Халықаралық құқық және мемлекеттердің заңдарын унификациялау мен гармонизациялау проблемалары
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1. Ішкі және халықаралық құқықтағы унификациялау
1.1 Құқықты унификациялаудың түсінігі
1.1.1 Құқықты унификциялаудың қажеттілігі, унификацияланған нормалардың түрлері және маңызы
1.1.2 Материалды және процессуалды нормалардың унификациясы
1.2 Унификацияланған нормалардың құқықтық табиғаты және ұсынбалы сипаттағы унификацияланған нормалар
1.2.1 Унификацияланған нормалардың құқықтық табиғаты
1.2.2 Ұсынбалы сипаттағы унификацияланған нормалар
1.3 Халықаралық жеке құқықты унификациялау: Халықаралық шарт және халықаралық ұйымдар
1.3.1 Халықаралық шарт ТМД елдерінің халықаралық жеке құқығын унификациялаудың құралы
1.3.2 Халықаралық ұйымдар және халықаралық жеке құқықты унификациялау
2. Ішкі және халықаралық құқықтағы гармонизациялау
2.1 Құқықтық гармонизация түсінігі
2.1.1 Құқықтық гармонизацияның ұқсас ұғымдар арасындағы орны
2.1.2 Құқықтық гармонизация мен унификацияның арақатынасы
2.2 Құқықтық гармонизацияны жүзеге асыру
2.2.1 Құқықтық гармонизацияны жүзеге асыратын құралдар
2.2.2 Еуропалық құқықтағы гармонизация түсінігі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
1. Ішкі және халықаралық құқықтағы унификациялау
1.1 Құқықты унификациялаудың түсінігі
1.1.1 Құқықты унификциялаудың қажеттілігі, унификацияланған нормалардың түрлері және маңызы
1.1.2 Материалды және процессуалды нормалардың унификациясы
1.2 Унификацияланған нормалардың құқықтық табиғаты және ұсынбалы сипаттағы унификацияланған нормалар
1.2.1 Унификацияланған нормалардың құқықтық табиғаты
1.2.2 Ұсынбалы сипаттағы унификацияланған нормалар
1.3 Халықаралық жеке құқықты унификациялау: Халықаралық шарт және халықаралық ұйымдар
1.3.1 Халықаралық шарт ТМД елдерінің халықаралық жеке құқығын унификациялаудың құралы
1.3.2 Халықаралық ұйымдар және халықаралық жеке құқықты унификациялау
2. Ішкі және халықаралық құқықтағы гармонизациялау
2.1 Құқықтық гармонизация түсінігі
2.1.1 Құқықтық гармонизацияның ұқсас ұғымдар арасындағы орны
2.1.2 Құқықтық гармонизация мен унификацияның арақатынасы
2.2 Құқықтық гармонизацияны жүзеге асыру
2.2.1 Құқықтық гармонизацияны жүзеге асыратын құралдар
2.2.2 Еуропалық құқықтағы гармонизация түсінігі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Халықаралық қатынастар факультетінің
магистратурасы
Халықаралық құқық кафедрасы
Магистрлік диссертация
Халықаралық құқық
және мемлекеттердің заңдарын
унификациялау мен гармонизациялау
проблемалары
Орындаған: ___________________________________ _ А.Адырбаева
Ғылыми жетекшісі,
профессор: _______________________________ С.Н.Сабикенов
доцент:
С.Ж.Айдарбаев
Қорғауға жіберілді:
Халықаралық құқық кафедрасының
меңгерушісі,
заң ғылымдарының кандидаты,
доцент _____________________________ М.С.Досымбекова
Алматы
2005
РЕФЕРАТ
Магистрлік диссертация 51 беттен тұрады. Оны дайындау барысында 28
ғылыми әдебиет, нормативтік құқықтық және халықаралық-құқықтық актілер,
сондай-ақ басқа да деректер пайдаланылды.
Магистрлік диссертацияда қолданылған негізгі сөздер:
унификация, гармонизация, унификациялау, халықаралық құқық, халықаралық
жеке құқық, халықаралық шарт, халықаралық ұйым, құқықтық норма, материалдық
норма, процесуалдық норма, унификацияланған норма.
Зерттеу объектісі: унификация мен гармонизация процесі кезінде
қалыптасатын қоғамдық қарым-қатынастар.
Жұмыстың мақсаты: мемлекеттердің заңдарын унификациялау және
гармонизациялау проблемасын түсіндіріп, оны талдау.
Зерттеудің әдістері: логикалық әдіс, құрылымдық, жүйелік және
салыстырмалы талдау, байқау.
Алынған нәтижелер: 1) құқық ғылымындағы әртүрлі көзқарастарды талдау
арқылы автордың ойы бойынша ең тиімдісі таңдалып көрсетілді; 2) унификация
мен гармонизацияның арақатынасы мәселесінің негізгі белгілері талдауға
алынды және олардың ішінен ең тиімділері көрсетілді; 3) унификация мен
гармонизация процесіндегі халықаралық құқықтың ролі көрсетілді; 4)
мемлекетаралық интеграция үшін унификация мен гармонизацияның тиімді және
тиімсіз жерлері талдауға алынды.
Алынған нәтижелердің жаңалығы: Қазақстанның құқық ғылымында кейбір
нәтижелер алғашқы рет түйінделіп отыр деп ойлаймыз.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .5
1. Ішкі және халықаралық құқықтағы унификациялау
... ... ... ... ... ... ..11
1.1 Құқықты унификациялаудың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.1.1 Құқықты унификциялаудың қажеттілігі, унификацияланған
нормалардың түрлері және маңызы ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.1.2 Материалды және процессуалды нормалардың
унификациясы 14
1.2 Унификацияланған нормалардың құқықтық табиғаты және
ұсынбалы сипаттағы унификацияланған нормалар ... ... ... ...19
1.2.1 Унификацияланған нормалардың құқықтық табиғаты ... 19
1.2.2 Ұсынбалы сипаттағы унификацияланған нормалар ... ... .21
1.3 Халықаралық жеке құқықты унификациялау: Халықаралық шарт
және халықаралық ұйымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
1.3.1 Халықаралық шарт ТМД елдерінің халықаралық жеке
құқығын унификациялаудың құралы ... ... ... ... ... ... .23
1.3.2 Халықаралық ұйымдар және халықаралық жеке құқықты
унификациялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2. Ішкі және халықаралық құқықтағы гармонизациялау
2.1 Құқықтық гармонизация түсінігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.1.1 Құқықтық гармонизацияның ұқсас ұғымдар
арасындағы орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.1.2 Құқықтық гармонизация мен унификацияның
арақатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .34
2.2 Құқықтық гармонизацияны жүзеге
асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ...40
2.2.1 Құқықтық гармонизацияны жүзеге асыратын
құралдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..40
2.2.2 Еуропалық құқықтағы гармонизация түсінігі ... ... ... ... 42
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі.
Құқықтық әдебиеттерде ішкі құқықтың дамуы әрқашанда көпті болсын, азды
болсын халықаралық сипаттағы, яғни интернационалды процес екені
көрсетіледі, өйткені өзінің құқықтық жүйесін қалыптастыра отырып
мемлекеттер бір-бірімен тәжірибе алмасады. Осындай тәжірибе алмасу кезінде
құқықтық жүйелердің өзара ықпалдастығы жүйенің барлық элементтеріне
таратылады – құқықтық санадан бастап құқықты қолдануға дейін және бұл
процес жаһандану жағдайында айрықша көлемді сипатқа ие болады 1, 35 бет.
Белгілі кеңестік заңгер-ғалым А.А.Рубанов айтқандай ұлттық құқықтық
жүйелердің халықаралық өзара әрекеттесуі – жаһандық құқықтық құбылыс 2,
11 бет.
Құқықтың халықаралық сипатқа ие болуы (интернациялануы) – тарихи жағдай.
Өзбекістанның ғалымы А.Х.Саидовтың айтуынша қазіргі унификациялық
қозғалыстың түп-тамырын шетелдіктермен және провинциялардың тұрғындарымен
римдік азаматтардың қарым-қатынастарына қолдануға келетін римдік jus
gentium бірыңғай құқықты жасау талпынысынан байқауға болады. XVI-XVIII
ғасырлардағы табиғи құқық үшін қозғалыстың да универсалистік бағыты
болды... XIX ғасырдың екінші жартысында алғашқы унификаторлық бастамалар
жүзеге асты. Олардың негізінде практикалық қажеттіліктер, сауда мен
халықаралық қарым-қатынастарды дамыту қажеттіліктері жатқан еді 3, 107
бет.
Ресейлік ғалым, профессор И.И.Лукашук құқықтың халықаралық сипатқа ие
болуының басты ерекшеліктерін былайшы көрсетеді: Бірде бір құқықтық жүйе
таза ұлттық құбылыс емес деп тура айтуға болады. Бірде бір мемлекет басқа
елдердің тәжірибесін ескерместен өзінің құқықтық жүйесін құрған емес,
өйткені қоғамдық қатынастар, демек олардың құқықтық реттелуі де неғұрлым
күрделенген сайын, ұлттық құқықтық жүйенің міндеттері неғұрлып кеңейген
сайын, шетелдің тәжірибені ескеру маңыздылығы соғұрлым жоғарлай береді 1,
36 бет.
Сонымен қатар, бір-бірінен құқықтық нормаларды, құқықтың институттарын,
салаларын қолданысқа ала отырып, мемлекеттер бөтен құқықтық жүйені
қолданысқа алмайды, өйткені мұндай жүйеге нормалармен қатар олардың әрекет
ету механизмі де кіреді, ал нормалар болса басқа құқықтық жүйеге
енгізілгеннен кейін ұлттық сипатқа ие болады, - дейді И.И.Лукашук 1,
с.38.
Демек, өз еркімен болса да, мәжбүрлеу түрінде болса да (басып алу не
отарландыру арқылы) шетелдік тәжірибені қолданысқа алу құқықтық жүйелердің
жақындасуының алғашқа нысаны болғаны анық.
Унификация және гармонизация проблемасы халықаралық жеке құқықта ерекше
орын алады. Ол түсінікті де, өйткені халықаралық сауда қарым-қатынастарына
түсетін субъектілер үшін әртүрлі елдердің осы қатынастарды реттейтін
заңнамаларының бірдей не ұқсас, тіпті болмаса бірі біріне қайшы келмеуі аса
маңызды.
Халықаралық және құқықтағы реттеу пәнінің ерекшеліктері (азаматтық-
құқықтық қатынаста шетелдік элементтің болуы) азаматтық заңнаманың
коллизияларын тойтару проблемасын тудырады. Коллизия дегеніміз – екі немесе
одан да көп мемлекеттердің азаматтық құқықтарында бір мән-жайға берілген
алуан түрлі құқықтық бағам.
Аталған мәселе халықаралық жеке құқықтың құқықтық жүйе ретіндегі
айрықша, еркшелік белгісі болып табылады. Басқа құқық салалары
жағдайларының басым көпшілігінде құрылымдық элементтері ұлттық заңнама
шегінде орын алған, демек, қандайда бір сыртқы реттелуге тиісті емес
қоғамдық қатынастарды реттейді.
Халықаралық жеке құқық – басқа мәселе. Мұнда әдеттегідей, екі немесе
одан да көп мемлекеттердің субъектілерінің мүдделері қақтығысады және
осыған ұқсас құқықтық фактілер бірдей емес құқықтық салдарға әкеліп
соқтырады. Сондықтан, коллизияларды тойтару мәселесін халықаралық жеке
құқықтық теориясы мен тәжірибесіндегі басты мәселе деп есептеу қажет.
Халықаралық экономикалық байланыстардың кеңеюі, әлемдік нарықтың
қалыптасуы, шаруашылық субъектілерінің экономикалық интеграциясы үрдісі -
түрлі елдердің азаматтық заңнамаларында коллизиялардың болуы әлемдік
дамудың айтарлықтай тежегіші болатындай жағдайға тірейді. Біртұтас құқықтық
кеңістіктің болмауы – түрлі салалардағы өзара пайдалы халықаралық
әріптестікке теріс ықпалын тигізеді, мемлекеттердің құқық қолдану
тәжірибесінде қиындықтар туғызады, құқықтық шиеленістерге әкеліп соқтырады.
Сондықтан, халықаралық жеке құқықтың қазіргі дамуының объективті бағыты
болып, қайсыбір ұлттық құқықты таңдау қиындықтарын жоятын унификацияланған
нормалардың пайда болуы болып табылады.
Қазақстан Республикасы құқықтық саясатының тұжырымдамасында алдымыздағы
онжылдықта Қазақстанның халықаралық шарттық құқықтық саясаты елімізді
интеграциялық процестерге тарту, халықаралық ұйымдармен ынтымақтастығының
тиімділігін арттыру қажеттілігіне сүйену керек делінген. Сол сияқты
Қазақстанның заңнамасын халықаралық міндеттемелер мен стандарттарға сәйкес
келтіру жұмысын жалғастыру қажет, интеграциялық процестердің құқықтық
қамтамасыз етілуін жетілдіру керек, - деген міндеттер де қойылған 4.
Магистрлік диссертацияның мақсаты мемлекеттердің заңдарын унификациялау
және гармонизациялау проблемасын түсіндіріп, оны талдау болып табылады.
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттер белгіленді:
- унификациялаудың түсінігін, мәні мен мазмұнын ашып көрсету;
- материалды және процессуалды нормалардың унификациясының ерекшеліктер
белгілеу;
- унификацияланған нормалардың құқықтық табиғаты мен ұсынбалы сипаттағы
унификацияланған нормалардың ерекшеліктерін айқындау;
- халықаралық құқықтағы унификациялауды талдап, оны жүзеге асыратын
механизмдеріне көңіл бөлу;
- құқықтық гармонизация түсінігін беру;
- құқықтық гармонизацияның ұқсас ұғымдар арасындағы орнын анықтау;
- құқықтық гармонизация мен унификацияның арақатынасын белгілеу;
- құқықтық гармонизацияны жүзеге асыру механизмдерін айқындау және ашып
көрсету;
- құқықтық гармонизацияны жүзеге асыратын құралдарға, оның ішінде
Еуропалық құқықтағы гармонизация түсінігіне ерекше мән бөлу;
- ішкі және халықаралық құқықтағы унификациялау және гармонизациялау
институтының артықшылықтары мен кемшіліктерін айқындау және оларды жою
жолдарын іздестіру.
Тақырыптың зерттелу деңгейі.
Зерттеу барысында көптеген шетелдік және қазақстандық ғалымдардың
еңбектері мен жарияланымдары басшылыққа алынды. Осы ғалымдар арасынан
ерекше атайтындар: Г.К. Дмитриева, А.С.Довгерт, О.Н.Садиков, В.П.Звеков,
Г.К.Матвеев, А.С. Скаридов, Ю.Базедов, Ю.А.Тихомиров, М.А.Сәрсембаев,
С.Ж.Айдарбаев.
Магистрлік диссертацияның зерттеу объектісі мен пәні.
Магистрлік диссертацияның объектісі болып унификация мен гармонизация
процесі кезінде қалыптасатын қоғамдық қарым-қатынастар табылады.
Магистрлік диссертацияның зерттеу пәні болып мемлекеттердің заңдарын
(заңнамасын) унификациялау және гармонизациялау проблемалары, сондай-ақ осы
проблемаларды шешу барысындағы халықаралық құқықтың ролі табылады.
Зерттеу барысында қолданылған әдістер.
Аталмыш авторлардың еңбектеріне негізделіп, жұмыстың жазылуы барысында
логикалық құрылымдық, салыстырмалы талдау, байқау сияқты әдістер
қолданылды.
Магистрлік диссертацияның теориялық және практикалық маңыздылығы оның
нәтижелерін кейінгі ғылыми зерттеулер жүргізген кезде, сондай-ақ оқу
процесінде пайдалану мүмкіндігінен көрініс табады.
Қорғауға шығарылатын ережелер.
Қорғауға келесі ережелер шығарылады:
1. Құқық ғылымында унификация мен гармонизацияға қатысты ортақ тәсілдер
қабылданбаған және бұл мәселе бойынша ғалымдардың көзқарастары өте
шашыранды. Солардың барлығын түйіндей келе, гармонизация мен унификацияны
құқықтық жүйелерді жақындастырады және олар, өз кезегінде, құқықты
интернационализацияланудың құралдары болып табылады, - деген қорытынды
жасадық.
2. Қейбір құқық әдебиеттерінде қалыптасқан унификация кезінде тұтас
құқықтық жүйелер өзара әрекетке түссе, гармонизация кезінде – жекелеген
құқықтық ережелер ғана қарым-қатынасқа түседі, - деген ойды дұрыс деп
есептейміз.
3. Сол сияқты құқықты унификациялау (гармонизациялау) кезінде ұлттық
құқықтық жүйелер арақатынасқа түсетін болса, заңнаманы унификациялау
(гармонизациялау) кезінде – жекелеген құқықтық нормалар, институттар және
салалар қарым-қатынасқа түседі, - деген ойға да ортақ екенімізді
білдіргіміз келеді. Біздің ойымызша гармонизация мен унификацияның
арақатынасын осылайша түсінген дұрыс болып көрінеді.
4. Унификация мен гармонизацияны жүзеге асыратын механизм ретінде
халықаралық құқық қолданылады. Дәлірек айтсақ, унификация мен гармонизация
халықаралық шарт пен халықаралық ұйымдардың және органдардың шешімдері
арқылы іске асырылады. Демек, халықаралық актілердің осы түрлері унификация
мен гармонизацияның құқықтық құралдары болып табылады.
5. Еуропалық интеграция тәжірибесін зерттеу барысында түсінгеніміз – ол
жерде басында унификация механизмі көбірек қолданылса, 80-ші жылдардан
кейін гармонизация механизмі басымдыққа ие болды және соңғысы өзінің
тиімділігін дәлелдеді. Демек, ТМД аймағында да унификациядан көрі
гармонизация механизміне көбірек көңіл бөлінгені дұрыс деп есептейміз.
Қорғалатын ережелердің ғылыми маңыздылығына келсек олар Қазақстанның
құқық ғылымын одан ары дамытуға өзінің сәл болса да үлесін қосады деп
сенеміз, өйткені ғылымның осы бағытында жүргізілетін келесі зерттеушілер
осы магистрлік диссертацияның кемшіліктері мен жетістіктерін ескереді деп
ойлаймыз.
Автордың түйіндеген нәтижелері ғылыми әдебиеттерге сүйенгендіктен шынайы
және дәлелденген болып көрінеді.
1. Ішкі және халықаралық құқықтағы
унификациялау
1.1 Құқықты унификациялаудың түсінігі
1.1.1 Құқықты унификациялаудың қажеттілігі,
унификацияланған нормалардың түрлері және маңызы
Коллизиялық норма сілтеме жасайтын құқықтық мемлекет иесінің
құқықтық жазбалары қолданылатын шетелдік элементі бар қатынастарды реттеу –
халықаралық жеке құқық үшін бастапқы және дәстүрлі болып табылады. Алайда,
бұл құқықтық әдісті пайдалану бірқатар қиыншылықтар және жағымсыз салдармен
байланысты.
Біріншіден, жекелеген құқықтық жүйелердің коллизиялық нормаларында
ерекшеліктер бар және бір ғана мәселелер бойынша олар әр түрлі
мемлекеттердің құқықтарына сілтеме жасауы мүмкін. Мысалы, сыртқы саудалық
сатып алу-сату шарттарының жағдайлары – бір елдерде шартты бекіту жері
заңдарына, ал басқаларында – шарттың орындалуы жері заңына бағынады.
Екіншіден, қолданылуға жататын жекелеген мемлекеттердің құқығы бір ғана
құқықтық институт үшін мазмұны бойынша әр түрлі нормаларды қамтуы мүмкін
және оның өзіндік ерекшеліктері болады немесе егер, әңгіме сыртқы
экономикалық байланыстың тәжірибесінен туындаған және ішкі құқық
нормаларында көрініс таппаған институттар турасында болса, мүлдем қамтымауы
мүмкін.
Осының нәтижесінде, шетелдік элементі бар азаматтық – құқықтық
қатынастардың қатысушыларының құқықтары мен міндеттерінде құқықтық
анықсыздық туындайды және түпкілікті шешім тараптардың бірі үшін жағымсыз
болуы мүмкін. Мысалы, сатып алушы өзінің елінде қолданылатын талаптың
ескіру мерзімдерін басшылыққа алады, ал ол бекіткен сыртқы саудалық сатып
алу-сату шарты бойынша, ескіру мерзімдері неғұрлым қысқа – сатушы елінің
немесе үшінші бір елдің құқығы қолданылуға тиіс болады; сондықтан, сатып
алушының құқықтары қорғалмай қалады.
Тізбектелген және бірқатар басқа да проблемалар шетелдік элементі бар
азаматтық-құқықтық қатынастарды құқықтық реттеуде айтарлықтай, тіпті
тойтарылмайтын қиындықтарды тудырады 5, 16 бет.
Осыған орай, XIX ғасырдың аяғынан бастап, унификация үрдісі, яғни
біркелкі (унификацияланған) коллизиялық нормалар қалыптастыру үрдісі
басталды. Унификациялау мемлекеттер арасында бекітілетін халықаралық
шарттар нысанында жүзеге асырылады. Осындай шарттардың қатысушылары болып
табылатын мемлекеттер, осы шартта бекітілген біркелкі коллизиялық
нормаларды қолдану міндетін мойындарына алады. Унификацияланған нормаларды
пайдалану жоғарыда келтірілген кемшіліктерді ішінара жояды: коллизиялардың
коллизиясы аяқты жағымсыз құбылыстарды жоюға, ақсақ қатынастардың пайда
болу мүмкіндігін төмендетуге, ұлттық коллизиялық құқықтағы бос орындарды
толтыруға септігін тигізеді.
Дегенмен, унификацияны реттеудің неғұрлым жетілген нысаны болуына
қарамастан, ол кең тарала қоймады. XIX ғасырдың аяғында басталған
унификациялау үрдісі 1902 және 1905 ж.ж., отбасы – некелік қатынастар
аясындағы бірқатар мәселелер бойынша коллизияларды шешу ережелерін
бекітетін бес конвенцияның қабылдануымен аяқталды. Бірақ, бұлар да кеңінен
таралмады: оларға Еуропалық елдердің кейбіреулері ғана қатысты (Ресей
оларды жасауға белсенді араласса да, қосылмады) және біртіндеп, қатысушы
мемлекеттер саны азая түсті. Коллизиялық құқықты унификациялауға
бағытталған басқа келісімдердің ішінен халықаралық сатып алу – сатуға
қолданылатын құқық туралы Конвенциясы (1986ж) атап өтуге болады (Бұл
конвенция 1955ж. осы тектес конвенцияны ауыстырды).
Коллизиялық құқықты унификациялаудың сәтті үлгісі ретінде Латын
Америкасы елдерінің жасаған аймақтық унификациясы болып табылады. 1928 жылы
VI панамерикандық конференцияда құраушысы белгілі Кубалық заңгердің атымен
аталған Бустаманте Кодексі қабылданды. Мәні бойынша бұл – коллизиялық
құқықтың бірден-бір толық унификациясы болып табылады (437 баптан тұрады).
Алайда, тіпті өзінің аймағында бұл шарт жалпыға бірдей қолданылмады: оны
Орталық және Оңтүстік Американың 15 мемлекеті ғана ратификациялады (АҚШ –
ры оған қосылмады) 6, 59 бет. Бустаманте Кодексі барлық континенттердегі
коллизиялық құқықтың дамуына айтарлықтай ықпалын тигізді. Коллизиялық
нормалардың унификациясы екі жақты негізде, әдетте, құқықтық көмек беру
туралы шарттар бекіту нысанында анағұрлым кеңірек жүзеге асады.
Сонымен, унификациялау деп, - қолданылуы, унификацияланған нормаларды
унификацияланған деп мойындайтын барлық субъектілер үшін міндетті болып
табылатын құқықтық біртұтас (ортақ) нормаларын қалыптастыру үрдісін
атауымыз қажет.
Халықаралық жеке құқықта унификацияланған нормалар пәніне байланысты екі
үлкен топқа: унификацияланған материалды нормаларға және унификацияланған
процессуалды нормаларға бөлінуі тиіс.
Біріншілері шетелдік элементі бар азаматтық, отбасылық және еңбектік
қатынастардың қатысушыларының құқықтары мен міндеттерін біркелкі қылып
анықтайды.
Екіншілері шетелдік элементі бар азаматтық – құқықтық дауларды сот
органдарында және сыртқысаудалық аралық сот органдарында талқылау үшін
ортақ ережелерді бекітеді 7, 39 бет.
Өзінің міндеттері бойынша унификациялау - әмбебеп, яғни әлемнің барлық
елдеріне арналған болуы мүмкін немесе анағұрлым тар, аймақтық сипатқа ие
болады, яғни елдердің белгілі бір тобының, мысалы Еуропа, Латын Америкасы
және т.б. азаматтарының және заңды тұлғаларының арақатынастарын меңзейді.
Халықаралық жеке құқық саласындағы унификацияға қол жеткізудің негізгі
құқықтық нысаны болып – халықаралық экономикалық және мәдени байланыстарды
орнату кезінде пайдаланылатын институттар туралы унификацияланған
нормаларды қамтитын, халықаралық шарттарды бекіту болып табылады. Бірақ,
олардың қатысушыларының саны біртіндеп өсіп келеді.
Унификациялаудың басқа да құқықтық нысаны болуы мүмкін: ол, бірқатар
мемлекеттердің үлгілі заңдарды немесе халықаралық шарттар бекіту
тәртібімен жасалған басқа да ұсыныстарды қабылдауы.
Халықаралық жеке құқықтың нормаларын унификациялау халықаралық
қатынастың жекелеген аяларында кеңінен мойындалған және таралған
халықаралық ғұрыптарды қолдану арқылы да жүзеге асырылуы мүмкін. Ақырында
біртұтас құқықтық режимді қалыптастыруға халықаралық ұйымдармен, ұлттық
сауда палаталарымен, өнеркәсіптік және саудалық ассоциациялармен
ұсынылатын, өзін-өзі ақтаған сыртқысаудалық тәжірибені айқындайтын үлгілі
шарттар және жалпы жағдайлар септігін тигізеді.
1.1.2 Материалды және процессуалды нормалардың
унификациясы
Материалды нормалардың унификациясы. Бүгінгі күнде сатып алу – сату
шарттары, тасымалдау, авторлық құқық сияқты сыртқы экономикалық байланыс
саласындағы негізгі институттар жөніндегі унификацияланған материалды
нормаларды қамтитын халықаралық шарттар баршылық. Мұндай халықаралық
шарттардың басым көпшілігі кеңінен танылды, ал кейбіреулері әмбебап болды.
Халықаралық жеке құқықтың нормаларын унификациялау саласындағы белсенді
жұмысты БҰҰ – ның халықаралық сауда құқығы жөніндегі Комиссиясы (ЮНСИТРАЛ)
жүргізуде. БҰҰ қарамағында материалды-құқықтық унификациялау мәселелерімен
ЮНКТАД, сонымен қатар, аймақтық органдар, атап айтқанда көлік мәселесіне
ерекше көңіл бөлетін Еуропалық экономикалық комиссия айналысады.
Халықаралық жеке құқықтың нормаларын унификациялау көптеген
мамандандырылған халықаралық ұйымдардың міндетіне кіреді: көлік саласында –
азаматтық авиацияның Халықаралық ұйымы (ИКАО), Берндегі орталық бюро
(теміржолмен тасымалдау), Халықаралық теңіз ұйымы және Халықаралық теңіз
комитеті; ойлап табу және авторлық құқық саласында – интеллектуалды
меншіктің Бүкіләлемдік ұйымы 8, 42 бет.
Унификациялау мәселелері бойынша бірқатар халықаралық шарттардың
жобалары Римде – 50-ге жуық елді біріктірген халықаралық мемлекетаралық
ұйым – жеке құқықты унификациялау жөніндегі Халықаралық институтпен
(УНИДРУА) дайындалған.
Унификацияланған нормаларды қамтитын Халықаралық шарттар – халықаралық
қабылданатын Дипломатиялық конференцияларда аяқталатын көпжылдық дайындық
жұмыстарының нәтижесі болып табылады. Мұндай халықаралық шарттарды дайындау
әдетте, негізгі құқықтық жүйелердің ұлттық құқықтарының нормаларын
салыстырмалы шолу және қажетті негіздемелерді жасаудан басталады.
Халықаралық шарттардың көптеген унификацияланған нормалары – елдердің
жекелеген топтарының мүдделерінің ымырасы және тепе-теңдікті сақтаудың
нәтижесі. Халықаралық жеке құқықтың кейбір салаларындағы, мәселен,
отбасылық және мұрагерлік құқықтардағы ұлттық құқықтың жүйелердегі
өзгешеліктердің айтарлықтай болуы осы мәселелер бойынша унификацияланған
материалды нормалардың шеңберін кеңейтуге әзірше, мүмкіндік бермей отыр.
Реттеудің материалды - құқықтық тәсілі жүзеге асырылатын негізгі әдісі –
унификацияланған материалды азаматтық – құқықтық нормалар. Бұлар
коллизиялық проблеманы, құқық коллизиясының туындау себептерін жоятын, әр
түрлі мемлекеттердің азаматтық құқықтарының нормаларын сәйкестендіру немесе
сол мемлекеттерге ортақ, бірдей азаматтық - құқықтық нормалар жасау жолымен
айналып өтеді, - дейді Г.К.Дмитриева 8, 25 бет. Коллизиялық нормаларға
қарағанда материалды - құқықтық нормалар шетелдік элементпен
күрделендірілген азаматтық – құқықтық қатынастардың қатысушыларының жүріс -
тұрыс ережелерін тікелей бекітеді. Сондықтан мұндай нормалар көп
жағдайларда тікелей деп аталады – олар қарастырылып отырған қатынастарды
коллизиялық сатыны айналып отырып, тікелей реттейді.
Материалдық азаматтық құқықты унификациялау халықаралық – құқықтық
нысандарда жүзеге асырылатындықтан (көбінесе халықаралық шарттар
нысанында), унификацияланған материалды азаматтық – құқықтық нормалар мәні
бойынша шарттық болады.
Унификацияланған материалды азаматтық –құқықтық нормалардың халықаралық
жеке құқыққа жату – жатпауы даулы мәселе болып табылады. Бір авторлар
мұндай нормалар халықаралық жеке құқықтық нормативтік құрамына кірмейді деп
есептесе (мысалы, Г.К.Матвеев), енді біреулері (олар басымырақ –
М.М.Богуславский, В.П.Звеков, М.Н. Кузнецов, С.Н.Лебедев, А.Л.Маковский
және т.б.) керісінше, олар халықаралық жеке құқықтың бір бөлігін, тіпті
үстем бөлігін құрайды деп есептейді 9, 45 бет.
Процессуалды нормалардың унификациясы. Қарастырылған ұстанымдардың
тұрғысынан халықаралық азаматтық процесс (іс жүргізу) деп аталатын
процестің нормаларының орны жөніндегі мәселені шешу қажет. Азаматтық
процесс – бұл, соттардың және құқыққолданушы басқа да органдардың азаматтық
істерді шешу жөніндегі заңмен реттелген қызметі екені бәрімізге мәлім.
Халықаралық азаматтық процесс болса, бұл – сот және басқа да құқыққолданушы
органдардың шетелдік элементпен күрделендірілген азаматтық істерді шешу
жөніндегі заңмен реттелген қызметі. Халықаралық азаматтық процесс термині
халықаралық сот және аралық органдардың қызметін білдірмейді. Мұнда әңгіме
ұлттық құқыққолданушы органдардың, бірақ халықаралық сипаттағы қызметі
турасында болып отыр.
Азаматтық процесс саласындағы нормаларды унификациялау да шетелдік
элементі бар қатынастарды құқықтық реттеудің біркелкілігіне қол жеткізуге
бағытталған. Мұндай унификацияның міндеті – ұлттық процессуалдық құқықтың
нормалардағы түрліліктер (өзгешеліктер) мен олқылықтарды жою және осылайша,
соттың және сыртқысаудалық аралық органдардың қызметін жеңілдету, шетелдегі
азаматтар мен заңды тұлғалардың мүліктік құқықтарының қорғалуын күшейту
болып табылады.
Халықаралық – құқықтық унификация азаматтық процестің көптеген
мәселелері бойынша жүзеге асырылады, мәселен: ұлттық соттардың шетелдік
азаматтар мен заңды тұлғалардың қатысуымен болып жатқан дауларды шешу
жөніндегі құзіреттілігі, сот шығындарының орнын толтыру тәртібі, шетелдік
соттың тапсырмасын орындау кезінде соттардың арақатынасы (құжаттарды
тапсыру, іс жүргізу әрекеттерін орындау), сот шешімдерін шетелде орындау.
Унификацияланған процессуалды нормаларды қамтитын көп жақты халықаралық
шарттардың ішінен, халықаралық жеке құқық жөніндегі Гаагалық конференциялар
шеңберінде дайындалған конвенцияларды және ең алдымен 1954 жылғы азаматтық
процестің мәселелері жөніндегі Гаага конвенциясын атап өткеніміз жөн.
Шетелдік аралық шешімдерді атқару жөніндегі 1958 жылғы Нью – Йорк
конвенциясы да кеңінен танылды. Процессуалды нормаларды унификациялау
туралы көп жақты халықаралық шарттар - ӨЭК (Өзара Экономикалық Көмек) – тің
мүше - елдерімен, сонымен қатар – Жалпы нарықтың қатысушы –
мемлекеттерімен бекітілген.
Процессуалды нормаларды унификациялау үрдісі алайда, соттық талқылау
процедурасына таралмайды. Бұл мәселелерді шешуде ұлттық процессуалдық
құқықтардың нормаларында елеулі өзгешеліктер бар және осы салада
унификациялау қажеттілігі туындамайды.
Сыртқы саудалық төрелік саласында керісінше, бірегей төрелік (аралық)
процедураны қамтамасыз ету мүддесінде төрелік талқылаудың мазмұнына қатысты
унификацияланған нормаларды қамтитын бірқатар маңызды халықаралық шарттар
жасақталған. Сыртқы саудалық төрелік жөніндегі 1961 жылғы Еуропалық
конвенция сыртсаудалық төрелікті қалыптастырудың және оның дауларды қарау
тәртібі туралы бірқатар маңызды унификацияланған процессуалды нормаларды
бекітеді.
Ендігі кезекте жоғарыда айтылғандардың арқауы болған унификацияланған
нормалардың құқықтық табиғатына назар аударсақ.
1.2 Унификацияланған нормалардың құқықтық табиғаты және ұсынбалы сипаттағы
унификацияланған нормалар
1.2.1 Унификацияланған нормалардың құқықтық табиғаты
Халықаралық шарттардың унификацияланған нормалары қабылдану процедурасы
тұрғысынан алғанда халықаралық – құқықтық сипатқа ие, бұл –оларды дайындау,
оны қабылдаған мемлекеттер үшін халықаралық–құқықтық міндеттемелер
туғызатын халықаралық шарттың бір бөлігі ретінде оларды мақұлдау және қайта
қару тәртібі арқылы көрініс табады. Алайда, мазмұны бойынша мұндай нормалар
азаматтық – құқықтық болып табылады, өйткені олар шетелдік элементі бар
ұйымдар мен азаматтар арасындағы мүліктік қатынастарды (ішінара мүліктік
емес қатынастарды) реттейді, немесе егер халықаралық қатынас жағдайларында
туындайтын азаматтық процесс мәселелеріне қатысты болса, азаматтық
процессуалдық нормалар болады.
Тек шарт жасасқан мемлекеттер үшін міндеттемелер туғызатын халықаралық
шартта көрініс тапқан унификацияланған нормалар ішкі мемлекеттік ықпалға ие
болуы және мемлекеттермен қатар, қатысушы – елдердің ұйымдары мен
азаматтары үшін міндетті болуы үшін – унификацияланған нормаларды ұлттқ
құқықтың құрамына енгізу сияқты – ерекше құқықтық процедура қажет. Мұндай
процедура трансформация деп аталады.
Заңдық – техникалық белгілері бойынша унификацияланған нормалар ұлттық
тиісінше материалды және процессуалды құқықтың нормаларымен біртектес
болады және ұқсас құқықтық ұғымдар мен заңдық құрылымдарды пайдаланады.
Дегенмен, халықаралық – құқықтық унификациялау үрдісінде ұлттық құқыққа
мәлімсіз, сыртқы экономикалық байланыстардың ерекшеліктерін айқындайтын
жаңа нормалар және тіпті жаңа құқықтық институттар қалыптастырылуы мүмкін.
Унификацияланған нормалардың ерекшелігі сол, олар трансформациядан және
ішкі құқыққа енгізілгеннен кейін ондағы оқшаулықты және дербестікті сақтап
қалады: оларды, өздері әрекет ететін құқық жүйесінің құқықтық
тұжырымдамалары бойынша және сол тұжырымдамаларға жүгіне отырып түсіндіруге
және қолдануға болмайды, өйткені мұндай түсіндіру және қолдану жекелеген
елдерде унификацияланған нормаларды түрліше түсінуге әкеліп соқтырар еді.
Унификацияланған нормаларды қолдану – мұндай нормалардың шығу тегі мен
құқықтық реттеудегі бірегейлікті қалыптастыру міндетін ескере отырып жүзеге
асырылуы тиіс.
Құқықтық күші бойынша унификацияланған материалды нормалар ішкі құқықтың
нормалары сияқты, тиісті қатынастардың қатысушылары үшін міндетті болуы
мүмкін (императивті нормалар) немесе тараптардың унификацияланған
нормалардың жазбаларынан ауытқу туралы келісім жасасуға жол беруі мүмкін
(диспозитивті нормалар). Кейбір унификацияланған нормалардан тараптар
белгілі бір жағдайларда ғана, мысалы бекітіліп жатқан шарттың
айырықшалылығы кезінде бас тарта алады. Мұндай нормаларды салыстырмалы –
императивті деп атау қалыптасқан.
Унификацияланған нормалардың құқықтық күші халықаралық шартпен
анықталады және осындай нормалардың міндетіне байланысты болады. Көліктік
конвенцияларда көптеген нормалар, ең алдымен тасымалдаушының жауапкершілігі
туралы нормалар императивті болып табылады. Десек те, унификациялау
саласындағы кейбір халықаралық шарттар негізінен диспозитивті нормаларды
қамтиды, мысалы, БҰҰ-ның 1980 жылғы тауарларды халықаралық сатып алу - сату
шарттары туралы Конвенциясы.
Соттардың қызметіне қатысты унификацияланған процессуалды нормалар жалпы
ереже бойынша, биліктік бастауларға тән соттық қызметтің ерекшеліктерін
айқындайтын императивті сипатқа ие. Сыртқы саудалық төрелік туралы
унификацияланған нормалар турасында айтар болсақ, мұндай нормалардың басым
көпшілігі диспозитивті болып табылады, өйткені, сыртқы экономикалық
қатынастар аясындағы төрелік көп жағдайларда дауласушы тараптардың
келісіміне негізделеді және оларға төрелік талқылаудың шарттарын анықтау
мүмкіндігі беріледі.
Унификацияланған нормалардың болуы, осындай унификацияланған жазбаларды
бекітетін халықаралық шартты қабылдаған жекелеген елдерде олардың бірегей
түсінілуін және қолдануын қамтамасыз етпейді. Себебі, унификацияланған
нормаларды, елеулі өзгешеліктері болуы мүмкін ұлттық құқықтық
тұжырымдамалардың ықпалындағы тұлғалар қолданады. Унификацияланған
нормаларды біркелкі қолдану үшін оларды бірегей түсіндіру қамтамасыз етілуі
тиіс. Осы мақсаттарда көптеген халықаралық шарттар: унификацияланған
нормаларды түсіндіру және қолдану кезінде олардың халықаралық сипатын және
бірегейлікке қол жеткізу қажеттілігін ескеру керек деген формуланы
қарастырған.
1.2.2 Ұсынбалы сипаттағы унификацияланған нормалар
Мүдделі елдердің тиісті халықаралық шарттарды жасап шығару жолымен
унификацияланған материалды нормаларды дайындаумен қатар, соңғы жылдардағы
халықаралық тәжірибеде сыртқы саудалық мәмілелерді бекітуді жеңілдететін
ұсынбалы сипаттағы бірегей жағдайлар жасау кеңінен қолданылады. Мұндай
ұсынбалы нормаларды дайындаудың құқықтық процедурасы әр түрлі.
50-жылдардың басында 60-жылдардың ортасында БҰҰ-ның шеңберінде Еуропалық
Экономикалық Комиссиясының бір топ сарапшыларымен дайындалған сыртқы
саудалық сатып алу – сату шарттарының жалпы жағдайлары кеңінен танылды және
қолдауға ие болды. Осы жалпы жағдайлар сыртсаудалық тауарлардың негізгі
топтарына (машиналар және жабдықтар, тұтыну тауарлары, өнеркәсіптік
тауарлар) қатысты құрастырылған және тауарлардың осы тобының ерекшеліктерін
айқындайтын, оларды жеткізудің анағұрлым елеулі жағдайларын қамтиды.
Сыртқы саудалық мәмілелер үшін ұсынбалы ережелерді жасаудың басқа бір
нысаны болып, тиісінше ұлттық мекемелердің және ең бірінші кезекте сауда
палаталарының арасында келісімдер жасасу (бекіту) табылады. Мысал үшін,
КССРО-ның Сауда-өнеркәсіптік палатасы 1977 жылы Югославияның Шаруашылық
палатасымен, жеткізілімнің ұсынбалы жағдайлары топшыланған КСРО және
Югославия ұйымдары арасында тауарларды жеткізудің Жалпы жағдайлары туралы
келісім жасалған 7, 48 бет.
Үлгілі шарттар саудалық теңіздік жүзу саласында кеңінен таралған.
Халықаралық үкіметтік емес ұйымдар – Балтық және халықаралық теңіз
конференциясы (БИМКО) және кеме иелерінің Халықаралық ассоциациясы (ИНСА)
кемелерді фрактілеу жөніндегі шарттардың үлгілерін, агенттік келісімдердің
және теңізде жүзуде пайдаланылатын басқа да шарттардың көптеген үлгілерін
жасап шығарды.
Халықаралық шарттармен бекітілген және қолданылуы міндетті болып
табылатын унификацияланған нормаларға қарағанда жоғарыда аталған барлық
бірегей ережелер: біріншіден, ұсынбалы сипатқа ие және бекітілетін сыртқы
экономикалық мәмілелерде өзгертілуі мүмкін; екіншіден, әрекет ету аясы
шектелген, өйткені, олар ұлттық құқықтың императивті емес, тек диспозитивті
нормаларды ғана унификациялауға бағытталған. Императивті нормаларды
сыртсаудалық мәміле емес, халықаралық шарт қана өзгерте алады. Алдымызда –
кең унификацияны қамтамасыз ете алмайтын, бірақ оған қол жеткізуге септігін
тигізетін – құқықтық реттеудің неғұрлым қарапайым тәсілі. Ұсынбалы
сипаттағы унификацияланған (бірегей) нормалар халықаралық шартпен
қабылдануы мүмкін, бұл жағдайда олар міндетті күшке ие болады.
1.3 Халықаралық жеке құқықты унификациялау:
халықаралық шарт және халықаралық ұйымдар
1.3.1 Халықаралық шарт - ТМД елдерінің халықаралық жеке құқығын
унификациялау құралы
ТМД шегіндегі халықаралық қатынастардың негізгі құқықтық базасы болып -
Достастықтың мүше- мемлекетерінің арақатынастарының түрлі салалаларындағы
көпжақты және екі жақты келісімдері табылады. Кәсіпкердің бірегей
мәртебесін анықтау және кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін біртектес
құқықтық орта қалынтастыру мақсатында реттеудің халықаралық-шарттық
түсінігіне жүгіне ерекше көңіл бөлуды талап етеді.
Шаруашылық қызметті жүзеге асырумен байланысты дауларды шешу тәртібі
жөніндегі Келісім осы бағыттағы маңызды қадам болды. Келісім ТМД-ге
қатысушы мемлекеттерінің шаруашылық субъетілеріне өздерінің құқықтары мен
заңды мүдделерінің қорғау үшін тең мүмкіндіктер қамтамасыз ету қажетілігіне
негізделеді, осы мемлекетердің соттарының шаруашылық субъектілері
арасындағы шарттық және басқа да азаматық құқықтық қатынастарынан, олардың
мемлекетік және басқа да органдарымен қатынастарынан шығатын істер бойынша
соттардың күшіне енген шешімдерін мойындау және атқару мәселерін реттейді,
ТМД –ның бір мүше-мемлекетінің азаматтық заңнамасын ТМД-ның басқа мүше-
мемлекетінің аумағында қолданудың ережелерін анықтайды.
Құқықтарды өзара мойындау меншік қатынастарын реттеу жөніндегі 1992 ж.
Келісім, оған қатысушы Достастық мемлекеттерінің өзара қарсылықтарын
болдырмайтын құқықтық нормаларды қалыптастыруға бағытталған. Тараптардың,
олардың азаматтары мен заңды тұлғаларының меншігі, сол меншік орналасқан
аумақтың иесі болып табылатын тараппен қамтамасыз етілетін толық және
сөзсіз құқықтық қорғауды пайдаланады. Бұл меншік заң актілерімен көзделген
ерекше жағдайларды санамағанда, мәжбүрлі тартып алынуға жатпайды. Ол
мәжбүрлі түрде тартылып алынған жағдайда, мемлекет оның иесіне сол
меншіктің құнына сай компенсация төлейді.
ТМД-ның қатысушы мемлекеттерінің ұйымдары арасында тауар жеткізудің
жалпы жағдайлары туралы 1992 ж. Келісімінің негізгі мазмұнын, тауарлардың
жеткізілімін реттеу міндетін орындайтын органдардың міндетіне жататын
ережелер құрайды. Баға мен есептесу тәртібі, жеткізілетін тауардың сапасы
және жиынтықтылығы, саны, тауарларды жеткізу мерзімдері мен тәртібі және
тараптардың мүліктік жауаптылығы тауарларды жеткізу шарттарынды жеткізуші
мен тұтынушылар арасындағы өзара келісім бойынша анықталады.
Тұтастай алғанда, ТМД елдерінің халықаралық шартты – шетелдік элементі
бар жеке құқықтық қатынастарды реттейтін құқықты унификациялаудың кұралы
ретінде пайдалануы жеткіліксіз болып табылады.
Достастық елдерінің экономикалық интеграциясы мәселелерін шешетін
Келісімдер ''үлгілі заң актілері'' деген тақырыпқа көңіл бөлген. Әр түрлі
ұлттық құқықты унификациялау механизіміне берілетін мәнді осындай
келісімдерден алынған бөліктер растайды. Мысалы, Экономикалық Одақты құру
туралы 1993 ж. Шарттың 26-бабында үлгі актілеріне келесі жолдар арналған:
Келісуші тараптар экономикалық қатынастарды біркелкі ретеуге қол жеткізудің
қажеттілігін мойындап, ұлттық заңнаманы осы шарттың нормаларымен және
халықаралық құқықпен сәйкестікке келтіруге келісті.
Осы мақсаттарда тараптар:
▪ Шаруашылық арақатынастарды реттейтін үлгі актілерін жасауға
▪ Қолданыстағы ұлтық заңнамаларды, олардағы қайшылықтарды жою
мақсатында үлгілі жобалар мен халықаралық құқық нормаларының негізінде
үйлестіру және жақындастыру жұмыстарын жүргізуге келісті.
Ресей Федерациясы, Беларусь Республикасы, Қазақстан Республикасы және
Қырғыз Республикасы арасындағы экономикалық және гуманитарлық салалардағы
интеграцияны тереңдету туралы 1996 ж. Шарттың 15 және 22 – баптарында:
“Тараптар заң жобаларын жасау жұмысын үйлестіреді, үлгілі заң актілерін
жасайды...”, “Парламентаралық комитет тараптардың заңнамаларын жақындату және
үйлестіру мақсатында өз өкілеттіліктерінің шегінде үлгі актілерін
қабылдайды, осы актілердің негізінде ұлттық заңнамалар жасалады...” делінген
.
Үлгі заң актілерін жасау идеясының, ол жүзеге асып отырған сайын үлкен
тәжірибелік маңызға ие болып отырғандығын - ТМД-ның қатысушы
мемлекеттерінің Парламентаралық Ассамблеясының бесінші, алтыншы және
жетінші пленарлық отырыстарда (29-шы қазан 1994 ж., 13-ші мамыр 1995 ж.
және 17-ші ақпан 1996 ж.) үлгі ретінде Достастықтың ұсынбалы заң актілірі -
Азаматтық кодекстің сәйкесінше бірінші, екінші және үшінші бөлімдерін
қабылдау маңызды дәлел болады. Азаматтық кодекстің үлгісін жасау - үлгілі
заң жобаларын қалыптастыру ТМД елдері әріптестігінің кейбір салаларында
заңнаманы үйлестірудің әсерлілігі халықаралық шарттан кем түспейтін құрал
деген қорытынды жасауға негіз болады
1.3.2 Халықаралық ұйымдар және халықаралық
жеке құқықты унификациялау
Көпжақты шарттардың, үлгілік заңдардың, ұсыныстардың негізінде жүзеге
асырылатын халықаралық жеке құқықтың нормаларын унификациялаудағы
жетістіктер бірқатар халықаралық органдар мен ұйымдардың қызметімен тығыз
байланысты. Осы саладағы анағұрлым елеулі нәтижелерге қол жеткізу -
халықаралық жеке құқық жөніндегі Гаага конференциясының жеке құқықты
унификациялау жөніндегі Халықаралық институттың (УНИДРУА) халықаралық сауда
құқығы жөніндегі БҰҰ Комиссиясының (ЮНИСТРАЛ) тырысушылықтарының арқасында
мүмкін болды.
Халықаралық жеке құқық жөніндегі Гаагалық конференциясының құрылу тарихы
тамырымен ХІХ ғасырдың соңғы он жылдықтарына кетеді. Екі жүз жылдықтың
шегінде халықаралық жеке құқықтың біркелкі нормаларын қалыптастыру
мәселелері үлкен өзектілікке ие болып отырды. Италия үкімтетінің осы
саладағы мәселелерді талқылау үшін халықаралық конференцияны шақыру
әрекеттері сәтсіз аяқталды.
Тек 1893 жылы ғана Нидерланды үкіметіне халықаралық жеке құқық жөніндегі
Гаагалық конференцияныњ бірінші сессиясы шақыру мүмкіндігі туды. Құқық
жөніндегі конференцияның сәттілігі – оны жүргізудің бастамашысы - атақты
голландиялық-заңгер Т.Н.Ассер бөлісті. Алғашқы сессиялар 1894, 1900, 1904
жылдары болды. Бұдан кейін конференция жұмысында ұзақ үзіліс орын алып,
бесінші сессиясы 1925 жылы өтті.
1951 жылы екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін алғаш рет
конференцияның сессиясы шақырылған кезде конференцияның статусын
қабылдаумен көрініс тапқан, оның тарихының жаңа кезеңі басталды.
Гаагалық конференция – 1955 жылы 15 шілдесінде қабылданған статусына
сәйкес міндеті - халықаралық жеке құқықтың нормаларын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Халықаралық қатынастар факультетінің
магистратурасы
Халықаралық құқық кафедрасы
Магистрлік диссертация
Халықаралық құқық
және мемлекеттердің заңдарын
унификациялау мен гармонизациялау
проблемалары
Орындаған: ___________________________________ _ А.Адырбаева
Ғылыми жетекшісі,
профессор: _______________________________ С.Н.Сабикенов
доцент:
С.Ж.Айдарбаев
Қорғауға жіберілді:
Халықаралық құқық кафедрасының
меңгерушісі,
заң ғылымдарының кандидаты,
доцент _____________________________ М.С.Досымбекова
Алматы
2005
РЕФЕРАТ
Магистрлік диссертация 51 беттен тұрады. Оны дайындау барысында 28
ғылыми әдебиет, нормативтік құқықтық және халықаралық-құқықтық актілер,
сондай-ақ басқа да деректер пайдаланылды.
Магистрлік диссертацияда қолданылған негізгі сөздер:
унификация, гармонизация, унификациялау, халықаралық құқық, халықаралық
жеке құқық, халықаралық шарт, халықаралық ұйым, құқықтық норма, материалдық
норма, процесуалдық норма, унификацияланған норма.
Зерттеу объектісі: унификация мен гармонизация процесі кезінде
қалыптасатын қоғамдық қарым-қатынастар.
Жұмыстың мақсаты: мемлекеттердің заңдарын унификациялау және
гармонизациялау проблемасын түсіндіріп, оны талдау.
Зерттеудің әдістері: логикалық әдіс, құрылымдық, жүйелік және
салыстырмалы талдау, байқау.
Алынған нәтижелер: 1) құқық ғылымындағы әртүрлі көзқарастарды талдау
арқылы автордың ойы бойынша ең тиімдісі таңдалып көрсетілді; 2) унификация
мен гармонизацияның арақатынасы мәселесінің негізгі белгілері талдауға
алынды және олардың ішінен ең тиімділері көрсетілді; 3) унификация мен
гармонизация процесіндегі халықаралық құқықтың ролі көрсетілді; 4)
мемлекетаралық интеграция үшін унификация мен гармонизацияның тиімді және
тиімсіз жерлері талдауға алынды.
Алынған нәтижелердің жаңалығы: Қазақстанның құқық ғылымында кейбір
нәтижелер алғашқы рет түйінделіп отыр деп ойлаймыз.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .5
1. Ішкі және халықаралық құқықтағы унификациялау
... ... ... ... ... ... ..11
1.1 Құқықты унификациялаудың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.1.1 Құқықты унификциялаудың қажеттілігі, унификацияланған
нормалардың түрлері және маңызы ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.1.2 Материалды және процессуалды нормалардың
унификациясы 14
1.2 Унификацияланған нормалардың құқықтық табиғаты және
ұсынбалы сипаттағы унификацияланған нормалар ... ... ... ...19
1.2.1 Унификацияланған нормалардың құқықтық табиғаты ... 19
1.2.2 Ұсынбалы сипаттағы унификацияланған нормалар ... ... .21
1.3 Халықаралық жеке құқықты унификациялау: Халықаралық шарт
және халықаралық ұйымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
1.3.1 Халықаралық шарт ТМД елдерінің халықаралық жеке
құқығын унификациялаудың құралы ... ... ... ... ... ... .23
1.3.2 Халықаралық ұйымдар және халықаралық жеке құқықты
унификациялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2. Ішкі және халықаралық құқықтағы гармонизациялау
2.1 Құқықтық гармонизация түсінігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.1.1 Құқықтық гармонизацияның ұқсас ұғымдар
арасындағы орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.1.2 Құқықтық гармонизация мен унификацияның
арақатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .34
2.2 Құқықтық гармонизацияны жүзеге
асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ...40
2.2.1 Құқықтық гармонизацияны жүзеге асыратын
құралдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..40
2.2.2 Еуропалық құқықтағы гармонизация түсінігі ... ... ... ... 42
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі.
Құқықтық әдебиеттерде ішкі құқықтың дамуы әрқашанда көпті болсын, азды
болсын халықаралық сипаттағы, яғни интернационалды процес екені
көрсетіледі, өйткені өзінің құқықтық жүйесін қалыптастыра отырып
мемлекеттер бір-бірімен тәжірибе алмасады. Осындай тәжірибе алмасу кезінде
құқықтық жүйелердің өзара ықпалдастығы жүйенің барлық элементтеріне
таратылады – құқықтық санадан бастап құқықты қолдануға дейін және бұл
процес жаһандану жағдайында айрықша көлемді сипатқа ие болады 1, 35 бет.
Белгілі кеңестік заңгер-ғалым А.А.Рубанов айтқандай ұлттық құқықтық
жүйелердің халықаралық өзара әрекеттесуі – жаһандық құқықтық құбылыс 2,
11 бет.
Құқықтың халықаралық сипатқа ие болуы (интернациялануы) – тарихи жағдай.
Өзбекістанның ғалымы А.Х.Саидовтың айтуынша қазіргі унификациялық
қозғалыстың түп-тамырын шетелдіктермен және провинциялардың тұрғындарымен
римдік азаматтардың қарым-қатынастарына қолдануға келетін римдік jus
gentium бірыңғай құқықты жасау талпынысынан байқауға болады. XVI-XVIII
ғасырлардағы табиғи құқық үшін қозғалыстың да универсалистік бағыты
болды... XIX ғасырдың екінші жартысында алғашқы унификаторлық бастамалар
жүзеге асты. Олардың негізінде практикалық қажеттіліктер, сауда мен
халықаралық қарым-қатынастарды дамыту қажеттіліктері жатқан еді 3, 107
бет.
Ресейлік ғалым, профессор И.И.Лукашук құқықтың халықаралық сипатқа ие
болуының басты ерекшеліктерін былайшы көрсетеді: Бірде бір құқықтық жүйе
таза ұлттық құбылыс емес деп тура айтуға болады. Бірде бір мемлекет басқа
елдердің тәжірибесін ескерместен өзінің құқықтық жүйесін құрған емес,
өйткені қоғамдық қатынастар, демек олардың құқықтық реттелуі де неғұрлым
күрделенген сайын, ұлттық құқықтық жүйенің міндеттері неғұрлып кеңейген
сайын, шетелдің тәжірибені ескеру маңыздылығы соғұрлым жоғарлай береді 1,
36 бет.
Сонымен қатар, бір-бірінен құқықтық нормаларды, құқықтың институттарын,
салаларын қолданысқа ала отырып, мемлекеттер бөтен құқықтық жүйені
қолданысқа алмайды, өйткені мұндай жүйеге нормалармен қатар олардың әрекет
ету механизмі де кіреді, ал нормалар болса басқа құқықтық жүйеге
енгізілгеннен кейін ұлттық сипатқа ие болады, - дейді И.И.Лукашук 1,
с.38.
Демек, өз еркімен болса да, мәжбүрлеу түрінде болса да (басып алу не
отарландыру арқылы) шетелдік тәжірибені қолданысқа алу құқықтық жүйелердің
жақындасуының алғашқа нысаны болғаны анық.
Унификация және гармонизация проблемасы халықаралық жеке құқықта ерекше
орын алады. Ол түсінікті де, өйткені халықаралық сауда қарым-қатынастарына
түсетін субъектілер үшін әртүрлі елдердің осы қатынастарды реттейтін
заңнамаларының бірдей не ұқсас, тіпті болмаса бірі біріне қайшы келмеуі аса
маңызды.
Халықаралық және құқықтағы реттеу пәнінің ерекшеліктері (азаматтық-
құқықтық қатынаста шетелдік элементтің болуы) азаматтық заңнаманың
коллизияларын тойтару проблемасын тудырады. Коллизия дегеніміз – екі немесе
одан да көп мемлекеттердің азаматтық құқықтарында бір мән-жайға берілген
алуан түрлі құқықтық бағам.
Аталған мәселе халықаралық жеке құқықтың құқықтық жүйе ретіндегі
айрықша, еркшелік белгісі болып табылады. Басқа құқық салалары
жағдайларының басым көпшілігінде құрылымдық элементтері ұлттық заңнама
шегінде орын алған, демек, қандайда бір сыртқы реттелуге тиісті емес
қоғамдық қатынастарды реттейді.
Халықаралық жеке құқық – басқа мәселе. Мұнда әдеттегідей, екі немесе
одан да көп мемлекеттердің субъектілерінің мүдделері қақтығысады және
осыған ұқсас құқықтық фактілер бірдей емес құқықтық салдарға әкеліп
соқтырады. Сондықтан, коллизияларды тойтару мәселесін халықаралық жеке
құқықтық теориясы мен тәжірибесіндегі басты мәселе деп есептеу қажет.
Халықаралық экономикалық байланыстардың кеңеюі, әлемдік нарықтың
қалыптасуы, шаруашылық субъектілерінің экономикалық интеграциясы үрдісі -
түрлі елдердің азаматтық заңнамаларында коллизиялардың болуы әлемдік
дамудың айтарлықтай тежегіші болатындай жағдайға тірейді. Біртұтас құқықтық
кеңістіктің болмауы – түрлі салалардағы өзара пайдалы халықаралық
әріптестікке теріс ықпалын тигізеді, мемлекеттердің құқық қолдану
тәжірибесінде қиындықтар туғызады, құқықтық шиеленістерге әкеліп соқтырады.
Сондықтан, халықаралық жеке құқықтың қазіргі дамуының объективті бағыты
болып, қайсыбір ұлттық құқықты таңдау қиындықтарын жоятын унификацияланған
нормалардың пайда болуы болып табылады.
Қазақстан Республикасы құқықтық саясатының тұжырымдамасында алдымыздағы
онжылдықта Қазақстанның халықаралық шарттық құқықтық саясаты елімізді
интеграциялық процестерге тарту, халықаралық ұйымдармен ынтымақтастығының
тиімділігін арттыру қажеттілігіне сүйену керек делінген. Сол сияқты
Қазақстанның заңнамасын халықаралық міндеттемелер мен стандарттарға сәйкес
келтіру жұмысын жалғастыру қажет, интеграциялық процестердің құқықтық
қамтамасыз етілуін жетілдіру керек, - деген міндеттер де қойылған 4.
Магистрлік диссертацияның мақсаты мемлекеттердің заңдарын унификациялау
және гармонизациялау проблемасын түсіндіріп, оны талдау болып табылады.
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттер белгіленді:
- унификациялаудың түсінігін, мәні мен мазмұнын ашып көрсету;
- материалды және процессуалды нормалардың унификациясының ерекшеліктер
белгілеу;
- унификацияланған нормалардың құқықтық табиғаты мен ұсынбалы сипаттағы
унификацияланған нормалардың ерекшеліктерін айқындау;
- халықаралық құқықтағы унификациялауды талдап, оны жүзеге асыратын
механизмдеріне көңіл бөлу;
- құқықтық гармонизация түсінігін беру;
- құқықтық гармонизацияның ұқсас ұғымдар арасындағы орнын анықтау;
- құқықтық гармонизация мен унификацияның арақатынасын белгілеу;
- құқықтық гармонизацияны жүзеге асыру механизмдерін айқындау және ашып
көрсету;
- құқықтық гармонизацияны жүзеге асыратын құралдарға, оның ішінде
Еуропалық құқықтағы гармонизация түсінігіне ерекше мән бөлу;
- ішкі және халықаралық құқықтағы унификациялау және гармонизациялау
институтының артықшылықтары мен кемшіліктерін айқындау және оларды жою
жолдарын іздестіру.
Тақырыптың зерттелу деңгейі.
Зерттеу барысында көптеген шетелдік және қазақстандық ғалымдардың
еңбектері мен жарияланымдары басшылыққа алынды. Осы ғалымдар арасынан
ерекше атайтындар: Г.К. Дмитриева, А.С.Довгерт, О.Н.Садиков, В.П.Звеков,
Г.К.Матвеев, А.С. Скаридов, Ю.Базедов, Ю.А.Тихомиров, М.А.Сәрсембаев,
С.Ж.Айдарбаев.
Магистрлік диссертацияның зерттеу объектісі мен пәні.
Магистрлік диссертацияның объектісі болып унификация мен гармонизация
процесі кезінде қалыптасатын қоғамдық қарым-қатынастар табылады.
Магистрлік диссертацияның зерттеу пәні болып мемлекеттердің заңдарын
(заңнамасын) унификациялау және гармонизациялау проблемалары, сондай-ақ осы
проблемаларды шешу барысындағы халықаралық құқықтың ролі табылады.
Зерттеу барысында қолданылған әдістер.
Аталмыш авторлардың еңбектеріне негізделіп, жұмыстың жазылуы барысында
логикалық құрылымдық, салыстырмалы талдау, байқау сияқты әдістер
қолданылды.
Магистрлік диссертацияның теориялық және практикалық маңыздылығы оның
нәтижелерін кейінгі ғылыми зерттеулер жүргізген кезде, сондай-ақ оқу
процесінде пайдалану мүмкіндігінен көрініс табады.
Қорғауға шығарылатын ережелер.
Қорғауға келесі ережелер шығарылады:
1. Құқық ғылымында унификация мен гармонизацияға қатысты ортақ тәсілдер
қабылданбаған және бұл мәселе бойынша ғалымдардың көзқарастары өте
шашыранды. Солардың барлығын түйіндей келе, гармонизация мен унификацияны
құқықтық жүйелерді жақындастырады және олар, өз кезегінде, құқықты
интернационализацияланудың құралдары болып табылады, - деген қорытынды
жасадық.
2. Қейбір құқық әдебиеттерінде қалыптасқан унификация кезінде тұтас
құқықтық жүйелер өзара әрекетке түссе, гармонизация кезінде – жекелеген
құқықтық ережелер ғана қарым-қатынасқа түседі, - деген ойды дұрыс деп
есептейміз.
3. Сол сияқты құқықты унификациялау (гармонизациялау) кезінде ұлттық
құқықтық жүйелер арақатынасқа түсетін болса, заңнаманы унификациялау
(гармонизациялау) кезінде – жекелеген құқықтық нормалар, институттар және
салалар қарым-қатынасқа түседі, - деген ойға да ортақ екенімізді
білдіргіміз келеді. Біздің ойымызша гармонизация мен унификацияның
арақатынасын осылайша түсінген дұрыс болып көрінеді.
4. Унификация мен гармонизацияны жүзеге асыратын механизм ретінде
халықаралық құқық қолданылады. Дәлірек айтсақ, унификация мен гармонизация
халықаралық шарт пен халықаралық ұйымдардың және органдардың шешімдері
арқылы іске асырылады. Демек, халықаралық актілердің осы түрлері унификация
мен гармонизацияның құқықтық құралдары болып табылады.
5. Еуропалық интеграция тәжірибесін зерттеу барысында түсінгеніміз – ол
жерде басында унификация механизмі көбірек қолданылса, 80-ші жылдардан
кейін гармонизация механизмі басымдыққа ие болды және соңғысы өзінің
тиімділігін дәлелдеді. Демек, ТМД аймағында да унификациядан көрі
гармонизация механизміне көбірек көңіл бөлінгені дұрыс деп есептейміз.
Қорғалатын ережелердің ғылыми маңыздылығына келсек олар Қазақстанның
құқық ғылымын одан ары дамытуға өзінің сәл болса да үлесін қосады деп
сенеміз, өйткені ғылымның осы бағытында жүргізілетін келесі зерттеушілер
осы магистрлік диссертацияның кемшіліктері мен жетістіктерін ескереді деп
ойлаймыз.
Автордың түйіндеген нәтижелері ғылыми әдебиеттерге сүйенгендіктен шынайы
және дәлелденген болып көрінеді.
1. Ішкі және халықаралық құқықтағы
унификациялау
1.1 Құқықты унификациялаудың түсінігі
1.1.1 Құқықты унификациялаудың қажеттілігі,
унификацияланған нормалардың түрлері және маңызы
Коллизиялық норма сілтеме жасайтын құқықтық мемлекет иесінің
құқықтық жазбалары қолданылатын шетелдік элементі бар қатынастарды реттеу –
халықаралық жеке құқық үшін бастапқы және дәстүрлі болып табылады. Алайда,
бұл құқықтық әдісті пайдалану бірқатар қиыншылықтар және жағымсыз салдармен
байланысты.
Біріншіден, жекелеген құқықтық жүйелердің коллизиялық нормаларында
ерекшеліктер бар және бір ғана мәселелер бойынша олар әр түрлі
мемлекеттердің құқықтарына сілтеме жасауы мүмкін. Мысалы, сыртқы саудалық
сатып алу-сату шарттарының жағдайлары – бір елдерде шартты бекіту жері
заңдарына, ал басқаларында – шарттың орындалуы жері заңына бағынады.
Екіншіден, қолданылуға жататын жекелеген мемлекеттердің құқығы бір ғана
құқықтық институт үшін мазмұны бойынша әр түрлі нормаларды қамтуы мүмкін
және оның өзіндік ерекшеліктері болады немесе егер, әңгіме сыртқы
экономикалық байланыстың тәжірибесінен туындаған және ішкі құқық
нормаларында көрініс таппаған институттар турасында болса, мүлдем қамтымауы
мүмкін.
Осының нәтижесінде, шетелдік элементі бар азаматтық – құқықтық
қатынастардың қатысушыларының құқықтары мен міндеттерінде құқықтық
анықсыздық туындайды және түпкілікті шешім тараптардың бірі үшін жағымсыз
болуы мүмкін. Мысалы, сатып алушы өзінің елінде қолданылатын талаптың
ескіру мерзімдерін басшылыққа алады, ал ол бекіткен сыртқы саудалық сатып
алу-сату шарты бойынша, ескіру мерзімдері неғұрлым қысқа – сатушы елінің
немесе үшінші бір елдің құқығы қолданылуға тиіс болады; сондықтан, сатып
алушының құқықтары қорғалмай қалады.
Тізбектелген және бірқатар басқа да проблемалар шетелдік элементі бар
азаматтық-құқықтық қатынастарды құқықтық реттеуде айтарлықтай, тіпті
тойтарылмайтын қиындықтарды тудырады 5, 16 бет.
Осыған орай, XIX ғасырдың аяғынан бастап, унификация үрдісі, яғни
біркелкі (унификацияланған) коллизиялық нормалар қалыптастыру үрдісі
басталды. Унификациялау мемлекеттер арасында бекітілетін халықаралық
шарттар нысанында жүзеге асырылады. Осындай шарттардың қатысушылары болып
табылатын мемлекеттер, осы шартта бекітілген біркелкі коллизиялық
нормаларды қолдану міндетін мойындарына алады. Унификацияланған нормаларды
пайдалану жоғарыда келтірілген кемшіліктерді ішінара жояды: коллизиялардың
коллизиясы аяқты жағымсыз құбылыстарды жоюға, ақсақ қатынастардың пайда
болу мүмкіндігін төмендетуге, ұлттық коллизиялық құқықтағы бос орындарды
толтыруға септігін тигізеді.
Дегенмен, унификацияны реттеудің неғұрлым жетілген нысаны болуына
қарамастан, ол кең тарала қоймады. XIX ғасырдың аяғында басталған
унификациялау үрдісі 1902 және 1905 ж.ж., отбасы – некелік қатынастар
аясындағы бірқатар мәселелер бойынша коллизияларды шешу ережелерін
бекітетін бес конвенцияның қабылдануымен аяқталды. Бірақ, бұлар да кеңінен
таралмады: оларға Еуропалық елдердің кейбіреулері ғана қатысты (Ресей
оларды жасауға белсенді араласса да, қосылмады) және біртіндеп, қатысушы
мемлекеттер саны азая түсті. Коллизиялық құқықты унификациялауға
бағытталған басқа келісімдердің ішінен халықаралық сатып алу – сатуға
қолданылатын құқық туралы Конвенциясы (1986ж) атап өтуге болады (Бұл
конвенция 1955ж. осы тектес конвенцияны ауыстырды).
Коллизиялық құқықты унификациялаудың сәтті үлгісі ретінде Латын
Америкасы елдерінің жасаған аймақтық унификациясы болып табылады. 1928 жылы
VI панамерикандық конференцияда құраушысы белгілі Кубалық заңгердің атымен
аталған Бустаманте Кодексі қабылданды. Мәні бойынша бұл – коллизиялық
құқықтың бірден-бір толық унификациясы болып табылады (437 баптан тұрады).
Алайда, тіпті өзінің аймағында бұл шарт жалпыға бірдей қолданылмады: оны
Орталық және Оңтүстік Американың 15 мемлекеті ғана ратификациялады (АҚШ –
ры оған қосылмады) 6, 59 бет. Бустаманте Кодексі барлық континенттердегі
коллизиялық құқықтың дамуына айтарлықтай ықпалын тигізді. Коллизиялық
нормалардың унификациясы екі жақты негізде, әдетте, құқықтық көмек беру
туралы шарттар бекіту нысанында анағұрлым кеңірек жүзеге асады.
Сонымен, унификациялау деп, - қолданылуы, унификацияланған нормаларды
унификацияланған деп мойындайтын барлық субъектілер үшін міндетті болып
табылатын құқықтық біртұтас (ортақ) нормаларын қалыптастыру үрдісін
атауымыз қажет.
Халықаралық жеке құқықта унификацияланған нормалар пәніне байланысты екі
үлкен топқа: унификацияланған материалды нормаларға және унификацияланған
процессуалды нормаларға бөлінуі тиіс.
Біріншілері шетелдік элементі бар азаматтық, отбасылық және еңбектік
қатынастардың қатысушыларының құқықтары мен міндеттерін біркелкі қылып
анықтайды.
Екіншілері шетелдік элементі бар азаматтық – құқықтық дауларды сот
органдарында және сыртқысаудалық аралық сот органдарында талқылау үшін
ортақ ережелерді бекітеді 7, 39 бет.
Өзінің міндеттері бойынша унификациялау - әмбебеп, яғни әлемнің барлық
елдеріне арналған болуы мүмкін немесе анағұрлым тар, аймақтық сипатқа ие
болады, яғни елдердің белгілі бір тобының, мысалы Еуропа, Латын Америкасы
және т.б. азаматтарының және заңды тұлғаларының арақатынастарын меңзейді.
Халықаралық жеке құқық саласындағы унификацияға қол жеткізудің негізгі
құқықтық нысаны болып – халықаралық экономикалық және мәдени байланыстарды
орнату кезінде пайдаланылатын институттар туралы унификацияланған
нормаларды қамтитын, халықаралық шарттарды бекіту болып табылады. Бірақ,
олардың қатысушыларының саны біртіндеп өсіп келеді.
Унификациялаудың басқа да құқықтық нысаны болуы мүмкін: ол, бірқатар
мемлекеттердің үлгілі заңдарды немесе халықаралық шарттар бекіту
тәртібімен жасалған басқа да ұсыныстарды қабылдауы.
Халықаралық жеке құқықтың нормаларын унификациялау халықаралық
қатынастың жекелеген аяларында кеңінен мойындалған және таралған
халықаралық ғұрыптарды қолдану арқылы да жүзеге асырылуы мүмкін. Ақырында
біртұтас құқықтық режимді қалыптастыруға халықаралық ұйымдармен, ұлттық
сауда палаталарымен, өнеркәсіптік және саудалық ассоциациялармен
ұсынылатын, өзін-өзі ақтаған сыртқысаудалық тәжірибені айқындайтын үлгілі
шарттар және жалпы жағдайлар септігін тигізеді.
1.1.2 Материалды және процессуалды нормалардың
унификациясы
Материалды нормалардың унификациясы. Бүгінгі күнде сатып алу – сату
шарттары, тасымалдау, авторлық құқық сияқты сыртқы экономикалық байланыс
саласындағы негізгі институттар жөніндегі унификацияланған материалды
нормаларды қамтитын халықаралық шарттар баршылық. Мұндай халықаралық
шарттардың басым көпшілігі кеңінен танылды, ал кейбіреулері әмбебап болды.
Халықаралық жеке құқықтың нормаларын унификациялау саласындағы белсенді
жұмысты БҰҰ – ның халықаралық сауда құқығы жөніндегі Комиссиясы (ЮНСИТРАЛ)
жүргізуде. БҰҰ қарамағында материалды-құқықтық унификациялау мәселелерімен
ЮНКТАД, сонымен қатар, аймақтық органдар, атап айтқанда көлік мәселесіне
ерекше көңіл бөлетін Еуропалық экономикалық комиссия айналысады.
Халықаралық жеке құқықтың нормаларын унификациялау көптеген
мамандандырылған халықаралық ұйымдардың міндетіне кіреді: көлік саласында –
азаматтық авиацияның Халықаралық ұйымы (ИКАО), Берндегі орталық бюро
(теміржолмен тасымалдау), Халықаралық теңіз ұйымы және Халықаралық теңіз
комитеті; ойлап табу және авторлық құқық саласында – интеллектуалды
меншіктің Бүкіләлемдік ұйымы 8, 42 бет.
Унификациялау мәселелері бойынша бірқатар халықаралық шарттардың
жобалары Римде – 50-ге жуық елді біріктірген халықаралық мемлекетаралық
ұйым – жеке құқықты унификациялау жөніндегі Халықаралық институтпен
(УНИДРУА) дайындалған.
Унификацияланған нормаларды қамтитын Халықаралық шарттар – халықаралық
қабылданатын Дипломатиялық конференцияларда аяқталатын көпжылдық дайындық
жұмыстарының нәтижесі болып табылады. Мұндай халықаралық шарттарды дайындау
әдетте, негізгі құқықтық жүйелердің ұлттық құқықтарының нормаларын
салыстырмалы шолу және қажетті негіздемелерді жасаудан басталады.
Халықаралық шарттардың көптеген унификацияланған нормалары – елдердің
жекелеген топтарының мүдделерінің ымырасы және тепе-теңдікті сақтаудың
нәтижесі. Халықаралық жеке құқықтың кейбір салаларындағы, мәселен,
отбасылық және мұрагерлік құқықтардағы ұлттық құқықтың жүйелердегі
өзгешеліктердің айтарлықтай болуы осы мәселелер бойынша унификацияланған
материалды нормалардың шеңберін кеңейтуге әзірше, мүмкіндік бермей отыр.
Реттеудің материалды - құқықтық тәсілі жүзеге асырылатын негізгі әдісі –
унификацияланған материалды азаматтық – құқықтық нормалар. Бұлар
коллизиялық проблеманы, құқық коллизиясының туындау себептерін жоятын, әр
түрлі мемлекеттердің азаматтық құқықтарының нормаларын сәйкестендіру немесе
сол мемлекеттерге ортақ, бірдей азаматтық - құқықтық нормалар жасау жолымен
айналып өтеді, - дейді Г.К.Дмитриева 8, 25 бет. Коллизиялық нормаларға
қарағанда материалды - құқықтық нормалар шетелдік элементпен
күрделендірілген азаматтық – құқықтық қатынастардың қатысушыларының жүріс -
тұрыс ережелерін тікелей бекітеді. Сондықтан мұндай нормалар көп
жағдайларда тікелей деп аталады – олар қарастырылып отырған қатынастарды
коллизиялық сатыны айналып отырып, тікелей реттейді.
Материалдық азаматтық құқықты унификациялау халықаралық – құқықтық
нысандарда жүзеге асырылатындықтан (көбінесе халықаралық шарттар
нысанында), унификацияланған материалды азаматтық – құқықтық нормалар мәні
бойынша шарттық болады.
Унификацияланған материалды азаматтық –құқықтық нормалардың халықаралық
жеке құқыққа жату – жатпауы даулы мәселе болып табылады. Бір авторлар
мұндай нормалар халықаралық жеке құқықтық нормативтік құрамына кірмейді деп
есептесе (мысалы, Г.К.Матвеев), енді біреулері (олар басымырақ –
М.М.Богуславский, В.П.Звеков, М.Н. Кузнецов, С.Н.Лебедев, А.Л.Маковский
және т.б.) керісінше, олар халықаралық жеке құқықтың бір бөлігін, тіпті
үстем бөлігін құрайды деп есептейді 9, 45 бет.
Процессуалды нормалардың унификациясы. Қарастырылған ұстанымдардың
тұрғысынан халықаралық азаматтық процесс (іс жүргізу) деп аталатын
процестің нормаларының орны жөніндегі мәселені шешу қажет. Азаматтық
процесс – бұл, соттардың және құқыққолданушы басқа да органдардың азаматтық
істерді шешу жөніндегі заңмен реттелген қызметі екені бәрімізге мәлім.
Халықаралық азаматтық процесс болса, бұл – сот және басқа да құқыққолданушы
органдардың шетелдік элементпен күрделендірілген азаматтық істерді шешу
жөніндегі заңмен реттелген қызметі. Халықаралық азаматтық процесс термині
халықаралық сот және аралық органдардың қызметін білдірмейді. Мұнда әңгіме
ұлттық құқыққолданушы органдардың, бірақ халықаралық сипаттағы қызметі
турасында болып отыр.
Азаматтық процесс саласындағы нормаларды унификациялау да шетелдік
элементі бар қатынастарды құқықтық реттеудің біркелкілігіне қол жеткізуге
бағытталған. Мұндай унификацияның міндеті – ұлттық процессуалдық құқықтың
нормалардағы түрліліктер (өзгешеліктер) мен олқылықтарды жою және осылайша,
соттың және сыртқысаудалық аралық органдардың қызметін жеңілдету, шетелдегі
азаматтар мен заңды тұлғалардың мүліктік құқықтарының қорғалуын күшейту
болып табылады.
Халықаралық – құқықтық унификация азаматтық процестің көптеген
мәселелері бойынша жүзеге асырылады, мәселен: ұлттық соттардың шетелдік
азаматтар мен заңды тұлғалардың қатысуымен болып жатқан дауларды шешу
жөніндегі құзіреттілігі, сот шығындарының орнын толтыру тәртібі, шетелдік
соттың тапсырмасын орындау кезінде соттардың арақатынасы (құжаттарды
тапсыру, іс жүргізу әрекеттерін орындау), сот шешімдерін шетелде орындау.
Унификацияланған процессуалды нормаларды қамтитын көп жақты халықаралық
шарттардың ішінен, халықаралық жеке құқық жөніндегі Гаагалық конференциялар
шеңберінде дайындалған конвенцияларды және ең алдымен 1954 жылғы азаматтық
процестің мәселелері жөніндегі Гаага конвенциясын атап өткеніміз жөн.
Шетелдік аралық шешімдерді атқару жөніндегі 1958 жылғы Нью – Йорк
конвенциясы да кеңінен танылды. Процессуалды нормаларды унификациялау
туралы көп жақты халықаралық шарттар - ӨЭК (Өзара Экономикалық Көмек) – тің
мүше - елдерімен, сонымен қатар – Жалпы нарықтың қатысушы –
мемлекеттерімен бекітілген.
Процессуалды нормаларды унификациялау үрдісі алайда, соттық талқылау
процедурасына таралмайды. Бұл мәселелерді шешуде ұлттық процессуалдық
құқықтардың нормаларында елеулі өзгешеліктер бар және осы салада
унификациялау қажеттілігі туындамайды.
Сыртқы саудалық төрелік саласында керісінше, бірегей төрелік (аралық)
процедураны қамтамасыз ету мүддесінде төрелік талқылаудың мазмұнына қатысты
унификацияланған нормаларды қамтитын бірқатар маңызды халықаралық шарттар
жасақталған. Сыртқы саудалық төрелік жөніндегі 1961 жылғы Еуропалық
конвенция сыртсаудалық төрелікті қалыптастырудың және оның дауларды қарау
тәртібі туралы бірқатар маңызды унификацияланған процессуалды нормаларды
бекітеді.
Ендігі кезекте жоғарыда айтылғандардың арқауы болған унификацияланған
нормалардың құқықтық табиғатына назар аударсақ.
1.2 Унификацияланған нормалардың құқықтық табиғаты және ұсынбалы сипаттағы
унификацияланған нормалар
1.2.1 Унификацияланған нормалардың құқықтық табиғаты
Халықаралық шарттардың унификацияланған нормалары қабылдану процедурасы
тұрғысынан алғанда халықаралық – құқықтық сипатқа ие, бұл –оларды дайындау,
оны қабылдаған мемлекеттер үшін халықаралық–құқықтық міндеттемелер
туғызатын халықаралық шарттың бір бөлігі ретінде оларды мақұлдау және қайта
қару тәртібі арқылы көрініс табады. Алайда, мазмұны бойынша мұндай нормалар
азаматтық – құқықтық болып табылады, өйткені олар шетелдік элементі бар
ұйымдар мен азаматтар арасындағы мүліктік қатынастарды (ішінара мүліктік
емес қатынастарды) реттейді, немесе егер халықаралық қатынас жағдайларында
туындайтын азаматтық процесс мәселелеріне қатысты болса, азаматтық
процессуалдық нормалар болады.
Тек шарт жасасқан мемлекеттер үшін міндеттемелер туғызатын халықаралық
шартта көрініс тапқан унификацияланған нормалар ішкі мемлекеттік ықпалға ие
болуы және мемлекеттермен қатар, қатысушы – елдердің ұйымдары мен
азаматтары үшін міндетті болуы үшін – унификацияланған нормаларды ұлттқ
құқықтың құрамына енгізу сияқты – ерекше құқықтық процедура қажет. Мұндай
процедура трансформация деп аталады.
Заңдық – техникалық белгілері бойынша унификацияланған нормалар ұлттық
тиісінше материалды және процессуалды құқықтың нормаларымен біртектес
болады және ұқсас құқықтық ұғымдар мен заңдық құрылымдарды пайдаланады.
Дегенмен, халықаралық – құқықтық унификациялау үрдісінде ұлттық құқыққа
мәлімсіз, сыртқы экономикалық байланыстардың ерекшеліктерін айқындайтын
жаңа нормалар және тіпті жаңа құқықтық институттар қалыптастырылуы мүмкін.
Унификацияланған нормалардың ерекшелігі сол, олар трансформациядан және
ішкі құқыққа енгізілгеннен кейін ондағы оқшаулықты және дербестікті сақтап
қалады: оларды, өздері әрекет ететін құқық жүйесінің құқықтық
тұжырымдамалары бойынша және сол тұжырымдамаларға жүгіне отырып түсіндіруге
және қолдануға болмайды, өйткені мұндай түсіндіру және қолдану жекелеген
елдерде унификацияланған нормаларды түрліше түсінуге әкеліп соқтырар еді.
Унификацияланған нормаларды қолдану – мұндай нормалардың шығу тегі мен
құқықтық реттеудегі бірегейлікті қалыптастыру міндетін ескере отырып жүзеге
асырылуы тиіс.
Құқықтық күші бойынша унификацияланған материалды нормалар ішкі құқықтың
нормалары сияқты, тиісті қатынастардың қатысушылары үшін міндетті болуы
мүмкін (императивті нормалар) немесе тараптардың унификацияланған
нормалардың жазбаларынан ауытқу туралы келісім жасасуға жол беруі мүмкін
(диспозитивті нормалар). Кейбір унификацияланған нормалардан тараптар
белгілі бір жағдайларда ғана, мысалы бекітіліп жатқан шарттың
айырықшалылығы кезінде бас тарта алады. Мұндай нормаларды салыстырмалы –
императивті деп атау қалыптасқан.
Унификацияланған нормалардың құқықтық күші халықаралық шартпен
анықталады және осындай нормалардың міндетіне байланысты болады. Көліктік
конвенцияларда көптеген нормалар, ең алдымен тасымалдаушының жауапкершілігі
туралы нормалар императивті болып табылады. Десек те, унификациялау
саласындағы кейбір халықаралық шарттар негізінен диспозитивті нормаларды
қамтиды, мысалы, БҰҰ-ның 1980 жылғы тауарларды халықаралық сатып алу - сату
шарттары туралы Конвенциясы.
Соттардың қызметіне қатысты унификацияланған процессуалды нормалар жалпы
ереже бойынша, биліктік бастауларға тән соттық қызметтің ерекшеліктерін
айқындайтын императивті сипатқа ие. Сыртқы саудалық төрелік туралы
унификацияланған нормалар турасында айтар болсақ, мұндай нормалардың басым
көпшілігі диспозитивті болып табылады, өйткені, сыртқы экономикалық
қатынастар аясындағы төрелік көп жағдайларда дауласушы тараптардың
келісіміне негізделеді және оларға төрелік талқылаудың шарттарын анықтау
мүмкіндігі беріледі.
Унификацияланған нормалардың болуы, осындай унификацияланған жазбаларды
бекітетін халықаралық шартты қабылдаған жекелеген елдерде олардың бірегей
түсінілуін және қолдануын қамтамасыз етпейді. Себебі, унификацияланған
нормаларды, елеулі өзгешеліктері болуы мүмкін ұлттық құқықтық
тұжырымдамалардың ықпалындағы тұлғалар қолданады. Унификацияланған
нормаларды біркелкі қолдану үшін оларды бірегей түсіндіру қамтамасыз етілуі
тиіс. Осы мақсаттарда көптеген халықаралық шарттар: унификацияланған
нормаларды түсіндіру және қолдану кезінде олардың халықаралық сипатын және
бірегейлікке қол жеткізу қажеттілігін ескеру керек деген формуланы
қарастырған.
1.2.2 Ұсынбалы сипаттағы унификацияланған нормалар
Мүдделі елдердің тиісті халықаралық шарттарды жасап шығару жолымен
унификацияланған материалды нормаларды дайындаумен қатар, соңғы жылдардағы
халықаралық тәжірибеде сыртқы саудалық мәмілелерді бекітуді жеңілдететін
ұсынбалы сипаттағы бірегей жағдайлар жасау кеңінен қолданылады. Мұндай
ұсынбалы нормаларды дайындаудың құқықтық процедурасы әр түрлі.
50-жылдардың басында 60-жылдардың ортасында БҰҰ-ның шеңберінде Еуропалық
Экономикалық Комиссиясының бір топ сарапшыларымен дайындалған сыртқы
саудалық сатып алу – сату шарттарының жалпы жағдайлары кеңінен танылды және
қолдауға ие болды. Осы жалпы жағдайлар сыртсаудалық тауарлардың негізгі
топтарына (машиналар және жабдықтар, тұтыну тауарлары, өнеркәсіптік
тауарлар) қатысты құрастырылған және тауарлардың осы тобының ерекшеліктерін
айқындайтын, оларды жеткізудің анағұрлым елеулі жағдайларын қамтиды.
Сыртқы саудалық мәмілелер үшін ұсынбалы ережелерді жасаудың басқа бір
нысаны болып, тиісінше ұлттық мекемелердің және ең бірінші кезекте сауда
палаталарының арасында келісімдер жасасу (бекіту) табылады. Мысал үшін,
КССРО-ның Сауда-өнеркәсіптік палатасы 1977 жылы Югославияның Шаруашылық
палатасымен, жеткізілімнің ұсынбалы жағдайлары топшыланған КСРО және
Югославия ұйымдары арасында тауарларды жеткізудің Жалпы жағдайлары туралы
келісім жасалған 7, 48 бет.
Үлгілі шарттар саудалық теңіздік жүзу саласында кеңінен таралған.
Халықаралық үкіметтік емес ұйымдар – Балтық және халықаралық теңіз
конференциясы (БИМКО) және кеме иелерінің Халықаралық ассоциациясы (ИНСА)
кемелерді фрактілеу жөніндегі шарттардың үлгілерін, агенттік келісімдердің
және теңізде жүзуде пайдаланылатын басқа да шарттардың көптеген үлгілерін
жасап шығарды.
Халықаралық шарттармен бекітілген және қолданылуы міндетті болып
табылатын унификацияланған нормаларға қарағанда жоғарыда аталған барлық
бірегей ережелер: біріншіден, ұсынбалы сипатқа ие және бекітілетін сыртқы
экономикалық мәмілелерде өзгертілуі мүмкін; екіншіден, әрекет ету аясы
шектелген, өйткені, олар ұлттық құқықтың императивті емес, тек диспозитивті
нормаларды ғана унификациялауға бағытталған. Императивті нормаларды
сыртсаудалық мәміле емес, халықаралық шарт қана өзгерте алады. Алдымызда –
кең унификацияны қамтамасыз ете алмайтын, бірақ оған қол жеткізуге септігін
тигізетін – құқықтық реттеудің неғұрлым қарапайым тәсілі. Ұсынбалы
сипаттағы унификацияланған (бірегей) нормалар халықаралық шартпен
қабылдануы мүмкін, бұл жағдайда олар міндетті күшке ие болады.
1.3 Халықаралық жеке құқықты унификациялау:
халықаралық шарт және халықаралық ұйымдар
1.3.1 Халықаралық шарт - ТМД елдерінің халықаралық жеке құқығын
унификациялау құралы
ТМД шегіндегі халықаралық қатынастардың негізгі құқықтық базасы болып -
Достастықтың мүше- мемлекетерінің арақатынастарының түрлі салалаларындағы
көпжақты және екі жақты келісімдері табылады. Кәсіпкердің бірегей
мәртебесін анықтау және кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін біртектес
құқықтық орта қалынтастыру мақсатында реттеудің халықаралық-шарттық
түсінігіне жүгіне ерекше көңіл бөлуды талап етеді.
Шаруашылық қызметті жүзеге асырумен байланысты дауларды шешу тәртібі
жөніндегі Келісім осы бағыттағы маңызды қадам болды. Келісім ТМД-ге
қатысушы мемлекеттерінің шаруашылық субъетілеріне өздерінің құқықтары мен
заңды мүдделерінің қорғау үшін тең мүмкіндіктер қамтамасыз ету қажетілігіне
негізделеді, осы мемлекетердің соттарының шаруашылық субъектілері
арасындағы шарттық және басқа да азаматық құқықтық қатынастарынан, олардың
мемлекетік және басқа да органдарымен қатынастарынан шығатын істер бойынша
соттардың күшіне енген шешімдерін мойындау және атқару мәселерін реттейді,
ТМД –ның бір мүше-мемлекетінің азаматтық заңнамасын ТМД-ның басқа мүше-
мемлекетінің аумағында қолданудың ережелерін анықтайды.
Құқықтарды өзара мойындау меншік қатынастарын реттеу жөніндегі 1992 ж.
Келісім, оған қатысушы Достастық мемлекеттерінің өзара қарсылықтарын
болдырмайтын құқықтық нормаларды қалыптастыруға бағытталған. Тараптардың,
олардың азаматтары мен заңды тұлғаларының меншігі, сол меншік орналасқан
аумақтың иесі болып табылатын тараппен қамтамасыз етілетін толық және
сөзсіз құқықтық қорғауды пайдаланады. Бұл меншік заң актілерімен көзделген
ерекше жағдайларды санамағанда, мәжбүрлі тартып алынуға жатпайды. Ол
мәжбүрлі түрде тартылып алынған жағдайда, мемлекет оның иесіне сол
меншіктің құнына сай компенсация төлейді.
ТМД-ның қатысушы мемлекеттерінің ұйымдары арасында тауар жеткізудің
жалпы жағдайлары туралы 1992 ж. Келісімінің негізгі мазмұнын, тауарлардың
жеткізілімін реттеу міндетін орындайтын органдардың міндетіне жататын
ережелер құрайды. Баға мен есептесу тәртібі, жеткізілетін тауардың сапасы
және жиынтықтылығы, саны, тауарларды жеткізу мерзімдері мен тәртібі және
тараптардың мүліктік жауаптылығы тауарларды жеткізу шарттарынды жеткізуші
мен тұтынушылар арасындағы өзара келісім бойынша анықталады.
Тұтастай алғанда, ТМД елдерінің халықаралық шартты – шетелдік элементі
бар жеке құқықтық қатынастарды реттейтін құқықты унификациялаудың кұралы
ретінде пайдалануы жеткіліксіз болып табылады.
Достастық елдерінің экономикалық интеграциясы мәселелерін шешетін
Келісімдер ''үлгілі заң актілері'' деген тақырыпқа көңіл бөлген. Әр түрлі
ұлттық құқықты унификациялау механизіміне берілетін мәнді осындай
келісімдерден алынған бөліктер растайды. Мысалы, Экономикалық Одақты құру
туралы 1993 ж. Шарттың 26-бабында үлгі актілеріне келесі жолдар арналған:
Келісуші тараптар экономикалық қатынастарды біркелкі ретеуге қол жеткізудің
қажеттілігін мойындап, ұлттық заңнаманы осы шарттың нормаларымен және
халықаралық құқықпен сәйкестікке келтіруге келісті.
Осы мақсаттарда тараптар:
▪ Шаруашылық арақатынастарды реттейтін үлгі актілерін жасауға
▪ Қолданыстағы ұлтық заңнамаларды, олардағы қайшылықтарды жою
мақсатында үлгілі жобалар мен халықаралық құқық нормаларының негізінде
үйлестіру және жақындастыру жұмыстарын жүргізуге келісті.
Ресей Федерациясы, Беларусь Республикасы, Қазақстан Республикасы және
Қырғыз Республикасы арасындағы экономикалық және гуманитарлық салалардағы
интеграцияны тереңдету туралы 1996 ж. Шарттың 15 және 22 – баптарында:
“Тараптар заң жобаларын жасау жұмысын үйлестіреді, үлгілі заң актілерін
жасайды...”, “Парламентаралық комитет тараптардың заңнамаларын жақындату және
үйлестіру мақсатында өз өкілеттіліктерінің шегінде үлгі актілерін
қабылдайды, осы актілердің негізінде ұлттық заңнамалар жасалады...” делінген
.
Үлгі заң актілерін жасау идеясының, ол жүзеге асып отырған сайын үлкен
тәжірибелік маңызға ие болып отырғандығын - ТМД-ның қатысушы
мемлекеттерінің Парламентаралық Ассамблеясының бесінші, алтыншы және
жетінші пленарлық отырыстарда (29-шы қазан 1994 ж., 13-ші мамыр 1995 ж.
және 17-ші ақпан 1996 ж.) үлгі ретінде Достастықтың ұсынбалы заң актілірі -
Азаматтық кодекстің сәйкесінше бірінші, екінші және үшінші бөлімдерін
қабылдау маңызды дәлел болады. Азаматтық кодекстің үлгісін жасау - үлгілі
заң жобаларын қалыптастыру ТМД елдері әріптестігінің кейбір салаларында
заңнаманы үйлестірудің әсерлілігі халықаралық шарттан кем түспейтін құрал
деген қорытынды жасауға негіз болады
1.3.2 Халықаралық ұйымдар және халықаралық
жеке құқықты унификациялау
Көпжақты шарттардың, үлгілік заңдардың, ұсыныстардың негізінде жүзеге
асырылатын халықаралық жеке құқықтың нормаларын унификациялаудағы
жетістіктер бірқатар халықаралық органдар мен ұйымдардың қызметімен тығыз
байланысты. Осы саладағы анағұрлым елеулі нәтижелерге қол жеткізу -
халықаралық жеке құқық жөніндегі Гаага конференциясының жеке құқықты
унификациялау жөніндегі Халықаралық институттың (УНИДРУА) халықаралық сауда
құқығы жөніндегі БҰҰ Комиссиясының (ЮНИСТРАЛ) тырысушылықтарының арқасында
мүмкін болды.
Халықаралық жеке құқық жөніндегі Гаагалық конференциясының құрылу тарихы
тамырымен ХІХ ғасырдың соңғы он жылдықтарына кетеді. Екі жүз жылдықтың
шегінде халықаралық жеке құқықтың біркелкі нормаларын қалыптастыру
мәселелері үлкен өзектілікке ие болып отырды. Италия үкімтетінің осы
саладағы мәселелерді талқылау үшін халықаралық конференцияны шақыру
әрекеттері сәтсіз аяқталды.
Тек 1893 жылы ғана Нидерланды үкіметіне халықаралық жеке құқық жөніндегі
Гаагалық конференцияныњ бірінші сессиясы шақыру мүмкіндігі туды. Құқық
жөніндегі конференцияның сәттілігі – оны жүргізудің бастамашысы - атақты
голландиялық-заңгер Т.Н.Ассер бөлісті. Алғашқы сессиялар 1894, 1900, 1904
жылдары болды. Бұдан кейін конференция жұмысында ұзақ үзіліс орын алып,
бесінші сессиясы 1925 жылы өтті.
1951 жылы екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін алғаш рет
конференцияның сессиясы шақырылған кезде конференцияның статусын
қабылдаумен көрініс тапқан, оның тарихының жаңа кезеңі басталды.
Гаагалық конференция – 1955 жылы 15 шілдесінде қабылданған статусына
сәйкес міндеті - халықаралық жеке құқықтың нормаларын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz