Кентау қаласының қазіргі экологиялық жағдайына баға беру

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Биология факультеті

Экология және топырақтану кафедрасы

МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ

Тақырыбы: Кентау қаласының қазіргі экологиялық жағдайына баға беру

Орындаған: Табылдиева Г. А.

Ғылыми жетекшісі: б. ғ. к. доцент

(қолы) Халилов М. Ф.

Қорғауға жіберілді : « » 2006 жыл

Экология және топырақтану

кафедрасының меңгерушісі б. ғ. д. профессор

(қолы) Бигалиев А. Б.

Алматы-2006

Мазмұны

Кіріспе . . . 4

1. Әдебиетке шолу . . . 5

1. 1. Химиялық элементтердің жер қыртысында таралуы . . . 5

1. 2. Қоршаған ортадағы ауыр металдар мен минералдар . . . 5

1. 3. Қоршаған ортаның химиялық заттармен ластануы . . . 9

1. 4. Ауыр металдардың қоршаған ортаға түсу жолдары . . . 10

1. 5. Адам ағзасына ауыр металдардың әсері . . . 13

2. Зерттеу объектілері мен әдістемелері . . . 18

2. 1. Зерттеу объектілері . . . 18

2. 1. 1. Зерттеу аймағының қысқаша географиялық сипаттамасы . . . 18

2. 1. 2. Зерттеу объектілеріне ботаникалық сипаттама . . . 20

2. 1. 3. Үлгілерді алу, дайындау . . . 21

2. 1. 3. 1. Өсімдік үлгілерін дайындау . . . 21

2. 1. 3. 2. Топырақ үлгілерін дайындау . . . 21

2. 1. 3. 3. Су үлгілерін дайындау . . . 23

2. 2. Зерттеу әдістері . . . 23

2. 2. 1. Атомдық-абсорбциялық әдіс . . . 25

2. 2. 2. Қондырғының құрылымдық үлгісі . . . 25

2. 2. 3. Басқа әдістерден ерекшелігі . . . 26

3. Зерттеу нәтижелері және оларды талдау . . . 28

3. 1. 2002-2004 ж. ж. жүргізілген зерттеу нәтижелерін талдау . . . 28

3. 1. 1. Топырақ құрамындағы ауыр металдар мөлшерін талдау . . . 28

3. 1. 2. Өсімдік құрамындағы ауыр металдар мөлшерін талдау . . . 29

3. 1. 3. Су құрамындағы ауыр металдар мөлшерін талдау . . . 29

3. 2. Жасалынған жұмыстар . . . 30

3. 3. 2004-2006 ж. ж. жүргізілген зерттеу нәтижелерін талдау . . . 33

3. 3. 1. Топырақ құрамындағы ауыр металдар мөлшерін талдау . . . 33

3. 3. 2. Өсімдік және су құрамындағы ауыр металдар мөлшерін

талдау . . . 33

3. 4. Зерттеу нәтижелерін салыстыру . . .

Қорытынды . . .

Әдебиеттер тізімі . . .

Кіріспе

Мәселенің өзектілігі: адамзат, XX ғасырдың орта кезінен бастап көптеген ғылыми зерттеулер негізінде табиғаттағьг көптеген құбылыстарды байқап, олардың заңдылығын түсіне бастады. Осы кезден бастап халық саны күрт өсіп, сәйкесінше азық-түлікпен тұтыну тауарларының қажеттілігі артты. Сол кезде белгілі болған фундаментальды ғылыми зерттеу жүмыстарының нәтижелерін қолданып, табиғат ресурстарынан адамдарға қажетті заттарды алудың әртүрлі технологиясы жасалынып, көптеген үлкенді-кішілі өнеркәсіп орындары жұмыс істей бастады. Әр түрлі көлемді өндерістердің жаппай жұмыс істеуі, қоршаған ортаға (ауаға, топыраққа, суға) үлкен зардабын тигізіп, биосфера тепе-теңдігінің бұзылып, табиғаттың азып-тозуына және ластануына әкелді. Айта кету керек, биосфера, қоршаған ортадағы тепе-теңдіктің бұзылмауына, ал аздап бұзылса, оның қайта орнына келуіне әр уақытта ат салысады. Бірақ, өндірістен көп мөлшерде шыққан зиянды заттар, табиғаттың бұл мүмкіншілігін іске асырмай тастады.

Қазіргі күннің өзінде, экологиялық зардаптардың әсерінен, жер бетіндегі адамдардың - үшінші, төртінші буындары ұрпақтары биологиялық түрғыдан әлсіз болып келе жатыр. Ал, экологиялық жағдайдың бұдан әрі қарай нашарлауынан, адамдардың генетикалық түрғыдан жарамсыз, келешексіз ұрпақтары, болуы тіптен мүмкін. Егер осындай экологиялық жағдай мұнан әрі осы бағытта жалғаса берсе, кеш қалған дұрыс саясат пен қуатты экономиканың өзі де, болашақта ешқандай жәрдемін тигізе алмай қалуы мүмкін/1/.

Қоршаған орта, өндіріс қалдықтарымен жаппай ластанып жатыр, ал оған адам организмі біртіндеп икемделіп, бұл өзгерістерді онша сезбей де жүр. Бірақ орғанизмге енген бұл зиянды заттардың адам денсаулығына біртіндеп әсерін тигізетініне ешқандайда күмән келтіруге болмайды/2/.

Қазақстандағы экологиялық апат аймақтарының адамдарға келтіріп отырған қасіреттері мол. Арал өңірінде құбыжық сәбилердің өмірге келуі жиілеп барады.

Қалай болғанда да, қоршаған ортаның ластануы тоқтатылмаса құбыжық сәбилердің өмірге келуі көбеймесеазаймайтыны анық/1/.

Жұмыстың мақсаты: Оңтүстік Қазақстан облысы Кентау қаласының қазіргі экологиялық жағдайына баға беру.

Жұмыстың міндеті:

1. Қала территориясындағы топырақ, су, өсімдік үлгілерін алу.

2. Алынған үлгілер құрамындағы ауыр металдар концентрациясын атомдық-абсорбциялық әдіспен анықтау.

3. Нәтижелерді басқа зерттеу жұмыстарымен салыстыру.

4. Нәтижелерге сәйкес қорытынды жасау.

1. Әдебиеттерге шолу

1. 1. Химиялық элементтердің жер қыртысында таралуы

Жер қыртысында элементтер бір қалыпты таралмаған. Біреулері екіншісінен милиард есе көп (n*10-ден n *10 дейін) . Жер қыртысының массасының 70% О мен Sі үлесіне тиеді. Егер тағы 6 элементті ескеретін болсақ (А1, Ғе, Са, Мg, К, Nа) онда олардың жалпы мөлшері жер қыртысы массасынын 99% құрайды. Қалған 1%-ін 29 элемент құрайды.

Көптеген зерттеушілер химиялық элементтердің кларкіне қарай топтастырған: О, Sі, Ғе, Са, К, Nа, Мg, Ті - бұлардың үлесіне жер қыртысы массасының 99, 5% тиеді.

Массалық кларкі 1* 10 %-дан кем элементтер сирек кездесетін элементтер деп аталады. /3/

1. 2. Қоршаған ортадағы ауыр металдар мен минералдар

Аs - мышьяк- периодтық системадағы Үб группаға кіреді. Ол бірнеше электрон тасымалдайтын реакцияларға қатысады. Аз табиғатта кеңінен таралған. Ол әр түрлі токсикалық қасиеті бар органикалық және бейорганикалық қосылыстар түзеді.

Мышьяк гидриді (Арсин АsН ₃ ) өте улы. Мышьяк арсенит және арсенат деп аталатын тұздың окси-қышқылын түзеді. Бұл аниондар мышьяктың табиғи сулардағы химиясын анықтайды.

Аs өндірісі ХХғ басынан бастап өсе бастады, оны төменнен көруге болады.

Аs қосылыстарының 10 жылдық әлемдік өндірісі.

Кесте 1

Период жылдар: Период жылдар

Мөлшері (мың тонна\жыл): Мөлшері (мың тонна\жыл)

Период жылдар: 1911-20

Мөлшері (мың тонна\жыл): 12, 6

Период жылдар: 1921-30

Мөлшері (мың тонна\жыл): 21, 7

Период жылдар: 1931-40

Мөлшері (мың тонна\жыл): 39, 4

Период жылдар: 1941-50

Мөлшері (мың тонна\жыл): 44

Период жылдар: 1951-60

Мөлшері (мың тонна\жыл): 34, 4

Период жылдар: 1961-70

Мөлшері (мың тонна\жыл): 42, 7

Период жылдар: 1971-80

Мөлшері (мың тонна\жыл): 41, 1

Аs медициналық препараттар алу үшін, жылу-техникалық қондырғыларында, бояуларда, инсектицид ретінде т. б. мақсаттарда қолданылады.

Жалпы Аs-ң антропогендік көзі: пестицидтер, десиканттар, көмір мен мұнай, металдық қалдықтар, жуғыш заттар т. б. кейбір тұрмыстық жуғыш заттар құрамында 10-70 мг/кг мышьяк болады екен. Дүние жүзі мұхиттағы мышьяктың жалпы мөлшері -8-2, 8*10 ⁹ т. Антропогендік жолмен түскен мышьяктың (соңғы жүз жылдағы) жылдық мөлшері 110, 000 т есептеледі.

Мышьяк және оның қосылыстары биосферадағы тірі организмге канцерогенді және мутагенді әсер етеді.

Cd-кадмий - периодтық системадағы II-б тобының триадасындағы екінші элемент. Оның табиғаттағы тұрақты түрі Сd. Таза кадмий әлсіз көкшіл түс араласқан ақ күмісті металл.

Cd- және оның қосылыстары гальваникалық жабындыларда, бояуларда, пластмассаның стабилизаторын алуға т. б. пайдаланылады. Оның жылдық өндірісі 1980ж 15 тоннаға дейін жеткен. Осыған орай қоршаған ортаның кадмиймен ластануы жоғарылады.

Кадмийдің әлемдегі табиғи түсуінің жылдық мөлшері 8, 43* 10 ⁵ кг тең. Ал атмосфераға шығарындысы 7, 19*10 ⁵ кг. Мұның 76% түсті металлургия, ал қалғаны кездейсоқ жағдайлардан шығады.

Жауын-шашын атмосфераны Сd-дан эффективті түрде бөледі. Сd судағы концентрациясының жоғарылығынан Жапонияда "Итай-итай" ауруы пайда болды. Сонымен қатар кадмий өндіретін заводта жұмыс істейтін адамдардың рак ауруына шалдығу мүмкіншілігі жоғары.

Сг - хром -ақ, қатты, жылтыр және 1860 С балқитын металл. Сг ^} оттегі

қосылыстары (СгО ₃ , СгО ₄ , Сг2О ₇ ) түрінде күшті тотықтырғыш болады.

Хром ең алғаш 1800 жылы бояу пигментін алуға пайдаланылған. Қазіргі кезде бұл металл кеңінен қолданылып, қоршаған ортаға зиянын тигізуде. Эксперименталды нәтижелер Сг ⁶⁺ мутагенді әсері бар екенін дәлелдеген. Кальций хроматының концерогендік әсері өте жоғары. Хром қосындылары тірі организмдерде хромосомалық абберация тудырады. /4/

Адам қоғамының шаруашылық әрекетінің теріс болуы салдарының арасында сыртқы ортаның ауыр металдарға деген жалпы атаумен белгілі поллютанттар тобымен ластануы ерекше маңызға ие.

Қазіргі таңда қоршаған орта проблемалары мен экологиялық мониторингке арналған жұмыстарда Д. И. Менделеев таблицасында кездесетін атомдық массасы 50 бірліктен асатын /5, 6/ _; 40 аса химиялық элементтерді ауыр металдарға жатқызады. Жер қабатында кездесуіне қарай (n*10" -n*10~ салмақ%) ауыр металдардың көбісі сирек кездесетін, ал таралуына қарай шашыраңқы орналасқан химиялық элементтерге жатқызылады.

Н. Реймерс классификациясы бойынша тығыздығы 8г/см ³ ауыр металл болып есептеледі, ал басқа мәліметтерде тығыздығы 5г/ см ³ болуы қажет/7/.

Zn- мырыш- металға жаңа қасиет беру үшін қолданылады. Мырыш топырақта негізінен әлсіз фито-токсинділікке ие/8/. Тек үлкен концентрацияда ғана улы әсерін тигізеді. Ол жүйке жүйесіне, асқазанға зиянды әсер етеді. Кейде адам есінен танып қалады, қою безгек ауруына үшыратады.

Давыдов зерттеулері бойынша мырыш топырақта қорғасын улылығын күшейту қабілетіне ие. Pb - қорғасын ең көп таралған және де улы токсиканттардың бірі. Жер қабатында көп мөлшерде кездеседі/9, 10/.

Қорғасын пластикалық жұмсақ және көкшіл рең беретін сұр түсті металл. Табиғи қорғасын атомдық нөмірі 82, атомдық массасы 207, 2 және тұрақты үш изотопы бар: Pb204, Pb207, Pb208. Қатты қорғасынның тығыздығы 11, 336г/см3, ал балқыған түрінікі 10, 686г/см3. балқу температурасы 327, 4°С, ал қайнау 1745°С. Салыстырмалы түрде қайнау температурасы төмен болғаннан кейін ұшқыштығы жоғары 1000°С температурада буының қысымы шамамен 133н/м², 1170°С-та - 1330 н/м², 1500°С - 26660 н/м² 200мм рт. ст.

Табиғатта қорғасынның қосындылары 2 және 4 валентті болуы мүмкін. 2 валентті қорғасын қосындысы негізінен тұз тәрізді және Pb2+катион түзіп диссоцияланады, бірақ PbO2- анион болатын металл тұздары - пломбиттер кездеседі.

Металургияда маңыздысы қорғасынның тұрақты оксиді-глет, ол 600°С жоғары температурада ыдырамайды. Балқу температурасы 886°С, қайнау температурасы 1472°С, тығыздығы 9, 35г/см3. жоғары температурада глет басқа элементтердің оксидтеріменәсерлесіп силикаттарды PbO, SiO2, 3PbO*2SiO2 және де қорғасын концентранттарын аглонирациялайтын ферриттер мен плюмбиттерді де түзеді.

Тағы қарастыратын бір жайт, жоғары теапературада қорғасын және оның қосындылары ұшқыш болып келеді, бұл қоршаған ортаға тез түсетінін көрсетеді/10, 54, 55, 56, 57/.

Әлемде қорғасын өндіру жылына өндірілген жөне ұсақ дипрестелген күйінде 4, 5-10 тонна қорғасын бөлінеді. Антропогендік фактор әсерінен қоршаған ортаға түсу биотикалық фактор әсерінен асып түседі. Атфосфераға түсу көздерінің бірі ол бензинге қосатын қосындылар, яғни тетраэтил қорғасын болады. Басқа да қоршаған ортаға түсу көздері, олар: металл өндіру, цемент өндіру, тас көмір жағу, тәулігіне 500тонна көмір жағатын тек бір жылу электр станциясы (ЖЭС) жылына 21 тонна қорғасын қалдықтарын бөледі. Қорғасынмен кең ауқымда ластану салдарынан, оның топырақта, өсімдіктерде, және тірі организмдерде жиналуы өсе түседі.

Қорғасынның әсерінің негізгі нысаналары қан түзу, жүйке, ас қорыту жүйелері және бүйрек болып табылады. Қорғасынның жоғары концентрациясы ферменттер, витаминдер және гормондар синтезі мен функциясына кері әсер етеді/9, 10/.

Оның жыныс жүйесі қызметіне кері әсері де байқалған. Яғни стероидты гормондардың активтілігінің төмендеуі гоннадотропты активтіліктің төмендеуі, сперматогенездің бұзылуы және тағы басқалары/10, 11/.

Cu- мыс-жылу және электр энергиясын тасымалдайтын металл. Мыс тотығы дем алу жолдарын, сілекей бездерін ауруға ұшыратады. Мыстың жоғары концентрациясы өсімдіктер үшін зиянды. Мыстың топырақтан өсімдікке өту қабілеті төмен, бірақ топырақта мыстың мөлшері тым жоғары болса, онда өсімдіктің тамырына сондай-ақ, сабағына, жапырақтарына дейін таралады. Мыстың жоғары концентрациясы ауыл-шараушылық дақылдарының өсуі мен дамуына, өнімділігіне айтарлықтай қысым түсіреді, тіпті өсімдіктің өлуіне дейін әкеледі/12/.

Топырақта мыстың ұлғаюы темір мен қорғасынның жинақталуын төмендете алатын қасиеті бар, ал мырыш пен стронцийдің өсімдік ұлпаларында үдемелі түрде жиналуын қамтамассыз етеді.

Металдардың қоршаған ортаға қауіптілігін суреттеу кезінде олардың s-, р-, d- және f- элементтерғе бөлінетінін ескеру қажет. Себебі р- элементтер табиғи жағдайда кездеспейді. Көбінесе солардың арқасында аймақтық немесе экологиялық ортаның жергілікті жағдайын анықтайды.

Минералдар - бұл әртүрлі техногенді қосылыстарды түзуге қатысатын химиялық элементтердің негізгі көзі болып табылатынын атап өту қажет. Оның үстіне белгілі минералдардың орасан шоғырлары ( әдетте кендер) аномальды экологиялық жағдай туғызады. Кендерді өңдеу барысында бұл жағдай табиғи жағдайдан ерекшелене түсіп, ал оның таралу аумағы мен адамға әсері ұлғаяды.

Әр түрлі минералдардың литосфераның жоғарғы жағында таралуы біркелкі емес. Белгілі, минералдардың ірі шоғырлары көп жағдайда адамдардың түрғын орындарының орналасуына және нақты өнеркәсіптердің дамуына әсер етеді.

Бірақ белгілі минералдардың ірі шоғырлары (кендері) кейде үлкен территорияларды алып жататын геохимиялык жағдай туғызады. Олар химиялық элементтердің жетіспеуімен немесе шамадан тыс көп болуымен, жер асты жөне беткейлік сулардың қышқылдық-негіздік жағдайының өзгеруімен сипатталады. Аталғандардың бәрін әр түрлі пайдалы қазбалардың кендерін өндіру аудандарында тұрғындардың өмірінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуді де ескеру керек.

Арнайы шараларды жүргізбей көптеген сипатталған аудандарда халық өмірінің қауіпсіздігіне кепіл беру мүмкін еместігіне бірнеше мысал келтірейік. Мысалы, Қаратау қоғасын-мырышты кендерді карбонатты кеніштерден кеңінен өндіру аймағында, фтордың жетіспеушілігі байқалады. Бұл сүйектердің және тістердің құрылымының бұзылуына, бірқатар аурулардың пайда болуына әсер етеді. Ауыз суының фторланбаған жағдайында бұл жердегі қалың бұқараның қауіпсіздігі мүмкін емес. Сол сияқты-Саяқ кен өндіру ауданын мысалға алса, бұл жерде мыс, темір, мышьяк, молибден, кобальт сульфиттері өндіріледі. Аталмыш металдар жер асты суларына түсіп, оларды қолданыс үшін жарамсыз етеді. Нәтижесінде, суды кендер орналасқан аудандардан тыс жерден алу керек. Оңтүстік Оралда бірқатар минералдар сульфиттерінің желденуі жер асты сулары мен жер бетіндегі су қоймаларындағы судың қышқыл ерітіндісіне айналуына әкеліп соқтырды, яғни олар қолдануға жарамсыз. Айта берсе осындай мысалдар көп.

Айтылған жайттардын бәрінен мынадай қорытынды жасауға болады: болашақта жер қойнауынан минералдарды алып өндіру мен пайдалану көлемі азаймайды, керісінше ұлғая түседі. Осы кезде минералдардың және олардың құрамындағы химиялық элементтердің миграциясы- күшейіп (орын

ауыстыру қашықтығы мен жалпы мөлшері тұрғысынан алғанда) биосфераның белгілі аймақтарында жоғары концентрациялардың пайда болуына әсер етеді. Ал негізінен минералдық-геохимиялық жағдайлары өзгерген аудандардың саны өсуде және сол жерде тіршілік ететін тірі организмдер үшін ол жағдай "үйреншікті" болып кеткен. Осынау орасан тез өзгерістердің салдарынан көптеген жануарлар мен өсімдіктер жаңа экологиялық жағдайға бейімделе алмай тіршілігін жойды/13/.

1. 3. Қоршаған ортаның химиялық заттармен ластануы

Қоршаған ортаның ластануы дегенде біз оған тән емес агенттердің енуі немесе бар заттардың концентрациясының (химиялық, физикалық, биологиялық) артуын, нәтижесінде қолайсыз әсерлер туғызуын түсінеміз. Ластандырушы заттарға тек улы заттар ғана емес, зиянды емес немесе ағзаға қажет заттың оптималды концентрациядан артық болуы да жатады.

Ластану әр түрлі белгілері бойынша жіктеледі:

- шығу тегі бойынша:

табиғи және жасанды (антропогенді)

- пайда болу көзіне байланысты:

а) өндірістік, ауыл шаруашылық, транспорттық жөне т. б.

б) нүктелік (өнеркәсіп орнының құбыры), объектілі ( өнеркәсіп орны), шашыраған (егістік танабы, бүкіл экожүйе), трансгрессивті ( басқа аймақтар мен мемлекеттерден енетін) ;

- әсер ететін ауқымына байланысты: ғаламдық, аймақтық, жергілікті;

- қоршаған ортаның элементтері бойынша: атмосфера, топырақ, гидросфера және оның әр түрлі құрам бөліктері (әлемдік мұхит, тұщы су, жер асты сулары, өзен сулары және т. б. ) ;

- әсер ететін жеріне байланысты: қала ортасы, ауыл шаруашылық ортасы, өнеркәсіп орындарының ішінде, пәтер ішінде және т. б. ;

- әсер ету сипатына байланысты: химиялық (химиялық заттар мен элементтер), физикалық (радиоактивті, радиациялық жылулық, шу, электромагниттік), физико-химиялық(аэрозолдер), биологиялық (микробиологиялық және т. б. ) ;

- әсер етудің периодтылығына байланысты: бірінші ретті(смогты құбылыстардың өнімдері) ;

- тұрақтылық дәрежесі бойынша: өте тұрақты - жүз және мың жыл тұратын (азот, оттегі, аргон және мың жыл тұратын басқа инертті газдар), тұрақты 5-25 жыл (көмір қышқыл газы, метан, фреондар), тұрақсыз (су буы, көміртегі тотығы, күкіртті газ, күкіртсутек, азоттың қос тотығы, озон қабатындағы фреон) /14/.

1. 4. Ауыр металдардың қоршаған ортаға түсу жолдары

Қоршаған ортаның ластануы, оның ішінде ауыр металдармен ластану деңгейі кейінгі он жылдықтарда жоғарлап кетті/15/.

Ауыр металдар қоршаған ортаға түсу көзіне қарай екіге бөлінеді: табиғи және техногенді.

Табиғи көздері: экосистемадағы ауыр металдардың табиғи көзіне ең алдымен тау жыныстарын жатқызады (шөгінді, магмалық, метаморфтық), желдену (ауамен көтерілу), (эрозия) салдарынан пайда болған жердің беткі қабаты, мантия, базальт пен граниттер ауыр металдардың алғашқы орны, ал шөгінді жыныстар, мұхит сулары мен тірі организмдер екінші орны болып табылады.

Табиғи көздерге және де тұзды сулар мен тұздықтар, космостық және метеоритті шаң, вулкан газдары, орман өрттері, теңіз суының дисперсиясы, кейбір процесстер және т. б. жатады.

Атмосфераға өрттер нәтижесінде түсетін ауыр металдар мөлшері жоғары болады. Берілген мәліметтер бойынша жыл сайын атмосфераға темір

-35 т, мырыш - 250 000 т, мыс - 35 000 т, қорғасын - 6700 т түседі.

Қазіргі кезде зерттеушілер ауыр металдардың қоршаған ортаға

биологиялық процесстер арқылы түсуіне көп көңіл бөлуде.

Биологиялық көзі ретінде өсімдік транспирациясын, өсімдік тозаңы мен спорасының атмосфераға түсуін қарастыруға болады.

Ғалымдардың есептеуі бойынша құрлықта жоғарғы сатыдағы өсімдіктерден атмосфераға 300* 10 ³ т/жыл мырыш бөлінеді. Тозаңмен атмосфераға 80* 10 ⁶ минералды заттар түседі.

Ауыр металдар ағаштардың жасыл органдары аркылы жеңіл ұшатын терпенді комплекс болып түседі: изопрен пинен және т. б. 1975ж В. Бодар жапырақтың 1см нан 1*10мкг/сағ, ал жылына 1см жапырақтар 9кг мырыш және 5кг қорғасын бөлінетіндігін дәлелдеген.

Ауыр металдардың қоршаған ортаға түсуінің биологиялық көзінің тағы бір түрі-микробиологилық метилдену. Бактериялардағы ауыр металдардың химиялық қосындысының трансформациясы табиғи экосистемада жүре береді. Бактериялар судағы және топырақтағы ауыр металдардың қозғалмалы формасының концентрациясының төмендеуі арқасында нашар еритін қосынды түзіп, табиғи ортадағы детоксикацияға үлес қосады, ал екінші жағынан ерімейтін қосындыдан еритін күйге және жеңіл ұшатын қосындыға айналдырып, қоршаған ортаны сумен топырақты екінші ретті ластайды.

1969 жылы алғаш рет микроорганизмдердің әсерінен металдардың жеңіл ұшқыш қосынды түзетіндігі дәленденді. Мысалы, метилдеуші бактерия сынаптың бейорганикалық қосындысынан диметил сынап түзеді. Кейінен қорғасын мышьяк, селен, сурьма, кадмий, қалайы және теллурдың бактериалды метилденуі анықталады.

Микробтар қатысуымен қалайының (IV) қосындысы метилденіп, диметил және триметил хлорид түзуі мүмкін.

Метанда сынап 2 кезеңде метилденуі мүмкін.

Hg→CH3Hg+→(CH3) 2Hg

Атмосфераға биологиялық жолмен түскен ауыр металл мөлшері антропогендік әсерге де байланысты. Себебі, өсімдіктер қолданатын су мен топырақ антропоғендік әрекет салдарынан көп мөлшерде ластану да, ал сол суды пайдаланған өсімдік әрине транспирация арқылы ауыр металдарды ауаға бөледі.

Техногенді көздері: экосистемаға ауыр металдар әр түрлі техногенді көздерден түседі. Олардың негіздерінің бірі түсті және қара металлургия, көмір және мұнай жағатын электростанция, автокөліктер, малшаруашылығының қалдық заттары, ағын сулардың тұнбалары, минералды және органикалық тыңайтқыштар, тау-кен және химия өнеркәсіптері т. б.

Техногенді көздерден қоршаған ортаға ауыр металдар әртүрлі химиялық қосынды ретінде түседі. Бейорганикалық қосындылардан көбінесе карбонаттар және оксикарбонаттар, оксидтер, сульфаттар мен сульфидтер кездеседі. Шаң қалдықтарында металдардың бір бөлігі (қорғасын, кадмий, сынап, т. б. ) органикалық қосынды түрінде кездеседі. Мүндай қосындылар көбіне ағын су мен ағынсу шөгінділерінде болады.

Түсті және қара металлургия өнеркәсібі: өнеркәсіптердің берген мәліметтері бойынша жердің беткі қабатына мыс - 154 650т, мырыш - 121 500т, қорғасын - 89 000т, никель - 12 000т, кобальт - 7658т, молибден - 1500т, сынаптың - 30, 5 тоннасы түседі.

Газдын шаң бөлетін түсті металлургия өнеркәсібінің қалдығында элементтің фазалық қүрамы бір типті: көп бөлігі оксидтерден тұрады. Сульфиттер мен суда еритін ауыр металдар фракция мөлшері салыстырмалы түрде онша көп емес.

Қорғасын заводының тазалау фильтірінен алынған шаңдағы ауыр металл қосындысының фазалық құрамы. (В. С. Горбатов, 1988)

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.