықтарды, соның ішінде әскери салада қолданылатын
заттарды импортқа алу мүмкіндігі бар еді. Премьер Чжао Цзыян бұл Қытай үшін
техникалық мәселе емес, өзара сенім орнату мәселесі деді.
1984 жылы жүк тасымалдау көлемі 1,5-2 млрд-ға жетті, американдықтардың
ойынша, Қытаймен қатынастың жақсара түсуінің нәтижесі.
АҚШ президенті Р.Рейганның Қытайға іс-сапары 1984 жылдың 24 сәуір– 1
маусым аралығында болды. Рональд Рейган қытайлық басшылыр – ҚХР
председателі Ли Сяньнянмен, Мемкеңестің премьері Чжао Цзыянмен, ҚКП ОК –ның
хатшысы Ху Яобанмен кездесті. Қытай жағы антикеңестік бағытты толығымен
қабылдай қойған жоқ, алайда әлемдік саясаттың параллельдігін мойындады.
Президент Рейган екі жақтың ортақ мүдделі екендігін, соның ішінде Қытай
мен АҚШ-тың бейбітшілікті сақтауда мүдделерінің бір болуы, екі ел қатар
тұруда ұрандарын ұсынды.
Рейганның іс-сапары республикандықтардың сайлау компаниясына өте
маңызды болды. Президентті жақтаушылар сыртқы саясаттың қытайлық бағыттағы
жетістігін қарсыластарына
қарсы қоя аламыз деп ойлады. Р.Рейган әкімшілігі ҚХРмен экономикалық
байланысын жақсарту арқылы көлемін 6,1 млрд-қа жеткізді.
1985 жылдың шілде-тамыз айларында ҚХР председателі Ли Сяньянь АҚШ-ты,
қазан айында АҚШ вице-президенті Джордж Буш Қытайға іс-сапармен барды. Екі
мемлекеттік қайраткер келіссөз барысында екі жақты қарым-қатынастың дамуына
көп көңіл бөлді. Келіссөз барысында Тайвань мәселесі жөнінде сөз қозғалды,
Ли Сяньнянь бұл мәселені шешімі қажет ететін америка-қытай саласындағы ірі
кедергі деп атады.
1989 жылдың шілде айында елдің саяси жүйесінің либерализациясын талап
еткен Қытай жастары Пекинде Тяньоньмэнь алаңында көтеріліске шығады. Бұған
жауап ретінде АҚШ Қытайға қару-жарақты тасымалда, сондай-ақ саяси диалогты
үзіп, ҚХР-ға 1,3млрд.долл. көлемінде кредитті беруден бас тартты.Алайда,
қатынастарды суытпау мақсатында құпия түрде американдық әкімшілік Пекинге
ұлттық қауіпсіздік жөніндегі президнттің көмекшісін Брент Скоукрофтты екі
рет жіберді.
1.2. Бір мемлекет, екі құрылыс принципі жөнінде
Қытайға қосылуының Тайвандық мәселелері атты 1993 жылы тамыз айында
жарық көрген ақ кітапта жүйлендірген түрде Тайвань Қытайдың бір бөлігі
делінген және тайвань мәселесінің пайда болуы, негізгі бағыты мен тайвань
мәселесін шешу үшін қытай үкіметінің сәйкес қағидалары берілген. Бір Қытай
принципі туралы қытай үкіметінің позициясын жеке қарастыру уақыты келді.
Бір Қытай принципі – әлемдік байланысудың негізі және шарттары. Бір
Қытай принципі қытай халқының мемлекеттік тәуелсіздік пен территориялық
шекарасын сақтау үшін күрес негізінде қалыптаасқан және заңдық негізге ие
болып келеді.
Тайвань Қытайдың бір бөлігі. Тайваньға қатысты барлық фактілер мен
заңдылық актілер оның Қытай территориясының бір бөлігі екенін көрсетеді.
1895жылы Жапон Қытайға қарсы соғыс ашып Цин династиясының үкіметін
үзіліссіз Симонасек құжатына қол қоюды талап етті және оның нәтижесінде
Тайвань бөлігін жаулап алды. 1937 жылы шілде айында Жапон агрессорлары
Қытайға қарсы тотальды соғыс ашты. 1941 жылы Желтоқсан айыннан бастап Қытай
үкіметі Әлімге қытай- жапон қарым қатынастарына байланысы барлық құжаттар
келісімдер конвенсиялар өз күшін жояды яғни Тайван қытай зандылығына
жіберіледі. 1943 жылы Қытай, АҚШ және Ұлыбритания Каир деклорациясына қол
қойды, яғни Жапония Қытайдан тарып алған барлық аралдар оның ішінде
Солтүстік Шығыс Қытай, Тайвань аралы және Пенху аралы Қытайға
қайтарылады.1945 жылы Қытай, АҚШ және Ұлыбритания қол қойған Постдам
деклорациясында Каир деклорациясында қойылған шарттар толық орындалуы
айтылған. Сол жылы тамыз айыңда Жапония сәйкес актке қол қойып
капитуляциясын жариялады. Бұл құжатта Жапония Постдам деклорациясын
орындауына барлық шарттарды қабылдайтының көрсетті. 25 қазанда жапондар
жаулап алған аралдарына толық қытайға қайтарғаның жариялады.
1949 жылы 1 қазанда Қытай Халық Республикасының Орталық халық
үкіметінің құрастырылуын жариялады, ол Қытай Республикасының үкіметін
алмастырып, Қытай заңдылығы біртекті болды. Яғни ескі үкіметін жаңа үкімет
орны басты. Осындай алмастыру мемлекеттік тәуелсіздік және Қытай
территориясының өзгеріссіз қалдырады, сондықтан да Қытай барлық
заңдылықтарға ие болады, оның ішінде Тайвань заңдылығы кіреді. Гонминьдан
тобы Тайвань аралынан кеткеннен кейін Тайвань үкіметі оларды Қыай
республикасы деп ал өзін Қытай республикасы деп жариялады. Олар Қытай
өкіметінің мемлекеттік тәуелсіздік туралы зандарын жүргізу мүмкіндігінен
айырлсада Қытай териториясында жергілікті үкімет болып сақталды.КНР-дың
орталық халық үкіметінің қалыптасу күнінен бастап әлемге КНР-дың барлық
халқын көрсететін қазіргі үкімет бір текті занды үкімет болып келеді.
Қазіргі үкімет дипломатты қарым- қатынасты сақтайтын барлық мемлекеттермен
байланысады. Жоғарыда айтылған Қытай өкіметінің позициялары сол негіздегі
АҚШ мемлекетінің үкіметіне ұнамады.1950 жылы 5-ші қаңтарда АҚШ призиденті
Трумен жасаған мәлімдемесінде АҚШ-пен онын отандастарын Қытайдың Тайвань
аралын 4 жыл ішінде тәуелсіздігін сақталатынын қолдады, ал 1950 жылы
басталған корей соғысы басталғаннан кейін АҚШ өзінің қару күштерін тайвань
аралына жіберді және Қытайдың күштерін ұстап тұрды. Кейн олар халықаралық
қатынаста екілік позициясын қолдап, екі қытай үкіметін жасауды
үміттенді.Оған қарсы Қытай үкіметі әлемге бір Қытай екенін жариялап Тайвань
Қытайдын бір бөлігі деп жариялады. Ал КНР үкіметі барлық Қытайды көрсететін
бір зандылық үкімет деп жариялаған. АҚШ-тын елдермен қарым-қатынастарды
дамыту және мемлекттін териториялдық бірлігін және тәуелсіздікті сақтау
үшін бір Қытай принципі қалыптастырылған. Жоғарыда айтылған позициялар бір
Қытайдын принциптерінің негізгі мазмұнын құрайды және онын негізі ретінде
териториялдық бірлікпен тәуелсіздікті сақтау. 1949 ж кейін Тайвань үкіметі
30-40 жыл ішінде Қытай үкіметінін зандылығын қадылдаған жоқ бірақ Тайвань
Қытайдын бір бөлігі екенін растап екі Қытаймен тәуелсіз Тайвань
принциптеріне қарсы келді.
Бір Қытай мәселесі бойынша қытай үкіметінің нақты және қатаң позициясы
көптеген мемлекеттер арасында қолдау тапты және халықаралық ұйымдарда бір
Қытай принципі халық аралық деңгейде қабылдана басталды. 1971 жылдың қазан
айында ООН Генералды асамблеясының 26сессиясына №2758 резолюциясы
қабылданып, ООН-да тайвань үкіметінің қызыметкрлері кетіп, КНР-дың заңдарын
орнына келтірді. 1972 жылы қыркүйекте КНР мен Жапония дипломаттық қарым-
қатынастарды орнататын үкім шығарды, оған сәйкес Жапония Қытай үкіметін
қабылдап, Тайвань аралының Қытай мемлекетінің бір бөлігі деп жариялады.
Сонымен бірге, Жапония Постдам декларациясының сегізінші пунктін сақтауға
толық келісімін берді. 1978 жылы желтоқсан айында КНР мен АҚШ арасында
дипламаттық қарым-қатынастарды сақтайтын коммюникке қол қойылды, ол бойынша
Американың Құрама Штаттары Қытай Халық Республикасының үкіметі Қытайдың
жалғыз үкіметі деп қабылдады. Қазіргі кезде КНР 161 мемлекетпен дипломаттық
қарым-қатынасы бар, олардың барлығы бір Қытай принципін қабылдап, Тайвань
аралымен осы принцип бойынша қарым-қатынастарды реттеуге келісімін берді.
Бір Қытай принципі – әлемдік байланысудың негізі және шарттары. Бір
Қытай принципі – тайвань мәселесі бойынша қытай үкіметінің политикасының
тасы болып келеді.
Дэн Сяопин азаматының мәселесі бойынша қытай үкіметі 1979 ылдан бастап
мемлекетті қосудың бейбітшілік жолына түсті және бір мемлекет – екі бағыт
атты концепциясын асап, оны жүзеге асыру үшін бағыттарды қарастырды. Бұл
бағыттың негізгі мәселелеріне келесілер жатады: қарулы күштерді қолдамай
мемлекетті бейбитшлік жолмен қосу, жеке байланыстарды, экономикалық және
мәдини байланыстарды жүргізу, бұғаздың екі жағалауы арасында почталық,
транспорттық және сауда-саттық қарым-қатынастарды орнату, Қытайдың
материктік бөлігінде социалистік қатарды орнату, ұзақ уақы ішінде Тайвань
аралында капиталдық қатарларды сақтау, мемлекеттер қосылғаннан кейін
Тайвань автономды дәрежеге ие болады, Орталық үкімет Тайвань аралында
өзінің қарулы күштерін жібермейді, Тайвань мәселесі Қытайдың ішкі мәселесі
болып келеді және де ол сыртқы күштерсіз қытайлықтардың өздері шешу қажет.
Жоғарыда айтылған бағыт бір Қытай принципін толық ұстайды және Тайвань
аралын басқару үшін тайваньдықтардың заңдылықтарын сақтайды.
Бір Қытай принципін сақтай отырып мемлекеттің бейбітшілік жолда
бірігуіне жетеміз. Тайвань мәселесі бұл Қытайда болған азаматтық соғыс
нәтижесінде пайда болған мәселе. Әлі де Тайвань бұғазының екі жағалауы
арасында қарым қатынастар тұрақталмаған. Қытай тәуелсіздігін және
территориялық бүтінділігін сақтау үшін қыай үкіметі кез-келген шараларды
қолдану заңды болып келеді. Бейбітшілік шараларды қолдана отырып, екі
жағалау арасындағы қарым-қатынастарды сақтау, байланыстарды жүзеге асыру ең
қолайлы болып келеді.
Тайвань үшін бір Қытай принципін қолдау Қытайдың тәуелсіздігін және
оның территориясының бірлігін сақталуын қолдау көрсетеді, бұл екі жақ үшін
теңдеулі консультациялар үшін басты негізді қамтамасыз етеді және олардың
нәтижесінде екі жақ үшін қарама-қарсы айшылықтарды шешуге жол береді және
мемлекеттерді бейбітшілік жолында қосуды қамтамасыз етеді. Бір Қытай
принціпін қолдамау және Тайвань аалының Қытайдан бөлініп кету жағдайлары
мемлекетттерді бейбітшілік жолында қосу жағдайларының бұзылуына әкеледі.
АҚШ үшін бір Қытай принципін жүргізу Қытай мен АҚШ үкіметтері арасында
қол қойылған үш коммюникті қолдау жолдарын көрсетеді, бұл АҚШ-тың
Тайваньмен мәдени, сауда саттық және басқа да ресми емес қатынастарды
қолдау туралы келісім шарттарды жүргізуге және Қытайдың қосылуына бөгет
болмауын көрсетеді. Басқа жағдайларда АҚШ қытай үкіметі бағытталған Қытай
мемлекетін бейбітшілк жолмен қосу жағдайларын бұзушы еді.
Азия-Тынық мұхит аймақтары мен басқа мемлекеттер үшін Тайвань
бұғазындағы жағдайлар олардың қауіпсіздігі мен тұрақтылығына байланысты
болып келеді. Көршілес мемлекеттердің бір Қытай принциптерін қолдау арқылы
бейбітшілік пен тұрақтылықтың сақталуына, Қытай мен басқа мемлекеттер
арасында достық қарым-қатынастарды жүргізуге және әлемнің барлық аймақтары
үшін мәселелерді қолдайды.
Қытай үкіметі мемлекетті бейбітшілік жолмен бірігуіне барлық
жағдайларды жасайды. Бейбітшілік жолмен бірігу үшін бір Қытай
принциптерінің негізінде Тайвань бұғазының екі жақ арасында келісім сөздер
жүргізілген. Тайваньдағы қазіргі жағдайларды мен тайвань үкіметінің
талаптарын ескере отырып, КПК мен Гоминьдан арасында келісім сөздерді
жүргізу ұсынылған, оларға Тайваньдағы көптеген ұйымдар мен политикалық
партиялардың көрнекті қызыметкерлерін шақырып, ресми емес келісім сөздерді
жүргізу қарастырылған. қытай үкіметі алғашқысында диалогтарды, сонымен
бірге политикалық диалогтарды жүргізуді ұсынған, кейін бұл диалогтарды
біртіндеп политикалық келісім сөздер үшін процедуралық консультаияларға
алмастыруды ұсынған, олар келісім сөздердің тақырыбын, көлемін және басқа
да моменттерді анықтап, кейін ресми политикалық келісім сөздерге өткізеді.
Политикалық келісім сөздерді сатылай жүргізуге болады. Бірінші саты ретінде
екі жақ арасында қарама қайшылық жағдайларды тоқтатутуралы ресми құжатқа
қол қойып, Қытайдың тәуелсіздігін және территориялық бүтінділігін сақтаудың
міндеттерін алу қажет, сонымен бірге екі жақ арасында қарым қатынастарды
дамытудың жоспарын құрастыру қажет. 1998 жылдың қаңтар айында бұғаздың екі
жағалауы арасында политикалық негізді кеңейту мен тұрақтандыру мақсатында
қытай үкіметі тайваь үкіметіне бір Қытай принципін сақтауды ұсынды, яғни
әлемде бір Қытай мемлекеті бар екенін көрсетіп, Тайвань аралы Қытайдың бір
бөлігі деп қарастыру қажеттігін көрсетті. Және де Қытайдың тәуелсіздігіне
және территориалдық бүтінділігін бұзбау қажет. Қытай үкіметі Бір Қытай
принципі негізінде теңдеу консультация мен келісім сөздерді ұстауға үлкен
маңыздылығын көрсетеді.
Бейбітшілік тұрғыдан бірігуді қамтамасыз ету үшін қытай үкіметі екі
жақтың қарым қатынастарын жүзеге асыру үшін бірқатар политикалық шаралар
мен қадамдар жасаған. 1987 жылдың аяғынан бастап Тайвань бұғазының екі жақ
арасындағы шектелу алынып, 1999 жылға дейін мемлекеттің континенталды
бөлігінде туысқандарына немесе туристік мақсатпен барған тайваньдықтардың
саны 16 млн. адамға дейін жетті. Тайвань мен материак арасындағы үзіліссіз
сауда саттық қарым қатынастар 160 млрд. АҚШ доларына дейін жеткен, ал
тайвань предпренимательдерінің салған инвестицияларының көлемі 44 және 24
млрд долларын құраған, жағалайлар арасындағы почталық және
телекоммуникациялық байланыстар біршама дамыған. Сонымен бірге навигациялық
пен авиациялық байланыстар да үлкен прогреске жеткен. ВСНП мен оның тұрақты
Комитеті, Госсовет пен жергілікті үкіметтер арасында тайваньдықтардың заңды
мәндерін қорғайтын бірнеше заңдар енгізілген. Бұғаздың екі жағалауыннан
адамдарды алмастыру кезінде мәселереді шешу үшін 1992 жылы Тайвань
бұғазының екі жағалауы арасындағы қарым қатынастарды дамытатын ассоциация
мен Тайваньарасындағы алмастыру фонды арасында екі жағаау да бір Қытай
принципі арқылы жүзеге асады деген постулат қабылданды. Оның негізінде
1993 жылы сәуір айында жоғары айтылған ұйымдардың басшылары болған Ван
Даохань мен Гу Чжэньфу арасында екі жағалаудың халықтарының заңды мәндерін
қорғайтын құжаттарға қол қойылды. Тәжірибе көрсеткендей бір Қытай принципі
жағалайлар арасында теңдеу келісім сөздерді жүргізу үшін мақсаттық пішінге
ие болып келеді.
Қытай үкіметі бір Қытай принципін ұстайды. Тайваньнның сепаратистік
күштері бір Қытай принципін бұзып келеді. 1988 жылы Тайвань басшылығына Ли
Дэнхуэй келді. Ол уақытта ол бірнеше рет және ашық түрде әлемде екі емес,
бір Қытай барын және Қытайды бірігуін қолдаймыз және бір Қытай принципін
ұстаймыз деген сөздер айтылған.
Бірақ 90 жылдардың басында Ли Дэнхуэй бір Қытай принципінен бас тартып,
екі мемлекет концепциясын, екі теңдей саяси субстанциялар концепциясын
жүргізіп, Тайвань тәуелсіз мемлекет болды деп жариялаған және қазіргі
жағдайларға байланысты Тайвань аралындағы Қытай Республикасы және
континентегі Қытай Халық Республикасы деп атауға мүмкіндік туындаған.
Сонымен бірге Ли Дэнхуэй өз сөздеріне қарсы келіп, бір Қытай принципін
қолдағанын мойындаған жоқ. Сонымен бірге, тәуелсіз Тайвань бағытында тұрған
сепаратистік күштерге көмек көрсетіп, оларды қолдап отырды. Бұл тәуелсіз
Тайваньның күштерінің пайда болуына және өсуіне әкелді. Ли Дэнхуа
басшылығымен тайвань үкіметі мемлекетті бұзатын бірнеше шаралар жүргізді.
Политикалық қатар мәселесі бойынша олар екі Қытай құрастыру мақсатымен
конституциялық басшылық жасау реформаларын тәуелсіз политикалық
субстанцияларды жасау реформаларына алмастырып келеді. Сыртқы байланыс
мәселесі бойынша екі Қытай құрастыру мақсатымен халықаралық кеңістікті
кеңейту үшін шаралар жүргізді. 1993 жылдан бастап олар 7 жыл бойы ООН
мүшесіне кіру туралы мәселені көтеріп отыр. Қарулы күштер тұрғысынан
Тайвань басшылары шет елдерден қазіргі тұрғыға сәйкес қарулы аспаптарды
сатып алып жатыр, АҚШ пен Жапониямен бірге қарулы одақ құрастыруға ұмтылып
жатыр. 1999 жылдан бастап Ли Дэнхуанің сепаратистік әрекеттілігі күшейе
түсті. Сол жылдың мамыр айыда ол Позиция Тайваня атты кітап шығарды. Оның
беттерінде ол Қытайды толық басару заңдылықтары бар 7 аймаққа бөлуді ұсынып
отыр. 9 шілдеде ол екі жағалай арасындғы қарым қатынастар халықаралық деп
жариялаған. Оның барлық әрекеттері Тайвань бұғазының екі жағалауы
арасындағы барлық байланыстарды үзуге бағытталған және оның нәтижесінде екі
жағалау арасындағы политикалық диалогтар мен келісім сөздерді жүргізбей,
мемлекетті бейбітшілік жолмен бірігуіне үлкен кері әсерін тигізіп отыр. Ли
энхуэ Тайваньнның сепаратистік күштерінің негізгі ұйымдастырушысына,
Тайвань бұғазының амағындағы тұрақтылықты бұзған адамға және тұрақтылық пен
бейбітшілікке қарсы келген басты адамға айналған.
Қытай үкіметі бір Қытай принципін тұрақты қолдап келеді. Қытай үкіметі
мен қытай халқы Ли Дэнхуэ басшылығындағы тайвань сепаратистеріне үлкен
көңіл бөліп тұр.
1995 жылы Ли Дэнхуэ АҚШ еліне жеке іс сапар жасағаннан кейін қытай
үкіметі тәуелсіз Тайваньға қарсы антисепартистік жұмыстарын жасай бастады.
Сонымен бірге біруақытта олар АҚШ мемлекетіне Ли Дэнхуэ жеке іс сапарын
қолдағаны жөнінде өз пікірін айтып, үш қытай-американдық коммюниктің
жарлығына қарсы келегенін жеткізді. Бұл қарсылық қытай үкіметінің
тәуелсіздік пен территориалық бүтінділікті сақтайтын толық дайындығын
көрсетті. Көптеген тайваньдық халықтар тәуелсіз Тайванның қарсылығына
көздері жетті. Ли Дэнхуэнің халықаралық тұрғыда жасаған істеріне үлкен
қарсылықтар көрсетілді. Тәуелсіз Тайваньның жарты халықтары сепаратистік
лозунгтарына бірнеше түзетулер енгізді. аҚШ үкіметі тәуелсіз Тайваньды
қолдамайтынына сөз берді.
Ли Дэнхуэ екі мемлекет туралы сөз қозғанған жағдайларында Қытай халқы
оған қарсы бағытта әрекеттер жасай бастады. Егер Ли Дэнхуэнің жасаған
әрекеттері жүзеге асатын болса, онда мемлекетті бейбитшілік тұрғыдан қосу
мүмкін емес болатын еді. Сонымен бірге әлемдегі көптеген мемлекеттер бір
Қытай принципін ұстағанына қолдау көретті. АҚШ үкіметі бір Қытай принципін
қолдап, Тайваньға үш бағыт бойынша көмектеспеу туралы шартын орындады. Бұл
жағдайларда тайван үкіметі конституция мен заңдылықтарды
қарастырмайтындығы туралы айтты.
Бірақ Тайваньдағы сепаратистік күштер өздерінің Қытайдан бөлініп кету
шараларын жүргізе берді. Сонымен бірге, олар үнемі қытай-американ қарым
қатынстар арасында қайшылықтарды туғыздырып, КНР мен АҚШ арасында
конфликтарды туғызады.
Өмір көрсетіп жатқандай, Тайвань буғазының екі жағалауы арасында әлі де
кризис бар. Барлық қытай халқының мәніне байланысты және бейбітшілк пен
тұрақтылықты қамтамасыз ету мақсатында қытай үкіметі бір мемлекет екі
бағыт бойынша бейбітшілік қосылу принциптерін жүргізіп жатыр. КНР
председателі Цзян Цзэмин Тайвань бұғазының екі жағалауы арасында қарым
қатынстарды жақсарту үшін сегіз жағдайлар бойынша жұмыстар жүргізіп, екі
жағалауды қосудың бейбітшілік жолдарын ідестіруде. Бірақ екі жағалаудың
қосылуына қарсы маңызды шаралар жүргізіле басталған жағдайларда Қытай
үкіметі өзінің тәуелсіздігін және территориалдық бүтінділігн сақтау
мақсатында барлық мүмкін болатын шараларды жүргізе алады. Қытай халқы мен
үкіметі мемлекеттік тәуелсіздікті мен территориалдық бүтінділікті сақтау
мақсатында Қытайды бөлуге әкелетін барлық шараларға қарсы төтеп бере алады.
Бір Қытай принципін ұстайтын Тайван бұғазының екі жағының арасындағы
қатынастарындағы кейбір мәселелері. Қытайдың территориалық бүтіділігі мен
тәуелсіздігі бөлінбейді және де Тайвань бұғазының екі жағалауы бір
мемлекеттің қарамағында. Екі мемлекет туралы барлық сөздер мен
аргументтер 1949 жылы болған бұғаздың екі жағалауының бөлінуіне әкелді және
олар бір-біріне бағынбайды және жеке басшылық үкіметіне ие болып келеді.
Яғни Қытай Халық Республикасы Тайвань аралына ешқашан өзінің басшылығын
көрсетпеген, ал 1991 жылдан бастап Тайваньда Қытайдың континеталды
бөлігімен ешқандай қарым қатынастары жоқ болған басқару жүйесі қалыптасқан.
Бірақ осы барлық аргументтер ешқандай негізі жоқ, яғни Тайвань Қытай
Республикасы деп аталатын жеке мемлекет ретінде және Тайвань бұғазының екі
жағалауы жеке мемлекет деп қарастыруға болмайды. Себебі, мемлекеттік
тәуелсіздік бөлінбейді. Территория бұл мемлекеттік тәуелсіздікті жүргізетін
кеңістік болып келеді. Бір мемлекеттің территориясында тек бір орталық
басқару органы болады және де ол осы мемлекет атынан өзінің заңдарын
жүргізеді. Жоғарыда айтылғандай Тайвань бұл Қытайдан бөлінбейтін бір
бөлігі. 1949 жылдан бастап Қытай Республикасының үкіметін алмастырған КНР
үкіметі барлық Қытай үшін заңды басқару органы болып келеді. Ол
тәуелсіздікке ие және де барлық Қытай, оның ішінде Тайвань үшін өзінің
тәуелсіз заңдарын көрсетеді. Тайвань бұғазының екі бөлігі қосылмағанымен
Тайвань Қытайдың бір бөлігі болып келеді және де Тайваньның Қытайға деген
тәуелділігі өзгермейді. Екіншіден, дүниежүзілік одақтар әлемде бір Қытай
бар екнідігін мойындайды. Қытай үкіметі КНР бір заңды үкіметі болып келеді.
Үшіншіден, тайванның мәселесі ұзақ уақыт бойы өзінің шешіміне сыртқы
күштердің араласуы нәтижесінде келмеді. Тайвань бұғазының екі бөлігі
арасында тұрақты емес жағдайларының сақталуына байланысты Тайваньның
халықаралық заңдылыққа ие болмайтының және Қытайдың бір бөлігі ретінде
қалатынын көрсетеді. Осыған байланысты қазіргі кезде Тайваньның
сепаратистік күштері арасында және бірнеше мемлекет арасында антиқытай
элементтері бұл жағдайды өзгерткісі келеді, ал бұл Қытай үкіметі арасында
үлкен қайышылқты туғыздырады.
Тәуелсіздік халыққа арналған атты лозунгпен Тайвань сепаратистері
Тавйаньды Қытайдан бөліп алу әрекеттерін жасап жүр және Тайваньның Қытай
бөлігі ретіндегі статустан шыққысы келіп отыр. Бірақ бұл әрекеттіліктер бос
болып келеді. Себебі, біріншіден Қытайдың ішкі заңды актары бойынша Қытайға
қарағандағы Тайваньның статусы нақты анықталған. Екіншіден тәуелсіздік
халыққа арналған атты лозунг тәуелсіздік мемлекеттің бір бөлігіне емес,
барлық мемлекеттің халқына арнлаған. Тайвань бойынша тәуелсіздік барлық
қытай халқына арналған. Үшіншіден, барлық тарих уақыты бойынша Тайвань
ешқашан жеке мемлекет ретінде шықпаған. 1945 жылдан кейін Тайвань коллония
деп саналған жоқ, осыған байланысты Қытайға қарағандағы Тайваньның статусын
өзгертудің ешқандай сұрақ туындап жатқан жоқ. Тайваньда тек Қытай
мемлекетімен бірігуі бойынша бір жолы ғана бар.
Екі Германия моделі тайвань мәселесін шешу үшін тиімді жол емес.
Кейбіреулер Тайваньда екі Германия моделі арқылы мәселелерді реттеуге
ұсыныс жасаған. Бұл олардың тарихты дұрыс қабылдамауын көрсетеді. Соғыс
жылдарынан кейін болған Германияның бөлінуі және Қытайдан бөлінген Тайвань
арасында ешқандай сәйкестік жоқ. 1945 жылы Германия жеңіліске ұшырап, ірі
АҚШ, Ұлыбритания, Франция мен СССР мемлкеттері арасында бөлініп билігі
Постад келісімі бойынша жүргізілген. Суық соғыс жалдыранда Германияны қосу
туралы сұрақ Европада СССР мен АҚШ арасында конфронтация болып келді.
Осының нәтижесінде АҚШ, Ұлыбритания мен Франция және де СССР жайлап алған
аймақтарда Германияның Федеративтік Республикасы әне Германиялық
Демакратиялық Республикасы пайда болды және де Германия екіге бөлінді. Яғни
Германия мәселесі сыртқы күштер арқылы пайда болды, ал тайвань мәселесі
Қытайда болған азаматтық соғыс нәтижесінде пайда болған. Екіншіден екі
жағдай әртүрлі халықаралық заңдылық статусына ие болып келеді. Каир
деклорациясы, Постдам декларациясы бойынша Жапония Қытай мемлекетіне
Тайваньды қайтарып беру туралы халықаралық декларация мен келісім шарттарға
қол қойылған. Үшіншіден, қазіргі жағдайлар әртүрлі болып келеді. АҚШ пен
СССР конфронтация жағдайларына байланысты Германия екі мемлекеттің
басшылығын мойындауға тура келді, ал қытай жағдайлары бойынша тайваньды
басқарып келген басшылар бір Қытай принципіне бағынғанын көрсетті және екі
Қытай мемлекеттің қалыптасуна қарсы болып келді. Сонымен бірге бір Қытай
принципі халықаралық жағдайларында да үлкен мәнге ие болып келеді. Жоғарыда
айтылған мәселелерді қортындылай отырып, тайвань мәселесін екі Германия
мәселесі бойынша шешуге болмайтының көрсетеді.
Бір Қытай принципі бойынша барлық мәселелерді шешуге болады. Тайвань
бұғазының екі жағалау арасында келісім сөздерді жүргізу қытай халқының
бейбітшілк жолмен мәселені шешу керектігін көрсетді.сондықтан олар бір
Қытай принципі бойынша келісім сөздерді жүргізу керектігін растайды. Ал
Тәуелсіз Тайвань, екі Қытай және екі мемекет бір Қытай принципіне
қарсы келеді. Олар мемлекетті бірігуіне емес, бөлінуіне бағытталған. Бір
Қытай приципінің шекарасында әртүрлі сұрақтарды қарастыруға болады. Қытай
үкіметі Тайваньның политикалық статусын, экономикалық, мәдени және халық
жағдаларын политикалық келісім сөздер арқылы бейбитшілік жолмен шешуге
мүмкіндік барына сенімді.
Демократия туралы сұрақтар Қытайды бірігуне қарсы болып келетін
шаралар деп танылған. Соңғы жылдары тайвань үкіметі континенталды
блігіндегі демократизаияны жүргізу Қытайды бірігдің жаңа жолы деп
жариялаған. Бұл мемлекетті біруктіру туралы кері жүргізіліп жатқан шара деп
таңылған. Қытай компартиясы мен Қытай үкіметі социалистік демократияны
орнату туралы барлық жағдайларды жасап жатыр. Бір мемлекет – екі бағыт
концепциясының негізінде жүргізіліп жатқан мемлекетті бейбитшілік жолмен
біріктіру демократия болып келетініне көзіміз жетеді. Демократия үшін
атты лозунгпен бірігу туралы келісімге қары жүруг болмайды. Осы жағдайлар
бойынша мәселе демократияға қарсы немесе қолдауы бар туралы мәселені
туғыздырмайды, ол Қытайды бірігуі бойынша қарсы келіп тұрады.
Бір Қытай принципіне әлемдік қоғамдарының ұстанымы бойынша байланысты
болып келетін кейбір мәселелер туралы. Қытай үкіметі бір Қытай приципіне
әлемнің қолдауына үлкен үміт артып отыр. Тайвань мәселесі және Қытайдың
бірігуі атты кітапта Тайваньға қатысты болып келетін кейбір мәселелер
атты бөлімінде қытай үкіметінің клесі сұрақтары бойынша политикалық
жағдайлары мен позициялары берілген: Қытаймен дипломаттық қарым қатынаста
қолдап жатқан мемлкеттердің қарым-қатынасы, Тайваньмен халықаралық
ұйымдардың қатынасы, Қытаймен, Тайваньмен дипломаттық қарым қатынаста
болатын мемлкеттер арасындағы әуе жолдары; Қытаймен дипломаттық қарым
қатынаста болатын мемлекеттермен Тайваньға қару жарақ сату және т.б.
мәселелер қарастырылған. осы сұрақтар бойынша политикалық жағдайлар мен
позицияларды қайта айтып кетейік. Тайвань тәуелсіз мемлекеттер мүше бола
алатын ООН және басқа халықаралық ұйымдарда қатысуға құқығы жоқ. ООН
тәуелсіз мемлекеттер қатысатын үкімет аралық ұйым болып келеді. ООН-да КНР-
дың заңды ағдайларын растау, Қытайдың ООН жүйесінде ресми қызыметкерін
барын және Тайванның ОНН-ға кірмеу жағдайлары толық шешілген.
Ал әлемнің басқа аймақтары мүше бола алатын үкімет аралық ұйымдар
бойынша қытай үкіметі бір Қытай приципінен шыға отырып, Тайванның мүшелігі
туралы шараларды қарастырған, яғни Тайвань мүше болатының алдында Қытаймен
келісім шарт жүргізу қажет. Осыған байланысты, Тайбэй Қытай атты Қытайдың
бір бөлігі Дамудың Азиат банкінде, Азиат-Тынық мұхит экономикалық қарым-
қатынастарда және де басқа ұйымдарда мүше болып келеді. 1992 жылдың
қыркүйек айында Дүниежүзілік сауда ұйымдардың мүшесі болып келетін тарифтер
және сауда-саттық туралы Генералды келісімнің бақару Кеңесінің төрайымы
ГАТТ-қа кіру Тайвань Тайвань-Пэнху-Цзиньмэнь-Мазу жеке тарифты белдем
арқылы кіруге болады.
Қытаймен дипломаттық қарым қатынасы бар мемлекеттер Тайваньға қару-
жарақты сатуға немесе олармен әскері одақтарды құрастыруға жол берілмейді.
Қытаймен дипломаттық қарым-қатынастары бар барлық мемлекеттер тәуелсіздік
пен территориалдық бүінділкті сақтау арқылы Қытайдың ішкі жағдайларына
кірмей, Тайваньға қару-жарақ сатуға жол бермеу және Тайваньға қару-жарақпен
көмектесуге жол бермеу тиіс.
Тайвань мәселесі қытай-американ қарым-қатынастары бойынша ең күрделі
мәселе болып келеді. Үш біріккен қытай-американдық коммюниктер екі жақты
қарым-қатынастардың тұрақты дамуына іргетас болып келеді. Американың Құрама
Штаттары соңғы 20 жыл ішінде Қытайдың бір Қытай принципін қолдап келеді,
бұл оның Қытаймен ұрақты қарым-қатынсатардың дамуына және Тайваньда тұрақты
жағдайлардың қалыптасуына әкелді. Бірақ Американың Құрама Штаттары қытай
жағына берген өз келісім шарттарын бұзып келеді, олар Тайваньға қару-
жарақтарды сатып, Тайваньды ракета қарсы әскері одақтар жүйесіне кіргізіп
жатыр. Бұл әрекеттер Қытайдың ішкі істеріне араласу болып келеді және
Қытайдың қауіпсіздігіне үлкен әсерін тигізеді. Осындай әрекеттерге Қытай өз
жағынан қарсы әрекеттер жасап жатыр.
Қытай үкіметі тайваньдық халықтарына заңдарын және принциптерін
жүргізуге сөз береді. Тайвань халқы – бұл қытай халқының отандастары. Қытай
үкіметі шет елдерінде олардың мәндерін қорғауға үлкен жұмыс атқарып жатыр.
Қытай елшілігі мен консульствалартайвань отандастарымен байланыстарды
күшейтуге, олардың талаптарына және жағдайларына құлақ салуға сөз береді.
Олар тайвань отандастырының қиыншылықтарына көмектесуге үлесін қосып жатыр.
Персид бұғазында болған соғыс кезінде Кувейтте қалып қалған тайвань
жұмысшыларының өз еліне оралуына Қытай елшілігі үлкен көмек көрсетті. Осака
және Кобада жер сілкісінен кейін Қытай елшілігі Жапонияда үлкен көмек
көрсетті. Жоғарыда айтылған барлық жағдайларда қытай халықтары тайваньдық
отандастарына үлкен көмек көрсетіп отырды. Ал Тайвань бұғазының екі жағы
қосылғаннан кейін тайваньдық отандастар Қытай Халық Республикасы ие болған
авторитте пен құрметті көреді.
ІІ тарау. Қытай – Америка қатынастарының дамуы
2.1. XXғасырдың 70 жылдары - XXI ғасырдың басындағы Қытайдың сыртқы
саясаты
1978 жылы елде жүргізілген реформалар мен ашық есік саясаты, оның сыртқы
саясаты толығымен Батысқа , соның ішінде АҚШ-қа бағытталды. 1978 жылдың
16
желтоқсанында Қытай мен АҚШ-тың дипломатиялық қарым-қатынастар орнату
туралы жарияланды. Пекин мен Вашингтонда қабылданған біріккен коммюникеде,
АҚШ пен ҚХР дипломатиялық қатынастарын ресми түрде орнатқандарын жария
етті. Вашингтон ҚХР-ды Қытайдыңжалғыз заңды үкіметі екенін мойындады, бірақ
Тайвань халқымен мәдени, сауда және басқа да ресми емес қатынастарын сақтау
құқығын сақтап қалды.
1979 жылдың 1 қаңтарында Қытай мен АҚШ дипломатиялық қатынастарын қайта
орнатты. АҚШ Тайваньды Қытайдың біртұтас бөлшнгі екенін мойындады. 1954
жылғы тайваньдық үкіметпен келісілген өзара қауіпсіздік келісімінен бас
тартып, сонымен дипломатиялық қатынастарының аяқталғандығынжариялады. АҚШ
үкіметі 1979 жылдың 25 қаңтар мен 4 ақпан аралығында, яғни төрт күн ішінді
өз әскерін Тайвань аралынан алып шығатындығы туралы хабарлады. Қытайдың
реформалар мен ашық есік саясатының бас архитекторы Дэн Сяопин АҚШ-қа
іс-сапармен барды, бұл АҚШ-та үлкен қызығушылық туғызды. Дэн Сяопин
әс-сапсры барысында АҚШ президенті Дж. Картермен кездесті. АҚШ Қытайға
экономикалық кредиттер берді.
Сол жылдың тамыз айының соіында АҚШ-тың вице-президенті У.Мондейлдыі
Қытайға іс-сапары өтті. Екі жақ сауда-экономикалық салада көптеген
жеңілдіктерге барды, Пекинге американдық өндіріске кең түрде араласа алу
мүмкіндігін алды және Қытайды достығы мықты елдердің қатарына кіргізді.
Қытай – Америка қатынастарының қалыпты жағдайға түсуі Қытайдағы реформалар
мен ашық есік саясатымен тепе-тең келді. Бұл саясат екіжақтың
қарым-қатынасының саяси, экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени
жағынан дамуына әкелді.
1982 жылдың 17 тамызында қытайлық үкімет және амерткандық әкімшілік АҚШ-тың
Тайваньға қару-жарақ сатуы туралы мәселенің сатылый шешілуі туралы
келісім-шартқы қол қойылды. 17 тамыздағы бен дипломатиялық
қатынастардыңорнауы туралы келісім-шарттар қытай-американдық қатынастардың
ұзақ және дұрыс дамуына негіз болды.
1983 жылдың шілде айында ҚХР-ға саудада достастық және қосылмаған
мемлекетстатусын беру туралы ұсыныс болды. Бұл қытй үшін АҚШ-тан ауыр
технологиялар мен жабдықтарды, соның ішінде әскери салада қолданылатын
заттарды импортқа алу мүмкіндігі бар еді. Премьер Чжао Цзыян бұл Қытай үшін
техникалық мәселе емес, өзара сенім орнату мәселесі деді.
1984 жылы жүк тасымалдау көлемі 1,5-2 млрд-ға жетті, американдықтардың
ойынша, Қытаймен қатынастың жақсара түсуінің нәтижесі.
АҚШ президенті Р.Рейганның Қытайға іс-сапары 1984 жылдың 24 сәуір– 1 маусым
аралығында болды. Рональд Рейган қытайлық басшылыр – ҚХР председателі Ли
Сяньнянмен, Мемкеңестің премьері Чжао Цзыянмен, ҚКП ОК –ның хатшысы Ху
Яобанмен кездесті. Қытай жағы антикеңестік бағытты толығымен қабылдай
қойған жоқ, алайда әлемдік саясаттың параллельдігін мойындады. Президент
Рейган екі жақтың ортақ мүдделі екендігін, соның ішінде Қытай мен АҚШ-тың
бейбітшілікті сақтауда мүдделерінің бір болуы, екі ел қатар тұруда
ұрандарын ұсынды.
Рейганның іс-сапары республикандықтардың сайлау компаниясына өте маңызды
болды. Президентті жақтаушылар сыртқы саясаттың қытайлық бағыттағы
жетістігін қарсыластарына
қарсы қоя аламыз деп ойлады. Р.Рейган әкімшілігі ҚХРмен экономикалық
байланысын жақсарту арқылы көлемін 6,1 млрд-қа жеткізді.
1985 жылдың шілде-тамыз айларында ҚХР председателі Ли Сяньянь АҚШ-ты, қазан
айында АҚШ вице-президенті Джордж Буш Қытайға іс-сапармен барды. Екі
мемлекеттік қайраткер келіссөз барысында екі жақты қарым-қатынастың дамуына
көп көңіл бөлді. Келіссөз барысында Тайвань мәселесі жөнінде сөз қозғалды,
Ли Сяньнянь бұл мәселені шешімі қажет ететін америка-қытай саласындағы ірі
кедергі деп атады.
1989 жылдың шілде айында елдің саяси жүйесінің либерализациясын талап еткен
Қытай жастары Пекинде Тяньоньмэнь алаңында көтеріліске шығады. Бұған жауап
ретінде АҚШ Қытайға қару-жарақты тасымалда, сондай-ақ саяси диалогты үзіп,
ҚХР-ға 1,3млрд.долл. көлемінде кредитті беруден бас тартты.Алайда,
қатынастарды суытпау мақсатында құпия түрде американдық әкімшілік Пекинге
ұлттық қауіпсіздік жөніндегі президнттің көмекшісін Брент Скоукрофтты екі
рет жіберді.
1993 жылы Бил Клинтон билік басына келгеннен кейін, адам құқығы мәселесін
қозғады, бұл екіжақтың қарым-қатынастарының нашарлауына әкелді. Сол жылы
азия-тынықмұхит экономикалық бірлестігінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3-5б
І тарау. Тайвань мәселесінің пайда болуы
6-18б
1.1. Тайвань мәселесіне тарихи шолу
1.2. Бір мемлекет, екі құрылыс принципі жөнінде
ІІ тарау. Қытай – Америка қатынастарының дамуы
18-34б
2.1. XXғасырдың 70 жылдары - XXI ғасырдың басындағы
Қытайдың сыртқы саясаты
2.2. ҚХР және АҚШ-ты алдағы уақытта не күтіп тұр:
қарулы қақтығыс па әлде әлеуметтік одақ па?
ІІІ тарау. ХХІ ғасырдағы қытай-американдық қатынастары 34-44б
3.1. Тайвань аралының қазіргі жағдайы
3.2. Екі мемлекетке жалпы ортақ бағыт алу
Қорытынды
45б
Пайдалынған әдебиеттер тізімі
46б
Кіріспе
Диссертация жұмысының өзектілігі: ХХІ ғасырда жаңа
бағытқа ие болған америка-қытай қарым-қатынастары, екі елге ортақ бағыт
алуды көздейді. 1949 жылы тәуелсіздігіне қол жеткізген Қытай елі, өзінің
ішкі істері мен қатар сыртқы істеріне де көңіл бөледі. Соның ішінде америка-
қытай қарым-қатынастары еді. Әу бастан-ақ екі елдің арасында Тайвань
мәселесі негізгі мәселелердің бірі болды. АҚШ Тайвань аралындағы гоминдань
үкіметін қолдаған кезі болатын.1972 жылы ақпан айында АҚШ президенты
Р.Никсон Қытайға іс-сапармен келген уақытта, Тайвань Қытайдың бөлігі және
Тайвань мәселесі қытайлықтардың өз ішінде бейбіт жолмен шешілуі тиіс деген
Шанхай коммюникесіне қол қояды. Сол уақыттан бері қытай-америка саудасының
көлемі ұлғайды, мәдениет саласында ад өзгерістер болды. 1979 жылы Америка
ел басы ауысқаннан кейін, билік басына Дж.Картер келеді, гоминьдандық
үкіметпен байланысын үзіп және ҚХР-ды дипломатиялық түрде мойындайды. 1980
жылдары екі жақтың қатынастары тығыз болды, сеьеьі Қытай АҚШ-тың
Ауғаныстандағы саясатын қолдаған еді. Тибеттегі және Тяньаньмэнь алаңындағы
жастардың көтерілістерін қатаң басу, 1990 жылдары АҚШ-та үлкен талқылаулар
туғызды. 2000 жылдары америка-қытай қатынастары бірқалыпты болмады.
Югославиядағы Қытай елшілігін АҚШ әскерлерінің бомбыллауы, Хайнань
аралындағы әскери ұшақтардың қақтығысуы сияқты оқиғалар екі жақты қайта-
қайта қарым-қатынастарын қарастыруға шақырды. Билік басына Ху Цзиньтао
келісімен, ең алғашқы қолданған шарасы шатасқан қытай-американдық
қатынастарды зерттейтін арнайы топ құру болды. Олардың мақсаты АҚШ
Конгресі, американдық бұқаралық ақпарат және американдқ қоғам жөнінде ұзақ
мерзімді стратегияны құру болып табылады.
50 жылда дамыған қытай-американдық қатынастардың дамуы мынадай
қорытынды ойға әкеледі. Біріншіден, екі жақты қарым-қатынастардың өзгеруі,
Қытайдың егемендігін алуы, оның мықты экономикалық дамуы және халықаралық
аренада саяси статусының жоғарылауы мен елдер арасындағы стратегиялық
рөлінің беки түсуінде. Екіншіден, қырғи қабақ соғысыкезіндегі идеология
саяси күштердің араласуы тек қақтығыстарға әкелетін еді. Екі ел арасында
ортақ мүдделері бар. Екі жақты ынтымақтастық пен бірігіп дму Қытай мен
Америка елдері үшін ғана емес, сонымен бірге, АТА мен бүкіл әлемде
бейбітшілік пен даму және тұрақтылыққа әкеледі. Үшіншіден, біріккен үш
коммюникеге сәйкес тайваньдық мәселені шешу келесі жүзжылдықта қытай-
американдық қатынастардың тұрақтылығы, жақсаруы және дамуына әкеледі.
Төртіншіден, келіспеушіліктерді өзара сыйластық пен ортақ келісім және
ортаққа ұмытылу арқылы жоюға болады.
Диссертация жұмысының мақсаты – Қытай мен Америка сияқты алып елдердің
қарым-қатынастарының пайда болу, қалыптасу және даму процестерін көрсету.
Бұл процестің екі елге, сонымен қатар халықаралық қатынастарға қандай
әсерін тигізетінін көрсету.
Диссертация жұмысының мақсатынан төмендегідей міндеттері туындайды:
• Тайвань мәселесінің пайда болу тарихын баяндау
• Тайвань мәселесі негізінде Америка-Қытай қарым-қатынастарының даму
сатыларын көрсету
• Бір мемлекет, екі құрылыс принціпіне анықтама беру
• екі ғасыр арлығындағы қытай-америка қатынастарының дамуына сатылап
анализ жасау
• екі елдің қатынастарының болашақта қалай дамитындығына анықтама беріп
көру
• Тайвань аралының қазіргі кезде экономикалық дамуын көрсету
Диплом жұмысын жазу барысында дерек көзі ретінде қытай тіліндегі
Дэн Сяопиннің таңдаулы мақалалары еңбегін пайдаландық. Бұл еңбекте автор
сол жылдардағы Қытайдың экономикалық дамуы жөнінде, АҚШ пен ҚХР-дың
шарттасқан құжаттарына шолу жасайды.
Келесі қолданылған еңбектердің бірі А.С. Селищев пен Н.А.
Селищевтердің Китайская экономика в ХХІ веке еңбегі. Қытай –америка
қатынастарының экономикалық дамуын толығымен осы еңбектен көре аламыз. Екі
ел арасындағы сауда айналымы көлемінің не өсу, не төмендеу кестелері анық
берілген. Осы кестелер арқылы екі елдің тайвань мәселесінің қалай
шешілетіндігіне байланысты, экономикалық қатынастардың өзгеру бағытын
қадағалай аламыз.
Лю Цзайцидің ҚХР мен АҚШ-ты алда не күтіп тұр? атты мақаласы
диссертация жұмысын жазуына негіз болды. Автор тарихи шолу жасап келе,
болашаққа боллжам жасайды. Осы болжамдардың қаншалықты іске асуын қарастыру
біздің тапсырмамыз болды.
Сонымен қатар тарихнамаға шолу жасау барысында Меликсетовтың
Қытай тарихы. В.В.Малявиннің Китайская цивилизация және Л.С.Васильевтің
Проблемы генезиса китайской мысли еңбектерін кеңінен қолдандық. Жоғарыда
көрсетілген еңбектермен қатар, жалпы оқулықтар, сөздіктер мен интернет
желісінің материалдары қолданды.
Диссертация жұмысы кіріспе, үш тарау және қорытындыдан тұрады.
І тарау. Тайвань мәселесінің пайда болуы. Бұл тарауда Тайвань мәселесіне
тарихи шолу жасай отырып, қысқаша екі жақтың қарым-қатынасын көрсеттік.
Бір мемлекет, екі құрылыс принципі жөнінде сөз қозғалды.
ІІ тарау. Қытай – Америка қатынастарының дамуы. Келесі тарауда біз
XXғасырдың 70 жылдары - XXI ғасырдың басындағы
Қытайдың сыртқы саясатына сатылай тоқтала отырып, екі елдің қатынастарының
дамуына аналиқ жасадық. ҚХР және АҚШ-ты алдағы уақытта не күтіп
тұрғандығына болжам жасап көрдік.
ІІІ тарау. ХХІ ғасырдағы қытай-американдық қатынастары. Соңғы бөлімде
Тайвань аралының қазіргі жағдайына тоқтала отырып,Қытаймен салыстырдық. Екі
мемлекетке жалпы ортақ бағыт алу арқылы Тайвань мәселесін қалай шешуге
болатындығына анықтама беріп көруге тырыстық.
Қорытынды бөлімде қытай-америка қатынастарының негізгі мәселесі
Тайвань мәселесіне аныөтама беру арқылы, бұл мәселенің түп-төркінін ашып
көрсеткіміз келді.
І тарау. Тайвань мәселесінің пайда болуы
1.1. Тайвань мәселесіне тарихи шолу
1 қазан 1949 жылы жаңа демократиялық революциясында үлкен жеңіске
жеткен қытай халқы Қытай Халық Республикасын жариялады. Гоминьдан тобы
Тайвань қытай провинциясына кетіп, шет елдердің күштерімен Орталық үкіметке
қарсы конфронтация позициясын ұстады. Осыған байланысты тайвань мәселесі
туындады.
Тайвань мәселесін шешу және Қытайдың толық қосылуын қамтамасыз ету қытай
халқының түпкілік мәселесімен байланысты болып келеді. 50 жылдың ішінде
үкімет осы мақсаттарға жету үшін күрес жүргізді. 1979 жылдан бастап олар
бір мемлекет – екі үкімет концепция шекарасында мемлекеттің қосылуы үшін
көптеген шаралар жасады. Нәтижесінде 1987 жылдан бастап Тайвань бұғазының
екі жағасының расында мәдени, экономикалық және жеке ауысулар арасында
үлкен кеңейту байқалды. Бірақ 90 жылдардан бастап тайвань
администрациясының бас өкілі Ли Дэнхуэй, бір Қытай принципінен шегініп,
екі Қытай жасауға бағытталған сепаратистік политиканысын жүргізіп,
Тайвань бұғазының екі жағалауы арасында қарым қатынастар мемлекет аралық
ғана деп жариялаған. Бұл Тайвань бұғазының екі жағалауы арасындағы
байланысты қамтамыз еткен іргетасты бұзды және барлық қытай халқының,
сонымен бірге тайвань халқының түпкілік қатынасына үлкен әсерін тигізді әне
Азиат-Тынық мұхиттық аймақта тұрақтылық пен бейбітшілікті бұзды. КНР
үкіметі бір Қытай позициясын қолдап, Тайваньды Қытайдан бөлудің шараларына
қарсы келіп отыр. Қытай үкіметі мен Ли Дэнхуэя бастаған сепаратистік күштер
арасындағы күрес екі Қытай немесе бір Қытай мен бір Тайвань орнауына
қарсы және бір Қытай позициясының орнауына бағытталған1978 жылы елде
жүргізілген реформалар мен ашық есік саясаты, оның сыртқы саясаты толығымен
Батысқа , соның ішінде АҚШ-қа бағытталды. 1978 жылдың 16
желтоқсанында Қытай мен АҚШ-тың дипломатиялық қарым-қатынастар орнату
туралы жарияланды. Пекин мен Вашингтонда қабылданған біріккен коммюникеде,
АҚШ пен ҚХР дипломатиялық қатынастарын ресми түрде орнатқандарын жария
етті. Вашингтон ҚХР-ды Қытайдыңжалғыз заңды үкіметі екенін мойындады, бірақ
Тайвань халқымен мәдени, сауда және басқа да ресми емес қатынастарын сақтау
құқығын сақтап қалды.
1979 жылдың 1 қаңтарында Қытай мен АҚШ дипломатиялық қатынастарын
қайта орнатты. АҚШ Тайваньды Қытайдың біртұтас бөлшнгі екенін мойындады.
1954 жылғы тайваньдық үкіметпен келісілген өзара қауіпсіздік келісімінен
бас тартып, сонымен дипломатиялық қатынастарының аяқталғандығынжариялады.
АҚШ үкіметі 1979 жылдың 25 қаңтар мен 4 ақпан аралығында, яғни төрт күн
ішінді өз әскерін Тайвань аралынан алып шығатындығы туралы хабарлады.
Қытайдың реформалар мен ашық есік саясатының бас архитекторы Дэн Сяопин АҚШ-
қа іс-сапармен барды, бұл АҚШ-та үлкен қызығушылық туғызды. Дэн Сяопин әс-
сапсры барысында АҚШ президенті Дж. Картермен кездесті. АҚШ Қытайға
экономикалық кредиттер берді.
Сол жылдың тамыз айының соңында АҚШ-тың вице-президенті У.Мондейл
Қытайға іс-сапарымен келді. Екі жақ сауда-экономикалық салада көптеген
жеңілдіктерге барды, Пекинге американдық өндіріске кең түрде араласа алу
мүмкіндігін алды және Қытайды достығы мықты елдердің қатарына кіргізді.
Қытай – Америка қатынастарының қалыпты жағдайға түсуі Қытайдағы
реформалар мен ашық есік саясатымен тепе-тең келді. Бұл саясат екіжақтың
қарым-қатынасының саяси, экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени
жағынан дамуына әкелді.
1982 жылдың 17 тамызында қытайлық үкімет және амерткандық әкімшілік
АҚШ-тың Тайваньға қару-жарақ сатуы туралы мәселенің сатылый шешілуі туралы
келісім-шартқы қол қойылды. 17 тамыздағы бен дипломатиялық
қатынастардыңорнауы туралы келісім-шарттар қытай-американдық қатынастардың
ұзақ және дұрыс дамуына негіз болды.
1983 жылдың шілде айында ҚХР-ға саудада достастық және қосылмаған
мемлекетстатусын беру туралы ұсыныс болды. Бұл қытй үшін АҚШ-тан ауыр
технологиялар мен жабдықтарды, соның ішінде әскери салада қолданылатын
заттарды импортқа алу мүмкіндігі бар еді. Премьер Чжао Цзыян бұл Қытай үшін
техникалық мәселе емес, өзара сенім орнату мәселесі деді. 1979 жылдың 1
қаңтарында Қытай мен АҚШ дипломатиялық қатынастарын қайта орнатты. АҚШ
Тайваньды Қытайдың біртұтас бөлшнгі екенін мойындады. 1954 жылғы
тайваньдық үкіметпен келісілген өзара қауіпсіздік келісімінен бас тартып,
сонымен дипломатиялық қатынастарының аяқталғандығынжариялады. АҚШ үкіметі
1979 жылдың 25 қаңтар мен 4 ақпан аралығында, яғни төрт күн ішінді өз
әскерін Тайвань аралынан алып шығатындығы туралы хабарлады. Қытайдың
реформалар мен ашық есік саясатының бас архитекторы Дэн Сяопин АҚШ-қа іс-
сапармен барды, бұл АҚШ-та үлкен қызығушылық туғызды. Дэн Сяопин әс-сапсры
барысында АҚШ президенті Дж. Картермен кездесті. АҚШ Қытайға экономикалық
кредиттер берді.
Сол жылдың тамыз айының соіында АҚШ-тың вице-президенті У.Мондейлдыі
Қытайға іс-сапары өтті. Екі жақ сауда-экономикалық салада көптеген
жеңілдіктерге барды, Пекинге американдық өндіріске кең түрде араласа алу
мүмкіндігін алды және Қытайды достығы мықты елдердің қатарына кіргізді.
Қытай – Америка қатынастарының қалыпты жағдайға түсуі Қытайдағы
реформалар мен ашық есік саясатымен тепе-тең келді. Бұл саясат екіжақтың
қарым-қатынасының саяси, экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени
жағынан дамуына әкелді.
1982 жылдың 17 тамызында қытайлық үкімет және амерткандық әкімшілік
АҚШ-тың Тайваньға қару-жарақ сатуы туралы мәселенің сатылый шешілуі туралы
келісім-шартқы қол қойылды. 17 тамыздағы бен дипломатиялық
қатынастардыңорнауы туралы келісім-шарттар қытай-американдық қатынастардың
ұзақ және дұрыс дамуына негіз болды.
1983 жылдың шілде айында ҚХР-ға саудада достастық және қосылмаған
мемлекетстатусын беру туралы ұсыныс болды. Бұл қытй үшін АҚШ-тан ауыр
технологиялар мен жабдықтарды, соның ішінде әскери салада қолданылатын
заттарды импортқа алу мүмкіндігі бар еді. Премьер Чжао Цзыян бұл Қытай үшін
техникалық мәселе емес, өзара сенім орнату мәселесі деді.
1984 жылы жүк тасымалдау көлемі 1,5-2 млрд-ға жетті, американдықтардың
ойынша, Қытаймен қатынастың жақсара түсуінің нәтижесі.
АҚШ президенті Р.Рейганның Қытайға іс-сапары 1984 жылдың 24 сәуір– 1
маусым аралығында болды. Рональд Рейган қытайлық басшылыр – ҚХР
председателі Ли Сяньнянмен, Мемкеңестің премьері Чжао Цзыянмен, ҚКП ОК –ның
хатшысы Ху Яобанмен кездесті. Қытай жағы антикеңестік бағытты толығымен
қабылдай қойған жоқ, алайда әлемдік саясаттың параллельдігін мойындады.
Президент Рейган екі жақтың ортақ мүдделі екендігін, соның ішінде Қытай
мен АҚШ-тың бейбітшілікті сақтауда мүдделерінің бір болуы, екі ел қатар
тұруда ұрандарын ұсынды.
Рейганның іс-сапары республикандықтардың сайлау компаниясына өте
маңызды болды. Президентті жақтаушылар сыртқы саясаттың қытайлық бағыттағы
жетістігін қарсыластарына
қарсы қоя аламыз деп ойлады. Р.Рейган әкімшілігі ҚХРмен экономикалық
байланысын жақсарту арқылы көлемін 6,1 млрд-қа жеткізді.
1985 жылдың шілде-тамыз айларында ҚХР председателі Ли Сяньянь АҚШ-ты,
қазан айында АҚШ вице-президенті Джордж Буш Қытайға іс-сапармен барды. Екі
мемлекеттік қайраткер келіссөз барысында екі жақты қарым-қатынастың дамуына
көп көңіл бөлді. Келіссөз барысында Тайвань мәселесі жөнінде сөз қозғалды,
Ли Сяньнянь бұл мәселені шешімі қажет ететін америка-қытай саласындағы ірі
кедергі деп атады.
1989 жылдың шілде айында елдің саяси жүйесінің либерализациясын талап
еткен Қытай жастары Пекинде Тяньоньмэнь алаңында көтеріліске шығады. Бұған
жауап ретінде АҚШ Қытайға қару-жарақты тасымалда, сондай-ақ саяси диалогты
үзіп, ҚХР-ға 1,3млрд.долл. көлемінде кредитті беруден бас тартты.Алайда,
қатынастарды суытпау мақсатында құпия түрде американдық әкімшілік Пекинге
ұлттық қауіпсіздік жөніндегі президнттің көмекшісін Брент Скоукрофтты екі
рет жіберді.
1.2. Бір мемлекет, екі құрылыс принципі жөнінде
Қытайға қосылуының Тайвандық мәселелері атты 1993 жылы тамыз айында
жарық көрген ақ кітапта жүйлендірген түрде Тайвань Қытайдың бір бөлігі
делінген және тайвань мәселесінің пайда болуы, негізгі бағыты мен тайвань
мәселесін шешу үшін қытай үкіметінің сәйкес қағидалары берілген. Бір Қытай
принципі туралы қытай үкіметінің позициясын жеке қарастыру уақыты келді.
Бір Қытай принципі – әлемдік байланысудың негізі және шарттары. Бір
Қытай принципі қытай халқының мемлекеттік тәуелсіздік пен территориялық
шекарасын сақтау үшін күрес негізінде қалыптаасқан және заңдық негізге ие
болып келеді.
Тайвань Қытайдың бір бөлігі. Тайваньға қатысты барлық фактілер мен
заңдылық актілер оның Қытай территориясының бір бөлігі екенін көрсетеді.
1895жылы Жапон Қытайға қарсы соғыс ашып Цин династиясының үкіметін
үзіліссіз Симонасек құжатына қол қоюды талап етті және оның нәтижесінде
Тайвань бөлігін жаулап алды. 1937 жылы шілде айында Жапон агрессорлары
Қытайға қарсы тотальды соғыс ашты. 1941 жылы Желтоқсан айыннан бастап Қытай
үкіметі Әлімге қытай- жапон қарым қатынастарына байланысы барлық құжаттар
келісімдер конвенсиялар өз күшін жояды яғни Тайван қытай зандылығына
жіберіледі. 1943 жылы Қытай, АҚШ және Ұлыбритания Каир деклорациясына қол
қойды, яғни Жапония Қытайдан тарып алған барлық аралдар оның ішінде
Солтүстік Шығыс Қытай, Тайвань аралы және Пенху аралы Қытайға
қайтарылады.1945 жылы Қытай, АҚШ және Ұлыбритания қол қойған Постдам
деклорациясында Каир деклорациясында қойылған шарттар толық орындалуы
айтылған. Сол жылы тамыз айыңда Жапония сәйкес актке қол қойып
капитуляциясын жариялады. Бұл құжатта Жапония Постдам деклорациясын
орындауына барлық шарттарды қабылдайтының көрсетті. 25 қазанда жапондар
жаулап алған аралдарына толық қытайға қайтарғаның жариялады.
1949 жылы 1 қазанда Қытай Халық Республикасының Орталық халық
үкіметінің құрастырылуын жариялады, ол Қытай Республикасының үкіметін
алмастырып, Қытай заңдылығы біртекті болды. Яғни ескі үкіметін жаңа үкімет
орны басты. Осындай алмастыру мемлекеттік тәуелсіздік және Қытай
территориясының өзгеріссіз қалдырады, сондықтан да Қытай барлық
заңдылықтарға ие болады, оның ішінде Тайвань заңдылығы кіреді. Гонминьдан
тобы Тайвань аралынан кеткеннен кейін Тайвань үкіметі оларды Қыай
республикасы деп ал өзін Қытай республикасы деп жариялады. Олар Қытай
өкіметінің мемлекеттік тәуелсіздік туралы зандарын жүргізу мүмкіндігінен
айырлсада Қытай териториясында жергілікті үкімет болып сақталды.КНР-дың
орталық халық үкіметінің қалыптасу күнінен бастап әлемге КНР-дың барлық
халқын көрсететін қазіргі үкімет бір текті занды үкімет болып келеді.
Қазіргі үкімет дипломатты қарым- қатынасты сақтайтын барлық мемлекеттермен
байланысады. Жоғарыда айтылған Қытай өкіметінің позициялары сол негіздегі
АҚШ мемлекетінің үкіметіне ұнамады.1950 жылы 5-ші қаңтарда АҚШ призиденті
Трумен жасаған мәлімдемесінде АҚШ-пен онын отандастарын Қытайдың Тайвань
аралын 4 жыл ішінде тәуелсіздігін сақталатынын қолдады, ал 1950 жылы
басталған корей соғысы басталғаннан кейін АҚШ өзінің қару күштерін тайвань
аралына жіберді және Қытайдың күштерін ұстап тұрды. Кейн олар халықаралық
қатынаста екілік позициясын қолдап, екі қытай үкіметін жасауды
үміттенді.Оған қарсы Қытай үкіметі әлемге бір Қытай екенін жариялап Тайвань
Қытайдын бір бөлігі деп жариялады. Ал КНР үкіметі барлық Қытайды көрсететін
бір зандылық үкімет деп жариялаған. АҚШ-тын елдермен қарым-қатынастарды
дамыту және мемлекттін териториялдық бірлігін және тәуелсіздікті сақтау
үшін бір Қытай принципі қалыптастырылған. Жоғарыда айтылған позициялар бір
Қытайдын принциптерінің негізгі мазмұнын құрайды және онын негізі ретінде
териториялдық бірлікпен тәуелсіздікті сақтау. 1949 ж кейін Тайвань үкіметі
30-40 жыл ішінде Қытай үкіметінін зандылығын қадылдаған жоқ бірақ Тайвань
Қытайдын бір бөлігі екенін растап екі Қытаймен тәуелсіз Тайвань
принциптеріне қарсы келді.
Бір Қытай мәселесі бойынша қытай үкіметінің нақты және қатаң позициясы
көптеген мемлекеттер арасында қолдау тапты және халықаралық ұйымдарда бір
Қытай принципі халық аралық деңгейде қабылдана басталды. 1971 жылдың қазан
айында ООН Генералды асамблеясының 26сессиясына №2758 резолюциясы
қабылданып, ООН-да тайвань үкіметінің қызыметкрлері кетіп, КНР-дың заңдарын
орнына келтірді. 1972 жылы қыркүйекте КНР мен Жапония дипломаттық қарым-
қатынастарды орнататын үкім шығарды, оған сәйкес Жапония Қытай үкіметін
қабылдап, Тайвань аралының Қытай мемлекетінің бір бөлігі деп жариялады.
Сонымен бірге, Жапония Постдам декларациясының сегізінші пунктін сақтауға
толық келісімін берді. 1978 жылы желтоқсан айында КНР мен АҚШ арасында
дипламаттық қарым-қатынастарды сақтайтын коммюникке қол қойылды, ол бойынша
Американың Құрама Штаттары Қытай Халық Республикасының үкіметі Қытайдың
жалғыз үкіметі деп қабылдады. Қазіргі кезде КНР 161 мемлекетпен дипломаттық
қарым-қатынасы бар, олардың барлығы бір Қытай принципін қабылдап, Тайвань
аралымен осы принцип бойынша қарым-қатынастарды реттеуге келісімін берді.
Бір Қытай принципі – әлемдік байланысудың негізі және шарттары. Бір
Қытай принципі – тайвань мәселесі бойынша қытай үкіметінің политикасының
тасы болып келеді.
Дэн Сяопин азаматының мәселесі бойынша қытай үкіметі 1979 ылдан бастап
мемлекетті қосудың бейбітшілік жолына түсті және бір мемлекет – екі бағыт
атты концепциясын асап, оны жүзеге асыру үшін бағыттарды қарастырды. Бұл
бағыттың негізгі мәселелеріне келесілер жатады: қарулы күштерді қолдамай
мемлекетті бейбитшлік жолмен қосу, жеке байланыстарды, экономикалық және
мәдини байланыстарды жүргізу, бұғаздың екі жағалауы арасында почталық,
транспорттық және сауда-саттық қарым-қатынастарды орнату, Қытайдың
материктік бөлігінде социалистік қатарды орнату, ұзақ уақы ішінде Тайвань
аралында капиталдық қатарларды сақтау, мемлекеттер қосылғаннан кейін
Тайвань автономды дәрежеге ие болады, Орталық үкімет Тайвань аралында
өзінің қарулы күштерін жібермейді, Тайвань мәселесі Қытайдың ішкі мәселесі
болып келеді және де ол сыртқы күштерсіз қытайлықтардың өздері шешу қажет.
Жоғарыда айтылған бағыт бір Қытай принципін толық ұстайды және Тайвань
аралын басқару үшін тайваньдықтардың заңдылықтарын сақтайды.
Бір Қытай принципін сақтай отырып мемлекеттің бейбітшілік жолда
бірігуіне жетеміз. Тайвань мәселесі бұл Қытайда болған азаматтық соғыс
нәтижесінде пайда болған мәселе. Әлі де Тайвань бұғазының екі жағалауы
арасында қарым қатынастар тұрақталмаған. Қытай тәуелсіздігін және
территориялық бүтінділігін сақтау үшін қыай үкіметі кез-келген шараларды
қолдану заңды болып келеді. Бейбітшілік шараларды қолдана отырып, екі
жағалау арасындағы қарым-қатынастарды сақтау, байланыстарды жүзеге асыру ең
қолайлы болып келеді.
Тайвань үшін бір Қытай принципін қолдау Қытайдың тәуелсіздігін және
оның территориясының бірлігін сақталуын қолдау көрсетеді, бұл екі жақ үшін
теңдеулі консультациялар үшін басты негізді қамтамасыз етеді және олардың
нәтижесінде екі жақ үшін қарама-қарсы айшылықтарды шешуге жол береді және
мемлекеттерді бейбітшілік жолында қосуды қамтамасыз етеді. Бір Қытай
принціпін қолдамау және Тайвань аалының Қытайдан бөлініп кету жағдайлары
мемлекетттерді бейбітшілік жолында қосу жағдайларының бұзылуына әкеледі.
АҚШ үшін бір Қытай принципін жүргізу Қытай мен АҚШ үкіметтері арасында
қол қойылған үш коммюникті қолдау жолдарын көрсетеді, бұл АҚШ-тың
Тайваньмен мәдени, сауда саттық және басқа да ресми емес қатынастарды
қолдау туралы келісім шарттарды жүргізуге және Қытайдың қосылуына бөгет
болмауын көрсетеді. Басқа жағдайларда АҚШ қытай үкіметі бағытталған Қытай
мемлекетін бейбітшілк жолмен қосу жағдайларын бұзушы еді.
Азия-Тынық мұхит аймақтары мен басқа мемлекеттер үшін Тайвань
бұғазындағы жағдайлар олардың қауіпсіздігі мен тұрақтылығына байланысты
болып келеді. Көршілес мемлекеттердің бір Қытай принциптерін қолдау арқылы
бейбітшілік пен тұрақтылықтың сақталуына, Қытай мен басқа мемлекеттер
арасында достық қарым-қатынастарды жүргізуге және әлемнің барлық аймақтары
үшін мәселелерді қолдайды.
Қытай үкіметі мемлекетті бейбітшілік жолмен бірігуіне барлық
жағдайларды жасайды. Бейбітшілік жолмен бірігу үшін бір Қытай
принциптерінің негізінде Тайвань бұғазының екі жақ арасында келісім сөздер
жүргізілген. Тайваньдағы қазіргі жағдайларды мен тайвань үкіметінің
талаптарын ескере отырып, КПК мен Гоминьдан арасында келісім сөздерді
жүргізу ұсынылған, оларға Тайваньдағы көптеген ұйымдар мен политикалық
партиялардың көрнекті қызыметкерлерін шақырып, ресми емес келісім сөздерді
жүргізу қарастырылған. қытай үкіметі алғашқысында диалогтарды, сонымен
бірге политикалық диалогтарды жүргізуді ұсынған, кейін бұл диалогтарды
біртіндеп политикалық келісім сөздер үшін процедуралық консультаияларға
алмастыруды ұсынған, олар келісім сөздердің тақырыбын, көлемін және басқа
да моменттерді анықтап, кейін ресми политикалық келісім сөздерге өткізеді.
Политикалық келісім сөздерді сатылай жүргізуге болады. Бірінші саты ретінде
екі жақ арасында қарама қайшылық жағдайларды тоқтатутуралы ресми құжатқа
қол қойып, Қытайдың тәуелсіздігін және территориялық бүтінділігін сақтаудың
міндеттерін алу қажет, сонымен бірге екі жақ арасында қарым қатынастарды
дамытудың жоспарын құрастыру қажет. 1998 жылдың қаңтар айында бұғаздың екі
жағалауы арасында политикалық негізді кеңейту мен тұрақтандыру мақсатында
қытай үкіметі тайваь үкіметіне бір Қытай принципін сақтауды ұсынды, яғни
әлемде бір Қытай мемлекеті бар екенін көрсетіп, Тайвань аралы Қытайдың бір
бөлігі деп қарастыру қажеттігін көрсетті. Және де Қытайдың тәуелсіздігіне
және территориалдық бүтінділігін бұзбау қажет. Қытай үкіметі Бір Қытай
принципі негізінде теңдеу консультация мен келісім сөздерді ұстауға үлкен
маңыздылығын көрсетеді.
Бейбітшілік тұрғыдан бірігуді қамтамасыз ету үшін қытай үкіметі екі
жақтың қарым қатынастарын жүзеге асыру үшін бірқатар политикалық шаралар
мен қадамдар жасаған. 1987 жылдың аяғынан бастап Тайвань бұғазының екі жақ
арасындағы шектелу алынып, 1999 жылға дейін мемлекеттің континенталды
бөлігінде туысқандарына немесе туристік мақсатпен барған тайваньдықтардың
саны 16 млн. адамға дейін жетті. Тайвань мен материак арасындағы үзіліссіз
сауда саттық қарым қатынастар 160 млрд. АҚШ доларына дейін жеткен, ал
тайвань предпренимательдерінің салған инвестицияларының көлемі 44 және 24
млрд долларын құраған, жағалайлар арасындағы почталық және
телекоммуникациялық байланыстар біршама дамыған. Сонымен бірге навигациялық
пен авиациялық байланыстар да үлкен прогреске жеткен. ВСНП мен оның тұрақты
Комитеті, Госсовет пен жергілікті үкіметтер арасында тайваньдықтардың заңды
мәндерін қорғайтын бірнеше заңдар енгізілген. Бұғаздың екі жағалауыннан
адамдарды алмастыру кезінде мәселереді шешу үшін 1992 жылы Тайвань
бұғазының екі жағалауы арасындағы қарым қатынастарды дамытатын ассоциация
мен Тайваньарасындағы алмастыру фонды арасында екі жағаау да бір Қытай
принципі арқылы жүзеге асады деген постулат қабылданды. Оның негізінде
1993 жылы сәуір айында жоғары айтылған ұйымдардың басшылары болған Ван
Даохань мен Гу Чжэньфу арасында екі жағалаудың халықтарының заңды мәндерін
қорғайтын құжаттарға қол қойылды. Тәжірибе көрсеткендей бір Қытай принципі
жағалайлар арасында теңдеу келісім сөздерді жүргізу үшін мақсаттық пішінге
ие болып келеді.
Қытай үкіметі бір Қытай принципін ұстайды. Тайваньнның сепаратистік
күштері бір Қытай принципін бұзып келеді. 1988 жылы Тайвань басшылығына Ли
Дэнхуэй келді. Ол уақытта ол бірнеше рет және ашық түрде әлемде екі емес,
бір Қытай барын және Қытайды бірігуін қолдаймыз және бір Қытай принципін
ұстаймыз деген сөздер айтылған.
Бірақ 90 жылдардың басында Ли Дэнхуэй бір Қытай принципінен бас тартып,
екі мемлекет концепциясын, екі теңдей саяси субстанциялар концепциясын
жүргізіп, Тайвань тәуелсіз мемлекет болды деп жариялаған және қазіргі
жағдайларға байланысты Тайвань аралындағы Қытай Республикасы және
континентегі Қытай Халық Республикасы деп атауға мүмкіндік туындаған.
Сонымен бірге Ли Дэнхуэй өз сөздеріне қарсы келіп, бір Қытай принципін
қолдағанын мойындаған жоқ. Сонымен бірге, тәуелсіз Тайвань бағытында тұрған
сепаратистік күштерге көмек көрсетіп, оларды қолдап отырды. Бұл тәуелсіз
Тайваньның күштерінің пайда болуына және өсуіне әкелді. Ли Дэнхуа
басшылығымен тайвань үкіметі мемлекетті бұзатын бірнеше шаралар жүргізді.
Политикалық қатар мәселесі бойынша олар екі Қытай құрастыру мақсатымен
конституциялық басшылық жасау реформаларын тәуелсіз политикалық
субстанцияларды жасау реформаларына алмастырып келеді. Сыртқы байланыс
мәселесі бойынша екі Қытай құрастыру мақсатымен халықаралық кеңістікті
кеңейту үшін шаралар жүргізді. 1993 жылдан бастап олар 7 жыл бойы ООН
мүшесіне кіру туралы мәселені көтеріп отыр. Қарулы күштер тұрғысынан
Тайвань басшылары шет елдерден қазіргі тұрғыға сәйкес қарулы аспаптарды
сатып алып жатыр, АҚШ пен Жапониямен бірге қарулы одақ құрастыруға ұмтылып
жатыр. 1999 жылдан бастап Ли Дэнхуанің сепаратистік әрекеттілігі күшейе
түсті. Сол жылдың мамыр айыда ол Позиция Тайваня атты кітап шығарды. Оның
беттерінде ол Қытайды толық басару заңдылықтары бар 7 аймаққа бөлуді ұсынып
отыр. 9 шілдеде ол екі жағалай арасындғы қарым қатынастар халықаралық деп
жариялаған. Оның барлық әрекеттері Тайвань бұғазының екі жағалауы
арасындағы барлық байланыстарды үзуге бағытталған және оның нәтижесінде екі
жағалау арасындағы политикалық диалогтар мен келісім сөздерді жүргізбей,
мемлекетті бейбітшілік жолмен бірігуіне үлкен кері әсерін тигізіп отыр. Ли
энхуэ Тайваньнның сепаратистік күштерінің негізгі ұйымдастырушысына,
Тайвань бұғазының амағындағы тұрақтылықты бұзған адамға және тұрақтылық пен
бейбітшілікке қарсы келген басты адамға айналған.
Қытай үкіметі бір Қытай принципін тұрақты қолдап келеді. Қытай үкіметі
мен қытай халқы Ли Дэнхуэ басшылығындағы тайвань сепаратистеріне үлкен
көңіл бөліп тұр.
1995 жылы Ли Дэнхуэ АҚШ еліне жеке іс сапар жасағаннан кейін қытай
үкіметі тәуелсіз Тайваньға қарсы антисепартистік жұмыстарын жасай бастады.
Сонымен бірге біруақытта олар АҚШ мемлекетіне Ли Дэнхуэ жеке іс сапарын
қолдағаны жөнінде өз пікірін айтып, үш қытай-американдық коммюниктің
жарлығына қарсы келегенін жеткізді. Бұл қарсылық қытай үкіметінің
тәуелсіздік пен территориалық бүтінділікті сақтайтын толық дайындығын
көрсетті. Көптеген тайваньдық халықтар тәуелсіз Тайванның қарсылығына
көздері жетті. Ли Дэнхуэнің халықаралық тұрғыда жасаған істеріне үлкен
қарсылықтар көрсетілді. Тәуелсіз Тайваньның жарты халықтары сепаратистік
лозунгтарына бірнеше түзетулер енгізді. аҚШ үкіметі тәуелсіз Тайваньды
қолдамайтынына сөз берді.
Ли Дэнхуэ екі мемлекет туралы сөз қозғанған жағдайларында Қытай халқы
оған қарсы бағытта әрекеттер жасай бастады. Егер Ли Дэнхуэнің жасаған
әрекеттері жүзеге асатын болса, онда мемлекетті бейбитшілік тұрғыдан қосу
мүмкін емес болатын еді. Сонымен бірге әлемдегі көптеген мемлекеттер бір
Қытай принципін ұстағанына қолдау көретті. АҚШ үкіметі бір Қытай принципін
қолдап, Тайваньға үш бағыт бойынша көмектеспеу туралы шартын орындады. Бұл
жағдайларда тайван үкіметі конституция мен заңдылықтарды
қарастырмайтындығы туралы айтты.
Бірақ Тайваньдағы сепаратистік күштер өздерінің Қытайдан бөлініп кету
шараларын жүргізе берді. Сонымен бірге, олар үнемі қытай-американ қарым
қатынстар арасында қайшылықтарды туғыздырып, КНР мен АҚШ арасында
конфликтарды туғызады.
Өмір көрсетіп жатқандай, Тайвань буғазының екі жағалауы арасында әлі де
кризис бар. Барлық қытай халқының мәніне байланысты және бейбітшілк пен
тұрақтылықты қамтамасыз ету мақсатында қытай үкіметі бір мемлекет екі
бағыт бойынша бейбітшілік қосылу принциптерін жүргізіп жатыр. КНР
председателі Цзян Цзэмин Тайвань бұғазының екі жағалауы арасында қарым
қатынстарды жақсарту үшін сегіз жағдайлар бойынша жұмыстар жүргізіп, екі
жағалауды қосудың бейбітшілік жолдарын ідестіруде. Бірақ екі жағалаудың
қосылуына қарсы маңызды шаралар жүргізіле басталған жағдайларда Қытай
үкіметі өзінің тәуелсіздігін және территориалдық бүтінділігн сақтау
мақсатында барлық мүмкін болатын шараларды жүргізе алады. Қытай халқы мен
үкіметі мемлекеттік тәуелсіздікті мен территориалдық бүтінділікті сақтау
мақсатында Қытайды бөлуге әкелетін барлық шараларға қарсы төтеп бере алады.
Бір Қытай принципін ұстайтын Тайван бұғазының екі жағының арасындағы
қатынастарындағы кейбір мәселелері. Қытайдың территориалық бүтіділігі мен
тәуелсіздігі бөлінбейді және де Тайвань бұғазының екі жағалауы бір
мемлекеттің қарамағында. Екі мемлекет туралы барлық сөздер мен
аргументтер 1949 жылы болған бұғаздың екі жағалауының бөлінуіне әкелді және
олар бір-біріне бағынбайды және жеке басшылық үкіметіне ие болып келеді.
Яғни Қытай Халық Республикасы Тайвань аралына ешқашан өзінің басшылығын
көрсетпеген, ал 1991 жылдан бастап Тайваньда Қытайдың континеталды
бөлігімен ешқандай қарым қатынастары жоқ болған басқару жүйесі қалыптасқан.
Бірақ осы барлық аргументтер ешқандай негізі жоқ, яғни Тайвань Қытай
Республикасы деп аталатын жеке мемлекет ретінде және Тайвань бұғазының екі
жағалауы жеке мемлекет деп қарастыруға болмайды. Себебі, мемлекеттік
тәуелсіздік бөлінбейді. Территория бұл мемлекеттік тәуелсіздікті жүргізетін
кеңістік болып келеді. Бір мемлекеттің территориясында тек бір орталық
басқару органы болады және де ол осы мемлекет атынан өзінің заңдарын
жүргізеді. Жоғарыда айтылғандай Тайвань бұл Қытайдан бөлінбейтін бір
бөлігі. 1949 жылдан бастап Қытай Республикасының үкіметін алмастырған КНР
үкіметі барлық Қытай үшін заңды басқару органы болып келеді. Ол
тәуелсіздікке ие және де барлық Қытай, оның ішінде Тайвань үшін өзінің
тәуелсіз заңдарын көрсетеді. Тайвань бұғазының екі бөлігі қосылмағанымен
Тайвань Қытайдың бір бөлігі болып келеді және де Тайваньның Қытайға деген
тәуелділігі өзгермейді. Екіншіден, дүниежүзілік одақтар әлемде бір Қытай
бар екнідігін мойындайды. Қытай үкіметі КНР бір заңды үкіметі болып келеді.
Үшіншіден, тайванның мәселесі ұзақ уақыт бойы өзінің шешіміне сыртқы
күштердің араласуы нәтижесінде келмеді. Тайвань бұғазының екі бөлігі
арасында тұрақты емес жағдайларының сақталуына байланысты Тайваньның
халықаралық заңдылыққа ие болмайтының және Қытайдың бір бөлігі ретінде
қалатынын көрсетеді. Осыған байланысты қазіргі кезде Тайваньның
сепаратистік күштері арасында және бірнеше мемлекет арасында антиқытай
элементтері бұл жағдайды өзгерткісі келеді, ал бұл Қытай үкіметі арасында
үлкен қайышылқты туғыздырады.
Тәуелсіздік халыққа арналған атты лозунгпен Тайвань сепаратистері
Тавйаньды Қытайдан бөліп алу әрекеттерін жасап жүр және Тайваньның Қытай
бөлігі ретіндегі статустан шыққысы келіп отыр. Бірақ бұл әрекеттіліктер бос
болып келеді. Себебі, біріншіден Қытайдың ішкі заңды актары бойынша Қытайға
қарағандағы Тайваньның статусы нақты анықталған. Екіншіден тәуелсіздік
халыққа арналған атты лозунг тәуелсіздік мемлекеттің бір бөлігіне емес,
барлық мемлекеттің халқына арнлаған. Тайвань бойынша тәуелсіздік барлық
қытай халқына арналған. Үшіншіден, барлық тарих уақыты бойынша Тайвань
ешқашан жеке мемлекет ретінде шықпаған. 1945 жылдан кейін Тайвань коллония
деп саналған жоқ, осыған байланысты Қытайға қарағандағы Тайваньның статусын
өзгертудің ешқандай сұрақ туындап жатқан жоқ. Тайваньда тек Қытай
мемлекетімен бірігуі бойынша бір жолы ғана бар.
Екі Германия моделі тайвань мәселесін шешу үшін тиімді жол емес.
Кейбіреулер Тайваньда екі Германия моделі арқылы мәселелерді реттеуге
ұсыныс жасаған. Бұл олардың тарихты дұрыс қабылдамауын көрсетеді. Соғыс
жылдарынан кейін болған Германияның бөлінуі және Қытайдан бөлінген Тайвань
арасында ешқандай сәйкестік жоқ. 1945 жылы Германия жеңіліске ұшырап, ірі
АҚШ, Ұлыбритания, Франция мен СССР мемлкеттері арасында бөлініп билігі
Постад келісімі бойынша жүргізілген. Суық соғыс жалдыранда Германияны қосу
туралы сұрақ Европада СССР мен АҚШ арасында конфронтация болып келді.
Осының нәтижесінде АҚШ, Ұлыбритания мен Франция және де СССР жайлап алған
аймақтарда Германияның Федеративтік Республикасы әне Германиялық
Демакратиялық Республикасы пайда болды және де Германия екіге бөлінді. Яғни
Германия мәселесі сыртқы күштер арқылы пайда болды, ал тайвань мәселесі
Қытайда болған азаматтық соғыс нәтижесінде пайда болған. Екіншіден екі
жағдай әртүрлі халықаралық заңдылық статусына ие болып келеді. Каир
деклорациясы, Постдам декларациясы бойынша Жапония Қытай мемлекетіне
Тайваньды қайтарып беру туралы халықаралық декларация мен келісім шарттарға
қол қойылған. Үшіншіден, қазіргі жағдайлар әртүрлі болып келеді. АҚШ пен
СССР конфронтация жағдайларына байланысты Германия екі мемлекеттің
басшылығын мойындауға тура келді, ал қытай жағдайлары бойынша тайваньды
басқарып келген басшылар бір Қытай принципіне бағынғанын көрсетті және екі
Қытай мемлекеттің қалыптасуна қарсы болып келді. Сонымен бірге бір Қытай
принципі халықаралық жағдайларында да үлкен мәнге ие болып келеді. Жоғарыда
айтылған мәселелерді қортындылай отырып, тайвань мәселесін екі Германия
мәселесі бойынша шешуге болмайтының көрсетеді.
Бір Қытай принципі бойынша барлық мәселелерді шешуге болады. Тайвань
бұғазының екі жағалау арасында келісім сөздерді жүргізу қытай халқының
бейбітшілк жолмен мәселені шешу керектігін көрсетді.сондықтан олар бір
Қытай принципі бойынша келісім сөздерді жүргізу керектігін растайды. Ал
Тәуелсіз Тайвань, екі Қытай және екі мемекет бір Қытай принципіне
қарсы келеді. Олар мемлекетті бірігуіне емес, бөлінуіне бағытталған. Бір
Қытай приципінің шекарасында әртүрлі сұрақтарды қарастыруға болады. Қытай
үкіметі Тайваньның политикалық статусын, экономикалық, мәдени және халық
жағдаларын политикалық келісім сөздер арқылы бейбитшілік жолмен шешуге
мүмкіндік барына сенімді.
Демократия туралы сұрақтар Қытайды бірігуне қарсы болып келетін
шаралар деп танылған. Соңғы жылдары тайвань үкіметі континенталды
блігіндегі демократизаияны жүргізу Қытайды бірігдің жаңа жолы деп
жариялаған. Бұл мемлекетті біруктіру туралы кері жүргізіліп жатқан шара деп
таңылған. Қытай компартиясы мен Қытай үкіметі социалистік демократияны
орнату туралы барлық жағдайларды жасап жатыр. Бір мемлекет – екі бағыт
концепциясының негізінде жүргізіліп жатқан мемлекетті бейбитшілік жолмен
біріктіру демократия болып келетініне көзіміз жетеді. Демократия үшін
атты лозунгпен бірігу туралы келісімге қары жүруг болмайды. Осы жағдайлар
бойынша мәселе демократияға қарсы немесе қолдауы бар туралы мәселені
туғыздырмайды, ол Қытайды бірігуі бойынша қарсы келіп тұрады.
Бір Қытай принципіне әлемдік қоғамдарының ұстанымы бойынша байланысты
болып келетін кейбір мәселелер туралы. Қытай үкіметі бір Қытай приципіне
әлемнің қолдауына үлкен үміт артып отыр. Тайвань мәселесі және Қытайдың
бірігуі атты кітапта Тайваньға қатысты болып келетін кейбір мәселелер
атты бөлімінде қытай үкіметінің клесі сұрақтары бойынша политикалық
жағдайлары мен позициялары берілген: Қытаймен дипломаттық қарым қатынаста
қолдап жатқан мемлкеттердің қарым-қатынасы, Тайваньмен халықаралық
ұйымдардың қатынасы, Қытаймен, Тайваньмен дипломаттық қарым қатынаста
болатын мемлкеттер арасындағы әуе жолдары; Қытаймен дипломаттық қарым
қатынаста болатын мемлекеттермен Тайваньға қару жарақ сату және т.б.
мәселелер қарастырылған. осы сұрақтар бойынша политикалық жағдайлар мен
позицияларды қайта айтып кетейік. Тайвань тәуелсіз мемлекеттер мүше бола
алатын ООН және басқа халықаралық ұйымдарда қатысуға құқығы жоқ. ООН
тәуелсіз мемлекеттер қатысатын үкімет аралық ұйым болып келеді. ООН-да КНР-
дың заңды ағдайларын растау, Қытайдың ООН жүйесінде ресми қызыметкерін
барын және Тайванның ОНН-ға кірмеу жағдайлары толық шешілген.
Ал әлемнің басқа аймақтары мүше бола алатын үкімет аралық ұйымдар
бойынша қытай үкіметі бір Қытай приципінен шыға отырып, Тайванның мүшелігі
туралы шараларды қарастырған, яғни Тайвань мүше болатының алдында Қытаймен
келісім шарт жүргізу қажет. Осыған байланысты, Тайбэй Қытай атты Қытайдың
бір бөлігі Дамудың Азиат банкінде, Азиат-Тынық мұхит экономикалық қарым-
қатынастарда және де басқа ұйымдарда мүше болып келеді. 1992 жылдың
қыркүйек айында Дүниежүзілік сауда ұйымдардың мүшесі болып келетін тарифтер
және сауда-саттық туралы Генералды келісімнің бақару Кеңесінің төрайымы
ГАТТ-қа кіру Тайвань Тайвань-Пэнху-Цзиньмэнь-Мазу жеке тарифты белдем
арқылы кіруге болады.
Қытаймен дипломаттық қарым қатынасы бар мемлекеттер Тайваньға қару-
жарақты сатуға немесе олармен әскері одақтарды құрастыруға жол берілмейді.
Қытаймен дипломаттық қарым-қатынастары бар барлық мемлекеттер тәуелсіздік
пен территориалдық бүінділкті сақтау арқылы Қытайдың ішкі жағдайларына
кірмей, Тайваньға қару-жарақ сатуға жол бермеу және Тайваньға қару-жарақпен
көмектесуге жол бермеу тиіс.
Тайвань мәселесі қытай-американ қарым-қатынастары бойынша ең күрделі
мәселе болып келеді. Үш біріккен қытай-американдық коммюниктер екі жақты
қарым-қатынастардың тұрақты дамуына іргетас болып келеді. Американың Құрама
Штаттары соңғы 20 жыл ішінде Қытайдың бір Қытай принципін қолдап келеді,
бұл оның Қытаймен ұрақты қарым-қатынсатардың дамуына және Тайваньда тұрақты
жағдайлардың қалыптасуына әкелді. Бірақ Американың Құрама Штаттары қытай
жағына берген өз келісім шарттарын бұзып келеді, олар Тайваньға қару-
жарақтарды сатып, Тайваньды ракета қарсы әскері одақтар жүйесіне кіргізіп
жатыр. Бұл әрекеттер Қытайдың ішкі істеріне араласу болып келеді және
Қытайдың қауіпсіздігіне үлкен әсерін тигізеді. Осындай әрекеттерге Қытай өз
жағынан қарсы әрекеттер жасап жатыр.
Қытай үкіметі тайваньдық халықтарына заңдарын және принциптерін
жүргізуге сөз береді. Тайвань халқы – бұл қытай халқының отандастары. Қытай
үкіметі шет елдерінде олардың мәндерін қорғауға үлкен жұмыс атқарып жатыр.
Қытай елшілігі мен консульствалартайвань отандастарымен байланыстарды
күшейтуге, олардың талаптарына және жағдайларына құлақ салуға сөз береді.
Олар тайвань отандастырының қиыншылықтарына көмектесуге үлесін қосып жатыр.
Персид бұғазында болған соғыс кезінде Кувейтте қалып қалған тайвань
жұмысшыларының өз еліне оралуына Қытай елшілігі үлкен көмек көрсетті. Осака
және Кобада жер сілкісінен кейін Қытай елшілігі Жапонияда үлкен көмек
көрсетті. Жоғарыда айтылған барлық жағдайларда қытай халықтары тайваньдық
отандастарына үлкен көмек көрсетіп отырды. Ал Тайвань бұғазының екі жағы
қосылғаннан кейін тайваньдық отандастар Қытай Халық Республикасы ие болған
авторитте пен құрметті көреді.
ІІ тарау. Қытай – Америка қатынастарының дамуы
2.1. XXғасырдың 70 жылдары - XXI ғасырдың басындағы Қытайдың сыртқы
саясаты
1978 жылы елде жүргізілген реформалар мен ашық есік саясаты, оның сыртқы
саясаты толығымен Батысқа , соның ішінде АҚШ-қа бағытталды. 1978 жылдың
16
желтоқсанында Қытай мен АҚШ-тың дипломатиялық қарым-қатынастар орнату
туралы жарияланды. Пекин мен Вашингтонда қабылданған біріккен коммюникеде,
АҚШ пен ҚХР дипломатиялық қатынастарын ресми түрде орнатқандарын жария
етті. Вашингтон ҚХР-ды Қытайдыңжалғыз заңды үкіметі екенін мойындады, бірақ
Тайвань халқымен мәдени, сауда және басқа да ресми емес қатынастарын сақтау
құқығын сақтап қалды.
1979 жылдың 1 қаңтарында Қытай мен АҚШ дипломатиялық қатынастарын қайта
орнатты. АҚШ Тайваньды Қытайдың біртұтас бөлшнгі екенін мойындады. 1954
жылғы тайваньдық үкіметпен келісілген өзара қауіпсіздік келісімінен бас
тартып, сонымен дипломатиялық қатынастарының аяқталғандығынжариялады. АҚШ
үкіметі 1979 жылдың 25 қаңтар мен 4 ақпан аралығында, яғни төрт күн ішінді
өз әскерін Тайвань аралынан алып шығатындығы туралы хабарлады. Қытайдың
реформалар мен ашық есік саясатының бас архитекторы Дэн Сяопин АҚШ-қа
іс-сапармен барды, бұл АҚШ-та үлкен қызығушылық туғызды. Дэн Сяопин
әс-сапсры барысында АҚШ президенті Дж. Картермен кездесті. АҚШ Қытайға
экономикалық кредиттер берді.
Сол жылдың тамыз айының соіында АҚШ-тың вице-президенті У.Мондейлдыі
Қытайға іс-сапары өтті. Екі жақ сауда-экономикалық салада көптеген
жеңілдіктерге барды, Пекинге американдық өндіріске кең түрде араласа алу
мүмкіндігін алды және Қытайды достығы мықты елдердің қатарына кіргізді.
Қытай – Америка қатынастарының қалыпты жағдайға түсуі Қытайдағы реформалар
мен ашық есік саясатымен тепе-тең келді. Бұл саясат екіжақтың
қарым-қатынасының саяси, экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени
жағынан дамуына әкелді.
1982 жылдың 17 тамызында қытайлық үкімет және амерткандық әкімшілік АҚШ-тың
Тайваньға қару-жарақ сатуы туралы мәселенің сатылый шешілуі туралы
келісім-шартқы қол қойылды. 17 тамыздағы бен дипломатиялық
қатынастардыңорнауы туралы келісім-шарттар қытай-американдық қатынастардың
ұзақ және дұрыс дамуына негіз болды.
1983 жылдың шілде айында ҚХР-ға саудада достастық және қосылмаған
мемлекетстатусын беру туралы ұсыныс болды. Бұл қытй үшін АҚШ-тан ауыр
технологиялар мен жабдықтарды, соның ішінде әскери салада қолданылатын
заттарды импортқа алу мүмкіндігі бар еді. Премьер Чжао Цзыян бұл Қытай үшін
техникалық мәселе емес, өзара сенім орнату мәселесі деді.
1984 жылы жүк тасымалдау көлемі 1,5-2 млрд-ға жетті, американдықтардың
ойынша, Қытаймен қатынастың жақсара түсуінің нәтижесі.
АҚШ президенті Р.Рейганның Қытайға іс-сапары 1984 жылдың 24 сәуір– 1 маусым
аралығында болды. Рональд Рейган қытайлық басшылыр – ҚХР председателі Ли
Сяньнянмен, Мемкеңестің премьері Чжао Цзыянмен, ҚКП ОК –ның хатшысы Ху
Яобанмен кездесті. Қытай жағы антикеңестік бағытты толығымен қабылдай
қойған жоқ, алайда әлемдік саясаттың параллельдігін мойындады. Президент
Рейган екі жақтың ортақ мүдделі екендігін, соның ішінде Қытай мен АҚШ-тың
бейбітшілікті сақтауда мүдделерінің бір болуы, екі ел қатар тұруда
ұрандарын ұсынды.
Рейганның іс-сапары республикандықтардың сайлау компаниясына өте маңызды
болды. Президентті жақтаушылар сыртқы саясаттың қытайлық бағыттағы
жетістігін қарсыластарына
қарсы қоя аламыз деп ойлады. Р.Рейган әкімшілігі ҚХРмен экономикалық
байланысын жақсарту арқылы көлемін 6,1 млрд-қа жеткізді.
1985 жылдың шілде-тамыз айларында ҚХР председателі Ли Сяньянь АҚШ-ты, қазан
айында АҚШ вице-президенті Джордж Буш Қытайға іс-сапармен барды. Екі
мемлекеттік қайраткер келіссөз барысында екі жақты қарым-қатынастың дамуына
көп көңіл бөлді. Келіссөз барысында Тайвань мәселесі жөнінде сөз қозғалды,
Ли Сяньнянь бұл мәселені шешімі қажет ететін америка-қытай саласындағы ірі
кедергі деп атады.
1989 жылдың шілде айында елдің саяси жүйесінің либерализациясын талап еткен
Қытай жастары Пекинде Тяньоньмэнь алаңында көтеріліске шығады. Бұған жауап
ретінде АҚШ Қытайға қару-жарақты тасымалда, сондай-ақ саяси диалогты үзіп,
ҚХР-ға 1,3млрд.долл. көлемінде кредитті беруден бас тартты.Алайда,
қатынастарды суытпау мақсатында құпия түрде американдық әкімшілік Пекинге
ұлттық қауіпсіздік жөніндегі президнттің көмекшісін Брент Скоукрофтты екі
рет жіберді.
1993 жылы Бил Клинтон билік басына келгеннен кейін, адам құқығы мәселесін
қозғады, бұл екіжақтың қарым-қатынастарының нашарлауына әкелді. Сол жылы
азия-тынықмұхит экономикалық бірлестігінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz