Бухгалтерлік есепшоттарының жіктелуі мен жоспары

Жоспар

Өткен тарауларда айтылғанындай,шоттардың бухгалтерлік есепте алатын орны ерекше.Шоттардың көмегімен есеп мәліметтерінің топтастырылуы мен жинақталуы жүргізіледі.Оларда ағымдағы есептің көрсеткіштері құрылады. Шоттар.баланстың негізі.Шоттармен бухгалтерлік есеп беру өте тығыз байланысты,өйткені олар есеп беру үшін жалғыз ғана қайнар көз болып табылады.
Шоттардың мазмұнын анық түсіну және оларды дұрыс пайдалана білу бухгалтерлік есепті меңгерудің басты мақсаты болып табылады.Осы мақсатты шешу ең алдымен шоттардың қасиеттері мен ерекшеліктерін меңгеруді талап етеді.
Көптеген шоттар бірдей қасиеттерге ие бола отырып,өзара ұқсас болып келеді. Сондықтан шоттарды меңгеруді жеңілдету үшін оларды белгілі бір жүйеге,яғни біртектес топқа біріктіріп,жіктеуіміз керек.Шоттарды жіктеу тек шоттарды меңгеруге ғана емес,сонымен қатар оларды тәжірибе жүзінде пайдалануға да мүмкіндік береді.
Шоттардың жіктелуі қандай белгілері бойынша құрылады екен?
Біздің білуімізше,шоттар шаруашылық құралдарының,олардың құрылу көздері мен процестерінің ағымдғы есебі мен бақылауын топтастырудың әдісі болып саналады.
Шаруашылық құралдары,олардың құрылу көздері мен процестері,олардың экономикалық мазмұны бойынша құрылады.Соңғысы өз кезегінде шоттарддың экономикалық мазмұнын анықтайды.Осыдан әр түрлі шоттар оларда есептелінетін объектілер сияқты әр қилы мазмұнда болады.
Біз мазмұн шаруашылық қызметіндегі құралдардың экономикалық мәні мен функционалдық рөлін білдіретін шаруашылық құралдары шоттарын (мысалы,материалдар шоты,ақша қаражаты шоты) көрсетеді.Екінші бір мазмұн шаруашылық құралдарының пайда болуын,тиістілігін және мақсаттылығын көрсететін құралдардың құрылу көздерінде (меншікті капитал,қарыздар шоттары) тән.Тағы да басқа мазмұн кәсіпорында жүзеге асырылатын шаруашылық процестерінің сипаты мен маңыздылығын ашатын процестер шоттарын (өндіріс,сату шоттары) білдіреді.
Әр топтың ішінде шоттардың жеке түрлері,сонымен қатар есепке алынатын объектілердің сипаты мен ерекшеліктеріне сәйкес өз мазмұндары бойынша өзара тағы бөлінеді.Мысалы,материалдық шоттары ақша қаражаты шоттарынан,қорлау шоттары міндеттемелер шоттарынан,өндіріс шоттары сату шоттарынан өзгеше болады.

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПШОТТАРЫНЫҢ ЖІКТЕЛУІ МЕН ЖОСПАРЫ
Өткен тарауларда айтылғанындай,шоттардың бухгалтерлік есепте алатын орны ерекше.Шоттардың көмегімен есеп мәліметтерінің топтастырылуы мен жинақталуы жүргізіледі.Оларда ағымдағы есептің көрсеткіштері құрылады. Шоттар-баланстың негізі.Шоттармен бухгалтерлік есеп беру өте тығыз байланысты,өйткені олар есеп беру үшін жалғыз ғана қайнар көз болып табылады.
Шоттардың мазмұнын анық түсіну және оларды дұрыс пайдалана білу бухгалтерлік есепті меңгерудің басты мақсаты болып табылады.Осы мақсатты шешу ең алдымен шоттардың қасиеттері мен ерекшеліктерін меңгеруді талап етеді.
Көптеген шоттар бірдей қасиеттерге ие бола отырып,өзара ұқсас болып келеді. Сондықтан шоттарды меңгеруді жеңілдету үшін оларды белгілі бір жүйеге,яғни біртектес топқа біріктіріп,жіктеуіміз керек.Шоттарды жіктеу тек шоттарды меңгеруге ғана емес,сонымен қатар оларды тәжірибе жүзінде пайдалануға да мүмкіндік береді.
Шоттардың жіктелуі қандай белгілері бойынша құрылады екен?
Біздің білуімізше,шоттар шаруашылық құралдарының,олардың құрылу көздері мен процестерінің ағымдғы есебі мен бақылауын топтастырудың әдісі болып саналады.
Шаруашылық құралдары,олардың құрылу көздері мен процестері,олардың экономикалық мазмұны бойынша құрылады.Соңғысы өз кезегінде шоттарддың экономикалық мазмұнын анықтайды.Осыдан әр түрлі шоттар оларда есептелінетін объектілер сияқты әр қилы мазмұнда болады.
Біз мазмұн шаруашылық қызметіндегі құралдардың экономикалық мәні мен функционалдық рөлін білдіретін шаруашылық құралдары шоттарын (мысалы,материалдар шоты,ақша қаражаты шоты) көрсетеді.Екінші бір мазмұн шаруашылық құралдарының пайда болуын,тиістілігін және мақсаттылығын көрсететін құралдардың құрылу көздерінде (меншікті капитал,қарыздар шоттары) тән.Тағы да басқа мазмұн кәсіпорында жүзеге асырылатын шаруашылық процестерінің сипаты мен маңыздылығын ашатын процестер шоттарын (өндіріс,сату шоттары) білдіреді.
Әр топтың ішінде шоттардың жеке түрлері,сонымен қатар есепке алынатын объектілердің сипаты мен ерекшеліктеріне сәйкес өз мазмұндары бойынша өзара тағы бөлінеді.Мысалы,материалдық шоттары ақша қаражаты шоттарынан,қорлау шоттары міндеттемелер шоттарынан,өндіріс шоттары сату шоттарынан өзгеше болады.
Тиісінше,барлық шоттар өз мазмұндары бойынша белгілі бір топтар мен түрлерге біріктірілу мүмкін.Шоттардың мазмұны оларда есепке алынатын объектілердің экономикалық мазмұнынан туындайтындықтан,ол шоттардың жіктелу негіздері болуы керек.
Шотттармен берілетін көрсеткіштердің жиынтығы шоттардың мақсаты мен олардың атқаратын қызметтер анықтайды.
Шоттардың мақсаты өздерімен байланысты олардың мазмұндары сияқты әр түрлі шоттар үшін сан алуан.Шоттардың бір түрі шаруашылық құралдары мен олардың құрылу көздерінің қозғалысын (мысалы,материалдар,ақша қаражаты,қорлар, несиелер шоттары) көрсету мақсатында болады. Басқаларының мақсаты- процестердің қанда да бір сәттерін сипаттайтын көрсеткіштерді береді. Мысалы,өндірілген өнімнің өзіндік құнын анықтау (өндіріс шоттары),өнімді сату нәтижесін анықтау (сату шоттары) және т.б. Тиісінше,шоттарды олардың мақсаттары бойынша да топтастыруға болады.
Шоттардың мақсаты-олардың жіктелуінің екінші белгісі.
Шоттардың мазмұны мен мақсаты шоттардың құрылуын немесе олардың құрылымы,яғни олардың дебеттік және кредиттік жазбалары мен қалдықтарының сипаты мен мағынасын,баланстағы жағдайын және т.б. анықтайды. Шоттардың құрылуы олардың мазмұны мен мақсатына байланысты әр түрлі шоттар үшін сан алуан болып табылады.
Шоттардың бір түрі өз құрылыстары бойынша тек дебеттік қалдығы болып және активтік (материалдар,ақша қаражаты шоттары) болуы мүмкін;басқалары-тек кредиттік қалдықтары болып,пассивті шоттарға қатысты болуы мүмкін (қорлар,міндеттемелер шоттары).Тағы бір шоттар есепті кезеңнің аяғына қалдықтары болып,баланста (шаруашылық құралдары мен олардың құрылу көздерінің шоттары) көрсетілуі мүмкін.Басқа бір шоттар есепті кезеңнің аяқталуы кезінде қалдықтары болмауы себепті жабылады және баланста көрсетілмейді (жалпы өндірістік шығындары шоттары).Тиісінше,шоттарды құрылуы бойынша да топтастыруға болады.
Өндірістік кәсіпорындардың басты мақсаты-кәсіпорынның өзінде ішінара пайдаланылатын,бірақ көбінесе басқа кәсіпорындарға,ұйымдарға және тікелей тұрғылықты халыққа жөнелтілетін өнім өндіру болып табылады.
Өндірісті ұйымдастыру үшін еңбек құралдары,еңбек заттары мен жұмыс күші қажет.Еңбек құралдары мен заттары басқа жақтан әкелінуі немесе кәсіпорынның өзінде өндірілуі мүмкін.Жұмыс күші-кәсіпорынға келісімшарт негізінде және бұйрық бойынша қабылданған жұмысшылар мен мамандар.
Кәсіпорындар сатудан табыс таба отырып,өндірілген өнімдер сатады.Егер осы табыстар оларды өндіруге кеткен шығындардан асып түсетін болса,онда өндіріс процесінде құрылатын және сату процесінде анықталатын пайда алады.Егер түскен түсім өндірістік шығындардан аз болса,онда кәсіпорын зиян шегеді.Құралдар айналымы негізгі шаруашылық процестерінен:дайындау,өндіру,сату процестерінен тұрады және үздіксіз жүреді,нәтижесінде еңбек заттары бір нысаннан басқа бір нысанға ауысады.
Кәсіпорынның жұмысын ойдағыдай және үздіксіз ұйымдастыру үшін кәсіпорынның дайындау процесін қамтамасыз ететін өндірістік қорлары болуы керек.
Дайындау процесі ол өнім өндіруге қажетті еңбек заттарымен кәсіпорынды қамту үшін белгілі бір әрекеттердің жиынтығын орындау болып саналады.Кәсіпорын жабдықтаушылардан материалдар,отын және басқа да еңбек заттарын алады.
Кәсіпорын жабдықтаушыларына алынған заттарды өзі үшін дайындау немесе сатып алу құны болып табылатын олардың босату құнымен төлейді.Сонымен қатар ол дайындау әрекеттерімен туындайтын шығындарға ұшырайды.Мысалы,алынған құндылықтарды тасу төлемі,оларды тиеу және түсіру,темір жол стансасынан қоймаға дейін жеткізу және басқа да шығындар.Осы барлық шығындар көлік-дайындау шығындары деп аталады.
Сондықтан дайындау процесі есебінің басты мақсаттары:
1)дайындау бойынша барлық шығындарды анықтау;
2)дайындалған материалдардың нақты өзіндік құнын анықтау.
Есептегі материалдық құндылықтардың қозғалысы нақты өзіндік құнмен көрсетіледі.Алынатын материалдық құндылықтардың нақты өзіндік құны сатып алу құнынан және көлік-дайындау шығындарына тұрады.Заттай көрсеткіштермен берілген дайындау процесінің көлемі талдау шоттарында жүргізіледі,ал ақшалай өлшегішпен жинақтау шоттарында (Материалдар және т.б.) есепке алынады.
Осы жинақтау шоттарының дебеті бойынша алынған заттардың сатып алу құны, сонымен қатар жеткізу бойынша көлік-дайындау шығындары есептелінеді.
Материалдық құндылықтарды дайындау процесінің есебін келесі сызбадан көруге болады.
Дайындау процесі есебі кезінде материалдық құндылықтарды бағалау маңызды орын алады. Жинақтау есебінде және баланста барлық сатып алынған өндірістік қорлар (шикізат,материалдық,отын,қосалқы бөдшектер,құрылыс материалдары және т.б.),меншікті өндіріс құндылықтары сияқты олардың нақты өзіндік құнымен есептеленеді.Ағымдағы есепте құндылықтарды нақты өзіндік құнымен есептеу қиынырақ, өйткені ол материалдардың әр түрлі ірі партиялары үшін әр түрлі болуы мүмкін,ал өз өндірісінде өндірілген материалдық құндылықтары бойынша нақты өзіндік құны тек мерзімнің аяғында ғана анықталады.Сондықтан құндылықтардың ағымдағы есебі есеп бағасымен жүргізіледі.Қазіргі кезде сатып алынған материалдар үшін есеп бағасы ретінде келісім көтерме,нарық бағалары қолданылады,ал өзінде өндірілген құндылықтар үшін-жоспарлы (нормативті) өзіндік құн пайдаланылады.
Материалдық құндылықтардың нақты өзіндік құнын анықтау үшін әрбір жинақтау шотының жеке талдау шоттарында ұқсас материалдар тобы бойынша көлік-дайындау шығындар есебі жүргізіледі.
Сатып алынған материалдар бойынша көлік-дайындау шығындары (ай сайын немесе тоқсанына) материалдық құндылықтардың қалдығын есепке ала отырып, шығынға жатқызылған сомаға (есеп бағасы бойынша) пропорционалды түрде бөлінеді.
ФИФО әдісі (бірінші сатып алу бағасы бойынша қорларды бағалау әдісі) бойынша ай соңындағы материалдық құндылықтардың қалдығы соңғы сатып алу құнымен бағаланады,ал ай бойы сатылған материалдардың құны неғұрлым ерте сатып алынған құнмен бағаланады. Мысалы,бар 220 бірлік ТМҚ-дан:
70 бірлік 20.10*130=9100
150 бірлік 25.10*140=21000
жиыны 30100
Осыдан сатылған ТМҚ құны мынаны құрайды:
65 500-30 100=32 400
ФИФО әдісін пайдалану тиімділігі есепті кезеңнің аяғына материалдық қорлардың соңғы сатып алу бағасы бойынша бағаланады,ал сатылған өнім құнына бірінші сатып алу бағасы қолданылады.
Бағаның өсуі кезінде ФИФО әдісі ықтимал таза табыстың неғұрлым жоғары деңгейін береді.Тиісінше,бағаның төмендеуі кезінде кері процесс байқалады.
ЛИФО әдісі (соңғы сатып алу бағасы бойынша қорларды бағалау әдісі) бойынша соңғы сатылып алынған тауарлардың құны бірінші кезекте сатылған тауарлардың құнын анықтау үшін қолданылады,ал ай соңындағы қалдық қорлар құны бірінші сатылып алынған тауарлардың құны негізінде есептелінеді. Мысалы, 220 бірлік қордан:
50 бірлік-қордан 1.10*100=5 000
50 бірлік - 6.10*110=5 500
120 бірлік - 13.08*120=14 400
Жиыны 24 900
Осыдан шағынға жатқызылған материалдық құндылықтардың құны 62 500 - 24 900 = 37 600 теңгені құрайды.
Осы әдісті жақтаушылардың пікірінше , нақты қандай тауарлар сатылғанын есепке алмай-ақ табысты анықтау ТМҚ ағымлағы құнын ағымдағы сату құнымен салыстыру кезінде ғана мүмкін болады.
Сондықтан ЛИФО әдісі инфляция кезінде аз таза табысты көрсетеді және керісінше-дефляциялық процесс кезінде үлкен табысты көрсетеді.
ТМҚ бағалау әдісін таңдаудың соңғ нәтижесінде қаржылық нәтиже шамасы оған тәуелді болып саналады.Таза табыстың шамасын әрбір әдіспен бағалау арқылы салыстырамыз (сату көлемі - 50 бірлік).
Өндіріс процесі - шикізат пен материалдарды табу мен өңдеу бойынша және олардың дайын өнімге айналуы бойынша әрекеттердің кешенді жиыны. Өндірілетін өнімнің мақсатына түрлерге бөлінеді:негізгі,көмекші және әлеуметтік қызмет көрсететін өндіріс пен шаруашылықтар.
Негізгі өндіріс, ереже бойнша,кәсіпорын құрылғанда қандай өнім өндіру үшін құрылғанына байланысты өнім өндіріледі.
Көмекші өндіріс негізгі өндірісте тұтынылатын өнім шығарады.Оларға жөндеу шеберханалары,автокөлік,электрмен жабдықтау,сумен жабдықтау шеберханалары және т.б.
Әлеуметтік қызмет көрсететін өндіріс - кәсіпорын жұмысшылар ының тұрмыс және мәдени қажеттіліктерін қамтамасыз етуге бағытталған өндірістер (мысалы,асхана,наубайхана,монша,шаш тараз,тұрғын үйлер, жатақхана,мектепке дейінгі балалар лагерьлері,профилакторийлер,балалар демалатын лагерьлері,демалыс орындары мен үйлері жатады және т.б.).
Өндіріс процесі кезінде өнім өндіру үшін жұмыс күшін, еңбек ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.