Оқушылардың танымдық іс-әрекетін дамытуға этникалық қарым-қатынастың психологиялық әсері

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:

әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

дамира

Оқушылардың танымдық іс-әрекетін дамытуға этникалық қарым-қатынастың психологиялық әсері

Қазақстан Республикасы

Алматы, 2012

Мазмұны

Кіріспе . . . 4

1 оқушылардың танымдық іс-әрекетін ДАМЫТУҒА этникалық қарым-қатынастЫҢ ЫҚПАЛЫН Зерттеудің маңыздылығы

1. 1 Қарым-қатынас - этникалық топтар дамуының психологиялық алғышарты ретінде . . . 7

1. 2 Танымдық іс-әрекеттің ерекшеліктерін этникалық қарым-қатынас негізінде қарау . . . 13

2. 3 Шешендік сөздер, мақал-мәтелдер оқушылардың танымдық іс-әрекетін дамытып тәрбиелеудегі - халық психологиясының айнасы . . . 21

Бірінші тарау бойынша тұжырымдар . . . 26

2 танымдық іс-әрекетТің дамуына этникалық қарым-қатынастың әсерін констатациялық экспримент арқылы зерттеу

2. 1 Оқушылардың танымдық іс-әрекетінің дамуына этникалық қарым-қатынас шеңберінің әсері (ата-аналары және мұғалімдері, қатар құрбылары) . . . 27

2. 2 Оқушылардың танымдық іс-әрекеттерінің даму деңгейін зерттеудің нәтижелері . . . 29

2. 3 Бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекеттерінің дамуына этникалық қарым-қатынастың әсері . . . 44

2. 4 Зерттеу нәтижелерін статистикалық өңдеу көрсеткіштері . . . 48 Екінші тарау бойынша тұжырымдар . . . 53

3 БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ танымдық ІС-ӘРЕКЕТІНЕ ЭТНИКАЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫҢ ӘСЕРІН ДАМУЫТУ мен ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ЭКСПЕРИМЕНТТІҢ ОРНЫ

3. 1 Педагогтың бастауыш сынып оқушыларының этникалық қарым-қатынас ерекшеліктерін қалыптастыру жұмысының психологиялық мазмұны . . . 54

3. 2. Оқушыларда этникалық қарым-қатынастың қалыптастырылуын ұйымдастыруда психологиялық тренингтердің маңыздылығы . . . 57 Үшінші тарау бойынша тұжырымдар . . . 62

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 63

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 64

Кіріспе

Қоғамның әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі соның ішінде Қазақстан Республикасын мемлекет ретінде қалыптастыру, оның егемендігін нығайтып, ұлттық сана мен тәрбиемізді қалпына келтіру және өркениетті елдер қатарынан орын алу-ұлттық мәдениетімізді қалыптастырудағы басты шарттардың бірі. Олай болса, тұлғаның этностық қарым-қатынас арқылы дамыту қажеттігі туындап отыр. Қазіргі кезде қоғамдағы қарқынды өзгерістер жыл сайын жаңа өмір салтын құруда. Осыған орай, қоғамның жаңа талап-тілектері мен әлеуметтік сұранысын қамтамасыз ету мақсатында жеке тұлғаның этникалық ерекшеліктерін, оның басқалармен қарым-қатынасы, жан-жақты, дербес шешім қабылдауға бейім ұрпақты тәрбиелеу - бүгінгі күнде аса маңызды келелі сұрақтар туғызып отыр.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қарым-қатынас - білім мен мәдениеттің компоненті, оның бөлінбейтін бөлшегі іспетті адамзаттың дүниетанымы мен сана-сезімін жетілдірудің ерекше жолы. Оқушының танымдық іс-әрекетін дамыта отырып, саналы көзқарастарын, ұлттық қарым-қатынас орнатуына, рухани адамгершілік құндылықтарының қалыптасуына, жүйелі іс-әрекет жасауына, дұрыс шешім қабылдауына мүмкіндік береді.

Қарым-қатынас мәселесі жөніндегі маңызды пікірлер М. Жұмабаев, Ж. Аймауытов, М. Дулатов т. б. еңбектерінде көрініс тапқан.

Шет ел және отандық психологияның зейіні ең алдымен қарым-қатынас мәселесі болатыны бәрімізге аян. Оларды зерттеуде көптеген ғалымдардың еңбектері бар, олар: Б. Г. Ананьев, А. А. Бодалев, Э. Берн, Г. А. Ковалев, А. А. Леонтьев, Б. Ф. Ломов, Л. А. Петровская, К. Роджерс, М. Форверг, А. У. Хараш және т. б. Аталған ғалымдардың еңбектерінде қарым-қатынас психологиясының жалпы методологиялық және теоретикалық негізі болатын зерттеудің нәтижелері көрсетілген.

Қазіргі таңда, әсіресе, жалпы білім беру саласының дамуында жағымды өзгерістер мен оқыту, тәрбиелеу ісінің ұтымды жақтары ашылып жатқанымен, жастардың қабілетін, оның басқалармен қарым-қатынасқа қалай түсетіні жайлы терең үңіле бермейді. Сондықтан біздің зерттеуіміздің негізі оқушылардың танымдық іс-әрекетін қарым-қатынас арқылы дамыту мәселесі болып отыр.

Сонымен, Қожа Ахмет Иассауидің жас ұрпаққа рухани тәлім-тәрбие беріп, ұлттық қасиеттерін жетілдіріп дамытуға бастауыш мектеп аралығындағы жасты пайдалануға болады. Ол өз еңбегінде бұл жаста балаға берілген тәрбие арқылы өмір сүру ортасы мен тіршілігінің мәні, әлемдегі орны мен мақсаты туралы және оның болмысын нақтылайтын тиянақты жауаптар табады. Сондай-ақ бала білімді, білікті, мәдениетті, намысқой, ұлтшыл, еліне жеріне деген сезімдері оянады, - деген болатын.

Ал әлеуметтану ғылымында «этнос» ұғымына: «этникалық - белгілі бір сыртқы түр-келбеттің ортақ белгілері, сондай-ақ біршама қалыпты мәдениет және тіл белгілері, мінез-құлық, қоғам және басқа ұлттың және нәсілдерге ұқсайтын адамдар тобының тарихи қалыптасқан бірлестігі, одағы» деген анықтама беріледі. Тарихи этнологиялық бағытта «этника» ұғымы айрықша полиэтникалық және жалпы әлеуметтік заңдылықтарға тәуелді ерекше әлеуметтік жүйе туралы сөз қозғалғанда қолданылады. Аталмыш заңдылықтар этностың табандылығын қамтамасыз ететін ішкі механизмдері бола отырып, бір ғана ұлттың ерекшеліктерін анықтау бұл этникалық мәдени келбеті мен мінез бітістерінен көрініс береді.

Этника: ұлттың барша өкілдеріне тән анықтаушы мінездік және коммуникативтік модельдермен; ұлттың ішіндегі жекелеген топтарға тән мінездік, коммуникативтік, құндылық-бағдарлық, әлеуметтік-саяси модельдер мен мәдени элементтермен ерекшеленеді.

Жалпы қарым-қатынас мәселелеріне байланысты және балалардың жеке тұлға ретінде дамуында қарым-қатынастың алатын орны, маңызы, даму ерекшелігін анықтауға арналған А. В. Запорожец, Д. Б. Эльконин, Л. И. Божович, М. Н. Григорьева, Х. Т. Шерьязданова, Ж. Қ. Әубәкірова және т. б. ғалымдардың; сонымен қатар, кіші жастағы балалардың ересектермен, өз құрбыларымен, қатарларымен өзара қарым-қатынас жасау мәселелерін зерттеуге арналған Е. О. Смирнова, М. И. Лисина, В. С. Мухинаның; танымдық іс-әрекеттің қарым-қатынас процесі арқылы дамуы және т. б. арналған шетелдік және отандық ғалымдардың зерттеу жұмыстары Б. Г. Ананьев, Г. А. Вайзер, А. Валлон, Х. Джайнотт, Т. В. Драгунова, И. С. Кон, Д. Б. Эльконин, А. Е. Войскунский, Қ. Б. Жарықбаев, С. М. Жақыпов, С. Қ. Бердібаева, Н. Қ. Тоқсанбаева, А. Құдиярова, С. Елеусізова және т. б. ғалымдардың; этностық қарым-қатынас мәселелеріне байланысты Т. А. Ратанова, А. А. Шогенов, В. Ю. Хотинец, Ю. В. Ставропольский, Қ. Б. Жарықбаев, О. Б. Мухамметбердиев, С. М. Жақыпов, Б. Ә. Әмірова, Л. К. Көмекбаеваның және түрлі аумақтардағы қарым-қатынас процесінің этностық ерекшеліктерге байланыстылығы Л. А. Алиева, Р. С. Оганджанян, Фан Тхи Ким Наган және т. б. ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапқан.

Осындай еңбектердің негізінде екінші сынып оқушысының танымдық іс-әрекетінің даму ерекшеліктеріне этникалық қарым-қатынас шеңберінің әсер ету мәселесін қарастырып, оның теориялық негіздерін терең ашып, жаңаша құру бағыттарын айқындау мүмкіндігі туды. Бұл мүмкіндіктер біріншіден, бастауыш мектептегі балаға этникалық қарым-қатынастың әр түрлерімен таныстыру және танымдық іс-әрекетінің түрлеріне мән беру, екіншіден, мұғалім мен ата-аналардың арнайы ұйымдастырылған бағдарламалармен жұмыс жасауы арқылы баланың ойлауына, зейініне, қабылдауына, есте сақтауына, ұлттық салт- дәстүрдің әсерін психологиялық дамытуға мазмұндық және технологиялық жағынан ұдайы жетілдіру. Зерттеу тақырыбының баяндалған өзектілігіне орай, бастауыш мектепте оқушылардың танымдық іс-әрекетінің этникалық қарым-қатынасқа әсерін теориялық-эксперименттік жолмен зерттеп, бекіту, жұмыстың көкейтесті мәселесі ретінде құнды жағымен айқындалады.

Зерттеу мақсаты - бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетінің жалпы дамуына этникалық қарым-қатынас шеңберінің әсерін (мұғалімдерінің, ата-аналарының, қатар құрдастарының) ұлттық тәрбиенің негізінде дамыту.

Зерттеу объектісі - бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетінің жалпы дамуына этникалық қарым-қатынастың әсері.

Зерттеу пәні - бастауыш мектептегі оқушылардың этникалық қарым-қатынастның психологиялық-педагогикалық жағдайы.

Зерттеудің ғылыми болжамы: оқушылардың танымдық іс-әрекетінің дамуына арнайы ұйымдастырылған психологиялық іс-шаралар қазақтың дәстүрлік мәдениетін қалыптастыру мақсатына бағыттала отырып жүргізілсе, онда баланың жалпы дамуында этникалық қарым-қатынас шеңберінің әсерін кеңейтуін дәлелдеуге болады.

Жалпы болжам төмендегі жеке болжамдармен нақтыланады

1. Зерттеуге алынған оқушыларға берілетін білімді ұлттық ерекшеліктерге назар аударып ұстанымдар мен заңдылықтарға қызығушылықтарын тудыратын болсақ, онда баланың этникалық қарым-қатынас арқылы зейінінің қасиеттерін анықтауға мүмкіндік туады.

2. Оқушылардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыру, ықпал ететін ортаның, ұлтының, қоғамның, мемлекетінің, ұлттық мәдени құндылықтар мен өлшемдерін қолдана алуы мен ерекшеліктерін меңгеруде дәстүрлерге сәйкес құрылған психологиялық жұмыстар жүргізілсе, онда оның әр түрлі ортадағы бірлескен іс-әрекеттегі ойлаудың түрлері жүйелі болады.

3. Оқушылардың бойындағы этникалық қарым-қатынасты арнайы ұйымдастырылған психологиялық жұмыстардың кешенді бағдарламасымен дамытса, онда танымдық іс-әрекеттің маңыздылығы артады.

4. Екінші сынып оқушыларының әлеуметтік жеке ерекшеліктерін, мәдени құндылық бағдарын, тіл табысқыштық деңгейін дамытса, онда танымдық іс-әрекеттерінің негізінде этникалық қарым-қатынастың әсерін анықтауға болады.

Зерттеудің міндеттері

1. Кеңестік және қазақстандық зерттеулердегі этникалық қарым-қатынастың психологиялық маңыздылығын талдау және бастауыш сынып оқушыларының танымдық жалпы дамуына әсерін философия, педагогика және психология ғылымдарының теориялық мазмұнымен ұштастыру;

2. Этникалық қарым-қатынасты дамытуда, және бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекеттері арасындағы өзара байланыс мәселелерін зерделеу.

3. Оқушылардың қоғамдық ортаға қалыптасуындағы танымдық іс-әрекетіндегі педагогтардың этникалық қарым-қатынас туралы мәселені оқу-тәрбие процесінде бекіту, қорытындылау, оқушыларды сабаққа белсендіру, мақсатты жүйелі қолдану жолдарын анықтау.

4. Екінші сынып оқушыларының жалпы дамуына этникалық қарым-қатынас шеңберінің әсерін арнайы ұйымдастырылған тәжірибелік эксперименттік жұмыстар арқылы дәлелдеу.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы

- Оқушылардың танымдық іс-әрекетін дамытуда этникалық қарым-қатынастың психологиялық әсері мәселесіне қатысты философия, педагогика және психология ғылымдары саласындағы шетелдік және қазақстандық ғалымдардың зерттеу еңбектері талдауға алынып, оқу процесіндегі танымдық іс-әрекетті дамытудағы этникалық қарым-қатынастың ерекшеліктері анықталды.

Оқушылардың танымдық іс-әрекетін дамытудағы этникалық қарым-қатынастың психологиялық әсерінің компоненттерін, өлшемдерін, көрсеткіштерін анықтап, модельдеу нәтижесінде этникалық қарым-қатынастың танымдық процестерге әсерін негіздеу және оқу-тәрбие жұмысында мақсатты, жүйелі, қолдану жолдарын анықтау, алғаш рет жүзеге асырылды.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы

Жалпы қарым-қатынастың маңыздылығы жайлы психологиялық, этнопсихологиялық еңбектер, таным теориясы, адамды ең жоғары құндылық ретінде танитын ізгіліктілік, демократиялық және тұлғалық бағдарлы білім беру теориялары, үздіксіз және кәсіби педагогикалық білім теориялары, оқытушылардың бастауыш сынып оқушыларымен этникалық қарым-қатынас жасауын арттыруға байланысты психологиялық, педагогикалық зерттеулер кешенді ұйымдастырылды.

Зерттеу әдістері. Зерттеу жұмысы - екінші сынып оқушыларының танымдық іс - әрекеттерінің даму деңгейін зерттеу:

Горбов кестесі;
«Корректуралық сынақ» тесті;
Сөз-мағыналық есте сақтауды анықтауға арналған әдістеме;
«Есте сақтаудың ерекшеліктерін анықтау» әдістемесі;

Зерттеу жұмысы- екінші сынып оқушыларының танымдық іс-әрекеттерінің дамуына этностық қарым-қатынастың әсерін зерттеу:

«Тілтабысқыштық деңгейін бағалау» тесті;
«Мәдени құндылық бағдарын анықтау» тесті;

Розенбаум корреляциялық коэффициент критерийі»; «ХИ-квадрат Пирсон» әдістемесі қолданылды.

Эксперименттік зерттеуге екінші сынып оқушыларынан жалпы саны - 125 сыналушы қатыстырылды.

Ғылыми нәтижелердің дәлелділігі мен негізділігі зерттеудің әдіснамалық және теориялық қағидалары арқылы дәлелденуімен, тәжірибелік-эксперимент жұмысының жоспарлығы ұсынылып отырған әдістеменің тиімділігімен, сондай-ақ зерттеу нәтижелері мен олардың тиімділігін тәжірибелік-эксперимент жағдайында статистикалық талдау әдістемелері арқылы тексеру және практикаға ендірумен қамтамасыз етіледі

Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан, кестелерден, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыс көлемі 66 бетті құрайды.

оқушылардың танымдық іс-әрекетін ДАМЫТУҒА этникалық қарым-қатынастЫҢ ЫҚПАЛЫН Зерттеудің маңыздылығы

1. 1 Қарым-қатынас - этникалық топтар дамуының психологиялық алғышарты ретінде

Әлемде болып жатқан өзгерістер, дәлірек айтсақ, әлеуметтік-экономикалық, саяси, идеологиялық арақатынастардың, әскери шиеленістердің көбеюі конфессионалдық және ұлттық идеалдардың шеттетілуі, жалпыадамзаттық құндылықтардың бағаланбауы көбіне этностар арасындағы қарым-қатынаста шиеленістік жағдайларға соқтыратыны белгілі. Осы орайда, тұлға бойында нақты этнос өкілдерінің өзіндік ерекшеліктері, тұрмыс-тіршілігі, салт-дәстүрі, құндылық бағдары, ұлттық мәдени қағидалары және этносаралық қарым-қатынас мәдениет негіздерін қалыптастыру маңыздылығы артады.

Әлеуметтік ғылымдардың өзекті мәселелерінің бірі ұлтаралық қарым-қатынас процестерін зерттеу болып табылады. Еліміздің әр түрлі аумақтарында жүргізілген, кеңес этносоциологтарының зерттеулері көрсеткендей, түрлі ұлт өкілдері арасындағы қарым-қатынас процесі, олардың арасындағы қатынастардың қалыптасуы шешуші деңгейде кеңестік қоғам дамуының жалпы факторларының әсеріне байланысты. Осы тұста, нақты бір республика, елді мекендерге тән спецификалық ерекшеліктер әсерінің басымдығы да қатар тұрады [1, 55 б. ] .

Ұлтаралық қарым-қатынас мәселесі қазіргі кезеңде философия, әлеуметтану, педагогика, психология ғылымдары ғалымдарының қызығушылығын оятуда. Қарым-қатынас - әрбір политұлғаны дамыту үшін қажетті шарттардың бірі, өйткені қарым-қатынассыз адамзат қоғамының пайда болуы мен дамуы мүмкін емес. Ұлтаралық және жалпы қарым-қатынас мәселелерін зерттеуде Э. Бэрнс, Д. Карнеги, С. Дерябо, А. А. Леонтьев, С. А. Арутюнов, Э. А. Баграмова, Ю. В. Бромлей, Л. Н. Гумилев, М. И. Станкин, М. С. Каган, В. А. Кан-Калик, Х. Т. Шерьязданова, Қ. Жарықбаев, Ә. Алдамұратов, С. М. Жақыпов және т. б. көптеген ғалымдар елеулі табыстарға, жаңалықтарға қол жеткізді.

Тұлғаның қарым-қатынас белсенділігін өрістету олардың тұлға ретінде қалыптасуының маңызды факторы болып табылады. Сондықтан қарым-қатынас стильдері, техникалары және әдістерімен таныстырып, қаруландырудың жолдарын анықтауды қажет етеді. Бұл мәселелердің маңыздылығы мен оны шешудің қажеттігі - педагогикалық процеске қатысушыларды бірлескен іс-әрекеттің маңызды құралы ретінде қарым-қатынас арқылы танымдық іс-әрекеттерді ұйымдастыру қажеттілігін қарастыру. Осы орайда, қазақтың белгілі ғалымы С. М. Жақыповтың мазмұны бойынша танымдық және формасы бойынша бірлескен-диалогтық іс-әрекеттің қалыптасу процесі индивидуалды іс-әрекеттің мақсаттарының, мағыналарының және мотивтерінің өзара бір-бірімен байланысуы мен түйісуі барысында жүзеге асатындығы туралы негіздемесіне сүйендік.

Егеменді елімізде ұжымдардың көпшілігі өздерінің құрылымдық жағынан полиэтносты болып келеді. Полиэтностық жағдайда жеке адамдардың өзара қарым-қатынастарына әсер ететін ұлттық ерекшеліктер, дәстүрлер, адамдардың мінез-құлық нормалары көрініс табады. Сол себептен полиэтностық аудиториялардағы оқушыларға этникалық қарым-қатынастың белсенділігі тән болып келеді. Этнопсихологиялық ерекшеліктер полиэтностық аудитория жетекшілерінің талаптарына сай әрбір ұлт өкілдерінің бейімделуін қамтамасыз етеді. Әр түрлі ұлт өкілдерінің педагогикалық іс-әрекетке бейімделу процесін 3 сатыға бөлуге болады:

Біріншіден, бастапқы сатыда оқушылардың ұлттық-психологиялық ерекшеліктері мұғалімдердің іс-әрекеттеріне кедергі жасайды, немесе әрі қарай жақсы дамуына ықпалын тигізеді. Егер де олар оқытушының мақсатына қарама-қайшы келсе, онда жалпы педагогикалық іс-әрекеттің мазмұның қайта құру керек. Этнопсихологиялық ерекшеліктерді, олардың нақты этникалық топтардың өкілдерінде қызмет ететін түрлерін анықтау үшін және міндетті түрде ұжымдағы жағдайды мұқият білу үшін ұзақ уақыт қажет болады; екіншіден, мұғалімдер мен оқушылардың арасындағы қарым-қатынастар тұрақталады, өзара тіл табысып бірін-бірі түсіне бастайды және оқушылар өз белсенділіктерін көрсетеді; үшіншіден, ең соңғы кезеңде ұлтың өзіндік потенциалдық мүмкіндіктері ашылып, бір-бірімен өзара әрекеттене бастайды. Ендеше, оқушылардың этнопсихологиялық ерекшеліктері пән мұғалімінің белсенділігінің ұйтқысы болуы да мүмкін. Этникалық аутиторияда өздерінің дәстүрлерімен, моральдық және мінез-құлық құндылықтарымен, әлеуметтік жағдайымен, өмір сүру стилімен, мінез-құлқымен ерекшеленетін оқушылар бар екенін, ешқашан естен шығармауымыз керек.

Бүгінгі күнде біздің еліміз экономикалық дамудың өте күрделі дағдарыс кезеңін басынан кешіріп отыр. Бұл жағдай адамдардың психологиясының түбегейлі өзгеруіне себеп болуы мүмкін. Ал сол кез-келген іс-әрекетте моноэтностық аудиторияның оқытушысы әр түрлі этностық қауымдардың өкілдерімен байланыста бола алса, біраз уақыт өткеннен кейін, олардың өзара қарым-қатынастарын реттеудің арнайы дағдылары мен іс-әрекеттеріне ие болады

Қарым-қатынас - бір адамның басқа адамдармен қоғам мүшесі ретінде өзара әрекеттесуінің арнайы формасы. Қарым-қатынасқа түсудің өзі бірнеше кезеңдерден өтеді:

- қарым-қатынасқа түсу қажеттігі→басқа адамдармен байланыс;

- қарым-қатынас мақсаты → өзімен қарым-қатынасқа түсетін адамның тұлғасын бағдарлау;

- айтылатын мәліметтің мазмұны→ не айтатыны туралы ойлау;

-нақты сөздерді таңдау→сөзді жеткізу және өзін ұстау;

-жауапты қабылдау → кері байланыс ( баға беру, тиімділігін бақылау) ;

- қарым-қатынас стилін, тәсілін, бағытын өңдеу.

Адамның басқа адаммен тиімді қарым-қатынас жасауында осы актілердің бұзылмай бірізді орындалуында ғана қол жеткізуге болады. Ал қарым-қатынастың сәтті болуы үшін адамдардың бірін-бірі түсінгені, қалай қабылдағаны және мәселеге қалай қарайтындығы маңызды. Тұлғаның танымдық іс-әрекетін қарым-қатынас арқылы басқа да әлеуметтік қауымдастықтар жүйесіне олардың араласуы, олармен әрекеттесуі, дербестенуі оқу-тәрбие процесінде жүзеге асырылады. Өзіндік танымдық қажеттіліктерін іске асырудағы қиындықтарды жеңе отырып тәжірибе жинақтау, бірлесе еңбек ету, қарым-қатынас жасау біліктеріне ие болу сияқты субъект позицияларын қалыптастыру мүмкіндігімен әрбір тұлғаны қамтамасыз ететіндей ұйымдастырылған болашақ маман иелерінің бірлескен танымдық диалогтық іс-әрекеті болып табылады.

Тұлға құрылымында қарым-қатынастың түрлі жағдайларында басқа да маңыздылармен оның мінез-құлық ерекшеліктерін сипаттайтын коммуникативті қасиеттері, сонымен қатар, қарым-қатынаста оның жүзеге асу мүмкіндіктері - орталық құрылымдарының бірі. Белгілі бір стильде және қалауы бойынша белгілі бір типпен қатынас құруға дайындығын қамтамасыз ететін, тұлғаның коммуникативті нұсқаулары коммуникативті қасиеттердің психологиялық базисі болып табылады. Қарым-қатынас барысында байқалатын өзіндік ерекшелектер мәселесіне көңіл бөлу қажет. Себебі, қазіргі кезеңде бұл салада зерттеулер әлі де жеткіліксіз. Бұл салада жоспарланған зерттеулер болмаса да, өзіндік ерекшеліктердің қарым-қатынас процесінің кез-келген аспектілеріне ықпалы айқын байқалуда.

Біздің көзқарасымыз бойынша, бұл жағдайда психологиялық сәйкестікке қатысты зерттеулерді ескеру орынды. Психологиялық сәйкестік бағытындағы зерттеулерде өзіндік ерекшеліктердің тұлғааралық өзара әрекет, қарым-қатынас процесіне ықпал ету мәселелері кеңінен қарастырылады. Осы салада қызмет атқаратын мамандар былай дейді: « . . . қарым-қатынас сәйкестікке (сәйкессіздік) байланысты өз кезегінде тұлғааралық қарым-қатынас сипатын анықтайды».

«Психологиялық сәйкестік» саласына негізделу нәтижесінде тек жаңа сұрақтар ғана туындайды, ал қарым-қатынастағы өзіндік ерекшеліктер рөлі анықталмай қала береді. Қазіргі уақытта психологиялық сәйкестік мәселесіне қатысты бір де бір тәсіл, «сәйкестік» түсінігіне қатысты түсіндірмелер, сәйкестіктің жалпы қабылданған критерийі және индикаторы да жоқ. Осыған орай сәйкестік мәселесіне қатысты кең таралған құрылымды, бағдарлы тәсілдерге тоқталайық. Аталған тәсіл шеңберінде серіктестердің өзара әрекеттегі (қарым-қатынастағы) сәйкестігі психологиялық сәйкестіктің ізделіп отырған эффектісіне қол жеткізуге мүмкіндік беретін өзіндік ерекшеліктерді айқындау жүзеге асырылады.

Аталған тәсілдің өзіндік сипаты бірнеше деңгей мен ерекшеленеді:

Әлеуметтік (әлеуметтік-экономикалық статус, білімі, мамандығы) ;
Әлеуметтік-психологиялық (құндылық бағдар, мақсат пен көзқарастардың ортақтығы) ;
Психологиялық (тұлғаның мінезі және басқа да қасиеттері, ақыл-ой деңгейі) ;
Психофизиологиялық (темперамент, эмоционалдылық, ағзаның креативтілігі т. с. с) .

Осы орайда, бізді қарым-қатынасқа түсушілердің психологиялық ерекшеліктері қызықтырады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.