Қазақстан Республикасының қаржы жүйесін талдау

Жоспар

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3.4

І. ҚАРЖЫНЫҢ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Қаржының мәні, мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5.6
1.2 Қаржының атқаратын қызметтері мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3 Қаржы жүйесін басқару және оның қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8.11
1.4 Халықаралық қаржы жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12

ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІН
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.1. Қазақстан Республикасындағы қаржы жүйесінің қалыптасуы ... ... ... ... ... ..17.18
2.2. Қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің ахуалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19.23
2.3. Қаржы нарығының экономиканың дамуына жасаған ықпалы ... ... ... ... ... .24.26
2.4 Қазақстан Республикасының қаржы жүйесін дамытудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27.31

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3-4

І. ҚАРЖЫНЫҢ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ..5
1.1 Қаржының мәні,
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...5-6
1.2 Қаржының атқаратын қызметтері мен
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 Қаржы жүйесін басқару және оның
қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...8-11
1.4 Халықаралық қаржы
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 12

ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІН
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17

2.1. Қазақстан Республикасындағы қаржы жүйесінің
қалыптасуы ... ... ... ... ... ..17- 18
2.2. Қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің
ахуалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19-23
2.3. Қаржы нарығының экономиканың дамуына жасаған
ықпалы ... ... ... ... ... .24-26
2.4 Қазақстан Республикасының қаржы жүйесін дамытудың
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27-31

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32

ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..34

КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың 2006 жылғы 1
наурыздағы Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясы атты Қазақстан халқына Жолдауында: Бүгінгі таңда тұтас
алғанда еліміздегі экономикалық жаңарудың локамативі болуға қабілетті
дамыған өңірлік орталықтардың экономикалық қызметін жандандыруға,сондай-ақ
өңірлердің ұтымды экономикалық мамандануын қалыптастыруға бағытталған осы
заманғы жаңа аумақтық даму стратегиясы қажет. Мұның бәрі де Қазақстанның
2015 жылға дейінгі даму стратегиясында бейнеленуге тиіс, - деп атап
көрсетті.
Қазақстан тәуелсіздік алған кезден бастап нарықтық экономикаға көшуге
бейімделді.Қазіргі таңда Қазақстан ойдағыдай істеп жатқан нарық
экономикасын құрды.Нарықта Қазақстан экономикасын тұрақтандыру үшін қаржы
ресурстарын неғұрлым толық және ұтымды пайдалануды қарастыру, оның шешу
жолдарын табу болып табылады. Бұл орайда қаржының әлеуметтік- экономикалық
мәнін түсіне білудің, Оның іс-әрекет етуінің ерекшеліктерін терең
ұғынудың,Қазақстан экономикасын ойдағыдай дамыту мақсатымен қаржы
ресурстарын неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың әдістері мен амалдарын
көре білудің маңызы зор.
Жұмыстың мақсаты:
Қаржының теориялық негіздерін қарастырып, Қазақстандағы қаржы жүйесінің
дамуына талдау жасау және Қазақстан Республикасының қаржы жүйесін дамыта
түсудің жолдарын қарастыру.
Жұмыстың міндеттері:
- қаржының мәні мен мазмұнын анықтау;
- қаржының атқаратын қызметтері мен рөліне тоқталу;
- халықаралық қаржы жүйесін қарастыру;
- Қазақстан Республикасындағы қаржы жүйесінің пайда болып, қалыптасуын
зерттеу;
- қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының қаржы жүйесін талдау;
- қаржы нарығының экономиканың дамуына жасаған ықпалына талдау
жасау;
- Қазақстан Республикасының қаржы жүйесін дамытудың жолдарын
қарастыру;
Жұмыстың зерттеу объектісі:
Бұл курстық жұмыстың зерттеу объектісі Қазақстан Республикасы болып
табылады.
Жұмыстың құрлымын негіздеу:
Курстық жұмыс үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімінде қаржының теориялық
сұрақтары қарастырылған.
Екінші бөлімінде Қазақстан бойынша қаржы жүйесіне ғылыми негізде талдау
жасалған.
Үшінші бөлімінде қаржы жүйесін дамытудың тиімді әрі қарқынды
перспективалары қарастырылған.
Қортынды бөлімінде барлық курстық жұмыс ішінде жазылғандарға қысқаша
және мазмұнды етіп баяндау берілген.
Ең соңында қосымшалар мен әдебиеттер тізімі ұсынылған.
Кысқаша мәліметтер мен әдебиеттер:
Бұл жұмыста Қазақстан Республикасы Президентінің 2005-2009 жылдардағы
халқына Жолдауы, Қазақстан 2030 стратегиясынан, Экономикалық теория,
А.Есентүгеловтің Қазақстан Республикасының индустриалдық-инновациялық
дамуының стратегиясы нақты және болашақ атты статистикалық жинақтар және
т.б. кітаптарынан алынған материалдар ұсынылған.

І. ҚАРЖЫНЫҢ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1 Қаржының мәні, қаржы жүйесінің құрылымы

Қаржы ("қолма-қол ақша", "табыс" ұғымын білдіретін орта ғасырдағы латын
тілінің finansia сөзінен пайда болған француздың finanse сөзінен шыққан)
қоғамда нақты өмір сүретін, объективті сипаты мен айрықша қоғамдық арналымы
бар өндірістік қатынастарды білдіре отырып, тарихи қалыптасқан экономикалық
категория ретінде көрінеді. Құн категорияларының жүйесінде (ақша, баға,
кредит, пайда, жалақы және т.т.) қаржы белгілі орын алады және өзінің ішкі
ерекшеліктерімен, сондай-ақ ұдайы өндірістегі өзгешілік рөлімен
айшықталады.
"Қаржы" ұғымы мемлекетпен бірге бір уақытта қоғамның таптарға жіктелуі
кезінде, мемлекеттің дамуы мен оның ресурстарға деген қажеттіліктерін
қанағаттандыруға байланысты жүйелі тауар-ақша айырбасы жағдайында пайда
болып, дамыды және ол ақша нысанындағы қоғамдық өнімді бөлумен байланысты
болатын экономикалық қатынастардың кең ауқымын қамтиды. Тауар-ақша
қатынастарының жалпы қамтуындағы сипатқа ие болып отырған нарықтық
экономика жағдайындағы қаржы нақтылы және үздіксіз болып жататын ақша
айналымын — ақша ағынын бейнелеп көрсетеді.
Қаржы ғылыми ұғым ретінде, әдетте, қоғамдық өмірде сан алуан нысандарда
пайда болатын қызметтермен ассоциацияланады және міндетті түрде ақша
қатынастарының қозғалысымен қосарлана жүреді.
Бүгінде қаржы терминін күнделікті қолданысқа енгізген авторды атау
қиын. Бұл терминнің авторлығын 1577 жылы " Республика туралы алты кітап"
деген жұмысын бастырып шығарған француз ғалымы Ж. Боденге қалдыруға болады.
Қаржы туралы жұмыстың ("Афин республикасының кірістері туралы") алғашқы
авторы Ксенофонт (б.э.д. 430-365 жж.) болды.
Аристотельдің (б.э.д. 384-322 жж.) қаржы саласындағы көзқарасы оның
"Афиннің мемлекеттік құрылысы" атты жұмысында баяндалған.
Қаржының мәні, оның даму заңдылықтары, тауар-ақша қатынастарын қамту
сферасы мен қоғамдық ұдайы өндіріс процесіндегі рөлі қоғамның экономикалық
құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.7, 6
б.
Қаржы белгілі бір қоғамның ақша ресурстары. Ол экономиканың дамуы мен
ұдайы өндіріс процесін қамтамасыз етуге бағышталады. Кез келген мемлекетте
коғамдағы ақша ресурстарының құрамына мемлекеттік қаржы, шаруашылық
жүйесінің қаржысы, кәсіпорынның және тұрғындардың қаржысы енеді.
Мемлекеттің қаржысы — ақша қаражатынан тұрады. Ол қаражат тұрғындардың
әлеуметтік кепілдігін қамтамасыз етуде, заңдылықпен құқықты сақтауға,
қорғаныс пен қоғамдық шаруашылықты басқаруға жұмсалады. Мемлекеттік қаржы
құрамына: мемлекеттік болжам, банктік және мемлекеттік несие, экономиканы
тұрақтандыру қорға, зейнеткерлік, түрғындарды жұмыспен қамту қоры,
әлеуметтік және медициналық сақтандыру қоры, валюталық қор, мемлекеттік
қоғамдық ұйымдардың қаржысы, мемлекеттік салалық министрлік пен
ведомствоның қорлары енеді.
Шаруашылық жүйесіндегі қаржыны (мемлекеттік және мемлекеттік емес) —
компания, концерн, холдинг, акционерлік қоғам, ассодиация, трест,
бірлестіктердің ақшалай қаржысын құрайды.
Кәсіпорынның қаржысын (мемлекеттік, мемлекеттік емес) — меншіктегі және
заемдағы қаржылар, ғылым мен техника қорының ақшалай қаражаты,
әлеуметтік-мәдени даму мен материалдық ынталантыру қоры,
амортизаииялық қор, резервті және сақтандыру қоры енеді.
Тұрғындардың қаржысы —шаруашылық, еңбек қызметтерінің (жалақы, акция
дивиденті, пай жарнасы мен банк салымының проценті т.б.) негізінде,
коммерциялық және халықтық банктегі сақталым қаржылардың, зейнеткерлік
қорды мемлекеттің іске қосуының нәтижесінде ақшалай қаражатты құрайды.
Аталған құрылым қаржылық жүйені құрайды. Бұл құрылымның қызметі
экономикалық қатынастар жиынтығын туғызып, ақша қаражатын ұлғаймалы ұдайы
өндірісте құру, бөлу, пайдалануды жүзеге асырады. Және басқада қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандыруға жұмсалады.

1.2 Қаржының атқаратын қызметтері мен рөлі

Рыноктық қатынастар жайғдайында қаржы негізінде төрт қызметті
атқарады: бөлу, реттеу, ынталандыру, бақылау.
Мемлекет ұлттық табыстың едәуір бөлігін қоғамдық шаруашылыққа,
әлеуметтік — мәдени шаралаға, мемлекетті басқаруға мен қорғанысты дамытуға
бағыттауын қаржынының бөлу қызметі атқарады.
Қаржының реттеу қызметі экономикалық дамуын реттеуді мемлекеттің
сырттай тәсілімен жүргізгенде пайда болады. Мемлекет оны салық салғанда,
несие саясатында, әртүрлі экономикалық жеңілдіктер мен дотация кезінде
жүзеге асырады.
Қаржыны ынталандыру қызметі кәсіпорынның экономикалық дамуын әртүрлі
ынталандырғанда жүзеге асады.
Қаржының бақылау қызметі бөлінген қаражаттардың мақсатты пайдалануын
жүйелі түрде тексеру арқылы жүзеге асады.
Қаржы көмегімен ұлттық табысты бөлу және қайта бөлу екі әдіспен жүзеге
асырылады;
аржылық-бюджеттік әдіс. Ол бюджетке табыстарды алғанда және бюджеттен
қаражаттарды қайтарусыз тәртіппен бергенде қолданылады;
кредиттік-банктік әдіс. Ол уақытша бос қаржы ресурстарын жұмылдыруды
және қайтарымдық негізде кредиттер беруді білдіреді.
Қоғамдық өнімді құндық бөлудің процесі мемлекет белгілеген қаржы
құралдарының — нормалардың, мөлшерлемелердің, тарифтердің, аударымдардың
және т.т. көмегімен жүзеге асырылуы мүмкін [7, 34 б.]
Ұлттық табысты қаржы көмегімен қайта бөлудің негізгі мақсаттары мыналар
болып табылады:
өндірістік емес саланы қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету; бұл салада
ұлттық табыс жасалмайтыны белгілі;
елдің жеке экономикалық аймақтары арасында қаржы ресурстарын мақсатты
бөлу;аржы ресурстарын маңызы зор прогрессивті салалардың айрықша дамуын
қамтамасыз ететін басым түрде салааралық бөлу;
қаржы ресурстарын ұтымды түрде сала ішінде бөлу, ол кәсіпорындардың әр
түрлі рентабелдігімен және күрделі жұмсалымдардың құбылмалы тиімділігімен
ынталандырылып отырады.
Сөйтіп, ұлттық табысты қаржы көмегімен бөлу және қайта бөлу қоғам мен
кәсіпорынның, фирманың материал және ақша ресурстарының ұдайы өңдірістегі
қажетті мөлшерлестігін қамтамасыз етеді.

1.3 Қаржы жүйесін басқару және оның қағидалары

Қаржыны басқаруға ғылыми тәсілдеме қажет, бұл басқару шешімдерін
әзірлегенде экономикалық заңдардың талаптары, экономикалық талдау
нәтижелері, экономикалық - математикалық әдістер және қаржыны басқарудың
автоматтандырылған жүйелері ескеріледі, басқарудың экономикалық және
әкімшілік әдістері ұтымды үйлеседі деген сез. Қаржыны ғылыми басқару іс-
қимылға жаңа қаржы әдістері мен тұтқаларын енгізу немесе ескілерінің күшін
жою жолымен келеңсіз құбылыстарды уақтылы жеңіп отыруды қажет етеді.
Сонымен бірге айқын және уақтылы экономикалық ақпарат, ғылыми негізделген
көрсеткіштер, жоғары сапалы перспективалық және ағымдағы қаржылық жоспарлау
талап етіледі.
Жоспарлау (болжау) қаржыны басқарудың жүйесінде маңызды орын алады. Бұл
— жоспарлы тапсырмаларды орындауға қажетті ақша қаражаттарының мөлшерін
және оның көздерін анықтау; орталықтандырылған және орталықтандырылмаған
ақша қорлары арасында, ұлттық шаруашылықтың салалары мен әкімшілік-аумақтық
бірліктері арасында қаражаттарды бөлудің оңтайлы үйлесімін (пропорциясын)
белгілеу; ресурстарды пайдаланудың нақты бағыттарын анықтау және т.б.
Ұйымдастыру — басқарудың барлық буындарының жөнге салынғандығын,
айқындығын, қаржы ақпаратының жоғары нәтижелілігін, басқару
қызметкерлерінің жауапкершілігі мен тәртіптілігін білдіреді.
Қаржылық реттеу — бұл жоспарлы тапсырмалардың орындалуы үшін қаржы
ресурстарын икемді, шебер жұмсау, белгіленген нәтижеден теріс ауытқулардың
барлық түрін алдын алуға және жоюға бағытталған; мұның өзі резервтік
қорлар, жоспардан тыс қаржы ресурстары, пайдаланылмаған қаржылар есебінен
қызметтердің барлық түрлеріне арақатынас пен үйлесімділікті қамтамасыз
етуді білдіреді [ 12, 155 б.]
Бұрынғы КСРО-да мемлекеттік бюджеттің тапшылығын қаржыландырудың
дәстүрлі көзі ұзақ жылдар бойы Мемлекеттік банктің пайызсыз кредиттері,
сондай – ақ Жинақ банктеріндегі халықтың салымдары болып келеді. Қазіргі
кезде бұл көздерді пайдалану қиын мәселе болып отыр.
Нарық экономикалық қатынастар жайғдайында қаржы негізінде төрт қызметті
атқарады:бөлу, реттеу, ынталандыру; бақылау.
Мемлекет ұлттық табыстың едәуір бөлігін қоғамдық шаруашылыққа,
әлеуметтік — мәдени шаралаға, мемлекетті басқаруға мен қорғанысты дамытуға
бағыттауын қаржынының бөлу қызметі атқарады.
Қаржының реттеу қызметі экономикалық дамуын реттеуді мемлекеттің
сырттай тәсілімен жүргізгенде пайда болады. Мемлекет оны салық салғанда,
несие саясатында, әртүрлі экономикалық жеңілдіктер мен дотация кезінде
жүзеге асырады.
Қаржыны ынталандыру қызметі кәсіпорынның экономикалық дамуын әртүрлі
ынталандырғанда жүзеге асады.
Қаржының бақылау қызметі бөлінген қаражаттардың мақсатты пайдалануын
жүйелі түрде тексеру арқылы жүзеге асады.
Қаржы көмегімен ұлттық табысты бөлу және қайта бөлу екі әдіспен жүзеге
асырылады:
А) қаржылық-бюджеттік әдіс. Ол бюджетке табыстарды алғанда және
бюджеттен қаражаттарды қайтарусыз тәртіппен бергенде қолданылады;
Ә) кредиттік-банктік әдіс. Ол уақытша бос қаржы ресурстарын жұмылдыруды
және қайтарымдық негізде кредиттер беруді білдіреді.
Қоғамдық өнімді құндық бөлудің процесі мемлекет белгілеген қаржы
құралдарының — нормалардың, мөлшерлемелердің, тарифтердің, аударымдардың
және т.т. көмегімен жүзеге асырылуы мүмкін.
Ұлттық табысты қаржы көмегімен қайта бөлудің негізгі мақсаттары мыналар
болып табылады:
• өндірістік емес саланы қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету; бұл
салада ұлттық табыс жасалмайтыны белгілі;
• елдің жеке экономикалық аймақтары арасында қаржы ресурстарын
мақсатты бөлу;
• қаржы ресурстарын маңызы зор прогрессивті салалардың айрықша
дамуын қамтамасыз ететін басым түрде салааралық бөлу;
• қаржы ресурстарын ұтымды түрде сала ішінде бөлу, ол
кәсіпорындардың әр түрлі рентабелдігімен және күрделі
жұмсалымдардың құбылмалы тиімділігімен ынталандырылып отырады.
Сөйтіп, ұлттық табысты қаржы көмегімен бөлу және қайта бөлу қоғам мен
кәсіпорынның, фирманың материал және ақша ресурстарының ұдайы өңдірістегі
қажетті мөлшерлестігін қамтамасыз етеді [4, 121 б.]
Қаржы жүйесінің қағидалары. Қаржы жүйесінің ұғымы қаржы ұғымының
одан әрі дамуы және нақтылана түсуі болып табылады.
Біртұтас қаржы жүйесі — өзінің мәні жағынан мынадай түрлі үғымдарды
білдіру үшін қолданылатын термин:
а) бір-бірімен өзара байланысты қаржы қатынастарының сфералары мен
буындарының жиынтыгы;
ә) елдің қаржы мекемелерінің жиынтыгы, оларға қаржы мекемелері мен
салық қызметінің барлық құрылымдық бөлімдері жатады.
Қазақстан Республикасында макро- және микроэкономиканың қаржы жүйесін
реттеліп отыратын қаржы қатынастары мен ақша ресурстарының жиынтығы және
оларды жұмылдыруды, ұлттық шаруашылықты қаржыландыру мен несиелендіруге
байланысты бөлуді жүзеге асыратын қаржы мекемелері құрайды. Қаржы жүйесінің
ұғымы кейде тар мағынада, тек мемлекеттің қаржы мекемелерінің жиынтығы
ретінде қолданылады, бұл жеткіліксіз.
Өзінің тарихи дамуында қаржы жүйесі ұзақ эволюциядан өтті. Қаржы
қатынастарының пайда болуы кезінде қаржы жүйесі, жалпыға мәлім, әдетте, тек
бір ғана буынмен — мемлекеттік бюджетпен шектелді. Классикалық капитализм
жағдайында батыстың көптеген өркениетті елдерінің, соның ішінде бұрынғы
КСРО-ның қаржы жүйесін екі негізгі буын — мемлекеттік бюджет пен жергілікті
қаржылар құрады.. Олар ақша қорларын қалыптастыруға мүмкіндік берді, бұл
буындардың көмегімен мемлекет өзінің саяси және экономикалық функцияларын
орындап отырды.
Терминнің жоғарыда келтірілген анықтамасында қаржының мәнділік
сипаттамасын, оның қоғамдық-экономикалық процестегі орнын негіздей отырып,
қаржы жүйесі сыныптамасының қағидалы үлгісі қойылған. Осы критерийге сәйкес
қаржы жүйесі мынадай үш бөлікті қамтиды:
1) қаржы қатынастарының жиынтығы;
2) ақша қорларының жиынтығы;
3) басқарудың қаржы аппараты.
Ақша қорларының қозғалысына байланысты мемлекет, шаруашылық жүргізуші
субъектілер, салалар, аймақтар және жеке азаматтар арасында пайда болатын
экономикалық, ақша қатынастарының жиынтығы қаржы қатынастарын құрайды.
Қаржы қатынастары негізінен мынандай екі сфераны қамтиды:
1) мемлекеттік бюджетке жинақталатын мемлекеттің орталық-тандырылған
ақша қорларын қалыптастырып, пайдаланумен байланысты болатын экономикалық
ақша қатынастары;
2) кәсіпорындардың орталықтандырылмаған ақша қорларының ауыспалы
айналымын ортақтастыратын экономикалық ақша қатынастары.
Қаржы жүйесі интеграциялық тұрпатты жүйе болып табылады, оған кіретін
элементтердің (қосалқы жүйелердің) тығыз байланысымен және оның қосалқы
жүйелерінің бірде-бірі өзінше өмір сүре алмайтындығымен сипатгалады: қаржы,
бір жағьшан, өндірістік қатынастардың бір бөлігін білдіреді және осы
қатынастар жүйесінің элементі болып келеді, екінші жағынан, өзінің
функционалдық өзіндік ерекшелігі бар өзара байланысты элементтерден тұратын
жүйе болып табылады.

1.4 Халықаралық қаржы жүйесі

Нарыққа көшу өзара байланыста және дүниежүзілік экономикамен
бәсекелестікте дамитын ашық тұрпаттағы экономикамен бірге дүние жүзінің
көптеген елдерімен халықаралық экономикалық байланысты кеңейтуді қажет
етеді.
Қызметтің сыртқы экономикалық сферасы мемлекеттің, оның жеке және заңды
тұлғаларының ұқсас шетелдік қатысушылармен және халықаралық қаржы-кредит
институттарымен сауда, кредит, инвестициялық, борыш, есеп-қисап, трансферт
және өзге де операциялар кезінде қатысуымен байланысты қатынастардың кең
шеңберін қамтиды. Басқаша айтқанда, бұл — валюталық есеп-қисап жүйесі
ортақтастыратын резиденттердің бейрезиденттермен, елдің экономикалық
агенттерінің "басқа дүниемен" (Ұлттық шоттар жүйесінің түсіндірмесі
бойынша) қатынастары. Бұл қатынастарда және сыртқы экономикалық байланыстар
жүйесінде қаржы үлкен рөл атқарады. Ол шаруашылық жүргізудің экономикалық
құралы ретіңде Қазақстанды дүниежүзілік экономикаға ықпалдасуды
(интеграциялауды) жүзеге асыру үшін пайдаланылады. Халықаралық экономикалық
байланыстар сферасында қалыптасып отырган қаржы механизмі Қазақстан
Республикасының халықаралық ынтымақтастығы саласында мемлекеттік қаржы
саясатын іске асырудың құралы болып табылады.
Іс-әрекет етудің айрықша нысаны ретіндегі сыртқы экономикалық қызметтің
қаржысы өзгеше белгілерге ие. Ол тек ұлттық валютада ғана емес, сондай-ақ
шетелдік валютада да қалыптасатын ресурстарда нақты түрде көрінеді.
Бөлгіштік қатынастардың міндетті субъектілері шетел мемлекеті.
халықаралық ұйым, фирма және басқалары арқылы шетелдік әріптестер болып
табылады. Қаржы қатынастары ұлттық экономикалардың шекарасынан шығып кетеді
және халықаралық ықпалдастық процестің дамуы мен тереңдей түсуіне
жәрдемдесе отырып, оны жүзеге асырады.
Халықаралық байланыстарды дамытудағы қаржының рөлі үш бағыт бойынша
көрінеді:
- қаржы көздерін іздестіру және халықаралык ынтымақтастықтың әр
түрлі бағыттарын қаржыландыру үшін қажетті қаржы ресурстарын
жұмылдыру;
- халықаралық ықпалдастық процестерді реттеу;
- халықаралық қатынастардың әрбір түрін және бұл қатынастардың
тікелей қатысушыларын ынталандыру.
Дамудың қазіргі кезеңінде сыртқы экономикалық байланыстарға мыналар
жатады:
1) сыртқы сауда;
2) шетелдік инвестициялау: бірлескен кәсіпкерлік, соның ішінде заңды
тұлғалардың мүлкіне акциялар және басқа бағалы қағаздар арқылы үлестік
қатысу, концессиялар — елдің аумағында шаруашылық және өзге қызметті жүзеге
асыру үшін мемлекет меншігіндегі табиғи ресурстарды, әр түрлі объектілерді
пайдалануға мүлік құқықтарын алу, меншікті жалдау;
3) елдің халықаралық қаржы-кредит ұйымдарына қатысуы; сыртқы
экономикалық қызметтің бұл нысанымен шетелдік кредиттер мен қарыздарды беру
байланысты және халықаралық қаржы және басқа ұйымдарға жарналар төленеді;4)
ғылым, техника, мәдениет, туризм салаларындағы ынтымақтастық;
5) шет елдерде елшілестерді, консулдықтарды және басқа қызметкерлерді
ұстау жөніндегі есеп-қисаптарды жүргізу.
Дамыған елдердің экономикасында сыртқы экономикалық қызметтің маңызды
құрамды бөлігін шет елдерде өнеркәсіп, азаматтық, көлік және басқа
объектілер салу құрайды; алайда, қызметтің бұл түрі республикада іс жүзінде
қаржылық және материалдық-техникалық ресурстардың жетіспеушілігінен жоқтың
қасы. Бір мезгілде экономиканың "көлеңкелі" секторы капиталды шетелдік
активтерге жұмсалым нысанында сыртқы инвестициялауды жүзеге асырады: шетке
"капиталдың кемуі" болып табыла-тын шетелдік банктердегі депозиттер, бағалы
қағаздарға инвестициялау, жылжымайтын дүние-мүлікті сатып алу және т.т.
Арнаулы экономикалық аймақтарды - айрықша құқықтық және экономикалық
режімі бар арнайы бөлінген аумақтарды қалыптастыру ерекше қызмет болып
табылады, олар аймақты жеделдетілген әлеуметтік-экономикалық дамыту үшін
шетелдік капиталды, прогрессивті шетелдік технологиялар мен басқару
тәжірибесін тарту мақсатымен құрылады.
Аталған сыртқы экономикалық байланыстарды дамыту республиканың
шетелдермен валюта-қаржы, есеп-қисап және кредит қатынастарының негізіне
қойылған.
Сыртқы сауда экспорт пен импортты қамтиды. Өндірістің қазіргі
қалыптасып отырған құрылымына байланысты Қазақстан экспортының едәуір үлесі
әзірше шикізатқа, түсті металдарға, материалдарға, отынға, астыққа және
шала фабрикаттарға тиіп отыр.
Сонымен бірге қазіргі кезде өндірістің қалыптасқан құрылымына
байланысты Қазақстан экспортының едәуір үлесі минералдық өнімдерге 61%
тиеді, оның үстіне мұнай мен газ конденсатының үлес салмағы 60% құрайды.
Біраз орынды металлургия өнеркәсібінің өнімі, химия өнеркәсібінің өнімі,
азық-түлік тауарлары мен оларды өндіруге арналған шикізат алады.
Агроөнеркәсіп кешенінің негізгі баптары мақта талшығы, астық және
былғары шикізаты болып қалуда.
Қаржы практикасында экспорттың бюджеттік тиімділігі — валюталық түсім-
ақша мен шығындардың (өнім өндіруге жұмсалынған шығындардың, ішкі
бағалардағы оның құны және қосымша шығыстар — көлік, жүкті ауыстырып тиеу,
порттарда, стансаларда сақтау шығындарының) ара салмағы ұғымы қолданылады.
Валюталық түсім-ақша Ұлттық банктің бағамымен теңгеге қайта саналады.
Экспорттың тиімділігі оның құрылымын жетілдіруді арттыру, яғни машина жасау
өнімін, қызметтің еңбекті және ғылымды көп қажетсінетін түрлерін көбейту
жолымен мүмкін болады.
Импортта негізгі баптар машиналар, құрал-жабдық, көлік құралдары,
приборлар, химия өнімдері, пластмассалар, каучук, минералдық өнімдер асыл
емес металдар мен оларды өндіруге арналған шикізат, басқадай баптар болып
табылады.
Макроэкономикалық теорияда экспорттың импорттан асып түсуі ұлттық
экономиканы дамытудың қолайлы факторы деп есептеледі. Сонымен бірге бұл
асып түсу елдің төлем балансының (ондағы сауда балансының едәуір ара
салмағы жағдайында) оң айырмасын тудыруы мүмкін. Жалпы валюталық
қаражаттардың экспорттық түсімдері есебінен елдің импорты қаржыланады.
Қысқа мерзімді жоспарда импорттың экспорттан асып түсуі қолайсыз фактор
болып табылмайды, өйткені отандық тұтынушылар қажетті тауарларды, әсіресе
олардың меншікті рыноктегі тапшылығы кезінде көп алады. Алайда ұзақ
мерзімде бұл құбылыс төлем балансының пассивін тендестіру үшін
пайдаланылатын ресми валюталық резервтердің сарқылуына ұрындыруы мүмкін.
Төлем баланстарының орнықты және ұзақ тапшылықтары экономиканы күрделі
қайта құруды, сауда тосқауындары мен басқа шектеулерді қажет етеді, ұлттық
валютаның құнсыздануына, елдің сыртқы берешегінің көбеюіне соқтырады.
Экспорт-импорт операцияларын жүргізуде республиканың негізгі
әріптестері жақын шетелдер, дамыған капиталистік елдер болып отыр.

ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІ

2.1 Қазақстан Республикасындағы қаржы жүйесінің қалыптасуы

Қаржы жүйесінің ұғымы қаржы ұғымының одан әрі дамуы және нақтылана
түсуі болып табылады.
Біртұтас қаржы жүйесі — өзінің мәні жағынан мынадай түрлі ұғымдарды
білдіру үшін қолданылатын термин:
а) бір-бірімен өзара байланысты қаржы қатынастарының сфералары мен
буындарының жиынтыгы;
ә) елдің қаржы мекемелерінің жиынтыгы, оларға қаржы мекемелері мен
салық қызметінің барлық құрылымдық бөлімдері жатады.
Қазақстан Республикасында макро- және микроэкономиканың қаржы жүйесін
реттеліп отыратын қаржы қатынастары мен ақша ресурстарының жиынтығы және
оларды жұмылдыруды, ұлттық шаруашылықты қаржыландыру мен несиелендіруге
байланысты бөлуді жүзеге асыратын қаржы мекемелері құрайды. Қаржы жүйесінің
ұғымы кейде тар мағынада, тек мемлекеттің қаржы мекемелерінің жиынтығы
ретінде қолданылады, бұл жеткіліксіз.
Өзінің тарихи дамуында қаржы жүйесі ұзақ эволюциядан өтті. Қаржы
қатынастарының пайда болуы кезінде қаржы жүйесі, жалпыға мәлім, әдетте, тек
бір ғана буынмен — мемлекеттік бюджетпен шектелді. Классикалық капитализм
жағдайында батыстың көптеген өркениетті елдерінің, соның ішінде бұрынғы
КСРО-ның қаржы жүйесін екі негізгі буын — мемлекеттік бюджет пен жергілікті
қаржылар құрады.. Олар ақша қорларын қалыптастыруға мүмкіндік берді, бұл
буындардың көмегімен мемлекет өзінің саяси және экономикалық функцияларын
орындап отырды."Жүйе" термині өзара байланысты элементтердің түрлі
критерийлері бойынша сыныпталатын қосалқы жүйелердің іс-қимылын білдіреді.
Терминнің жоғарыда келтірілген анықтамасында қаржының мәнділік
сипаттамасын, оның қоғамдық-экономикалық процестегі орнын негіздей отырып,
қаржы жүйесі сыныптамасының қағидалы үлгісі қойылған. Осы критерийге сәйкес
қаржы жүйесі мынадай үш бөлікті қамтиды:
1) қаржы қатынастарының жиынтығы;
2) ақша қорларының жиынтығы;
3) басқарудың қаржы аппараты.
Ақша қорларының қозғалысына байланысты мемлекет, шаруашылық жүргізуші
субъектілер, салалар, аймақтар және жеке азаматтар арасында пайда болатын
экономикалық, ақша қатынастарының жиынтығы қаржы қатынастарын құрайды.
Қаржы қатынастары негізінен мынандай екі сфераны қамтиды:
1) мемлекеттік бюджетке жинақталатын мемлекеттің орталық-тандырылған
ақша қорларын қалыптастырып, пайдаланумен байланысты болатын экономикалық
ақша қатынастары;
2) кәсіпорыңдардың орталықтандырылмаған ақша қорларының ауыспалы
айналымын ортақтастыратын экономикалық ақша қатынастары.
Қаржы жүйесі интеграциялық тұрпатты жүйе болып табылады, оған кіретін
элементтердің (қосалқы жүйелердің) тығыз байланысымен және оның қосалқы
жүйелерінің бірде-бірі өзінше өмір сүре алмайтындығымен сипатгалады: қаржы,
бір жағьшан, өндірістік қатынастардың бір бөлігін білдіреді және осы
қатынастар жүйесінің элементі болып келеді, екінші жағынан, өзінің
функционалдық өзіндік ерекшелігі бар өзара байланысты элементтерден тұратын
жүйе болып табылады. Қаржыларда функционалдық қосалқы жүйелер ретінде
мыналарды атауға болады: салық, бюджет, сыртқы экономикалық, қаржы
жоспарларының (болжамдарының), қаржылық бақылаудың заңнамалық қамтамасыз
етілуінің және басқа қосалқы жүйелері.

2.2 Қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің ахуалы

Қаржы жүйесін құрайтын жеке элементтердің орны мен рөлі бірдей емес.
Бастапқы (басты) элемент жүйенің басқа элементтерінің арасында алдыңғы
орынды алады, өйткені жүйе элементтері мен буындардың өзара байланысындағы
оның рөлі айқындаушы болып табылады. Қаржы жүйесінде мұндай элемент (сфера)
болып бірінші кезекте мемлекеттік бюджеттен көрінетін мемлекеттің қаржысы
болып саналады.
Материалдық өндіріс сферасының шаруашылық жүргізуші субъектілерінің
қаржысы қаржылардың негізін қалайды, материалдық өндірісте нақтылы өнім —
қоғамның қаржы ресурстарының негізгі көзі жасалынатындықтан ол қаржы
жүйесінің бастапқы сферасы болып табылады.
Халықтың (үй шаруашылығының) қаржысы қаржы жүйесінің ерекше бөлігі
болып табылады. Халық (азаматтар) өзінің ақша қаражаттарымен жалпы
мемлекеттік қаржы жүйесімен және меншіктің барлық нысандарының шаруашылық
жүргізуші субъектілерінің өндірістік және өндірістік емес сфераларымен
қарым-қатынас жасайды.
Қаржы қатынастарының буындарына тән болып келетін тиісті
орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларының жиынтығы қаржы
жүйесінің екінші бөлігін құрайды.
Қаржының материалдық мазмұны өзінің көрінісін қаржы ресурстарын
қалыптастырып, пайдалануда табады, бұл ресурстар бюджет, мемлекеттік және
мемлекеттік емес әлеуметтік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.