Ақсу-жабағылы қорығы

Мазмұны:

І Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 2.4

ІІ Негізгі бөлім
1) Ақсу.Жабағылы қорығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2) Алакөл қорығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
3) Алматы қорығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
4) Барсакелмес қорығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
5) Батыс Алтай қорығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
6) Қаратау қорығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
7) Қорғалжың қорығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
8) Марқакөл қорығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
9) Наурызым қорығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
10)Үстірт қорығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15

ІІІ Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17

Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18

Кіріспе
Адам баласы ХХ-ХХІ ғасырлар аралығында негізгі қауіп-қатердің бірі - қоршаған ортаның нашарлауына тап болды. Осыған байланысты экожүйені әлемдік, аймақтық және ұлттық дәрежеде қорғау жалпы мақсатқа жетудегі негізгі міндеті болып табылады. Әлемдегі ең ірі және беделді табиғат қорғау ұйымы Халықаралық табиғат қорғау одағы (ХТҚО, ағылшынша қысқартылған атауы - IUCN ) болып табылады, оған бірнеше мемлекеттер, сонымен қатар халықаралық және ұлттық үкіметтік емес бірлестіктер мүше болып кіреді. ХТҚО бүкіл әлемнен алты белгілі мақсатқа арналған бағытта жұмыс істейтін бірнеше мыңдаған сарапшыларды біріктіреді. Олардың бірі – қорғалатын территориялар жөніндегі Әлемдік комиссия (WCPA), табиғи экожүйені қорғаудың тоериялық және практикалық мәселелерімен айналысады, табиғи қор жағдайларына сараптау мен бағалау жүргізеді, тәуелсіз мемлекеттер үкіметіне қорғалатын табиғи территориялар жүйесін құруға ұсыныстар дайындайды.
ХТҚО онжылдықта бір рет қорғалатын территориялардың Бүкіләлемдік конгресін өткізеді, онда табиғи экожүйелерді қорғаудағы қазіргі жағдай мәселелері қаралады және келешекке жоспар жасалады. 2003 жылы Дурбан қаласында (ЮАР) өткен бесінші Бүкіләлемдік конгресс комиссия жұмыстарын қорытындылай келе, биоәртүрлілікті қорғау және оның тұрақты дамуы үшін қорғалатын табиғи территориялар (ҚТТ) маңызын қайта бағалады. Оның ішінде, өткен онжылдықта табиғатты территориалдық қорғау мәселесінде ХТҚО келесідей нәтижелерге қол жеткізді :
- Қорғалатын территориялар Биоәртүрлілік жөніндегі Конвенция пікірін іске асыруда негізгі топ болып танылды;
- 1992 жылдан бері әлемдегі ҚТТ-ның жалпы саны және олардың көлемі екі еседен көп ұлғайды: қазіргі кезде, Антарктиданы қоспағанда, құрлық бетінің 12% -ынан көбі қорғалады, тек территорияның 10%-ына ғана қатаң қорғау тәртібі таралған;
- әлемдік мұраның табиғи және табиғи-мәдени нысаналар саны 101-ден 172-ге өсті және де табиғи және мәдени қазыналарды қатар қорғау қажеттілігі одан да бетер ақиқат болып отыр.
Бұрын қорғалатын табиғи территориялардың адам баласының басқа саладағы мүдделерімен байланысы толық емес еді. Сондықтан Дурбан конгресі келешектің негізгі бастамасы қорғалатын табиғи территория лардың біртұтас жалпы жүйесін құру туралы қаулы қабылдады. Әлемдік үлгі талабы бойынша мемлекет территориясы көлемінің 10%-ынан көбі қорғалатын табиғи территория болу керек.
Жер көлемі жағынан әлемде тоғызыншы орын алатын Қазақстан, қорғалатын табиғи территориялардың әлемдік жүйесінің дамуында маңызды рөл атқарады. Біздің мемлекетімізде қорық құру тарихы 1922 жылдан басталады. Бұл жылы мәдени және көне табиғи ескерткіштерді

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1)«Қазақстан Республикасы президентінің актілер жинағы.»
Н .Назарбаев. 1992ж.
2) . «Табиғатты пайдалану экономикасы.»
С.Мұқаұлы, С.Үнішев 1999 жыл.
3) ”Қазақстанның қорықтары мен ұттық бақтары”
Алматы, 2005 жыл.

Пән: География
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

І
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... . 2-4

ІІ Негізгі бөлім
1) Ақсу-Жабағылы
қорығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 5
2) Алакөл
қорығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 6
3) Алматы
қорығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...7
4) Барсакелмес
қорығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...9
5) Батыс Алтай
қорығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...10
6) Қаратау
қорығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .11
7) Қорғалжың
қорығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...12
8) Марқакөл
қорығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .13
9) Наурызым
қорығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 14
10)Үстірт қорығы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 15

ІІІ
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..17

Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.18

Кіріспе
Адам баласы ХХ-ХХІ ғасырлар аралығында негізгі қауіп-қатердің
бірі - қоршаған ортаның нашарлауына тап болды. Осыған байланысты
экожүйені әлемдік, аймақтық және ұлттық дәрежеде қорғау жалпы
мақсатқа жетудегі негізгі міндеті болып табылады. Әлемдегі ең ірі
және беделді табиғат қорғау ұйымы Халықаралық табиғат қорғау одағы
(ХТҚО, ағылшынша қысқартылған атауы - IUCN ) болып табылады, оған
бірнеше мемлекеттер, сонымен қатар халықаралық және ұлттық үкіметтік
емес бірлестіктер мүше болып кіреді. ХТҚО бүкіл әлемнен алты
белгілі мақсатқа арналған бағытта жұмыс істейтін бірнеше мыңдаған
сарапшыларды біріктіреді. Олардың бірі – қорғалатын территориялар
жөніндегі Әлемдік комиссия (WCPA), табиғи экожүйені қорғаудың
тоериялық және практикалық мәселелерімен айналысады, табиғи қор
жағдайларына сараптау мен бағалау жүргізеді, тәуелсіз мемлекеттер
үкіметіне қорғалатын табиғи территориялар жүйесін құруға ұсыныстар
дайындайды.
ХТҚО онжылдықта бір рет қорғалатын территориялардың Бүкіләлемдік
конгресін өткізеді, онда табиғи экожүйелерді қорғаудағы қазіргі
жағдай мәселелері қаралады және келешекке жоспар жасалады. 2003 жылы
Дурбан қаласында (ЮАР) өткен бесінші Бүкіләлемдік конгресс комиссия
жұмыстарын қорытындылай келе, биоәртүрлілікті қорғау және оның
тұрақты дамуы үшін қорғалатын табиғи территориялар (ҚТТ) маңызын
қайта бағалады. Оның ішінде, өткен онжылдықта табиғатты территориалдық
қорғау мәселесінде ХТҚО келесідей нәтижелерге қол жеткізді :
- Қорғалатын территориялар Биоәртүрлілік жөніндегі Конвенция пікірін
іске асыруда негізгі топ болып танылды;
- 1992 жылдан бері әлемдегі ҚТТ-ның жалпы саны және олардың
көлемі екі еседен көп ұлғайды: қазіргі кезде, Антарктиданы
қоспағанда, құрлық бетінің 12% -ынан көбі қорғалады, тек территорияның
10%-ына ғана қатаң қорғау тәртібі таралған;
- әлемдік мұраның табиғи және табиғи-мәдени нысаналар саны 101-
ден 172-ге өсті және де табиғи және мәдени қазыналарды қатар
қорғау қажеттілігі одан да бетер ақиқат болып отыр.
Бұрын қорғалатын табиғи территориялардың адам баласының басқа
саладағы мүдделерімен байланысы толық емес еді. Сондықтан Дурбан
конгресі келешектің негізгі бастамасы қорғалатын табиғи территория
лардың біртұтас жалпы жүйесін құру туралы қаулы қабылдады. Әлемдік
үлгі талабы бойынша мемлекет территориясы көлемінің 10%-ынан көбі
қорғалатын табиғи территория болу керек.
Жер көлемі жағынан әлемде тоғызыншы орын алатын Қазақстан,
қорғалатын табиғи территориялардың әлемдік жүйесінің дамуында маңызды
рөл атқарады. Біздің мемлекетімізде қорық құру тарихы 1922 жылдан
басталады. Бұл жылы мәдени және көне табиғи ескерткіштерді қорғау
жөніндегі Түркістан комитеті құрылған, ол алғаш рет сол аймақта
қорық құру қажеттілігі мәселесін көтерді.
1926 жылы Орта Азия мен Қазақстанда бірінші рет Ақсу-Жабағылы
қорығы ұйымдастырылды. 5 жылдан кейін, яғни 1931 жылы, Наурызым мен
Алматы қорықтары, 1936 жылы Бурабай қорығы, ал 1939 жылы Барсакелмес
қорығы құрылды. Одан әрі қорықтармен бірге қорғалатын табиғи
территориялардың басқа да түрлері - геологиялық, зоологиялық және
ботаникалық қорықшалар, табиғи ескерткіштер және т.б. ұйымдастырылды.
1985 жылы біздің елімізде Баянауыл мемлекеттік ұлттық қорығы
құрылды.
Кеңес Одағы кезінде Қазақстанның қорықтары, ұлттық бақтары,
қорықшалары мен табиғи ескерткіштері құрлықтың 16 бөлігін алып
жатқан, үлкен мемлекеттердің қорғалатын территориясының біртұтас
жүйесінде болатын. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында Қазақстан ауыр
экономикалық жағдайды бастан өткізді, бұл жағдай қорғалатын табиғи
территорияларды зор шығынға ұшыратты. Қаржының жетіспеуі жұмыс
адамдар санын қысқартуға және табиғат қорғау жөнінде көптеген жете
зерттелген мәселелердің жабылуына әкелді. Жағдай тек соңғы 6-7 жыл
шамасында ғана оңалып келеді. Қазіргі кезде Қазақстан әлемдік
экономикалық жүйеге одақтасуға және әлемдік бірлестіктің толық
құқықты мүшесі болуға талпынып жатыр. Бұл мемлекеттік құрылыс пен
қоғамдық өмірдің көптеген жақтарын өзгертуді талап етеді. Осындай
талаптардың бірі ҚТТ ұлттық жүйесінің дамуы болып табылды, оның
көлемі мемлекеттің бар территориясының 10%-ынан жоғары, сонымен қатар
қорғалатын табиғи территориялардың жалпы жүйесіне енген болу керек.
Осы жолда біздің мемлекет айтарлықтай жетістіктерге жетті.
1997 жылдың 17 шілдесінде қабылданған “Ерекше қорғалатын табиғи
территориялар жөніндегі” ҚР Заңы негізін құрайтын заң шығару базасы
жете дайындалды. Заң табиғат қорғау мекемелерін құру және олардың
жұмыстары жөніндегі мәселелерді реттейді. Қазіргі заң шығаруға сәйкес
ерекше қорғалатын табиғи территориялар – бұлар мемлекеттік табиғи-
қорықтық қорын қорғау және қалпына келтірумен қамтамасыз ететін
қорғаудың құқықты шаралар жүйесі немесе шаруашылық жұмыстардың
реттелетін ережелері бар жер, су, орман және жер қойнауы байлықтары.
Қорғаудың құқықтық шаралары төмендегідей бөлінеді : қорықтық, яғни
қоршаған ортаның табиғи жағдайын бүлдіретін кез келген шаруашылық
жұмыстарын жүргізуге тыйым салу және қорықшалық, яғни мемлекеттік
табиғи-қорықтық қор нысаналарын сақтауға қауіп төндірмейтін және
олардың өсіп-дамуына зиян келтірмейтін шаруашылық және кез келген
жұмыстарға тек белгілі маусым мен уақытта рұқсат беріледі. Қазақстан
Заң шығаруында ұйымдастырылу мақсатына қарай, қорғау шаралары мен
нысаналарды пайдалану ерекшелігіне байланысты қорғалатын табиғи
территориялардың 11 түрі бар :
- Биосфераны қосқанда, мемлекеттік табиғи қорықтар;
- Мемлекеттік ұлттық бақтар;
- Мемлекеттік табиғи қорлар;
- Мемлекеттік табиғи бақтар;
- Табиғи мемлекеттік ескерткіштер;
- Мемлекеттік қорықтық аймақтар;
- Мемлекеттік табиғи қорықшалар;
- Мемлекеттік зоологиялық бақтар;
- Мемлекеттік ботаникалық бақтар;
- Мемлекеттік дендрологиялық бақтар;
- Мемлекеттік табиғи қорлар – сепартерлер.
Соңғы жылдары жаңа қорықтар мен ұлттық бақтар ұйымдастырылды.
2005 жылдың соңында Қазақстанның 113 қорғалатын табиғи
территориялардың жалпы көлемі 21036283,2 га болды (№746 2005 жылдың
19 шілдесіндегі ҚР Үкіметі Қаулысында ЕҚТ тізіміне және №1133
2005 жылдың 17 қарашасындағы ҚР Үкіметі Қаулысына сәйкес), яғни
мемлекеттің бар территориясының 7,72%-ы.
Қазіргі күнде біздің елімізде жалпы көлемі 1075498 га 10
мемлекеттік табиғи қорықтар мен жалпы көлемі 1456597 га 8
мемлекеттік ұлттық бақтар бар.
№ Қорғалатын территория атауы Құрылған Көлемі, га
жылы
1 Ақсу-Жабағылы 1926 128118,1
2 Алакөл 1998 19773
3 Алматы 1964 71700
4 Барсакелмес 1939 16795
5 Батыс Алтай 1992 56078
6 Қаратау 2004 34300
7 Қорғалжың 1968 258963
8 Марқакөл 1976 75048
9 Наурызым 1931 191381
10 Үстірт 1984 223342

Республиканың қорғалатын табиғи териториялар жүйесі даму үстінде
және ҚТТ-ның жалпы және аймақтық жүйесіне біртіндеп еніп жатыр.
Соңғы жылдары Дүниежүзілік Банкі және жалпы Экологиялық Қоры
қолдауымен Батыс Тянь-Шань мен алтайда трансшекаралық қорғалатын
территориялар мен экологиялық дәліздер құру жөнінде жобалар іске
асты.

Негізгі бөлім
1.Ақсу-Жабағылы қорығы
Ақсу-Жабағылы - Орта Азия мен Қазақстандағы ежелгі қорық. 2006
жылы оған 80 жыл болды. Қорық құру мәселесін көтерген белгілі
гидробиолог А.Л.Бродский болатын. 1926 жылы маусымда Қазақ
Республикасының Кеңес халық комитеті Ақсу-Жабағылы қорығының
құрылғаны жайлы арнайы қаулы (хаттама №25) қабылдады, ол 1927 жылы
27 мамырда Ресей Федерациясының Кеңес халық комитеті шешімімен
бекітілді. Қазіргі кезде Ақсу-Жабағылы қорығының көлемі 128118 га, ол
Қазақстанның Өзбекстан мен Қырғызстан шекарасы тоғысқан жерінде
Оңтүстік Қазақстан мен Жамбыл облысында орналасқан. Ақсу-Жабағылының
негізгі территориясы Талас Алатауы жотасының батыс бөлігі мен теңіз
деңгейінен 1100-4200 метр биіктіктегі Угам жотасының қиыр Солтүстік-
Шығыс тарамын алып жатыр. Мұндағы тау жынысының басымы – төменгі
карбон мен жоғарғы девон ізбестері. Солтүстік баурайлары әдетте
жазық, кең тегіс сатылы бедерлер, тау адырлары, қар және мұздықтармен
көмкерілген. Оңтүстік баурайлары – тік, құрғақ және жартасты. Орталық
бөлігінде қалың мұзды жота Бұғылытөр көзге айқын түсіп тұрады.
Қорықтың негізгі өзендері – Жабағылы, Ақсу, Балдабрек, олар батысқа
қарай ағады. Ақсу-Жабағылының бірегей табиғи нысаналары мен көптеген
көркем ландшафтары есте қаларлықтай. Бұл – көкүйірім мен жасыл
керемет сұлу тау көлдері, Ақсу-Жабағылы, Шүнгүлдік және Бұғылытөр
жарқыраған құлама мұздықтары, Балдабрек өзені аңғарындағы жіңішке
құзды қақпалар, Дарбаза, Майдантал өзендерінің сәулетті аңғарлары.
Қорық ауа райы континентальды, ылғалдылық жыл маусымы бойынша
біркелкі түседі. Жалпы түсетін жауын-шашынның 30%-ы қыста,40%-ы күзде
және небары 10%-ы жазда түседі. Құрғақшылық кезеңнің орташа
ұзақтығы - 70 күн, аязсыз - 142 күн, қар жабыны бар кезең - 160 күн.
Қазақстандағы қорықтар арасында Ақсу-Жабағылы өсімдіктердің бай
және алуантүрлілігімен көзге түседі. Басқа қорықтарда 5-7 типті
өсімдіктер болса, мұнда 12 типті өсімдікке жататын 60 өсімдік
формациясы бар. Қорық флораға бай. Қорғалатын түрлер саны келесідей:
саңырауқұлақтар 250 түрден жоғары, мүктер, қыналар, балдырлар 60-70
түрден, жоғары өсімдіктер 1300 түрден жоғары.
Қорықтың жануарлар әлемі де алуан түрлі. Омыртқалы жануарлар
фаунасында 330 түр, оның ішінде 6 отряд 21 тұқымдасқа жататын 50
сүтқоректілер түрі бар. Саны және түр құрамы жағынан басымы -
кеміргіштер, оның ішінде тоқалтіс пен тышқанның алуан түрлері.
Тұяқтылар ішінен әдеттегі түр тау ешкісі, аз санды арқарлар және
маралдар кездеседі. Жыртқыштардан Тянь-Шань қоңыр аюы кездеседі.
Қорықтағы тағы 5 қызылкітаптық түрлер - барыс, жайра, түркістан
сілеусіні, шұбар күзен және тас сусары мекендейді.
Құстар әлемі едәуір бай. Мұнда 268 құс түрі кездеседі, сонымен
қатар 110 жыл құсы және 130 ұялайтын құс бар.
Ақсу-Жабағылы қорығында бауырымен жорғалаушылардың 11 түрі бар.
Мұнда сирек кездесетін қызылшолақ қарашұбар жылан және аласа
тауларда әдеттегі сарыбауыр жылан қызыл кітапқа енген.
Қосмекенділер не бары 3 түрі - көлбақа, жасыл құрбақа және
Қызыл кітапқа енген даната немесе ортаазия құрбақасы мекендейді.
Қорықта балық саны аз, бірақ көптеген авторлардың мәліметтері
бойынша түрдің саны 5, тіпті 7-ге жетеді.
Ақсу-Жабағылының биологиялық алуантүрлілігінің ғажайып әлемі
ежелден әр түрлі мамандықтағы ғалымдардың назарын өзіне еліктірген
болатын. Бұл қорық ғылыми зерттеулердің ұзақтығы мен нәтижелігі
жағынан тек Қазақстанда ғана емес, бұрынғы Кеңес Одағының барлық
қорықтарының ішінде алдыңғы орынға ие.

2.Алакөл қорығы
Алакөл мемлекеттік табиғи қорығы Тентек өзені атырауындағы
жануарлар мен өсімдіктер әлемі, табиғи бірлестіктерді, сонымен қатар
Алакөл көлі аралдарындағы мойнақ шағаланың бірегей популяциясын және
басқа топтас құстарды қорғау мақсатында 1998 жылы 21 сәуірде ҚР
Үкіметі Қаулысымен құрылды. Ол Алматы облысы Алакөл ауданы мен
Шығыс Қазақстан облысының Ұржар ауданында орналасқан. Қорықтың
алғашқы көлемі 12520 га болатын, сонан кейін 20743 га кеңейтілді.
Алакөл-Сасықкөл көлдер жүйесі Қазақстанның Оңтүстік Шығыс бөлігіндегі
Тарбағатай мен Жоңғар Алатауы тау жүйелері арасындағы шөлді
ойпатты алып жатыр. Ойпат ортасында ірі көл жүйелері – Сасықкөл,
Қошқаркөл, Ұялы, Алакөл, Жалаңашкөл орналасқан.
Аймақ ауа райы қатаң континентальды - жазы құрғақ және қысы
салыстырмалы суық, қары аз және желді. Жауын-шашынның жылдық орташа
мөлшері 146 мм-ден 279 мм-ге дейін. Орташа температурасы 0-тан
жоғары жылы кезең ұзақтығы 8-8,5 ай.
Алакөл ойпаты - Қазақстандағы ең желді жердің бірі. Жоңғар
қақпасы арқылы екі қарама-қарсы бағытта жыл бойы кезектесіп соғатын
жергілікті жел едәуір тән. Су маңы және жүзіп жүретін өсімдіктер –
құрақ, аил қоғасы, теңіз түйнекөлеңі, көл қамысы, жүзгіш мылаңы басым
топтар. Өзен мен арналарда кәдімгі сары тұңғиық, ақбоз тұңғиық,
шөгінді мүйізжапырақ, жебе жапырақтар, жүзгіш сальвиния, тік кірпібас,
балдыршөп, масақты егеушөп, қосмекенді таран, кәдімгі дүңгірмес
кездеседі.
Тентек атырауында ежелден көптеген құстардың - бұйра және
қызғылт бірқазан, үлкен суқұзғын, жалбағай, бақылдық құтан, көкқұтан
және үлкен аққұтан, көл шағаласы, аққанат және қара қарқылдақ, өгіз
шағалалар, үлкен және кіші әупілдек, қызылқасқа сутартар, сутартар,
тартардың негізгі ұялары шоғырланған болатын.
Атырау өзендері мен қамысты жерлерді мекендейтін сүтқоректілер –
доңыз, сібір елігі, ондатр, су тоқалтісі, су жертесері. Жағалаудағы
шөлді жерлерде қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, ақкіс, сасық күзен,
аққалақ, қалқанқұлақ кірпілер мекендейді. Кемірушілерден құм қояны,
жыңғыл құмтышқаны, қызылұрт саршұнақ, үлкен және кіші қосаяқ,
соқыртышқан т.б. әдеттегі түрлер болып табылады. Қорықта
сүтқоректілердің небары 33 түрі ғана кездеседі.
Алакөл қорығының орталығы, едәуір терең бөлігінде үш қорықтық
аралдар (Үлкен Аралтөбе, Орта және Кішкене Аралтөбе) орналасқан, олар
ұзындығы 17 шақырым және шеңбері 40 шақырым шағын аралдар тобын
түзеді.
Қорық территориясынан ботаниктер 57 тұқымдасқа жататын 193
туыстың 269 түр өсімдігін анықтаған. Күрделігүлділер, алабұталар,
қоңыраубастар, бұршақтар және ерінгүлділер тұқымдастары
алуантүрлілігімен сипатталған.
Зоопланктонға ұсақ шаян тәрізділер мен зымырықтың 197 түрі
кіреді. Тентек атырауының макрозообентосына су түбі омыртқасыздардың
69 түрі жатады. Инеліктердің 34 түрі кездеседі. Басқа насеком
түрлері толық зерттелмеген.
Алакөл қорығының балық фаунасы 15 түрден тұрады, оның ішінде
Қазақстан Қызыл кітабына енген балқаш алабұғасы бар. Сазан, бозша,
мөңке, табан, теңбіл салпы ерін балық, балқаш шармайы және т.б.
кәдімгі түрлер болып саналады. Алакөл қорығының территориясынан
қосмекенділердің не бары 2 түрі және бауырымен жорғалаушылардың 14
түрі белгілі. Қорықтың Қазақстан шекарасында 272 құс түрі, сонымен
қатар Тентек атырауында 263 құс түрі, Алакөл аралдарында 87 құс
түрлері анықталған.
Алакөл қорығы алғашқы құрылған жылдары өсімдік пен жануарлар
әлемін зерттеуде үлкен жұмыс жүргізілді. Омыртқалы жануарлар фаунасы
едәуір толық зерттелді, омыртқасыз жануарлардың негізгі топтарын
зерттеу жұмыстары басталды. Қазіргі кезде қорғалатын территория
көлемін кеңейту жөнінде белсенді жұмыстар жүргізіліп жатыр.

3.Алматы қорығы
Алматы қорығының тарихы тереңде жатыр. Ол 1931 жылдың 15
мамырында көлемі 15000 га Кіші Алматы қорығы деп құрылған. 1935 жылы
көлемі 40000 га, ал сонан соң 856680 га-ға кеңейді, Алматы қорығы
деп аталды. Оған Кіші Алматы су алабы ғана емес, Жалаңаш және
Сөгеті аңғарлары шектес тауларымен қорық құрамына кірді. 1951 жылы
қорық жабылды. Тек 1961 жылы 31 шілдеде Қазақ СРО Министрлер
Кеңесі №524 қаулысымен, бірақ енді Шелек, Табанқарағай және Таушелек
ормандары орнына қорықты қайта құрды. Қазіргі кезде қорық көлемі
71700 га. Орталық мекені Алматы қаласынан 25 шақырым жердегі Талғар
қаласында орналасқан.
Қорықтың негізгі мақсаты – Іле Алатауының орталық бөлігі табиғи
бірлестіктерді, яғни жануарлар менөсімдіктер әлемі нысаналарын сақтау,
сонымен қатар осы бірлестіктердің табиғи даму заңдылықтарын зерттеу.

Іле Алатау жотасы – қорықтың орналасқан жері, ол Тянь-Шань тау
жүйесінің солтүстігінде жатыр. Қорық территориясы табиғи жағдайларының
үлкен алуантүрлілігі ең алдымен биіктік белдеулердің анық
бөлінгеніне байланысты.
Аласа тау ландшафтары теңіз деңгейінен 1200-ден 1800 м биіктік
аралығында орналасқан. Топырағы таулы-орманды және таулы-далалы, кей
жерлерде тасты болып келеді.
Орта тау (2800 м) орманды-шалғынды-далалы белдеуді алып жатыр.
Баурайлардың жоғарғы жағында жартастар мен ірі тасты шөгіндер жиі
кездеседі.
Субальпі белдеуі (2700-3100 м) жақсы шымдалған баурайлармен
сипатталады. Мұнда көп жерді шөгінділер мен шатқалдар алып жатыр.
Альпі белдеуі тау жынысы үйінділері мен мұздықтарға дейін (3400 м)
созылып жатады. Мұндай жерлердің топырақтарының беті ұсақ шағыл
тастармен қалың жабылған.
Таудың жоғарғы бөлігін мұздықты-нивальды аймақ алып жатыр.
Қорық территориясының ауа райы қоңыржай және тағы да тік
белдеулік заңына бағынышты. Маңызды ауа райы факторы жауатын жауын-
шашын мөлшері болып табылады. Жауын-шашынның ең көп түсетін жері –
1500-ден 2300 м биіктіктегі таудың орта бөлігі.
Қорық өсімдіктер әлемі бай және алуан түрлі. Оның флорасында
жоғарғы өсімдіктердің 1000-ға тарта түрі бар. 50 түр сирек
кездеседі, оның 26 түрі Қазақстан Қызыл кітабына енгізілген. Барлық
жерде дәрілік өсімдіктер кездеседі : дала қырықбуыны, құлмақ, итмұрын,
орал миясы, ішдәрі қаражеміс, шілтер жапырақ шайқурай, өгейшөп,
түркістан сасықшөбі, кәдімгі жұпаргүл, орта тасшүйгін, биік андыз,
кәдімгі мыңжапырақ, басым көпшілігі ғылыми медицинамен анықталған.
Қорық жануарлар әлеміне бай. Омыртқасыз жануарлардың түр саны
белгісіз, бірақ алуан түрлі әрі көп екені сөзсіз : қазіргі уақытқа
дейін 8 кластың 2000 түрі анықталған. Омыртқалылар фаунасына 225
түр жатады, олардың ішінде : 3 балық түрі, 2 қосмекенді, 6 бауырымен
жорғалаушылар, 172 құс, 42 сүтқоректі жануарлар.
Қорықтың он құсы Қазақстан Қызыл кітабына енгізілген. Олардың
алтауы (бүркіт, сақалтай, құмай, бидайық, орамтұмсық, көкқұс) осында
ұялайды, үшеуі (қара дегелек, бақалтақ қыран, үкі) жазда анда-санда
кездеседі, ал лашын қыста ұшып кетеді.
Қорықта 70 жылдан астам зоологтар, географтар, геологтар,
топырақтанушылар, ботаниктер және басқа да ғылыми-зерттеу орындарының
мамандары зерттеулер жүргізіп келеді.

4.Барсакелмес қорығы
Барсакелмес қорығы тарихы 1929 жылы ұйымдасқан. Бағалы аң
терілері одағының аңшылық шаруашылығынан басталды. 1939 жылы осы
шаруашылық негізінде қорық құрылды. 1983 жылдың санақ мәліметтері
бойынша аралды 230 ақбөкен, 160 қарақұйрық, 242 құлан мекендейді.
Қорық территориясы қазіргі кезде 2 бөлімнен – “Барсакелмес” және
“Қасқақұланнан” тұрады. “Барсакелмес” бөлімі бұрынғы қорық
территориясынан (16975 га) және құрғаған жермен кеңейтіліп, жалпы
көлемі 50884 га болды, оның 37725 га қорық орталығы, ал 13159 га
аралық аймақ. “Қасқақұлан” бөлімінің көлемі 109942 га, оның 68154 га
қорық орталығы, аралық аймағы – 41788 га. Қорықтың әкімшілік мекен-жайы
Қызылорда облысының Арал ауданы, Арал қаласынан оңтүстік-батысқа
1300 шақырым және Қазалы қаласынан батысқа 210 шақырым жерде
орналасқан. Барсакелмес түбегінің жер бедері 2 бөлімге бөлінеді.
Оңтүстік бөлігі теңіз деңгейінен 108 м биіктіктегі көтеріңкі
қыраттан тұрады. Солтүстік бөлігі – уақытша су ағысы аңғарлары басып
өтетін едәуір аласа адырлы жазықтық.
Қорық ауа райы кәдімгі солтүстік шөліндегідей : ұзаққа созылатын
ыстық жазы, салыстырмалы суық қысы, бұлттануы шамалы, жауын-шашын
мөлшері аз, жылына 128 мм шамасында.
Қорықтағы өзекті өсімдіктер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.