Кәмелетке толмағандардың азаматтық айналымдағы әрекет қабілеттілігі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 4

Кәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігі туралы жалпы сипаттамаКәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігінің заңды табиғаты . . . 6Кәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігінің ерекшеліктері . . . 8Кәмелетке толмағандардың отбасындағы құқықтық жағдайы . . . 12
Кәмелетке толмағандардың азаматтық айналымдағы әрекет толмағандардың кәсіпкерлік қызметпен айналысу ерекшеліктері . . . 14Кәмелетке толмағандарың интелелктуалдық шығармашылық қызметпен айналысу ерекшеліктері . . . 19
Кәмелетке толмағандар мүдделерін қорғаншылары мен қамқоршылардың қорғауы . . . 25

Қорытынды . . . 33

Пайдаланған әдебиеттер . . . 36

Кіріспе

Азаматтық құқық қатынастарының негізгі қатысушылары болып жеке тұлғалар табылады. Жеке тұлғалар кәмелетке толған және кәмелетке толмаған адамдардан құралады. Кәмелетке толмаған адамдар - бұл біздің мемлекетіміздің болашағы және олардың құқықтық жағдайы құқық саласының маңызды мәселелерінің бірі болып есептеледі.

Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша мемлекетін басты қазынасы болып адам, оның құқықтары, бостандықтары және заңды мүдделері табылады. Адамдардың белгілі бір құқықтары мен міндеттері оның тумысынан беріледі және ол адамдардың құқық қабілеттілігін құрайды. Ал, кейбір құқықтарды адамдар өздерінің іс-әрекеттері негізінде иеленеді және олардың нәтижесінде белгілі бір міндеттерді жүктейді. Азаматтардың өздерінің еріктері бойынша, ешкімнің мәжбүрлеуінсіз құқықтарды иелену және өздеріне міндеттерді жүктеу мүмкіндіктері әрекет қабілеттілікті құрайды.

Азаматтардың әрекет қабілеттілігі заң бойынша олардың өздерінің іс-әрекеттерімен азаматтық құқықтар иелену мен азаматтық міндеттерді жүктеу мүмкіндігімен айқындалады. Әрекет қабілетті болу - жеке өзі (өкілі арқылы) түрлі заңды әрекеттер: шарттар жасасу, сенімхаттар беру және тағы басқа маңызды әрекеттерді жүзеге асыруды, сондай - ақ келтірілген мүліктік зиян бойынша жауап беруді (бөтен адам мүлкінінің зақымданғаны немесе жойылғаны) және шарттық пен басқа да міндеттемелердің орындамағаны үшін жауапкершілікті көтеруді білдіреді.

Осыдан әрекет қабілеттілік біріншіден, шарт жасасу мүмкіншілігін (шарт жасасу мүмкіндігі), екіншіден, заңсыз іс - әрекеттер үшін жауапкершілікті көтеру мүмкіншілігін (жауап беру мүмкіндігі) деп есептеу қажет.

Бірақ, азаматтардың әрекет қабілеттілігіне заң бойынша берілген анықтамасында азаматтардың өздеріндегі азаматтық құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыру жөніндегі мүмкіндіктері туралы айтылмайды. Бұл жағдайы аталмыш норманы жетілмеген деп есептеуге мүмкіндік береді, себебі, егер азамат азаматқа дербес құқық иеленуге мүмкіндік берілсе, оған ол құқықты жүзеге асыруына да мүмкіндік беру қажет.

Аталған категория маңыздылығы әрекет қабілеттіліктің экономикалық айналымда, шаруашылық өмірде азаматтардың қарқынды түрде қатысуын, өздерінің мүліктік құқықтарын жүзеге асыруын заңды қамтамасыз етумен айқындалады. Сондықтан, кәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігі олардың қазіргі нарық экономика талаптарымен жүргізілетін мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастар саласындағы «суверенитетін» еркіндігін заңды білдіру құралы болып табылады.

Азаматтардың толық әрекет қабілеттілігі оның жасына және ақыл-есіне байланысты айқындалады. Азаматтың ақыл-есі дұрыс, он сегіз жасқа жетуі оның толық әрекет қабілеттілігін білдіреді. Бірақ, кәмелетке толмағандардың белгілі бір категориясында әрекет қабілеттіліктің бір бөлігі болады және ол «ішінара әрекет қабілеттілік» деп аталады. Кәмелетке толмағандар да біздің нарық экономикасына көшкен қоғамымызда да білегілі бір әрекеттерді жүзеге асырады және ол көп жағдайда, материалдық құндылықтарға байланысты болады. Осы кезде пайда болатын қатынастардағы кәмелетке толмағандардың құқықтық жағдайын анықтау өте маңызды. Себебі, олар орын алатын қатынастардың көпшілігін талаптарын өздерінің білімдерінің аздығына, жастарының төмендігіне сәйкес түсінбеуі мүмкін. Сол себепті олардың іс-әрекеттеріне заң нормалары бойынша шектеу қойылған. Ол шектеулер, олардың ата-аналарының, асырап алушыларының, қорғаншылар мен қамқоршыларының қосымша келісімін қажет етумен, олардың қосымша жауапкершілігімен қамтылады. Міне, осындай өзекті мәселені ғылыми-теориялық негізде барынша жан-жақты қарастыру болып табылады.

Диплом жұмысын жазу барысында дипломантпен кәмелетке толмағандардың әрекет қабелеттілігін ғылыми теориялық тұрғыда зерттеуге бағытталған ғылыми еңбектері бар цивилист ғалымдардың шығармалары пайдаланылды. Олардың ішінде, Басин Ю. Г., Сулейменов М. К., Төлеуғалиев Ғ., Суханов Е. М., Иоффе О. С., Ершова Н. М., Братусь С. Н. және тағы басқалардың.

Зерттеу жұмысының мақсаты ретінде кәмелетке толмағандардың құқықтық реттелуінің негізгі теориялық мәселелерін неғұрлым жиынтықта зерттеу болып табылады, оның ішінде кәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігінің заңды табиғаты, құқықтық ерекшеліктері, азаматтық айналымдағы кәмелетке толмағандардың құқықтары мен міндеттері, кәмелетке толмағандарға қорғаншы мен қамқоршы тағайындау ерекшеліктері қамтылады.

Алға қойылған мақсаттарға жету келесі міндеттердің қойылу және шешуі үшін негізі болып табылады: кәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігінің тарихын зерттемей оның теориялық негізін анықтау мүмкіндігі жоқ деген жалпы танылған ереже бойынша, қазіргі кездегі қолданыстағы кәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігінің түрлі салалардағы даму тарихын қарастыру; кәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігінің құқықтық табиғатын зерттеу және оның нәтижесі бойынша кәмелетке толмағанадардың әрекет қабілеттілігінің мәнін анықтау; осы саланы зерттейтін нормативтік құқықтық актілерді зерттеп, олардың артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау; олардың құқықтық негіздерін анықтайтын әрекет етуші заңнаманы жетілдіру үшін ұсыныстар ұсыну.

Кәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігі туралы жалпы сипаттамаКәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігінің заңды табиғаты

Заңды табиғаты бойынша кәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігі - бұл азаматтың субъективтік құқығы. Бұл құқық басқа құқықтардан өзінің мазмұнымен ерекшеленеді: тұлғаның өзінің іс - әрекеттерімен құқықтарды иеленуі мен міндеттерді жүктеуін және сонымен қатар, бұл құқыққа қоршаған барлық азаматтар оның бұзылуына жол бермеу міндеттілігін білдіреді /1/.

Адамның психикалық күйімен байланысы жоқ заңдық қасиет ретіндегі құқық қабілеттіліктен өзгеше, әрекет қабілеттілік онда айтарлықтай дамыған ақыл ой мен еріктің болуына, өзінің іс әрекетттерін саналы түрде сізініп, оларды игере білу қабілетіне байланысты. Сондықтан заң адамның әрекет қабілеттілігі толық көлемде кәмелетке толғанда, яғни ол он сегіз жасқа жеткенде басталады де көрсетеді. Осылайша, кәмелетке толмағандардың толық дәржеде әрекетке қабілетті болуына мүмкіндік беретін психикалық толысу шүбәсыздығы белгіленеді. Кәмелетке толған адамдар өздерінің іс әрекеттері арқылы толық көлемде азаматтық құқықтарды иеленіп, жүзеге асыра алады, өздері үшін азаматтық міндеттерді белгілеп, оларды орындай алады. Атап айтқанда, азаматтардың өздерінің мәмілелер (мәмілелер жасау қабілеті) және басқа заңды іс әрекеттер жасау қабілеттерін, сондай ақ азаматтық құқық бұзушылық (деликт қабілеттілік) үшін жауапкершілік атқару қабілеттерін әрекет қабілеттілік ұғымы қамтиды. Бұл арада әрекет қабілеттілік іс әрекеттер жасаудың өзі емес, керісінше, нақ іс әрекеттер жасау заңдық қабілеті, оларды басқару және олар үшін жауап беру қабілеті болып табылады.

Егер заң құжаттарында өзгеше белгіленбесе, барлық азаматтардың әрекет қабілеттілігі тең болады.

Әрекет қабілеттілік негіздері болып көп жағдайларда адамдардың ақыл ес мүмкіндіктерінің даму деңгейі табылады. Мәселен, О. С. Иоффе әрекет қабілеттілікті «Заңда бекітілген, адамдардың өздерінің жүзеге асыратын әрекеттер мәнін түсінудің нақты мүмкіндіктеріне сүйену және өздеріне осы әрекеттер әкелуі мүмкін салдарға толық есеп беру» деп айқындайды /2, 83б/.

Бірақ, өздерінің әрекеттерінің мәнін түсіну бұл интеллект саласының басымдылығы. Интелелктуалдық мүмкіндіктердің дамуы маңызды дәрежеде алған білімнің деңгейіне байланысты болады. Азаматтық құқықтық әрекет қабілетілік мәні интеллекте ғана болады, сонымен қатар ерік білдіру процессінен, адам еркінен, оның ерік білідіруінен құралады және біздің пікірімізше азаматтардың әрекет қабілеттілігінің негізін құрайды. Адамның ақыл-есінің даму деңгейі болмасада, егер ол психикалық дені сау болса, оның он сегіз жасқа жетуі, оның азаматтық құқықтық қатынастарда ерік білдіруі толық деп санауға мүмкіндік береді. Азаматтық құқықтық қатынастар субъектісі болып табылуының негізгі себептері болып әрекет қабілеттінің мәміле жасауы табылады. Ал, мәмілелер - бұл ерікті акт, О. С. Иоффе белгілегендей «оған жалпы ерікті актіні сипаттайтын барлық психологиялық сәттер тән» /2, 197б/ . Интелектуалдық мүмкіндіктердің дамуы ерік білдірудің дамуында қамтиды. Бірақ, азаматтық құқық субъектісінің ерік білдіруінің өзі әрекет қабілеттіге сипатты болып табылады. Ерік білдірудің дамуы тәрбиелеу мәселесіне де кіреді. Бірақ, егер азаматтық құқық әдістері арқылы тәрбиелеу мәселесіне қарасақ, онда тәрбиелеу өсіп келе шатқан болашақ буынның әрекет қабілеттілігін дамыту болып табылады. Оның ерік білдіру мүмкіндігін дамытуда нәтижесінде әлеуметтік қоғамның пайдалы мүшесі болып табылатын жас адамды қалыптастыратын тәрбие мәні қамтылады. Сондықтан толық әрекет қабілеттілік бірден емес, біртіндеп пайда болады. Оған әрекет қабілеттіліктің «жиналуы» себепкер болады. Тұлғада толық көлемдегі әрекет қабілеттілік беру алдында, заңшығарушы кәмелетке толмағанды белгілі бір жасқа жеткеннен кейін ішінара азаматтық әрекет қабілеттілікті иелелендіреді. Осы жасқа жетпеген тұлғалар әрекет қабілетсіз деп аталады. Сонымен, азаматтарды кәмелетке толғандар және кәмелетке толмағандар деп бөлу азаматтық құқыққа сай әрекет қабілеттіліктін белгілі бір дәрежеде болуына және болмауына - толық немесе ішінара әрекет қабілеттіктің болуына байланысты /3/.

Ішінара әрекет қабілеттілік сонымен қатар, шектеулі әрекет қабілеттілік деп аталады. Бұл терминді кәмелетке толмағандардың ішінара әрекет қабілеттіліктері пайда болатын жас мөлшері, Кеңестік Одақтың азаматтық заңдарыменде, одақтық республикалардың азаматтық заңнамаларымен де белгіленуі мүмкіндігін қамтитын Негіздер ұстанған /4/. Бірақ, цивилистік терминология көзқарасынан, біздің пікірімізше артықшылық «ішінара әрекет қабілеттілікке» беру қажет. Себебі, психикалық дені сау жас адамның белгілі бір жасқа жеткеннен кейін заңшығарушы оның бұрыңғыға қарағанда үлкен көлемде азаматтық айналымға қатысу үшін жеткілікті ерік білдіру қасиетін таниды. Заң шығарушы бұл жерде шектемейді, құқықтарын азайтпайды, керісінше, кәмелетке толмағанды бұрын иеленбеген жаңа қасиеттерін таниды.

Сондықтан, Н. М. Ершовтың кәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігін шектеу олардың кәмелетке толмау фактісі негізінде пайда болады деген пікірімен келісуге болмайды /5/. Керісінше, ішінара әрекет қабілеттілік заңшығарушының кәмелетке толмағанның белгі жасқа жету фактісін оның ерік білдіру қасиетінің жетілгенін дәлелдейтін факт ретінде және кәмелетке толу жасының жақындау фактісі ретінде тануына байланысты туындайды және соған байланысты осындай кәмелетке толмаған белгілі бір дәрежеде әрекет қабілеттілік иелендіріледі. Әрине, бұл ішінара әрекет қабілеттілік толық әрекет қабілеттілікке өте жақын. Сондықтан, «ішінара әрекет қабілетілік» термині «шектеулі әрекет қабілеттілік» терминіне қарағанда пайдалануға тиімді. Сонымен қатар, «шектеулі әрекет қабілеттілік» азаматтық құқықта бар болған әрекет қабілеттілікті қысқарту немесе тоқтату немесе оның мүлде болмауы орын алған жағдайларға тән. Бұл, мысалға, бұл азаматтық заңнамалар бойынша спирттік, наркотикалық және басқа да зиянды заттарды пайдалану нәтижесінде отбасын материалдық ауыр жағдайларға қойған кезде орын алады. Әрекет қабілеттілікті шектеу сонымен қатар, психикалық ауруға шалдыққан ішінара әрекет қабілетті тұлғаға қатысты да болуы мүмкін. «Ішінара әрекет қабілеттілік» терминің кейбір цивилист-ғалымдар өз еңбектерінде пайдаланған - С. И. Вильнянский, О. С. Иоффе, в. Г. Вердников, А. Ю. Кабалкин және басқалар /6/. Ішінара әрекет қабілеттілікпен бірге, кейбір цивилист - ғалым, авторлар «шектеулі әрекет қабілеттілік» терминін пайдаланған. Мәселен, С. Н. Братусь, Ю. С. Черновый және басқалар /7/.

Біздің азаматтық заңнамаларымызда, ішінара әрекет қабілеттілік термині қолданылмаған, тек оған тән құқықтық жағдайды иеленетін әрекет қабілеттілік сипатталған.

Ішінара әрекет қабілеттілікті азаматтық құқықтық реттеу оның қай жастан бастап туындайтыны туралы сауалға байланысты. Қазақстан Республикасының Азаматтық заңнамалары бойынша ішінара әрекет қабілеттілік он төрт жастан басталады. Бұрынғы КСРО кейбір елдерінде ішінара әрекет қабілеттілік он бес жастан басталады (Ресей Федерациясында, Латвия Республикасында) /8/.

Сонымен, біздің азаматтық заңнама кәмелетке толмағандарды екі топқа бөліп қарастырады: жасөспірімдер - он төрт жасқа дейіңгілер және ішінара әрекет қабілеттілер - он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгілер.

Кәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігің ерекшеліктері

Азаматтың әрекет қабілеттілігінің оның ақыл ойы мен ерік жігері күйімен байланысты, біріншіден, кәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігін шектеу қажеттігіне және, екіншіден, олардың ақыл ойы мен ерік жігерінің жетіспеушілігі салдарынан кәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігін шектеу немесе одан айыру мүмкіндігіне әкеп тірейді. Егер заң құжаттарында өзгеше көзделмеген болса, кәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігін шектеу тікелей заң актілерімен жүзеге асырылады, ал кәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігін шектеу заң актілерінде көзделеген жағдайларда тек сот арқылы шешіледі.

Қазақстан заңдары адам он сегіз жасқа жеткенде толық көлемде әрекет қабілеттілігі пайда болатынын туралы жалпы ережеден бір ғана ерекшелік белгілейді: заң құжаттарында он сегіз жасқа жеткенге дейін некелесуге рұқсат етілетін жағдайда, он сегіз жасқа толмаған азамат некеге тұрған кезден бастап толық көлемінде әрекет қабілеттілігіне ие болады.

«Неке және отбасы туралы» 1998 жыл 17 желтоқсандағы Заңының 13 бабына сәйкес белгіленген тәртіппен жасалған неке ғана жұбайлардың міндеттерін іс жүзінде некеге тұруы (бірге тұруы) ол толық көлемде әрекет қабілеттілікке ие болды дегенді білдірмейді.

Қазақстан Республикасының заңдары құқықты теңеу (эмансипация) интитуты дегенді, мысалы, Ресей Федерациясы Азаматтық кодексінде көрсеткендей, құзіретті мемлекеттік органның шешімімен кәмелетке толмағанды толық әрекетке қабілетті деп жариялау дегенді білмейді. Алайда Рессей Федерациясының Азаматтық кодексі секілді, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі азаматтар кәмелетке толғанда олардың толық әрекет қабілеттілігі пайда болатыны туралы жалпы ережеден кейбір ерекшеліктерге жол береді. Мұндай ерекшеліктердің азаматтық қатынастардың кейбір салаларына ғана қатысы бар. Атап айтқанда, кәмелетке толмағандар банкілерге салымдар салуға және өздері салған салымдарға дербес билік етуге құқылы.

Қазақстан Республикасы психикалық даму деңгейіне қарай кәмелетке толмаған азаматтарды он төрт жасқа жетпегендерге және он төрттен он сегізге дейінгілерге бөле отырып, олардың әрекет қабілетілігінің түрлі шешімін белгілейді.

Он төрт жасқа дейінгі азаматтар әрекетке қабілетсіз болады. Сондықтан, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, олардың атынан ата-аналары, асырап алушылары немесе қорғаншылары мәмілелер жасайды. Әрекетке қабілетсіз кәмелетке толмағандар келтірілген зиян үшін де осылар жауап береді.

Заң он төрт жасқа жетпеген азаматтардың әрекетке қабілетсіздігі туралы жалпы ережеледен кейбір ерекшеліктер жасайды. Бұл адамдар өздерінің жасына қарай жасай салып орындалатын тұрмыстық ұсақ мәмілелерді өз бетінше жасауға, сондай - ақ банкілерге салымдар салуға және өздері салған салымдарға дербес билік етуге құқылы.

Кәмелетке толмаған азаматтың өзінің, оның отбасының және өзге де оған таныс адамдардың күнделікті тұрмыстық қажеттерін қанағаттандыруға байланысты жасайтын құны болмашы мәмілелерін тұрмыстық ұсақ мәмілелер деп түсіну керек. Мысалы, тағам өнімдерін, газет, мектеп оқу керек-жарақтарын, қала көлігінде жүру билеттерін және тағы сол сияқтыларды сатып алу тұрмыстық ұсақ мәмілелерге жатады. Бұл арада, он төрт жасқа жетепеген адамдар жасайтын тұрмыстық мәмілелер бір мезгілде мынадай үш шартқа сай болуы тиіс. Біріншіден, мұндай мәмілелер ұсақ, яғни құны жөнінен болмашы болуға тиіс. Екіншіден, олар кәмелетке толмағанның жасына, яғни оның психикалық даму деңгейіне сай болуы, ал мұндай мәмілелер ауқымы шектеулі болуы тиіс. Мысалы, екі жасар, жеті және он үш жастағы балалардың психикалық даму деңгейі түрлеше болатыны айқын. Екі жасар бала өзінің психикалық даму деңгейі бойынша тіпті өте ұсақ тұрмыстық мәмілелерді жасай алмайды, ал жеті жасар бала да тұмыстық ұсақ мәмілелерді (мысалы, сіріңке сатып алуды) жасай алмайтыны түсінікті. Бұл мәмілелердің құны аз ғана болғанымен, сіріңкенің ерекше қасиеті бар - оны пайдалану қауіпті болғандықтан, баланың қолына беруге болмайды. Бұл жастағы балалар, әдетте, сатушылар немесе тіпті тұрмыстық ұсақ мәмілелер бойынша сыйға тартушылар бола алмайды. Үшіншіден, он төрт жасқа жетпеген адамдар жасалып болысымен орындалатын мәмілелерді ғана жасай алады, мысалы, азық - түлікті несиеге емес, тек қолма-қол ақшаға сатып ала алады.

Заңда қандай мәмілелерді ұсақ деп есептеуге болатын және қандай мәмілелерді оларды жасайтын кәмелетке толмағанның жасына сай келеді деуге болатын жалпы өлшемдерді белгілеу мүмкін емес. Сондықтан мұндай өлшемдер әрбір нақты жағдайда бағалаушы сипатта болады, ал бағалауды, әдетте, бастапқы кезде кәмелетке толмағанмен мәміле жасайтын адамның өзі жүргізеді. Жасалған мәміленің ұсақ екені және оның кәмелетке толмағанның жасына сай келетін жөнінде дау туатын жағдайда - дау сот арқылы шешіледі.

Ресей Федерациясы Азаматтық кодексінде он төрт жасқа жетпегендердің әрекет қабілеттілігі туралы мәселе шешілетінін атап көрсеткен жөн. Мұнда алты дан он төрт дейнгі жас балалар тұрмыстық ұсақ мәмілелер жасай алады. Олар, осымен қатар, нотариалдық куәландыруды немесе мемлекеттік тіркеуді қажет етпейтін пайданы тегін алуға бағытталған, сондай ақ белгілі бір мақсаттар үшін немесе еркін билік етуі үшін заңды өнімдері немесе олардың келісімдерді жасауға құқылы. Заңның бұлайша тұжырымдауы кәмелетке толмағанның нақты мәміле жасау кезіндегі әрекет қабілеттілігін бағалауда айтарлықтай қиындықтар туғызатын болып көрінеді.

Он төрт жасқа жетпеген кәмелетке толмағандардан өзгеше, олардың әрекет қабілеттілігі шектеулі болса да, он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі азаматтар әрекетке қабілетті деп есептеледі. Заңның жалпы ережесі бойынша, олар мәмілелерді ата-аналарының, асырап алушыларының немесе қамқоршыларының келісімімен жасайды. Мұндай келісімнің нысаны заңдарда кәмелетке толмағандар жасайтын мәміле үшін белгіленген нысанға сай келуге тиіс.

Заң құжаттарында кәмелетке толмағандар жасайтын және олар үшін жасалатын мәмілелерге қорғаншылық және қамқоршылық жасау органының алдын ала келісімі талап етілетін жағдайлар да белгіленуі мүмкін. Әдетте, мүлікті иеліктен шығару (мысалы, пәтерді сату) жөніндегі аса маңызды мұндай жағдайлар отбасы заңдарында көзделеді.

Он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар өздері жасаған мәмілелер бойынша дербес жауапты болады және өздерінің әрекеттерінен келтірілген зиян үшін жауап береді /9/.

Он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгілер мәмілелер жасау туралы жалпы ережелер бойынша, ата-аналарының, асырап алушыларының немесе қорғаншыларының келісімімен өздерінің табысына, стипендиясына, өзге де кірістеріне дербес билік етуге құқылы, он төрт жастан он сегіз жасқа дейнгі балалар өздері жасаған интеллектуалдық меншік құқығы объектілеріне, мысалы әдеби шығармашыларына, өнертабыстрына дербес билік етуге, сондай-ақ тұрмыстық ұсақ мәмілелер жасауға құқылы.

Көрсетілген жағдайларда он төрт жастан он сегіз жасқа дейіңгілердің әрекет қабілеттілігін ұлғайту олардың әрекет қабілеттілігін кәмелетке толмағандармен теңестіреді. Кәмелетке толмағандардың өздерінің табыстарына немесе өздері жасаған интеллектуалық меншік нысандарына билік ету жөніндегі әрекет қабілеттілігін шектеу олардың кіріс келтіретін қызметпен айналысу немесе кәмелетке толмағандардың психикалық толысуының айтарлықтай жоғары деңгейін көрсететін интеллектуалдық меншік нысандарын жасау ынталарын тұншықтыруға әкеп соққан болар еді. Көрсетілген жағдайларда кәмелетке толмағанадар тарапынан теріс әрекеттер (мысалы, кірістерді ысырап ету) байқалатын реттерде, азаматтық кодекс қамқоршылық және қорғаншылық жасау органдарының кәмелетке толмағандардың тиісті құқықтарын шектеуіне немесе тіпті мұндай құқықтарынан айыруға рұқсат етеді.

Кәмелекте толмағандардың құқықтық мәртебесінің құрамдас элементтері болып олардың азаматтық құқықтық қатынастарда дербес қатысуы табылады. Олардың әрекет қабілеттілігі толық емес (ішірана) әрекет қабілеттілік деп аталады. Бұл жерде «толық емес әрекет қабілеттілікті» және «шектелген әрекет қабілеттілікті» ажыратып, шектеуге тек толық әрекет қабілеттілікті болатындығын белгілеу қажет. Әрекет қабілеттілікті тек заңмен қаратытырылған жағдайда сот тәртібімен ғана шектелуі мүмкін.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.