Бизнесті дағдарыстан кейін дамыту үшін жағдай жасау
Мазмұны
I. Кiрiспе.
II. Негiзгi бөлiм:
1. Бизнесті дағдарыстан кейін дамыту үшін жағдай жасау.
2. Қазақстандағы шағын және орта бизнестің жай.күйін анықтау жөніндегi
кешенді зерттеудің нәтижелері.
3. «Бизнес.Кеңесші» бизнес.оқыту Бағдарламасы бойынша негізгі
мәліметтер.
4. Бизнес негіздеріне тегін оқыту.
5. Алматы облысында «Бизнестің жол картасы . 2020» бағдарламасы іске
асырыла бастады.
6. Алматы облысында бизнес бастамаларды қолдау бағыты бойынша
металл құбырларын шығаратын зауыт салу жобасы мақұлданды.
7. Мүмкіндігі шектеулі жандар да кәсіп ашып, іс бастауға ниетті.
III. Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi
I. Кiрiспе.
II. Негiзгi бөлiм:
1. Бизнесті дағдарыстан кейін дамыту үшін жағдай жасау.
2. Қазақстандағы шағын және орта бизнестің жай.күйін анықтау жөніндегi
кешенді зерттеудің нәтижелері.
3. «Бизнес.Кеңесші» бизнес.оқыту Бағдарламасы бойынша негізгі
мәліметтер.
4. Бизнес негіздеріне тегін оқыту.
5. Алматы облысында «Бизнестің жол картасы . 2020» бағдарламасы іске
асырыла бастады.
6. Алматы облысында бизнес бастамаларды қолдау бағыты бойынша
металл құбырларын шығаратын зауыт салу жобасы мақұлданды.
7. Мүмкіндігі шектеулі жандар да кәсіп ашып, іс бастауға ниетті.
III. Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi
Кiрiспе
Өз тәуелсіздігімізді алғанымызға 20 жылдай уақыт өтіп, Қазақстан экономикада әлемдік принциптерін енгізіп, онда маңызды орынға ие болды. Оған дәлел ретінде экономикамыздың даму қарқынын қарастыруымызға болады. Сонымен, қатар өз шешімін күтіп тұрған мәселелер баршылық. Солардың бірі ретінде кіші және орта бизнестегі инновациялық жобаларды несиелендіруді көрсетуге болады.
Кіші және орта кәсіпкерлік Республиканың әлеуметтік-экономикалық жән саяси дамуының маңызды факторы болып саналады. Кіші және орта бизнестің субъектілерінің дамуы көптеген мәселелерді шешуге ықпалын тигізеді. Атап өтетін болсақ, кедейшілікпен күрес, жаңа жұмыс орындарының пайда болуы, экономиканың көтерілуі, инновациялық технологияларды ынталандыру және тағы басқа. Экономиканың осы сегментінде мықты ұлттық интелектуалды потенциал инновациялық техникалық ресурстар, венчурлық капитал шоғырланған. Бұлар үлкен бизнесті дамытатын негіз болып табылады. Қазақстандағы жағдайға келетін болсақ, кіші бизнес жалпы ішкі өнімнің 17% - ын құрайды. Мемлекетік бюджеттің 11% - ы осы салада кәсіпкерліктің төлемдерінен құрылады. 2005 жылы ЖІӨ - дегі кіші бизнестің үлесін 30% - ға жеткізу мақсаты қойылды. Қазақстанда кіші бизнес сауда делдалдық және қызмет көрсету салаларында жақсы дамуда. Ал анықты сектор мүлдем дамымай жатыр десе де болады.
ҚР-ның сауда және индустрия министрлігінің мәліметі бойынша кіші және орта бизнеспен өндірілген өнім 3% -ды құрайды. Ал кіші және орта бизнестің техникамен қамтамасыз етілу деңгейі өте төмен.Сондықтан да кіші және орта бизнестің инновациялық техникалық саладағы жаңалықтарды енгізіп жұмыс істеуі өте маңызды. Шағын инновациялық бизнес ерекше орын алып мемлекеттің экономикалық дамуына көп әсерін тигізеді. Олар бірқатар артықшылықтарға ие:
1) Шағын инновациялық кәсіпкерлік бір салада тоқтап қалмай экономиканың барлық салаларын қамтиды.
2) Ірі өнеркәсіптер қызметі шектелген және ойлаған қызметі жүзеге асқанымен табысының аз болып тәуекел болғандықтан айналыспайтын салаларда өз мүмкіндіктерін қолдану.
3) Ірі фирмалар ғылыми зерттеулермен тәжірибелерді жүргізілуге мүмкіншілігі әлде қайда көп болса да күрделі басқару пирамидалары себебінен инновациялық процесс баяу атқарылады. Сондықтан да ірі фирмалар сыртқы орта әсеріне икемсіз болып келеді. Ал шағын инновациялық фирмалар сыртқы өзгерістерге тез икемделіп, жауап қайтарып процесс бағытын жылдам өзгертуге қабілетті.
4) Шағын фирмалар ірір компанияларға қарағанда ғылыми техникалық зерттеулер нәтижелерін инновацияларды өндіріс пен өнеркәсіпте жылдам енгізеді.
АҚШ-тың Ұлттық ғылыми қорының зерттеулері бойынша ірі компанияларға қарағанда шағын фирмалар 2,5 есе көп жаңалық ашады, өнеркәсіптегі инновациялардың 50%-ы шағын кәсіпкерлік саласымен жасалынған, ал соңғы өнеркәсіпке енгізу процесі шағын кәсіпкерлікте 1 жылға ертерек іске асырылады. Осының бәрі шағын кәсіпкерлікті қолдаудың маңыздылығын арттыра түседі.
АҚШ, Батыс Еуропа елдері, Оңтүстік Кореа және тағы басқа мемлекеттердің кіші кәсіпкерлікті және инновациялық шағын бизнесті мемлекеттік қолдау саясаты мынадай бағыттарды ұсынады: барлық мәселелерді жүйелі шешу; қаржы-несиелік қодаудың мықты және тұрақты нормативтік-құқықтық қамтамасыз етілуі; кіші бизнес субъектілерін несиелендірудің мемлекеттік кепілдемесі; аймақтарда кәсіпкерлікті дамыту шаралары, әсіресе, экономикалық нашар дамыған аймақтарда; қаржы-несие және салық саласындағы жеңілдіктер; ірі компаниялар мен кіші бизнес арасындағы корпоративті байайланыстарды күшейту; жаңа технологиялар саласында инновациялық қызметті қолдау; қаржы-несие институттарының дамыған инфрақұрылымы; инновациялық жобаларды несиелендіруде жеңілдіктерді беру.
Қазақстанда тіркелген 135,1 мың кәсіпорынның 70%-ы жұмыс iстеп жатыр, 45%-ы белсенді жұмыс істеп жатқандар, оның ішінде инновациялық шағын кәсіпорындар үлесі 6%-ды құрайды.Олардың көбісі Алматы, Астана, Шығыс Қазақстан және Қарағандыда шоғырланған. Ал енді осы несие алу көрсеткіштеріне тоқталатын болсақ, банкттердің несиелері көбіненсе сауда, өндіріс және ауыл шаруашылығында шоғырланған.
Қазіргі таңда кіші және орта бизнесте ұзақ және қысқа мерзімді несиелер 10,2% құрайды.
1. Банк несиелерінің қымбаттығы (20-23%)
2. Несиені берудің ұзақ мерзімі
3. Банктерде ұзақ мерзімді несиелік ресурсьардың жеткіліксіздігі.
4. Несиені қамтамасыз етуге қатаң талаптардың қойылуы
5. Банктердің жоғары өндірістік тәуекелдерімен жұмыс істемеуі.
Бұл жағдай әрине кіші бизнесті несиелендіруде тәуекелдің өте жоғары болуымен байланысты болып келеді. Кіші және орта бизнесті несиелендіру аз уақытқа және қамтамасыз ету мүмкін кепілдемесі тез өтімді болмауы және тәжірибеде несиелік ресурстардың құнсыздануын банк пайыз көрсеткішіне қосуына байланысты пайыз мөлшері жоғары болып келеді. Бұл мәселені шешу үшін ең алдымен банктердің тәуекелдерін төмендету жолдарын қарастыру керек:
- Бар қаржылық институттарды тарту арқылы орталық несие – кепілдемелік қоғамды құру. (Кіші кәсіпкерлікті қолдау қоры және Қазақстан даму банкі) Әрине, бұл құқықтық жағынан бірқатар өзгерістерді жасауды қажет етеді. Ортақ несиелік – кепілдеме қоғамын аукционерлік қоғам немесе жауапкершілігі шектелген серіктестік ретінде құру ұсынылады. Алайда, Даму банк немесе ККҚҚ арқылы қамтамасыз етілген мемлекет үлесі жарғылық капиталдың 51% құрауы керек. Қалған құжаттарды ашылуы көзделген регтоналды кіші кәсіпкерлікті қолдаудың ұйымдары ұсынады. Облыстар мен Астана, Алматы қалаларына бір ұйымнан барлығы 16. Бұл ұйымдар экономикалыцқ бірлестіктер, шаруашылық кәсіпорындар, банктер, сақтандыру компаниялар, зейнетақы қорларыболуы мүмкін. Қазақстанда жарғылық капиталы 6 млн. евро (1 млрд. теңге) болатын несиелік кепілдемелік қоғам құрылуда. Сонымен қатар, 4 млн. евроны құрылтайшылардың пайыссыз, қайтарымсыз салымдары құрайды. Бұл қаражат кепілдеме ретінде келісім шартпен байланысқан бір немесе бірнеше депо-банктерде («кепілдемелік қорлар» - банктер, бұларда қоғамдастықтың қаражаттары орналастырылады) банктің өз қаражаттары есебінен немесе несие линиясы бойынша алынған қаражаттар есебінен қысқа, орта, ұзақ мерзімді несиелерді беру мақсатында банктерде сақталады. Бір жылдан бес жылға дейнгі мерзімде әрбір несие алушыға берілген несие көлемі 150 000 евродан аспау керек. Бар кепілдемелік қамтамасыз етуді шегергеннен кейінгі несиені қайтармау тәуекелінің 80%-ын несиелік кепілдемелік қоғам 20%-ын депо банктер көтеру керек. Бастапқы кезеңде несиелік кепілдемелік қоғамның кепілдемелік міндеттемесі 100%- ға банктердің негізгі пайыздық тәуекелін жабу керек. Нәтижесінде, кіші және орта бизнестің инновациялық жобалардың қаржыландыру мүмкіндігі артады.
Өз тәуелсіздігімізді алғанымызға 20 жылдай уақыт өтіп, Қазақстан экономикада әлемдік принциптерін енгізіп, онда маңызды орынға ие болды. Оған дәлел ретінде экономикамыздың даму қарқынын қарастыруымызға болады. Сонымен, қатар өз шешімін күтіп тұрған мәселелер баршылық. Солардың бірі ретінде кіші және орта бизнестегі инновациялық жобаларды несиелендіруді көрсетуге болады.
Кіші және орта кәсіпкерлік Республиканың әлеуметтік-экономикалық жән саяси дамуының маңызды факторы болып саналады. Кіші және орта бизнестің субъектілерінің дамуы көптеген мәселелерді шешуге ықпалын тигізеді. Атап өтетін болсақ, кедейшілікпен күрес, жаңа жұмыс орындарының пайда болуы, экономиканың көтерілуі, инновациялық технологияларды ынталандыру және тағы басқа. Экономиканың осы сегментінде мықты ұлттық интелектуалды потенциал инновациялық техникалық ресурстар, венчурлық капитал шоғырланған. Бұлар үлкен бизнесті дамытатын негіз болып табылады. Қазақстандағы жағдайға келетін болсақ, кіші бизнес жалпы ішкі өнімнің 17% - ын құрайды. Мемлекетік бюджеттің 11% - ы осы салада кәсіпкерліктің төлемдерінен құрылады. 2005 жылы ЖІӨ - дегі кіші бизнестің үлесін 30% - ға жеткізу мақсаты қойылды. Қазақстанда кіші бизнес сауда делдалдық және қызмет көрсету салаларында жақсы дамуда. Ал анықты сектор мүлдем дамымай жатыр десе де болады.
ҚР-ның сауда және индустрия министрлігінің мәліметі бойынша кіші және орта бизнеспен өндірілген өнім 3% -ды құрайды. Ал кіші және орта бизнестің техникамен қамтамасыз етілу деңгейі өте төмен.Сондықтан да кіші және орта бизнестің инновациялық техникалық саладағы жаңалықтарды енгізіп жұмыс істеуі өте маңызды. Шағын инновациялық бизнес ерекше орын алып мемлекеттің экономикалық дамуына көп әсерін тигізеді. Олар бірқатар артықшылықтарға ие:
1) Шағын инновациялық кәсіпкерлік бір салада тоқтап қалмай экономиканың барлық салаларын қамтиды.
2) Ірі өнеркәсіптер қызметі шектелген және ойлаған қызметі жүзеге асқанымен табысының аз болып тәуекел болғандықтан айналыспайтын салаларда өз мүмкіндіктерін қолдану.
3) Ірі фирмалар ғылыми зерттеулермен тәжірибелерді жүргізілуге мүмкіншілігі әлде қайда көп болса да күрделі басқару пирамидалары себебінен инновациялық процесс баяу атқарылады. Сондықтан да ірі фирмалар сыртқы орта әсеріне икемсіз болып келеді. Ал шағын инновациялық фирмалар сыртқы өзгерістерге тез икемделіп, жауап қайтарып процесс бағытын жылдам өзгертуге қабілетті.
4) Шағын фирмалар ірір компанияларға қарағанда ғылыми техникалық зерттеулер нәтижелерін инновацияларды өндіріс пен өнеркәсіпте жылдам енгізеді.
АҚШ-тың Ұлттық ғылыми қорының зерттеулері бойынша ірі компанияларға қарағанда шағын фирмалар 2,5 есе көп жаңалық ашады, өнеркәсіптегі инновациялардың 50%-ы шағын кәсіпкерлік саласымен жасалынған, ал соңғы өнеркәсіпке енгізу процесі шағын кәсіпкерлікте 1 жылға ертерек іске асырылады. Осының бәрі шағын кәсіпкерлікті қолдаудың маңыздылығын арттыра түседі.
АҚШ, Батыс Еуропа елдері, Оңтүстік Кореа және тағы басқа мемлекеттердің кіші кәсіпкерлікті және инновациялық шағын бизнесті мемлекеттік қолдау саясаты мынадай бағыттарды ұсынады: барлық мәселелерді жүйелі шешу; қаржы-несиелік қодаудың мықты және тұрақты нормативтік-құқықтық қамтамасыз етілуі; кіші бизнес субъектілерін несиелендірудің мемлекеттік кепілдемесі; аймақтарда кәсіпкерлікті дамыту шаралары, әсіресе, экономикалық нашар дамыған аймақтарда; қаржы-несие және салық саласындағы жеңілдіктер; ірі компаниялар мен кіші бизнес арасындағы корпоративті байайланыстарды күшейту; жаңа технологиялар саласында инновациялық қызметті қолдау; қаржы-несие институттарының дамыған инфрақұрылымы; инновациялық жобаларды несиелендіруде жеңілдіктерді беру.
Қазақстанда тіркелген 135,1 мың кәсіпорынның 70%-ы жұмыс iстеп жатыр, 45%-ы белсенді жұмыс істеп жатқандар, оның ішінде инновациялық шағын кәсіпорындар үлесі 6%-ды құрайды.Олардың көбісі Алматы, Астана, Шығыс Қазақстан және Қарағандыда шоғырланған. Ал енді осы несие алу көрсеткіштеріне тоқталатын болсақ, банкттердің несиелері көбіненсе сауда, өндіріс және ауыл шаруашылығында шоғырланған.
Қазіргі таңда кіші және орта бизнесте ұзақ және қысқа мерзімді несиелер 10,2% құрайды.
1. Банк несиелерінің қымбаттығы (20-23%)
2. Несиені берудің ұзақ мерзімі
3. Банктерде ұзақ мерзімді несиелік ресурсьардың жеткіліксіздігі.
4. Несиені қамтамасыз етуге қатаң талаптардың қойылуы
5. Банктердің жоғары өндірістік тәуекелдерімен жұмыс істемеуі.
Бұл жағдай әрине кіші бизнесті несиелендіруде тәуекелдің өте жоғары болуымен байланысты болып келеді. Кіші және орта бизнесті несиелендіру аз уақытқа және қамтамасыз ету мүмкін кепілдемесі тез өтімді болмауы және тәжірибеде несиелік ресурстардың құнсыздануын банк пайыз көрсеткішіне қосуына байланысты пайыз мөлшері жоғары болып келеді. Бұл мәселені шешу үшін ең алдымен банктердің тәуекелдерін төмендету жолдарын қарастыру керек:
- Бар қаржылық институттарды тарту арқылы орталық несие – кепілдемелік қоғамды құру. (Кіші кәсіпкерлікті қолдау қоры және Қазақстан даму банкі) Әрине, бұл құқықтық жағынан бірқатар өзгерістерді жасауды қажет етеді. Ортақ несиелік – кепілдеме қоғамын аукционерлік қоғам немесе жауапкершілігі шектелген серіктестік ретінде құру ұсынылады. Алайда, Даму банк немесе ККҚҚ арқылы қамтамасыз етілген мемлекет үлесі жарғылық капиталдың 51% құрауы керек. Қалған құжаттарды ашылуы көзделген регтоналды кіші кәсіпкерлікті қолдаудың ұйымдары ұсынады. Облыстар мен Астана, Алматы қалаларына бір ұйымнан барлығы 16. Бұл ұйымдар экономикалыцқ бірлестіктер, шаруашылық кәсіпорындар, банктер, сақтандыру компаниялар, зейнетақы қорларыболуы мүмкін. Қазақстанда жарғылық капиталы 6 млн. евро (1 млрд. теңге) болатын несиелік кепілдемелік қоғам құрылуда. Сонымен қатар, 4 млн. евроны құрылтайшылардың пайыссыз, қайтарымсыз салымдары құрайды. Бұл қаражат кепілдеме ретінде келісім шартпен байланысқан бір немесе бірнеше депо-банктерде («кепілдемелік қорлар» - банктер, бұларда қоғамдастықтың қаражаттары орналастырылады) банктің өз қаражаттары есебінен немесе несие линиясы бойынша алынған қаражаттар есебінен қысқа, орта, ұзақ мерзімді несиелерді беру мақсатында банктерде сақталады. Бір жылдан бес жылға дейнгі мерзімде әрбір несие алушыға берілген несие көлемі 150 000 евродан аспау керек. Бар кепілдемелік қамтамасыз етуді шегергеннен кейінгі несиені қайтармау тәуекелінің 80%-ын несиелік кепілдемелік қоғам 20%-ын депо банктер көтеру керек. Бастапқы кезеңде несиелік кепілдемелік қоғамның кепілдемелік міндеттемесі 100%- ға банктердің негізгі пайыздық тәуекелін жабу керек. Нәтижесінде, кіші және орта бизнестің инновациялық жобалардың қаржыландыру мүмкіндігі артады.
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi:
1) «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ баспасөз хабарламасы
14,маусым2010ж
2) «Даму» кәсіпкерлікті дамыту Қоры» АҚ
баспасөз қызметі: 12 Сәуip 2010
3) «Даму» кәсіпкерлікті дамыту Қоры» АҚ
баспасөз қызметі: 15 Ақпан 2010
4) «Даму» кәсіпкерлікті дамыту Қоры» АҚ 4 Ақпан 2010
5) ҚазАқпарат материалдары бойынша 19.08.2010
1) «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ баспасөз хабарламасы
14,маусым2010ж
2) «Даму» кәсіпкерлікті дамыту Қоры» АҚ
баспасөз қызметі: 12 Сәуip 2010
3) «Даму» кәсіпкерлікті дамыту Қоры» АҚ
баспасөз қызметі: 15 Ақпан 2010
4) «Даму» кәсіпкерлікті дамыту Қоры» АҚ 4 Ақпан 2010
5) ҚазАқпарат материалдары бойынша 19.08.2010
Мазмұны
I. Кiрiспе.
II. Негiзгi бөлiм:
1. Бизнесті дағдарыстан кейін дамыту үшін жағдай жасау.
2. Қазақстандағы шағын және орта бизнестің жай-күйін анықтау жөніндегi
кешенді зерттеудің нәтижелері.
3. Бизнес-Кеңесші бизнес-оқыту Бағдарламасы бойынша негізгі
мәліметтер.
4. Бизнес негіздеріне тегін оқыту.
5. Алматы облысында Бизнестің жол картасы - 2020 бағдарламасы іске
асырыла бастады.
6. Алматы облысында бизнес бастамаларды қолдау бағыты бойынша
металл құбырларын шығаратын зауыт салу жобасы мақұлданды.
7. Мүмкіндігі шектеулі жандар да кәсіп ашып, іс бастауға ниетті.
III. Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi
Кiрiспе
Өз тәуелсіздігімізді алғанымызға 20 жылдай уақыт өтіп, Қазақстан
экономикада әлемдік принциптерін енгізіп, онда маңызды орынға ие болды.
Оған дәлел ретінде экономикамыздың даму қарқынын қарастыруымызға болады.
Сонымен, қатар өз шешімін күтіп тұрған мәселелер баршылық. Солардың бірі
ретінде кіші және орта бизнестегі инновациялық жобаларды несиелендіруді
көрсетуге болады.
Кіші және орта кәсіпкерлік Республиканың әлеуметтік-экономикалық жән саяси
дамуының маңызды факторы болып саналады. Кіші және орта бизнестің
субъектілерінің дамуы көптеген мәселелерді шешуге ықпалын тигізеді. Атап
өтетін болсақ, кедейшілікпен күрес, жаңа жұмыс орындарының пайда болуы,
экономиканың көтерілуі, инновациялық технологияларды ынталандыру және тағы
басқа. Экономиканың осы сегментінде мықты ұлттық интелектуалды потенциал
инновациялық техникалық ресурстар, венчурлық капитал шоғырланған. Бұлар
үлкен бизнесті дамытатын негіз болып табылады. Қазақстандағы жағдайға
келетін болсақ, кіші бизнес жалпы ішкі өнімнің 17% - ын құрайды. Мемлекетік
бюджеттің 11% - ы осы салада кәсіпкерліктің төлемдерінен құрылады. 2005
жылы ЖІӨ - дегі кіші бизнестің үлесін 30% - ға жеткізу мақсаты қойылды.
Қазақстанда кіші бизнес сауда делдалдық және қызмет көрсету салаларында
жақсы дамуда. Ал анықты сектор мүлдем дамымай жатыр десе де болады.
ҚР-ның сауда және индустрия министрлігінің мәліметі бойынша кіші және орта
бизнеспен өндірілген өнім 3% -ды құрайды. Ал кіші және орта бизнестің
техникамен қамтамасыз етілу деңгейі өте төмен.Сондықтан да кіші және орта
бизнестің инновациялық техникалық саладағы жаңалықтарды енгізіп жұмыс
істеуі өте маңызды. Шағын инновациялық бизнес ерекше орын алып мемлекеттің
экономикалық дамуына көп әсерін тигізеді. Олар бірқатар артықшылықтарға ие:
1) Шағын инновациялық кәсіпкерлік бір салада тоқтап қалмай экономиканың
барлық салаларын қамтиды.
2) Ірі өнеркәсіптер қызметі шектелген және ойлаған қызметі жүзеге асқанымен
табысының аз болып тәуекел болғандықтан айналыспайтын салаларда өз
мүмкіндіктерін қолдану.
3) Ірі фирмалар ғылыми зерттеулермен тәжірибелерді жүргізілуге мүмкіншілігі
әлде қайда көп болса да күрделі басқару пирамидалары себебінен инновациялық
процесс баяу атқарылады. Сондықтан да ірі фирмалар сыртқы орта әсеріне
икемсіз болып келеді. Ал шағын инновациялық фирмалар сыртқы өзгерістерге
тез икемделіп, жауап қайтарып процесс бағытын жылдам өзгертуге қабілетті.
4) Шағын фирмалар ірір компанияларға қарағанда ғылыми техникалық зерттеулер
нәтижелерін инновацияларды өндіріс пен өнеркәсіпте жылдам енгізеді.
АҚШ-тың Ұлттық ғылыми қорының зерттеулері бойынша ірі компанияларға
қарағанда шағын фирмалар 2,5 есе көп жаңалық ашады, өнеркәсіптегі
инновациялардың 50%-ы шағын кәсіпкерлік саласымен жасалынған, ал соңғы
өнеркәсіпке енгізу процесі шағын кәсіпкерлікте 1 жылға ертерек іске
асырылады. Осының бәрі шағын кәсіпкерлікті қолдаудың маңыздылығын арттыра
түседі.
АҚШ, Батыс Еуропа елдері, Оңтүстік Кореа және тағы басқа мемлекеттердің
кіші кәсіпкерлікті және инновациялық шағын бизнесті мемлекеттік қолдау
саясаты мынадай бағыттарды ұсынады: барлық мәселелерді жүйелі шешу; қаржы-
несиелік қодаудың мықты және тұрақты нормативтік-құқықтық қамтамасыз
етілуі; кіші бизнес субъектілерін несиелендірудің мемлекеттік кепілдемесі;
аймақтарда кәсіпкерлікті дамыту шаралары, әсіресе, экономикалық нашар
дамыған аймақтарда; қаржы-несие және салық саласындағы жеңілдіктер; ірі
компаниялар мен кіші бизнес арасындағы корпоративті байайланыстарды
күшейту; жаңа технологиялар саласында инновациялық қызметті қолдау; қаржы-
несие институттарының дамыған инфрақұрылымы; инновациялық жобаларды
несиелендіруде жеңілдіктерді беру.
Қазақстанда тіркелген 135,1 мың кәсіпорынның 70%-ы жұмыс iстеп жатыр, 45%-ы
белсенді жұмыс істеп жатқандар, оның ішінде инновациялық шағын кәсіпорындар
үлесі 6%-ды құрайды.Олардың көбісі Алматы, Астана, Шығыс Қазақстан және
Қарағандыда шоғырланған. Ал енді осы несие алу көрсеткіштеріне тоқталатын
болсақ, банкттердің несиелері көбіненсе сауда, өндіріс және ауыл
шаруашылығында шоғырланған.
Қазіргі таңда кіші және орта бизнесте ұзақ және қысқа мерзімді несиелер
10,2% құрайды.
1. Банк несиелерінің қымбаттығы (20-23%)
2. Несиені берудің ұзақ мерзімі
3. Банктерде ұзақ мерзімді несиелік ресурсьардың жеткіліксіздігі.
4. Несиені қамтамасыз етуге қатаң талаптардың қойылуы
5. Банктердің жоғары өндірістік тәуекелдерімен жұмыс істемеуі.
Бұл жағдай әрине кіші бизнесті несиелендіруде тәуекелдің өте жоғары
болуымен байланысты болып келеді. Кіші және орта бизнесті несиелендіру аз
уақытқа және қамтамасыз ету мүмкін кепілдемесі тез өтімді болмауы және
тәжірибеде несиелік ресурстардың құнсыздануын банк пайыз көрсеткішіне
қосуына байланысты пайыз мөлшері жоғары болып келеді. Бұл мәселені шешу
үшін ең алдымен банктердің тәуекелдерін төмендету жолдарын қарастыру керек:
- Бар қаржылық институттарды тарту арқылы орталық несие – кепілдемелік
қоғамды құру. (Кіші кәсіпкерлікті қолдау қоры және Қазақстан даму банкі)
Әрине, бұл құқықтық жағынан бірқатар өзгерістерді жасауды қажет етеді.
Ортақ несиелік – кепілдеме қоғамын аукционерлік қоғам немесе жауапкершілігі
шектелген серіктестік ретінде құру ұсынылады. Алайда, Даму банк немесе ККҚҚ
арқылы қамтамасыз етілген мемлекет үлесі жарғылық капиталдың 51% құрауы
керек. Қалған құжаттарды ашылуы көзделген регтоналды кіші кәсіпкерлікті
қолдаудың ұйымдары ұсынады. Облыстар мен Астана, Алматы қалаларына бір
ұйымнан барлығы 16. Бұл ұйымдар экономикалыцқ бірлестіктер, шаруашылық
кәсіпорындар, банктер, сақтандыру компаниялар, зейнетақы қорларыболуы
мүмкін. Қазақстанда жарғылық капиталы 6 млн. евро (1 млрд. теңге) болатын
несиелік кепілдемелік қоғам құрылуда. Сонымен қатар, 4 млн. евроны
құрылтайшылардың пайыссыз, қайтарымсыз салымдары құрайды. Бұл қаражат
кепілдеме ретінде келісім шартпен байланысқан бір немесе бірнеше депо-
банктерде (кепілдемелік қорлар - банктер, бұларда қоғамдастықтың
қаражаттары орналастырылады) банктің өз қаражаттары есебінен немесе несие
линиясы бойынша алынған қаражаттар есебінен қысқа, орта, ұзақ мерзімді
несиелерді беру мақсатында банктерде сақталады. Бір жылдан бес жылға дейнгі
мерзімде әрбір несие алушыға берілген несие көлемі 150 000 евродан аспау
керек. Бар кепілдемелік қамтамасыз етуді шегергеннен кейінгі несиені
қайтармау тәуекелінің 80%-ын несиелік кепілдемелік қоғам 20%-ын депо
банктер көтеру керек. Бастапқы кезеңде несиелік кепілдемелік қоғамның
кепілдемелік міндеттемесі 100%- ға банктердің негізгі пайыздық тәуекелін
жабу керек. Нәтижесінде, кіші және орта бизнестің инновациялық жобалардың
қаржыландыру мүмкіндігі артады.
Бизнесті дағдарыстан кейін дамыту үшін жағдай жасау
Бүгін Астанада Қазақстан Республикасы Экономикалық даму және сауда
министрлігі , Қазақстанның барлық облыс әкімдіктері , Даму кәсіпкерлікті
дамыту қоры АҚ , Қазақстан қаржыгерлер Ассоциациясы мен екінші деңгейдегі
банктер арасында Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің кредиттері бойынша
сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау жөнінде ынтымақтастық туралы және
Бизнестің жол картасы 2020 Бағдарламасын іске асыру аясында кепілдік беру
жөніндегі келісiмдерге ресми түрде қол қою рәсімі өтті.
Жеке кәсіпкерлік субъектілері үшін мемлекеттік қолдау шараларын ұсыну
шарттары мен механизмдері, сонымен қатар Бағдарламаның қатысушылары
арасындағы өзара іс-қимыл, және олардың құқықтары мен міндеттері осы
Келісімдерде реттеледі. Қарым-қатынастардың осылайша реттелуі бағдарламаның
барлық қатысушыларына бірыңғай көзқарасты, сонымен қатар мемлекеттік қолдау
шараларын ұсыну жөнінде шешім қабылдаудың ашық және түсінікті болуын
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Кәрім Мәсімов ресми рәсімде
Қазақстанда бизнесті дағдарыстан кейін дамыту үшін барлық қажетті жағдай
жасалды деп баяндады.
Банктерде ақша бар, қарыз алушылар да бар, бүгінде пайыздық мөлшерлеме 7 %
құрайды, қазіргі күні осындай төмен пайыз әлемнің ешбір елінде жоқ та
шығар, мен Еуропалық одақта осындай мөлшерлеменің бар екендігіне
күмәнданамын, - деп, Мәсімов банктердің Жол картасы аясында соңғы
мөлшерлемені 12 % -ға дейін түсіріп, ал 5 % мемлекет субсидиялайтын бизнес-
жобалардың пайыздық мөлшерлемесін субсидиялау механизміне түсіндірме берді.
Оның пікірінше, бағдарлама аясында қол қойылған құжаттар біздің еліміздегі
іскерлік белсенділікті әрі қарай ынталандыру үшін нақты жолдарды қамтып
көрсетеді.
Біздің ұлттық қазақстандық бизнесіміз дағдарыстан кейінгі кезеңде алға
қарай ұмтылып, жаңа бір құлшынысқа, жаңа серпіліске ие болу мүмкіндігі үшін
Үкімет сіздермен бірге барын салып, қолдан келгеннің бәрін жасап отыр, -
деп, қазақстандық бизнес-қоғамдастық өкілдеріне көңіл бөліп, сөзін
жалғастырды.
Дағдарыстан кейінгі кезеңде Әлемнің бірде бір елі бизнеске осы сияқты қол
ұшын беріп отырған жоқ, деп сөзін түйіндеді Премьер-министр.
Бизнестің жол картасы 2020 Бағдарламасы елді индустриализациялауды
тездетуге, экономиканың шикізат емес секторларындағы аймақтық
кәсіпкерліктің тұрақты және теңгерімді өсуін қамтамасыз етуге, сонымен
қатар жұмыс істеп тұрған жұмыс орындарын сақтауға және тұрақты түрде жұмыс
істейтін жаңа жұмыс орындарын құруға мақсатталған. Агроөнеркәсіп кешені,
өнеркәсіп өнімін өндіру, құрылыс материалдары, жеңіл өнеркәсіп, тау-кен
өнеркәсібі, металлургия саласындағы техникалық қызметтер, денсаулық сақтау
және білім және халық үшін қызметтің өзге түрлері Бағдарламаның әлеуетті
қатысушылары үшін экономиканың басым секторлары болып табылады.
2010 жылы Бизнестің жол картасы 2020 Бағдарламасын іске асыруға
республикалық бюджеттен 30 миллиард теңг қарастырылған. Қаражат үш бағыт
бойынша таратылады:
· жаңа бизнес-бастамаларды қолдау үшін 12 млрд теңге бөлінеді,
• кәсіпкерлік секторын сауықтыруға биыл 16 млрд теңге жоспарланып отыр
• Шетке шығаруға бағдарланған өндірістерді қолдауға 2010 жылы 2 млрд теңге
бөлінеді .
Бағдарламаның талаптарына сай келетін барлық кәсіпорындар қолдаудың барлық
түрін бір уақытта ала алады. Сондай-ақ, бұрынғы кредиттері сияқты жаңа
бағыттары бойынша да пайыздық мөлшерлемені субсидиялау түріндегі нақты
қолдауға ең алдымен экспортшы ие болады. 2 010 жылы жылдығы сыйақы
мөлшерлемесі 12% кезінде, экспортер 4% төлейді, 8% мемлекет өтейді.
Бағдарламаның барлық үш бағыты бойынша кез-келген қолданыстағы және жаңа
қарыздар субсидиялануы мүмкін . Сонымен қаржылай сауықтыру аясында
стандартты және сенімсіз деп сыныпталған Борышкер кәсіпкерлердің
кредиттеріне субсидия беріледі .
Кепілдік беру ішінара болып табылады және кепілдік шарты кредит сомасының
50% асуы мүмкін емес , яғни бір Өтініш берушіге 1,5 млрд те ң ге ден
аспайтындай болуы қажет . Сонымен Өтінім беруші жобаның жалпы іске асырылу
бағасынан 15% төмен болмайтындай өз қаражатымен қатысуын қамтамасыз етуі
тиіс .
Кәсіпкерлердің бұрынғы және жаңа кредит терін субсиди ялау кезінде ,
сонымен қатар а жеке кәсіпкерлік субъект ілерінің жаңа кредиттеріне ішінара
кепілдік беру кезінде Банк тің бастапқы келісімі анықтаушы кезең болып
табылады . Банк тер кредит беру кредит бойынша сыйақы мөлшерлемесін
төмендету туралы шешім қабылдайды . Облыстыққалалық К әсіпкерлік және
өнеркәсіп басқармасы атынан Үйлестірушілер жобаны Банк шешімі негізінде
Аймақтық Үйлестіру кеңесінің қарауына шығарады. АҮК субсиди ялау немесе
кепілдік беру мүмкіндігі туралы шешім қабылдайды, және түбегейлі бекіту
үшін, оны ҚР Экономикалық даму және сауда министрлігіне жолдайды . Қаржы
агент інің функциясын орындаушы Даму Қоры қаражатты субсидиялау
бағдарламасы бойынша Банктерге аударады , бағдарламаға қатысушылардың
кредиттері бойынша Банктер алдында кепілгер ретінде әрекет етеді және
Банктер мен іске асырылып жатқан жобаларға мониторинг жүргізеді .
Қазақстандағы шағын және орта бизнестің жай-күйін анықтау жөніндегі кешенді
зерттеудің нәтижелері
2009 жылдың қыркүйек-желтоқсан айларында Даму кәсіпкерлікті дамыту Қоры
жүзеге асырған Бизнес- Кеңесші бағдарламасы аясында “ BISAM Central
Asia ” Бизнес- ақпарат, әлеуметтік және маркетин гтік зерттеулер орталығы
Қазақстандағы шағын және орта бизнес ахуалы мен проблемаларын бағалау
мақсатымен к ешенді зерттеу жүргізді. Қазақстанның барлық әкімшілік
аудандарын қамтыған зерттеуге Кәсіпкерліктің жедел-курсы атты оқыту
тренингтерінің 10 мыңнан астам тыңдаушысы қатыстырылды және шағын бизнестің
әртүрлі деңгейдегі өкілдерімен жүргізілген фокус-топтар мен терең сұхбаттар
кірді. Респонденттер ретінде жұмыс істеп жүрген кәсіпкерлер мен кәсіп ашуға
ынталы тұрғындар және түрлі себептермен жеке кәсіппен айналысуды доғарған
жандар да тартылды.
Қазақстандағы кәсіпкерлік бүгінде жаппай деңгейге көтеріліп отыр. Мұны 2001
- 2009 жж. аралығында заңды тұлғалардың шағын және орта бизнестің ұйымдық-
құқықтық құрылымындағы үлесінің 1,8 есеге дейін қысқарғаны, ал жеке
кәсіпкерлер үлесінің 1,4 есеге өскені жөніндегі мәліметтер растайды. Ал
шағын және орта бизнес субъектілері шығаратын өнім көлемі 4 есе дерлік
өскен. Сонымен қатар, кәсіпкердің беделі мен бет-бейнесі де бұқара халық
арасында түбегейлі өзгерген. Сауалнама жүргізілген кәсіпкерлердің 75%
астамы қоғамның бизнеске деген қатынасының едәуір жақсарғанына кәміл сеніп
отыр. Көпшілік санасында кәсіпкер дегеніміз – бұл алып-сатар, бизнес
әділ болмайды деген сияқты стереотип жойылып барады.
Кәсіпкерлік қазақстандық қоғамның әлеуметтік өмірімен тығыз ұштасып кеткені
көрініп тұр. Бұл дегеніміз, қазақстандық шағын бизнестің әлеуметтік-
демографиялық портретінен - халықтың әлеуметтік-демографиялық құрылымының
да көрінісін айқындауға болатынын білдіреді.
Шағын бизнестің кәсіпкерлік субъектілерінің жалпы санындағы үлесі бойынша
Қазақстан дамыған елдермен теңесті, алайда шағын кәсіпкерліктің тиімділігі
көрсеткіштері бойынша әлі де болса артта қалып отыр. Бұл, өз кезегінде,
тарихи, геосаяси, макроэкономикалық сипаттағы объективті себептерге,
сонымен қатар заңнама, мемлекет саясаты, құқыққолдану практикасы,
жергілікті басқару факторларына да негізделген. Бұл жерде, жүргізілген
зерттеулер барысында терең назар аударылған, бұқара санасындағы қалыптасып
қалған стереотиптердің де рөлі басым екенін айту керек.
Бұгінде, шағын бизнес ортасында нақты негізі бар стереотип үстем болып
отыр, оған сәйкес, мемлекет саясатының қағидаттары мен нұсқаулары
бұрмаланып отырады, ал жергілікті деңгейде кей жағдайда еленбей де қалады.
Әсіресе шағын қалалардағы және ауылдардағы кәсіпкерлер жергілікті
шенеуніктердің қысымын, белден басу әрекеттерін әлі де болса көріп
келеді. Осы тұста, өз бизнесін тоқтатуға мәжбүр болған немесе кәсібін
доғаруға бет бұрған кәсіпкерлер санатын арнайы зерттеуде анықталған
көрсеткіштерге тоқтала кеткен жөн. Мұндай жайттардың басты себебі,
бәсекелес орта және бизнестің ішкі даму факторлары болып отыр. Алайда, өз
ісін жапқысы келетіндердің 18% жергілікті бақылау және реттеу органдары
тарапынан көрсетілген қысым мен бопсалаушылық негізгі себеп болғанын
айтады.
Кәсіпкерлер жүргізілген салық реформасына жоғары баға беріп отыр, алайда,
өзгерістер салық әкімшілігі практикасына айтарлықтай әсер етпегенін алға
тартады. Терең сұхбат пен фокус-топтарының көптеген қатысушылары айыппұл
салу ретінің қатайғанын айтады, олардың ойынша мемлекет салық жүктемесінің
босаңсыған орнын осылайша толтыратынын айтады.
Бизнестегі проблемалар рейтингісінде сауалнамаға жауап берушілер қаржы
ресурстарының жетіспеушілігін бірінші орынға қоюда. Пікір сұралғандардың
47% өз қаржы қаражатының жетіспеушілігімен қатар кредит алудың да
соншалықты қиын екендігін атап өтті.
Терең сұхбат пен фокус- топтар барысында кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау
көрсету қағидаттарының екінші деңгейдегі банктер тарапынан бұрмаланғаны
жайлы көптеген фактілер келтірілді. Кәсіпкерлік ортада банктердің
жергілікті бөлімшелерінде мемлекеттік органдарға қарағанда сыбайлас
жемқорлық барынша кең етек алған деген стереотип қалыптасып отыр.
Мемлекеттік қолдаудан саналы түрде бас тарту фактілерінің жиілеп бара
жатқаны да ерекше назар аударарлық болып отыр. Бұл - бастапқы қатысу
кезінен, тіптен, кәсіпкерлердің мемлекеттік қолдау бағдарламаларына қатысу
іргесінде тұрған сәтінен-ақ, олар мемлекеттік бақылау органдарының жіті
назарына алынып, үздіксіз тексеруге ұшырайтынымен байланысты болып отыр.
Кәсіпкерлердің басым көпшілігі Даму Қорының кәсіпкерлікті қолдау
орталықтарын (КҚО) құру-ұйымдастыру жөніндегі жоспарын жоғары бағалады.
Сонымен бірге, зерттеуге қатысушылар тиімді және пайдалы болу үшін, КҚО
ағартушылық жұмысына емес, кәсіпкерлерге нақты проблемаларды шешуде нақты
көмек беруге ыңғайлануы керектігіне сенімді. КҚО-ның ұсыныстары мен
кеңестері, оны кәсіпкерлер салық және өзге мемлекеттік органдармен болуы
мүмкін дауларда дәлел ретінде қолдана алатындай салмақты болулары тиіс
деген ұсыныс жиі айтылуда.
Жалпы, кездесетін барлық қиындықтар мен проблемалар бола тұрса да
қазақстандық шағын және орта бизнесте оң көзқарас басым. Зерттеу нәтижесі
ғылыми, саяси және қоғамдық ортада кең таралған қалың кәсіпкерлік ортадағы
құлазыған көңіл-күйдің үстемдігі туралы пайымдарды біршама теріске шығарды.
Пікір сұралғандардың 47% астамы өз бизнесінің айқын болашағы туралы
хабардар етті. Сауалнамаға жауап берушілердің жартысынан көбі өз
кәсіпкерлік қызметінің көлемін ұлғайтуға ниет білдіріп отыр. 59%- дан
астамы бизнес ті әртараптандыруға талпынып, оның жолдарын қарастыруда .
Кәсіпкер біздің әлеуметімізде әлі лайықты орнын ала қойған жоқ , дегенмен
бүгінде қазақстандық бизнес қоғамның барынша белсенді және серпінді бөлігін
өз қатарына шоғырландырып отыр .
Ақпарат үшін:
• Даму кәсіпкерлікті дамыту Қоры АҚ Қазақстан Республикасы Үкіметінің
1997 жылғы 26 сәуірдегі Кіші кәсіпкерлікті дамыту қорын құру туралы
№665 Қаулысымен Қазақстан Республикасындағы кіші кәсіпкерлік
субъектілерінің қалыптасуы мен экономикалық өсуіне ықпал ету және
мемлекеттің кіші кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған қаржы
ресурстарының жұмсалу тиімділігін арттыру мақсатында жабық Акционерлік
қоғам түріндегі банктік емес қаржы институты ретінде құрылған. 2006
жылдан - Даму кәсіпкерлікті дамыту Қоры АҚ 100% акциясы Самрұқ-
Қазына Ұлттық әл-ауқат Қорына тиесілі ұлттық даму институтына
айналды. Бүгінде Даму Қоры – шағын және орта кәсіпкерліктің,
Қазақстандағы микронесиелік ұйымдардың сапалы дамуына жәрдемдесуді
және көрсетілетін қаржылық, консалтингтік қызметтердің негізгі
үйлестірушісі болып отыр.
• Бизнес Кеңесші бағдарламасы аясында еліміздегі кәсіпкерліктің
қазіргі жай-күйіне талдау жасау бағытындағы республикамыздағы алғашқы
кең көлемді маркетингілік зерттеу жүргізуге жарияланған тендерді
BISAM Central Asia бизнес-ақпарат, әлеуметтік және маркетингілік
зерттеулер Орталығы жеңіп алды. Орталық 1997 жылы құрылған және
бүгінде ол Қазақстандағы нарық, қоғамдық пікір және әлеумет
мәселелерін зерттеуге маманданған ірі компаниялардың бірі. Компанияның
шағын және орта бизнеске қатысты проблемаларды зерттеу тәжірбиесі де
қомақты.
Бизнес-Кеңесші бизнес-оқыту Бағдарламасы бойынша негізгі мәліметтер
Самұрық-Қазына Ұлттық әл-ауқат қоры АҚ мен Даму кәсіпкерлікті дамыту
қоры АҚ әзірлеген Бизнес-Кеңесші бизнес-оқыту Бағдарламасы Қазақстан
Республикасындағы ШОБ сапалы дамыту жөніндегі мемлекеттік іс-шаралардың әрі
қарайғы жалғасы болып табылады.
Бұл ШОБ қаржылай емес қолдау шеңберіндегі ең ауқымды бағдарлама. Бизнес-
Кеңесші Бағдарламасын іске асырудың басты механизмі Қазақстанның барлық
209 ауданы мен тұрғындар тығыз орналасқан әкімшілік-аумақтық
бірліктеріндегі кәсіпкерлік бастамашылығы бар тұрғындар мен жұмыс жасап
жүрген кәсіпкерлерге қысқа мерзімді оқыту-тренингі қызметін ұсынуды
ұйымдастыру болып табылады.
Бағдарламаның сапалы іске асырылуын дайындау шеңберінде Даму Қоры Нұр
Отан ХДП мен ҚР Ғылым және білім министрлігімен, барлық облыстар мен
Алматы және Астана ққ. Әкімдіктерімен Ынтымақтастық туралы Меморандумға қол
қойды. Әкімдіктер оқыту курстарын өткізуге де, курс тыңдаушыларының
мақсатты тобын хабардар етуге және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I. Кiрiспе.
II. Негiзгi бөлiм:
1. Бизнесті дағдарыстан кейін дамыту үшін жағдай жасау.
2. Қазақстандағы шағын және орта бизнестің жай-күйін анықтау жөніндегi
кешенді зерттеудің нәтижелері.
3. Бизнес-Кеңесші бизнес-оқыту Бағдарламасы бойынша негізгі
мәліметтер.
4. Бизнес негіздеріне тегін оқыту.
5. Алматы облысында Бизнестің жол картасы - 2020 бағдарламасы іске
асырыла бастады.
6. Алматы облысында бизнес бастамаларды қолдау бағыты бойынша
металл құбырларын шығаратын зауыт салу жобасы мақұлданды.
7. Мүмкіндігі шектеулі жандар да кәсіп ашып, іс бастауға ниетті.
III. Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi
Кiрiспе
Өз тәуелсіздігімізді алғанымызға 20 жылдай уақыт өтіп, Қазақстан
экономикада әлемдік принциптерін енгізіп, онда маңызды орынға ие болды.
Оған дәлел ретінде экономикамыздың даму қарқынын қарастыруымызға болады.
Сонымен, қатар өз шешімін күтіп тұрған мәселелер баршылық. Солардың бірі
ретінде кіші және орта бизнестегі инновациялық жобаларды несиелендіруді
көрсетуге болады.
Кіші және орта кәсіпкерлік Республиканың әлеуметтік-экономикалық жән саяси
дамуының маңызды факторы болып саналады. Кіші және орта бизнестің
субъектілерінің дамуы көптеген мәселелерді шешуге ықпалын тигізеді. Атап
өтетін болсақ, кедейшілікпен күрес, жаңа жұмыс орындарының пайда болуы,
экономиканың көтерілуі, инновациялық технологияларды ынталандыру және тағы
басқа. Экономиканың осы сегментінде мықты ұлттық интелектуалды потенциал
инновациялық техникалық ресурстар, венчурлық капитал шоғырланған. Бұлар
үлкен бизнесті дамытатын негіз болып табылады. Қазақстандағы жағдайға
келетін болсақ, кіші бизнес жалпы ішкі өнімнің 17% - ын құрайды. Мемлекетік
бюджеттің 11% - ы осы салада кәсіпкерліктің төлемдерінен құрылады. 2005
жылы ЖІӨ - дегі кіші бизнестің үлесін 30% - ға жеткізу мақсаты қойылды.
Қазақстанда кіші бизнес сауда делдалдық және қызмет көрсету салаларында
жақсы дамуда. Ал анықты сектор мүлдем дамымай жатыр десе де болады.
ҚР-ның сауда және индустрия министрлігінің мәліметі бойынша кіші және орта
бизнеспен өндірілген өнім 3% -ды құрайды. Ал кіші және орта бизнестің
техникамен қамтамасыз етілу деңгейі өте төмен.Сондықтан да кіші және орта
бизнестің инновациялық техникалық саладағы жаңалықтарды енгізіп жұмыс
істеуі өте маңызды. Шағын инновациялық бизнес ерекше орын алып мемлекеттің
экономикалық дамуына көп әсерін тигізеді. Олар бірқатар артықшылықтарға ие:
1) Шағын инновациялық кәсіпкерлік бір салада тоқтап қалмай экономиканың
барлық салаларын қамтиды.
2) Ірі өнеркәсіптер қызметі шектелген және ойлаған қызметі жүзеге асқанымен
табысының аз болып тәуекел болғандықтан айналыспайтын салаларда өз
мүмкіндіктерін қолдану.
3) Ірі фирмалар ғылыми зерттеулермен тәжірибелерді жүргізілуге мүмкіншілігі
әлде қайда көп болса да күрделі басқару пирамидалары себебінен инновациялық
процесс баяу атқарылады. Сондықтан да ірі фирмалар сыртқы орта әсеріне
икемсіз болып келеді. Ал шағын инновациялық фирмалар сыртқы өзгерістерге
тез икемделіп, жауап қайтарып процесс бағытын жылдам өзгертуге қабілетті.
4) Шағын фирмалар ірір компанияларға қарағанда ғылыми техникалық зерттеулер
нәтижелерін инновацияларды өндіріс пен өнеркәсіпте жылдам енгізеді.
АҚШ-тың Ұлттық ғылыми қорының зерттеулері бойынша ірі компанияларға
қарағанда шағын фирмалар 2,5 есе көп жаңалық ашады, өнеркәсіптегі
инновациялардың 50%-ы шағын кәсіпкерлік саласымен жасалынған, ал соңғы
өнеркәсіпке енгізу процесі шағын кәсіпкерлікте 1 жылға ертерек іске
асырылады. Осының бәрі шағын кәсіпкерлікті қолдаудың маңыздылығын арттыра
түседі.
АҚШ, Батыс Еуропа елдері, Оңтүстік Кореа және тағы басқа мемлекеттердің
кіші кәсіпкерлікті және инновациялық шағын бизнесті мемлекеттік қолдау
саясаты мынадай бағыттарды ұсынады: барлық мәселелерді жүйелі шешу; қаржы-
несиелік қодаудың мықты және тұрақты нормативтік-құқықтық қамтамасыз
етілуі; кіші бизнес субъектілерін несиелендірудің мемлекеттік кепілдемесі;
аймақтарда кәсіпкерлікті дамыту шаралары, әсіресе, экономикалық нашар
дамыған аймақтарда; қаржы-несие және салық саласындағы жеңілдіктер; ірі
компаниялар мен кіші бизнес арасындағы корпоративті байайланыстарды
күшейту; жаңа технологиялар саласында инновациялық қызметті қолдау; қаржы-
несие институттарының дамыған инфрақұрылымы; инновациялық жобаларды
несиелендіруде жеңілдіктерді беру.
Қазақстанда тіркелген 135,1 мың кәсіпорынның 70%-ы жұмыс iстеп жатыр, 45%-ы
белсенді жұмыс істеп жатқандар, оның ішінде инновациялық шағын кәсіпорындар
үлесі 6%-ды құрайды.Олардың көбісі Алматы, Астана, Шығыс Қазақстан және
Қарағандыда шоғырланған. Ал енді осы несие алу көрсеткіштеріне тоқталатын
болсақ, банкттердің несиелері көбіненсе сауда, өндіріс және ауыл
шаруашылығында шоғырланған.
Қазіргі таңда кіші және орта бизнесте ұзақ және қысқа мерзімді несиелер
10,2% құрайды.
1. Банк несиелерінің қымбаттығы (20-23%)
2. Несиені берудің ұзақ мерзімі
3. Банктерде ұзақ мерзімді несиелік ресурсьардың жеткіліксіздігі.
4. Несиені қамтамасыз етуге қатаң талаптардың қойылуы
5. Банктердің жоғары өндірістік тәуекелдерімен жұмыс істемеуі.
Бұл жағдай әрине кіші бизнесті несиелендіруде тәуекелдің өте жоғары
болуымен байланысты болып келеді. Кіші және орта бизнесті несиелендіру аз
уақытқа және қамтамасыз ету мүмкін кепілдемесі тез өтімді болмауы және
тәжірибеде несиелік ресурстардың құнсыздануын банк пайыз көрсеткішіне
қосуына байланысты пайыз мөлшері жоғары болып келеді. Бұл мәселені шешу
үшін ең алдымен банктердің тәуекелдерін төмендету жолдарын қарастыру керек:
- Бар қаржылық институттарды тарту арқылы орталық несие – кепілдемелік
қоғамды құру. (Кіші кәсіпкерлікті қолдау қоры және Қазақстан даму банкі)
Әрине, бұл құқықтық жағынан бірқатар өзгерістерді жасауды қажет етеді.
Ортақ несиелік – кепілдеме қоғамын аукционерлік қоғам немесе жауапкершілігі
шектелген серіктестік ретінде құру ұсынылады. Алайда, Даму банк немесе ККҚҚ
арқылы қамтамасыз етілген мемлекет үлесі жарғылық капиталдың 51% құрауы
керек. Қалған құжаттарды ашылуы көзделген регтоналды кіші кәсіпкерлікті
қолдаудың ұйымдары ұсынады. Облыстар мен Астана, Алматы қалаларына бір
ұйымнан барлығы 16. Бұл ұйымдар экономикалыцқ бірлестіктер, шаруашылық
кәсіпорындар, банктер, сақтандыру компаниялар, зейнетақы қорларыболуы
мүмкін. Қазақстанда жарғылық капиталы 6 млн. евро (1 млрд. теңге) болатын
несиелік кепілдемелік қоғам құрылуда. Сонымен қатар, 4 млн. евроны
құрылтайшылардың пайыссыз, қайтарымсыз салымдары құрайды. Бұл қаражат
кепілдеме ретінде келісім шартпен байланысқан бір немесе бірнеше депо-
банктерде (кепілдемелік қорлар - банктер, бұларда қоғамдастықтың
қаражаттары орналастырылады) банктің өз қаражаттары есебінен немесе несие
линиясы бойынша алынған қаражаттар есебінен қысқа, орта, ұзақ мерзімді
несиелерді беру мақсатында банктерде сақталады. Бір жылдан бес жылға дейнгі
мерзімде әрбір несие алушыға берілген несие көлемі 150 000 евродан аспау
керек. Бар кепілдемелік қамтамасыз етуді шегергеннен кейінгі несиені
қайтармау тәуекелінің 80%-ын несиелік кепілдемелік қоғам 20%-ын депо
банктер көтеру керек. Бастапқы кезеңде несиелік кепілдемелік қоғамның
кепілдемелік міндеттемесі 100%- ға банктердің негізгі пайыздық тәуекелін
жабу керек. Нәтижесінде, кіші және орта бизнестің инновациялық жобалардың
қаржыландыру мүмкіндігі артады.
Бизнесті дағдарыстан кейін дамыту үшін жағдай жасау
Бүгін Астанада Қазақстан Республикасы Экономикалық даму және сауда
министрлігі , Қазақстанның барлық облыс әкімдіктері , Даму кәсіпкерлікті
дамыту қоры АҚ , Қазақстан қаржыгерлер Ассоциациясы мен екінші деңгейдегі
банктер арасында Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің кредиттері бойынша
сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау жөнінде ынтымақтастық туралы және
Бизнестің жол картасы 2020 Бағдарламасын іске асыру аясында кепілдік беру
жөніндегі келісiмдерге ресми түрде қол қою рәсімі өтті.
Жеке кәсіпкерлік субъектілері үшін мемлекеттік қолдау шараларын ұсыну
шарттары мен механизмдері, сонымен қатар Бағдарламаның қатысушылары
арасындағы өзара іс-қимыл, және олардың құқықтары мен міндеттері осы
Келісімдерде реттеледі. Қарым-қатынастардың осылайша реттелуі бағдарламаның
барлық қатысушыларына бірыңғай көзқарасты, сонымен қатар мемлекеттік қолдау
шараларын ұсыну жөнінде шешім қабылдаудың ашық және түсінікті болуын
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Кәрім Мәсімов ресми рәсімде
Қазақстанда бизнесті дағдарыстан кейін дамыту үшін барлық қажетті жағдай
жасалды деп баяндады.
Банктерде ақша бар, қарыз алушылар да бар, бүгінде пайыздық мөлшерлеме 7 %
құрайды, қазіргі күні осындай төмен пайыз әлемнің ешбір елінде жоқ та
шығар, мен Еуропалық одақта осындай мөлшерлеменің бар екендігіне
күмәнданамын, - деп, Мәсімов банктердің Жол картасы аясында соңғы
мөлшерлемені 12 % -ға дейін түсіріп, ал 5 % мемлекет субсидиялайтын бизнес-
жобалардың пайыздық мөлшерлемесін субсидиялау механизміне түсіндірме берді.
Оның пікірінше, бағдарлама аясында қол қойылған құжаттар біздің еліміздегі
іскерлік белсенділікті әрі қарай ынталандыру үшін нақты жолдарды қамтып
көрсетеді.
Біздің ұлттық қазақстандық бизнесіміз дағдарыстан кейінгі кезеңде алға
қарай ұмтылып, жаңа бір құлшынысқа, жаңа серпіліске ие болу мүмкіндігі үшін
Үкімет сіздермен бірге барын салып, қолдан келгеннің бәрін жасап отыр, -
деп, қазақстандық бизнес-қоғамдастық өкілдеріне көңіл бөліп, сөзін
жалғастырды.
Дағдарыстан кейінгі кезеңде Әлемнің бірде бір елі бизнеске осы сияқты қол
ұшын беріп отырған жоқ, деп сөзін түйіндеді Премьер-министр.
Бизнестің жол картасы 2020 Бағдарламасы елді индустриализациялауды
тездетуге, экономиканың шикізат емес секторларындағы аймақтық
кәсіпкерліктің тұрақты және теңгерімді өсуін қамтамасыз етуге, сонымен
қатар жұмыс істеп тұрған жұмыс орындарын сақтауға және тұрақты түрде жұмыс
істейтін жаңа жұмыс орындарын құруға мақсатталған. Агроөнеркәсіп кешені,
өнеркәсіп өнімін өндіру, құрылыс материалдары, жеңіл өнеркәсіп, тау-кен
өнеркәсібі, металлургия саласындағы техникалық қызметтер, денсаулық сақтау
және білім және халық үшін қызметтің өзге түрлері Бағдарламаның әлеуетті
қатысушылары үшін экономиканың басым секторлары болып табылады.
2010 жылы Бизнестің жол картасы 2020 Бағдарламасын іске асыруға
республикалық бюджеттен 30 миллиард теңг қарастырылған. Қаражат үш бағыт
бойынша таратылады:
· жаңа бизнес-бастамаларды қолдау үшін 12 млрд теңге бөлінеді,
• кәсіпкерлік секторын сауықтыруға биыл 16 млрд теңге жоспарланып отыр
• Шетке шығаруға бағдарланған өндірістерді қолдауға 2010 жылы 2 млрд теңге
бөлінеді .
Бағдарламаның талаптарына сай келетін барлық кәсіпорындар қолдаудың барлық
түрін бір уақытта ала алады. Сондай-ақ, бұрынғы кредиттері сияқты жаңа
бағыттары бойынша да пайыздық мөлшерлемені субсидиялау түріндегі нақты
қолдауға ең алдымен экспортшы ие болады. 2 010 жылы жылдығы сыйақы
мөлшерлемесі 12% кезінде, экспортер 4% төлейді, 8% мемлекет өтейді.
Бағдарламаның барлық үш бағыты бойынша кез-келген қолданыстағы және жаңа
қарыздар субсидиялануы мүмкін . Сонымен қаржылай сауықтыру аясында
стандартты және сенімсіз деп сыныпталған Борышкер кәсіпкерлердің
кредиттеріне субсидия беріледі .
Кепілдік беру ішінара болып табылады және кепілдік шарты кредит сомасының
50% асуы мүмкін емес , яғни бір Өтініш берушіге 1,5 млрд те ң ге ден
аспайтындай болуы қажет . Сонымен Өтінім беруші жобаның жалпы іске асырылу
бағасынан 15% төмен болмайтындай өз қаражатымен қатысуын қамтамасыз етуі
тиіс .
Кәсіпкерлердің бұрынғы және жаңа кредит терін субсиди ялау кезінде ,
сонымен қатар а жеке кәсіпкерлік субъект ілерінің жаңа кредиттеріне ішінара
кепілдік беру кезінде Банк тің бастапқы келісімі анықтаушы кезең болып
табылады . Банк тер кредит беру кредит бойынша сыйақы мөлшерлемесін
төмендету туралы шешім қабылдайды . Облыстыққалалық К әсіпкерлік және
өнеркәсіп басқармасы атынан Үйлестірушілер жобаны Банк шешімі негізінде
Аймақтық Үйлестіру кеңесінің қарауына шығарады. АҮК субсиди ялау немесе
кепілдік беру мүмкіндігі туралы шешім қабылдайды, және түбегейлі бекіту
үшін, оны ҚР Экономикалық даму және сауда министрлігіне жолдайды . Қаржы
агент інің функциясын орындаушы Даму Қоры қаражатты субсидиялау
бағдарламасы бойынша Банктерге аударады , бағдарламаға қатысушылардың
кредиттері бойынша Банктер алдында кепілгер ретінде әрекет етеді және
Банктер мен іске асырылып жатқан жобаларға мониторинг жүргізеді .
Қазақстандағы шағын және орта бизнестің жай-күйін анықтау жөніндегі кешенді
зерттеудің нәтижелері
2009 жылдың қыркүйек-желтоқсан айларында Даму кәсіпкерлікті дамыту Қоры
жүзеге асырған Бизнес- Кеңесші бағдарламасы аясында “ BISAM Central
Asia ” Бизнес- ақпарат, әлеуметтік және маркетин гтік зерттеулер орталығы
Қазақстандағы шағын және орта бизнес ахуалы мен проблемаларын бағалау
мақсатымен к ешенді зерттеу жүргізді. Қазақстанның барлық әкімшілік
аудандарын қамтыған зерттеуге Кәсіпкерліктің жедел-курсы атты оқыту
тренингтерінің 10 мыңнан астам тыңдаушысы қатыстырылды және шағын бизнестің
әртүрлі деңгейдегі өкілдерімен жүргізілген фокус-топтар мен терең сұхбаттар
кірді. Респонденттер ретінде жұмыс істеп жүрген кәсіпкерлер мен кәсіп ашуға
ынталы тұрғындар және түрлі себептермен жеке кәсіппен айналысуды доғарған
жандар да тартылды.
Қазақстандағы кәсіпкерлік бүгінде жаппай деңгейге көтеріліп отыр. Мұны 2001
- 2009 жж. аралығында заңды тұлғалардың шағын және орта бизнестің ұйымдық-
құқықтық құрылымындағы үлесінің 1,8 есеге дейін қысқарғаны, ал жеке
кәсіпкерлер үлесінің 1,4 есеге өскені жөніндегі мәліметтер растайды. Ал
шағын және орта бизнес субъектілері шығаратын өнім көлемі 4 есе дерлік
өскен. Сонымен қатар, кәсіпкердің беделі мен бет-бейнесі де бұқара халық
арасында түбегейлі өзгерген. Сауалнама жүргізілген кәсіпкерлердің 75%
астамы қоғамның бизнеске деген қатынасының едәуір жақсарғанына кәміл сеніп
отыр. Көпшілік санасында кәсіпкер дегеніміз – бұл алып-сатар, бизнес
әділ болмайды деген сияқты стереотип жойылып барады.
Кәсіпкерлік қазақстандық қоғамның әлеуметтік өмірімен тығыз ұштасып кеткені
көрініп тұр. Бұл дегеніміз, қазақстандық шағын бизнестің әлеуметтік-
демографиялық портретінен - халықтың әлеуметтік-демографиялық құрылымының
да көрінісін айқындауға болатынын білдіреді.
Шағын бизнестің кәсіпкерлік субъектілерінің жалпы санындағы үлесі бойынша
Қазақстан дамыған елдермен теңесті, алайда шағын кәсіпкерліктің тиімділігі
көрсеткіштері бойынша әлі де болса артта қалып отыр. Бұл, өз кезегінде,
тарихи, геосаяси, макроэкономикалық сипаттағы объективті себептерге,
сонымен қатар заңнама, мемлекет саясаты, құқыққолдану практикасы,
жергілікті басқару факторларына да негізделген. Бұл жерде, жүргізілген
зерттеулер барысында терең назар аударылған, бұқара санасындағы қалыптасып
қалған стереотиптердің де рөлі басым екенін айту керек.
Бұгінде, шағын бизнес ортасында нақты негізі бар стереотип үстем болып
отыр, оған сәйкес, мемлекет саясатының қағидаттары мен нұсқаулары
бұрмаланып отырады, ал жергілікті деңгейде кей жағдайда еленбей де қалады.
Әсіресе шағын қалалардағы және ауылдардағы кәсіпкерлер жергілікті
шенеуніктердің қысымын, белден басу әрекеттерін әлі де болса көріп
келеді. Осы тұста, өз бизнесін тоқтатуға мәжбүр болған немесе кәсібін
доғаруға бет бұрған кәсіпкерлер санатын арнайы зерттеуде анықталған
көрсеткіштерге тоқтала кеткен жөн. Мұндай жайттардың басты себебі,
бәсекелес орта және бизнестің ішкі даму факторлары болып отыр. Алайда, өз
ісін жапқысы келетіндердің 18% жергілікті бақылау және реттеу органдары
тарапынан көрсетілген қысым мен бопсалаушылық негізгі себеп болғанын
айтады.
Кәсіпкерлер жүргізілген салық реформасына жоғары баға беріп отыр, алайда,
өзгерістер салық әкімшілігі практикасына айтарлықтай әсер етпегенін алға
тартады. Терең сұхбат пен фокус-топтарының көптеген қатысушылары айыппұл
салу ретінің қатайғанын айтады, олардың ойынша мемлекет салық жүктемесінің
босаңсыған орнын осылайша толтыратынын айтады.
Бизнестегі проблемалар рейтингісінде сауалнамаға жауап берушілер қаржы
ресурстарының жетіспеушілігін бірінші орынға қоюда. Пікір сұралғандардың
47% өз қаржы қаражатының жетіспеушілігімен қатар кредит алудың да
соншалықты қиын екендігін атап өтті.
Терең сұхбат пен фокус- топтар барысында кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау
көрсету қағидаттарының екінші деңгейдегі банктер тарапынан бұрмаланғаны
жайлы көптеген фактілер келтірілді. Кәсіпкерлік ортада банктердің
жергілікті бөлімшелерінде мемлекеттік органдарға қарағанда сыбайлас
жемқорлық барынша кең етек алған деген стереотип қалыптасып отыр.
Мемлекеттік қолдаудан саналы түрде бас тарту фактілерінің жиілеп бара
жатқаны да ерекше назар аударарлық болып отыр. Бұл - бастапқы қатысу
кезінен, тіптен, кәсіпкерлердің мемлекеттік қолдау бағдарламаларына қатысу
іргесінде тұрған сәтінен-ақ, олар мемлекеттік бақылау органдарының жіті
назарына алынып, үздіксіз тексеруге ұшырайтынымен байланысты болып отыр.
Кәсіпкерлердің басым көпшілігі Даму Қорының кәсіпкерлікті қолдау
орталықтарын (КҚО) құру-ұйымдастыру жөніндегі жоспарын жоғары бағалады.
Сонымен бірге, зерттеуге қатысушылар тиімді және пайдалы болу үшін, КҚО
ағартушылық жұмысына емес, кәсіпкерлерге нақты проблемаларды шешуде нақты
көмек беруге ыңғайлануы керектігіне сенімді. КҚО-ның ұсыныстары мен
кеңестері, оны кәсіпкерлер салық және өзге мемлекеттік органдармен болуы
мүмкін дауларда дәлел ретінде қолдана алатындай салмақты болулары тиіс
деген ұсыныс жиі айтылуда.
Жалпы, кездесетін барлық қиындықтар мен проблемалар бола тұрса да
қазақстандық шағын және орта бизнесте оң көзқарас басым. Зерттеу нәтижесі
ғылыми, саяси және қоғамдық ортада кең таралған қалың кәсіпкерлік ортадағы
құлазыған көңіл-күйдің үстемдігі туралы пайымдарды біршама теріске шығарды.
Пікір сұралғандардың 47% астамы өз бизнесінің айқын болашағы туралы
хабардар етті. Сауалнамаға жауап берушілердің жартысынан көбі өз
кәсіпкерлік қызметінің көлемін ұлғайтуға ниет білдіріп отыр. 59%- дан
астамы бизнес ті әртараптандыруға талпынып, оның жолдарын қарастыруда .
Кәсіпкер біздің әлеуметімізде әлі лайықты орнын ала қойған жоқ , дегенмен
бүгінде қазақстандық бизнес қоғамның барынша белсенді және серпінді бөлігін
өз қатарына шоғырландырып отыр .
Ақпарат үшін:
• Даму кәсіпкерлікті дамыту Қоры АҚ Қазақстан Республикасы Үкіметінің
1997 жылғы 26 сәуірдегі Кіші кәсіпкерлікті дамыту қорын құру туралы
№665 Қаулысымен Қазақстан Республикасындағы кіші кәсіпкерлік
субъектілерінің қалыптасуы мен экономикалық өсуіне ықпал ету және
мемлекеттің кіші кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған қаржы
ресурстарының жұмсалу тиімділігін арттыру мақсатында жабық Акционерлік
қоғам түріндегі банктік емес қаржы институты ретінде құрылған. 2006
жылдан - Даму кәсіпкерлікті дамыту Қоры АҚ 100% акциясы Самрұқ-
Қазына Ұлттық әл-ауқат Қорына тиесілі ұлттық даму институтына
айналды. Бүгінде Даму Қоры – шағын және орта кәсіпкерліктің,
Қазақстандағы микронесиелік ұйымдардың сапалы дамуына жәрдемдесуді
және көрсетілетін қаржылық, консалтингтік қызметтердің негізгі
үйлестірушісі болып отыр.
• Бизнес Кеңесші бағдарламасы аясында еліміздегі кәсіпкерліктің
қазіргі жай-күйіне талдау жасау бағытындағы республикамыздағы алғашқы
кең көлемді маркетингілік зерттеу жүргізуге жарияланған тендерді
BISAM Central Asia бизнес-ақпарат, әлеуметтік және маркетингілік
зерттеулер Орталығы жеңіп алды. Орталық 1997 жылы құрылған және
бүгінде ол Қазақстандағы нарық, қоғамдық пікір және әлеумет
мәселелерін зерттеуге маманданған ірі компаниялардың бірі. Компанияның
шағын және орта бизнеске қатысты проблемаларды зерттеу тәжірбиесі де
қомақты.
Бизнес-Кеңесші бизнес-оқыту Бағдарламасы бойынша негізгі мәліметтер
Самұрық-Қазына Ұлттық әл-ауқат қоры АҚ мен Даму кәсіпкерлікті дамыту
қоры АҚ әзірлеген Бизнес-Кеңесші бизнес-оқыту Бағдарламасы Қазақстан
Республикасындағы ШОБ сапалы дамыту жөніндегі мемлекеттік іс-шаралардың әрі
қарайғы жалғасы болып табылады.
Бұл ШОБ қаржылай емес қолдау шеңберіндегі ең ауқымды бағдарлама. Бизнес-
Кеңесші Бағдарламасын іске асырудың басты механизмі Қазақстанның барлық
209 ауданы мен тұрғындар тығыз орналасқан әкімшілік-аумақтық
бірліктеріндегі кәсіпкерлік бастамашылығы бар тұрғындар мен жұмыс жасап
жүрген кәсіпкерлерге қысқа мерзімді оқыту-тренингі қызметін ұсынуды
ұйымдастыру болып табылады.
Бағдарламаның сапалы іске асырылуын дайындау шеңберінде Даму Қоры Нұр
Отан ХДП мен ҚР Ғылым және білім министрлігімен, барлық облыстар мен
Алматы және Астана ққ. Әкімдіктерімен Ынтымақтастық туралы Меморандумға қол
қойды. Әкімдіктер оқыту курстарын өткізуге де, курс тыңдаушыларының
мақсатты тобын хабардар етуге және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz