Шағын және орта бизнесті несиелендіру тәжірибесі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ ҮШІН ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІҢ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ 6
1.1 Шағын және орта бизнестің дамуы мен несиелендірудің әлемдік тәжірибесі 6
1.2. Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау 16
2. ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ НЕСИЕЛЕНДІРУ ТӘЖІРИБЕСІ ...30
2.1 «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ құру көздері және олардың бағыттары 30
2.2 Шағын және орта бизнес объектілерін қаржыландыру және несиелендіру тәжірибесін АҚ «Альянс банк» мысалында талдау ... 33
3 ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА КӘСІПКЕРЛІК ДАМЫТУДЫ НЕСИЕЛЕНДІРУ ЖОЛДАРЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ 42
ҚОРЫТЫНДЫ 54
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 58
КІРІСПЕ 3
1. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ ҮШІН ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІҢ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ 6
1.1 Шағын және орта бизнестің дамуы мен несиелендірудің әлемдік тәжірибесі 6
1.2. Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау 16
2. ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ НЕСИЕЛЕНДІРУ ТӘЖІРИБЕСІ ...30
2.1 «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ құру көздері және олардың бағыттары 30
2.2 Шағын және орта бизнес объектілерін қаржыландыру және несиелендіру тәжірибесін АҚ «Альянс банк» мысалында талдау ... 33
3 ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА КӘСІПКЕРЛІК ДАМЫТУДЫ НЕСИЕЛЕНДІРУ ЖОЛДАРЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ 42
ҚОРЫТЫНДЫ 54
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 58
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ ҮШІН ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІҢ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ
6
1.1 Шағын және орта бизнестің дамуы мен несиелендірудің әлемдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... .. 6
1.2. Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік
қолдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2. ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ НЕСИЕЛЕНДІРУ ТӘЖІРИБЕСІ ...30
2.1 Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ құру көздері және олардың
бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...30
2.2 Шағын және орта бизнес объектілерін қаржыландыру және
несиелендіру тәжірибесін АҚ Альянс банк мысалында талдау ... 33
3 ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА КӘСІПКЕРЛІК ДАМЫТУДЫ НЕСИЕЛЕНДІРУ ЖОЛДАРЫНЫҢ
ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ 42
ҚОРЫТЫНДЫ 54
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 58
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Нарықтық экономика дамуының теориясы мен
тәжірибесіне сәйкес кәсіпкерлік қоғам өмірінің неғұрлым маңызды:
экономикалық әлеуметтік және саяси сфераларындағы құрылым құрушы элемент
болып табылады.
Нақты өмірде аталған аспектілердің көрінісі бірқатар ішкі және сыртқы
факторларға байланысты қалыптасады, ол кәсіпкерлік зерттелу объектісі
ретінде күрделі және көп жақты болып келеді.
Шағын бизнесті дамытудың негізгі мақсаты кәсіпкерлік ары қарай дамуы
үшін, жаңа мықты импульс алуы үшін, көзқарасты шоғырландыру қажет негізгі
(маңызды, стратегиялық) сәттерді анықтауда.
Осындай сәт ретінде нарықтық экономика жағдайында кәсіпкерліктің
негізін құрайтын ортаңғы класс мәселесін қарастырылу ұсынылады.
Арнайы зерттеулер жүргізген ғалымдардың образдық салыстыруы бойынша
“қазіргі дамыған қоғамда әлеуметтік құрылымды эллипс түрінде көрсетуге
болады, оның жоғарғы және төменгі жағын сәйкесінше элита мен кедейлер, ал
ортаңғы жағы көп бөлігін – орта класс құрайды”.
Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің дамуы өтпелі кезең ерекшеліктеріне
байланысты қиын және қайшылықтарымен жүзеге асырылады.
Шағын бизнестің қалыптасуының бастапқы кезеңінде жалпы ұлттық масштабта
аталған сектор дамуын мемлекеттік қолдауға концептуалдық көзқарас
қалыптасқаннан кейін соған негізделе нормативтік құқықтық база құрылып,
қойылған мақсатқа қамтамасыз ететін жүзеге асырушы ұйымдастырушылық –
құқықтық механизмдер қалыптасқан.
Қолданылған шаралар нәтижесінде 1992-1993 жылдары күш жинай бастаған
шағын кәсіпкерлікті белсендіру процессі 1994 жылы бәсеңдеп кейінгі екі
жылда мүлдем тоқтатты.
Ол жалпы экономикалық жағдайдың нашарлауына, қолайсыз криминогендік
жағдайдын болуына, сондай-ақ қабылданған заң және бағдарламалы құжаттардың
нақты орындалмауына байланысты болды.
Мақсаты. Осы уақытқа дейін Қазақстанда шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік
қолдаудағы негізгі бағыт салық преференцияларын мен мемлекеттік қаржы
есебінен жеңілдіктік қаржыландыру болды, ол жерде қысқа мерзімді нақты әсер
алынып, жүйелі бастамаларда жүргізіледі.
Сол себепті, негізгі мақсаты Қазақстанның бәсекелесті қабілетін
жоғарлату болып табылған Қазақстанның 2015 жылға дейінгі индустриалдық –
инновациялық даму стратегиясында мемлекеттік саясат көзқарастарын қайта
қарастырылып шағын және орта кәсіпкерліктің жаңа даму идеологиясы жасау
қажет.
Қазіргі таңда, шағын және орта кәсіпкерлік өзін инновациялық
экономикада табуда жедел іздестіру үшін өзінің икемділігін, мобильділігін,
нарықтық объективтілігін қолдануына жағдай пісіп жетілді. Мемлекет өз
тарапынан кәсіпкерлік орта инициативасы жүзеге асыру үшін қолайлы жағдай
туғызуы қажет.
Қойылған міндеттерді жүзеге асыру үшін Қазақстан Республикасының
Үкіметі шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың жедел шараларын қабылдауда.
Қазақстанда шағын бизнес сұрақтары келесідей заңдылық актілермен реттеледі:
Кәсіпкерлікті дамыту мен шаруашылық қызмет еркіндігі туралы, Лицензиялау
туралы, Банкроттық туралы, Шаруашылық серіктестіктер туралы, Жеке
кәсіпкерлікті қорғау туралы, Кооперациялау туралы, Шағын бизнес пен
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы.
Шағын және орта бизнестің нақты артықшылықтарын қолдану кезінде кез
келген елдің жағдайы тұрақтанады, өндіріс құлдырауы тоқтатылады, тапшылық
жойылады. Шағын бизнесте әрбір адам өзінің іскерлік ерекшеліктерін қолдана
отырып, өз жағдайын жақсартуға, өз мүмкіндіктері мен қаржылық құралдарын
өткізуге мүмкіндігі бар.
Осыған орай, Қазақстанда шағын кәсіпкерлікті дамыту және ұйымдастыру
үлкен ғылыми-тәжірибелік мәнге ие болады.
Қазақстан Республикасы Агенттігінің мәліметтері бойынша республикада
шағын кәсіпкерліктің 145,1 мың субъектісі тіркелген, ал 2005 жылмен
салыстырғанда 10,9 % көп. Шағын кәсіпкерліктің істегі субъектілері
тіркелгендер санының 71,2% құрайды.
2005 жылдың бірінші қаңтарында шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны
жалпы заңды тұлғалар санының небәрі 61% құрайды.
Осы уақытқа дейін қолданылған қазіргі кезеңдегі мемлекеттік қолдаудың
формаларымен әдістері жеткілікті дәрежеде тиімді емес және қайта қарауды
талап етеді.
Ең біріншіден ол үкімет қабылдаған шараларға қарамастан шағын бизнес
үшін тартымды сфера болып сауда, және қызмет көрсету қалып отырғандығына,
ол өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, транспорт және байланыс көп жағдайда ірі
бизнеске тән болғандығына байланысты болып отыр.
Қарастыруға ұсынылған диплом жұмысының тақырыбы әлемдік әдебиетте жете
қарастырылғанмен Қазақстанда бұл мәселені қарастырылған жұмыстар өте аз.
Шағын кәсіпкерлікті несиелендіру мәселелері ғылыми дәлелдеусіз негізінде
жеке жариялануларда ғана көрініс тауып отыр.
Жұмыста нарыққа көшу жағдайында экономикалық қатынастарды реттейтін
Қазақстан Республикасының заңдылық және нормативтік актілерін, сонымен
қатар халықаралық және мемлекетаралық құжаттар мен келісім-шарттарды,
Қазақстан Республикасы дамуы мен статистикасы бойынша мемлекеттік
комитеттің ресми статистикалық деректері, қазақстандық және ресейлік ғылыми
басылымдары мен арнайы басылымдарында шығарылған аналитикалық материалдар
кеңінен қолданылған.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ ҮШІН ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІҢ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ
1.1 Шағын және орта бизнестің дамуы мен несиелендірілунің әлемдік
тәжірибесі
Жалпы экономиканың тиімді дамуында ерекше роль мемлекеттің несие
саясатына беріледі. Кәсіпкерлік іскерлікті қаржылық реттеудің маңызды
құралы ең біріншіден өндірістік аппаратты жаңарту жетілдіруге, айналым
қорын толтыру, шикізат, материал т.б. сатып алуға тікелей несие, субсидия
беру болып табылады.
Шағын бизнес меншік иелерінің көпшілігін құрайды, өзінің көптігінің
есебінен, біраз мөлшерде елдің әлеуметтік – экономикалық және саяси
деңгейін анықтайды. Өзінің өмірлік және әлеуметтік жағдай деңгейіне қарай
шағын бизнес халықтың көпшілігін құрайды, сонымен қатар негізінен локальдік
нарықта әрекет етіп, тауар және қызметтің кең спектрінің тікелей өндірушісі
де тұтынушысыда болып табылады ол сондай-ақ экономикадағы бәсекелестік
жағдайды ұстап тұрып, нарық бастамасында ұйымдастырылған қоғамдық құралға
табиғи тіреу болады.
Шағын кәсіпкерлік елдің құрылымдық қайта құрылуының мықты құралы болып
табылады. Оның ірі кәсіпкерліктен ерекшеленуі оның ерекше дәрежеде
мобильділігінде, күнделікті өзгерістегі тұтынушылық сұранысқа жедел әсер
етуі, аз капитал керек ететіндігі. Осы себептерге байланысты әлемдік
тәжірибеге шағын кәсіпкерлік әрқашан экономикалық кризистің нәтижесін
жеңілдетуші фактор, одан кейін кризистен шығудың негізі болды.
Шағын кәсіпкерлік өзгеріп отырған нарық конъюктурасына тез бейімделіп,
экономикадағы өзінің орнын алуда. Осы арада шағын бизнестің дамуы ірі
өндіріске тән ұйымдастырушылық форманы қолдануды талап етпейтін жоғары
технологиялық өндіріске негізделмеуі керек.
Нарық дамуының өмірлігі, танымдылығы, динамикасы шағын және орта
кәсіпкерлікпен анықталады.
Ол келесілерге байланысты:
• шағын кәсіпкерлік қатысушылардың көптігіне;
• қоғам мүшелері қажеттіліктерінің кез-келген деңгейінде
сұранысқа әсерінің жеделділігі мен икемділігіне;
• шағын бизнес субъектілерінің бір сәтте екі ролде бола алуы
мүмкіндігіне - өзінің тұтынушыларының сұранысына бейімделуші
кәсіпкер ретінде, кем қажеттіліктері, соның ішінде өз
кәсіпорындарының қажеттіліктері бар тұтынушы ретінде;
• Әлеуметтік тұрақтылыққа әсер ету мүмкіндігі.
Алматы қаласында 2005 жылы 1 қаңтарда статистика мүшелерінің тіркеуі
бойынша шағын және ортакәсіпорындардың көлемі – 51116,соның ішінде:
• өнеркәсіп – 5019
• ауыл шаруашылық – 379
• құрылыс – 4894
• көлік және байланыс – 3195
• сауда -
• мейрамханалар мен қонақүйлер – 952
• басқа шаруашылық қызметтері - 9972
Осылардың ішінде ресми түрде жұмыс істейтіндердің саны – 34169 (66,8%).
2005 жылдың 1 қаңтарында жеке кәсіпкерлер 29046-сы тіркелген. Осыған
байланысты шағын бизнесте жұмыс істейтіндер саны өсті. Салық Көмитетінің
мәліметтері бойынша 207291 адам тіркелген.
Экономиканы реформалау және қаржы ресурстарын шектеу жағдайында ірі
бастапқы инвестицияны талап етпейтін, іскерлік және интеллектуалды
потенциалы бар, жоғары жылдамдықта айналым қоры бар, кең тұтынушылық
сұранысқа бейімделу икемділігі және шеделділігі бар шағын кәсіпкерлік
халықтың жұмыспен қамтылу мәселелерін тез және үнемді шешуге мүмкіндігі
бар, сонымен қатар экономикалық және мәселелерді шешеді.
Шағын кәсіпкерлік - өзінің дамуында бірнеше кезеңді басынан кешірген,
өмірлік қабілетін, сондай-ақ әлеуметтік экономикалық жағдайымен қатар
өзгерістер шаруашылық ету жүйесіне бейімделу мүмкіндігін дәлелдеген
өндірісті ұйымдастырудың объективтік формасы.
Дамыған елдерде шағын бизнес белсенді құрылуын 40-50 жыл бұрын бастады.
Оның әр-түрлі формаларының көпшілік экономистер көзқарасты бойынша
революциясының негізгі кезеңдері кестеде көрсетілген.
Әлемдік тәжірибе дәлелдегендей, шағын бизнес, мемлекет гормониялы дами
алмайтын нарықтық экономиканың маңызды элементі болып табылады.
Ол көбіне экономикалық өсу қарқының, жалпы ұлттық өнім құрылымы мен
сапасын анықтап, оны 40-50% құрайды.
Кесте 1 - Шағын кәсіпкерліктің даму кезеңдері[1]
Бірінші Екінші кезең Үшінші кезең Төртінші кезеңБесінші кезең
кезең
1873-19291929-1974ж.ж. 1974-1985 ж.ж. 1986-1990 ж.ж.1991-қазіргі
ж.ж. уақытқа дейін
ШаруашылыҒылыми-техникалМонополи ялар-дыЭкономиканы КСРО құлауы
қ ық революция ң шағын басқару және
іскерлік басы кәсіпорындарымемеханизмнің Қазақстанның
секторын н қайта құрылуы.тәуелсіздік
монополиз қарым-қатынасын алуы
ациялу ың өзгеруі
БизнестіңАлғашқы Венчурлік Экономиканың Негізгі меншік
жаңа инновация-лық кәсіпорындар мемлекеттік түрі жеке болып
формулалакәсіпорындардыңдамуы. емес келді (ЖШС, АҚ)
рының корпорация-лар секторының
пайда базасында пайда туылуы
болуы болуы. (кооператив,
лизинг, жолдық
франчайзи кәсіпорындар)
нг,
факторинг
т.б.
ЭкономикаЖоспарлаудың Шаруашылық есепЖеке еңбек ҚР-азаматтық
лық жаңа жүйесі жүргізу және іскерлігі кодексі;
саясаттыңжәне кәсіпорынның туралы “Жекешелендіру
позитивтіэкономика-лық жеке кооперация және мемлекет
к алға ынталандырудың шаруашылығын жалға беру иелігінен
жылжуы жаңа кеңейту т.б. туралы шығару” туралы
нормативтік заң қабылдау. ҚР заңы;
құқықтық “Жауапкершілігі
актілерін және қосымша
енгізу жауапкершілікті
серіктестіктер
туралы Шағын
кәсіпкерлікті
мемлекеттік
қолдау туралы”
т.б. заңдар.
Елдегі шағын кәсіпкерліктің маңызды әлеуметтік қызметі оның ірі
кәсіпорындар босатқан жұмыспен қамтылмаған жұмыс күшін үлкен масштабта
тарта білу мүмкіндігінен, экономикалық кризис және үздіксіз жұмыссыздық
жағдайымен туындаған әлеуметтік тырысуды төмендетумен байланысты. Филиал
құруда тікелей капитал сонымен қатар қолданатын ірі корпорацияға қарағанда,
шағын кәсіпорындар интернационализацияның жаңа формалары - өткізу сферасын
дамытуға, лицензия және патентті сату немесе айырбастауға ақша салуды көп
қолданады.
Бизнестің бес түрін бөліп көрсетуге болады: өндірістік, коммерциялық,
қаржылық, делдалдық және сақтандырушылық. Өндірістік бизнес негізінен
тауарлар мен қызметтерді өндіру аясында таратылады. Коммерциялық бизнес
тауарлы-ақшалай, тауарлы-айырбастық операцияларда анықтаушы рөлді
мінездейді. Қаржылық бизнес сату-сатып алу объектісі ретінде арнайы тауар –
ақша, валюта, бағалы қағаздар болатын коммерциялық бизнестің түрлілігін
көрсетеді. Делдалдық бизнес тауар айналымы процесінде байланыстырушы буын
ретінде, делдал рөлін атқаратын, өзі тауар өндірмейтін және тауар сатпайтын
бизнесмен-делдал.
Сурет 1- Бизнестің қоршаған ортасы
²Мамырбаева О.Б. Государственные программы поддержки и развития малого
предпринимательства Вестник университета. “Туран” -2005-№1-2.
Сақтандырушы бизнес бірден қалыптасатын жағдайлардан адам өмірін,
құндылықтарды, мүліктің мүмкін болатын жоғалымын өтеуіне белгілі бір
төлемге кепілдеме беретін бизнес түрі. Бизнестің әр түрінің өзіншік
ерекшеліктегі қоршаған ортасы бар. 1-ші суретте қоршаған ортаның
негізгі элементтері бөлініп көрсетілген.
Бір жұмыспен қамтылғанда шаққанда, шағын фирмалардын жаңа өнімді 2,5
есе көп шығарады. Ірі компаниялар технологияны жақсартуда 2 есе көп
ұсыныста жасайды.
Біздің экономикамыздың шаруашылық етудің нарықтық механизмнің көшірілуі
байланысты экономикасы дамыған елдердегі әсіресе мемлекеттік қолдау саясаты
дамыған елдердегі шағын және орта кәсіпкерлік тәжірибесін атап өту қажет.
Шағын және орта бизнеске қолдау көрсетілуі бұл елдердегі мемлекет
саясатының жеке бөлігі болып табылады.
Германияда шағын және орта бизнесті федералдық деңгейде экономика
министрлігі деңгейінде, ал жергілікті деңгейді – жергілікті билік органдары
деңгейінде жүзеге асырылады. Кәсіпорындарға қаржылық көмек көрсетіледі:
кәсіпорынды кеңейту, қайта жөндеу, алу және құруға судалар беру; жұмыс
орындарын құру және сақтау үшін ұзақ мерзімді инвестициялау; несиелік қоғам
алдында кепілдену; энергия үнемдеу шараларын жүргізуде, алдыңғы технология
енгізуді ынталандыруды, кадрлар, квалификициясын жоғарылатуда, қоршаған
ортаны қорғауда, инвестициялық көмек; кәсіпорын табысы мен капитал
салымдарын арнайы несиелендіру бағдарламаларын жүзеге асыру жолымен реттеу,
сондай-ақ дифференциялды ашық ставкаларын тағайындау арқылы пайданы реттеу.
Инновациялық ескерлікпен айналысатын шағын және орта кәсіпкерлікке
ғылыми-зерттеулермен технологиялар министрлігі бірқатар қолдау көрсетеді.
Жапониядағы бұл типтегі мемлекеттік қолдау 40-жылдар аяғында сыртқы
сауда және өнеркәсіп министрлігінің жанына құрылған шағын және орта
кәсіпкерлікті басқару экидасымен жеңілділікті несиелендіру және салық салу,
сондай-ақ тікелей қаржыландыру жолымен жүзеге асырылады. Басқару 12
департамент және 6 бөлімнен тұрады; жұмыскердің жалпы саны 200 адам.
Басқару іс-әрекеті шағын және орта бизнеске жетекшілік ететін Жапонияның 9
аймақтық қызметімен шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту бойынша
мемлекеттік корпорацияның, шағын және орта кәсіпорындарына қаржыландыру
бойынша үкімет органдарымен, шағын және орта кәсіпорындарын қаржыландыру
бойынша мемлекеттік және халық корпорациясымен толықтырылады.
Шағын және орта кәсіпкерлікті мақсатты бюджеттік қаржыландыру бірнеше
арнаулар бойынша жүзеге асырылады. Біріншіден, ол кей ведомство мен
министрліктердің жыл сайынғы қаржыландыруы; екіншіден, шағын және орта
кәсіпорындар мемлекеттік инвестиция және зайым бағдарламалары шегінде
арнайы бюджеттік жинақтар бойынша қаржыландырады.
Ұлыбританияда эксперттік бағалау бойынша 96% фирмалар шағын және орта
кәсіпорындарға жатады. Оның 25% жұмыскерлеріне және 20% жалпы өнімге
келеді. Елге жеке, соның ішінде шағын бизнесті дамытудың белсенді саясаты
жүргізілуде. Жыл сайын 900-ге жуық жаңа кәсіпорындар құрылады, олардың
төрттен бірі бірінші жылы банкротка ұшыраса, қалғандары бәсекелестікке
төзіп, жетістікке жетуде. Оған мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асыру әсер
етеді, соның ішінде, инвесторлар тарапынан шағын және орта бизнеске қолдау
көрсету, кәсіпкерлерді көмек ақымен қамтамасыз ету т.б.
Үкімет фирмаларға 70% қарыз кепілдік береді. Британ үкіметі сондай-ақ
шағын кәсіпкерлікпен айналысқысы келетін жұмыссыздарға қаржылық көмек
көрсетеді. Шағын кәсіпорындарға тегін (немесе шегеріммен) кеңес беру,
қызықтырған сұрақтары бойынша көмек көрсетіледі, соның ішінде нарыққа
шығуда, іскерлік әріптестер іздеуде нақты ұсыныстар береді.
Елде шағын фирмалардың мемлекеттік қызметінің 100 бөлімі жұмыс істейді,
сонымен қатар шағын бизнесті қаржыландыру жүзеге асыратын фирмалар тарабы
бар.
Кесте-2 Дамыған елдердегі шағын және орта бизнестің дамуы
Мемлекет-Шағын және 1 мың Шағын жәнеШағын және ЖҰӨ -де
тер орта тұрғын Орта орта шағын және
кәсіпкерлікбасына кәсіпкерлікәсіпкерліктердорта
-тер, шаққандағыктердегі егі кәсіпкерлік
мың шағын жәнежұмысбас-тжұмысбастылар-д-те рдің
орта ылар ың жалпы үлесі
кәсіпкерлісаны,млн санының үлесі
ктер саны адам
АҚШ 19 300 74,2 70,2 54 50—52
Жапония 6 450 49,6 39,5 78 52—55
Рессей 844 5,6 8,3 13 10—11
*Қайнар көз-Google.kz
Францияда шағын және орта кәсіпкерлікті Өнеркәсіп министрлігі
қолдайды. Осы қолдау шегінде мемлекет жаңа кәсіпорындар құру үшін, дамыған
салалардан басқа салаларға істей кәсіпорындарды алмастыру үшін,
кәсіпорындарды дамыту бойынша капитал салымына, реинвестициялау пайдаға
салық жеңілдіктерін береді.
Шағын бизнес іскерлігін мемлекеттік ынталандыру шараларының атап
көрсететін бай тәжірибесі АҚШ белең алған тәжірибе болып табылады.
Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік көмектің негізгі арнасы экономикалық
ынталандыру болып табылады. Мемлекеттің міндеті кәсіпорындарын зерттеулер
мен жобалар жасау үшін ынталандыруда жағдаймен қамтамасыз ету болып келеді.
АҚШ-та шағын фирмаларды ынталандырудың күрделі несие – қаржылық
механизмі жасалған, оған тікелей және кепілдікті қарыз, салық жеңілдіктері,
жеңілдетілген амортизация кірді.
Тікелей және кепілдікті қарыз шағын бизнесті федералдық үкіметтің
қаржылық қолдаудың несиелік бағдарламасын білдіреді, олар шағын бизнес
істері бойынша әкімшілік көмегімен жүзеге асылады.
Тікелей қарыздар шағын фирмаларға ссудалық капиталдың жеке нарығынан
несие алуға қарағанда төмен пайыздық мөлшерлемемен мерзімге беріледі.
Кепілдікті қарыз беруде шағын бизнес істері бойынша әкімшілік несие
берушілерге қарыздық капиталдық 90% мемлекеттік кепілдігін береді. Солайша
олардың тәуекел етуін төмендетеді.
Кепілдік қарыздар арқылы мемлекет әртүрлі кәсіпорындардың-жеке банктер,
сауда және өнеркәсіптік корпорациялар, құрылыс компанияларының – шағын
фирмаларға капитал беруде қызығушылығын жоғарлатуға тырысады.
Кореяда шағын және орта бизнестің 3 млн. субъектісі бар, ол барлық
компаниялардың 99,5% - құрайды.
Соның ішінде шағын кәсіпорындардың үлесі 97% құрап отыр. Оңтүстік
Кореяда шағын кәсіпорындар еңбекпен қамтылудың негізгі көзі болып табылады.
Себебі онда елдің экономикалық белсенді (10 млн адамнан астамы).
Шағын және орта кәсіпкерлік үлесіне ЖҰӨ өндірісінің жартысы және
оңтүстік корея экспорттың 43% кіреді.
Сингапур Ғылыми-өнеркәсіптік парк дамуына қатысушы компанияларға, тек
экспортқа бағытталған салалардағы фирмаларға берілетін жеңілдіктер
көрсетіледі. Мұндай компаниялардың жергілікті кәсіпорынды 100% бақылауға
құқығы бар ал салық жеңілдіктері ұзақ мерзімге беріледі. Инвестицияны
ғылыми-зерттеу іскерлігіне салған жағдайда пайдаға салық екі есе
төмендейді.
Технопарк зонасында өнеркәсіптік ғимраттардың құрылысы мен
эксплуатациясына жеңілдікті салық енгізілген.
Кәсіпкерлік сектор 2006 жылдың 1 қарашасындағы жағдайымен салыстырғанда
қоғамда көрнекті орын алуда.
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің 145,1 мың субъектісі
тіркелінді, онда 524,6 мың адам жұмыс істеуде. Шағын бизнес мәселелерін
шешудегі жүйелік пен реттілік оның Республикадағы ЖҰӨ-дегі үлесін
жоғарылатты. Бүгінгі күні ол 16-17% құрап отыр.
Шағын кәсіпкерлік секторы бар потенциалды толық қолданбайды және
экономикалық, әлеуметтік міндеттер шешудегі оған берілген рольді
атқармайды. Оның дәлелі бір қатар жылдар бойы шағын бизнестің аймақтық
салалық құрылымы еш өзгерместен қалып отыр.
2005 жылға қарағанда 2006 жылда шағын кәсіпкерлік субъектілерінің тауар
және қызметтерді сатудан түсім 16,5%-ға өсті.
Қалыптасқан шағын кәсіпкерліктің салалық құрылым кейінгі жылдарда
өзгермейді, істегі шағын кәсіпкерлер субъектілерінің жалпы санынан негізгі
орынды сауда сферасы, көлік жөндеу және күнделікті қолдану бұйымдарының
сфералары алуда. Жалпы санынан 40,5% құрайды. Шағын кәсіпкерлік қызметінде
163,6 мың адам жұмыс істеуде (жалпы еңбекпен қамтылғандардың 31%)
Аймақтық аспектіде шағын бизнес даму диспропорциясы көрінуде. Осылайша
шағын кәсіпкерліктің жалпы санына қарағанда субъектілер үлесі Республика
бойынша, Оңтүстік Қазақстан облысында 16,6%, Алматыда 13%, Алматы облысында
12,4%. Ал Қызылорда облысында бұл көрсеткіш 2,1%, Маңғыстауда 2,2%,
Атырауда 23% құрап отыр. Сөйтіп бір аймақтағы шағын бизнес шоғырлануы
халықтың жалпы санымен сипатталады. Себебі бұл фактор қызмет көрсету және
сауда аясында қажеттілікті жоғарлатады1.
Демек, шағын және орта бизнестің рөлі мына көрсетілген алты
қызметтерден көрінеді.
Біріншіден, шағын өндіріс нарық конъюктурасының өзгерісін
икемді сезінеді, бұл нарық экономикасына да ірі кәсіпорын алыптарға
мүмкін емес.
Екіншіден, шағын бизнес әлі іске жаратылмаған әжептәуір қаржы
қаражаттарын тиімді жұмылдырады. Осындай бизнестің болмауынан осы ресурстар
пайдаланылмаған болар еді.
Кесте 3 - Шағын, орта және ірі бизнестің салыстырмалы мінездемелері
Атаулары Шағын Шағын-орта Орта-ірі Ірі
мақсаттары Нарықпен, Сезімдікпен, Таңдамалы Жүйелі және
сезімдікпен арнайы түрде стратегия-лы
анықталады стратегия жәнестра-тегиямен нарықта билік
(негізінен нарықпен және нарықпен етеді
сауда, түзетіледі. түзетіледі
делдалдық)
Менеджмент Жеке, Жеке Жеке, Командалы,
авторитарлы, менеджмент, кішігірім мамандар-
тура бастапқы мамандардың дың үлкен
серіктестерімекомандасы, тобы,
н кеңес сыртқы функ-ционалдық
эксперттерді құрылым
қолдану
Өнім Жоспарлау мен Маркетингті Маркетингтік Стратегия-лық
маркетингтік зерттеусіз зерттеулер жоспарлау,
зертеудің қысқамерзімді жүйелендірілметұрақты
болмауы жоспарлау ген, тұрақсыз маркетинг-тік
және зерттеулер
қысқамерзімді
жоспарлау
Персонал Жеке Жалдаушы-қызмЫнтымақтастық Қатаң
қаты-настар еткелер ұжымықатынасы, иер-архиялық
босс-қызметкеиерар-хиялы ұйымдастырыл-ғқатынастар,
р, қатынас-тары, ан орта, күшті
ынталандыру-дыынталан-дырудыкәсі п-одақтар кәсіп-одақтар,
ң жоғарғы ң кейбір әсерінің жұмысшы-лар
деңгейі, дәрежесі, күшеюі ұжымы-ның
кә-сіподақтардкәсіп-одақтард кеңесі
ың әлсіз әсеріың кішігірім
әсері
Қаржылар Жанұя, Жанұя, банк Жанұя, банк, Банк, акциялар
таныстар, банк акциялар
* Қайнар көзі Колесников В., Малый и средний бизнес: эволюция
понятий и проблемы определений. \\ Вопросы экономики, 1996, №7.
Үшіншіден, шағын бизнес бәсеке күресін қалыптастыруда айтарлықтай үлес
қосады, бұл кез-келген мемлекеттің жоғары деңгейде монополия экономикасы
жағдайында бірінші кезекте маңызды.
Төртіншіден, шағын бизнесті халықты жұмыспен қамту мәселесін шешуде
үлкен рөл атқарады. Өнеркәсібі дамыған елдерде оның үлесіне барлық жұмыспен
қамтамасыз етілгендердің 50-60 пайызы және жаңа жұмыс орындарының 70-80
пайызы келеді.
Бесіншіден, атап көрсеткендей шағын өндірістің ғылыми-техникалық
жаңалықтардың 50 пайызы келеді (жеке компьютер, көбейткіш ақпараттар,
Палароид типті фотоаппараттар).
Алтыншыдан, шағын бизнестің әлеуметтік қысымды жұмсартудағы орнын
таптырмас ролі бар. Ауыр дағдарыс кезінде халық осыдан жұмыс тауып және
өздерінің қабілеттерін жүзеге асыра алады.
Кәсіпкерліктің халықаралық тәжірибесі көрсеткендей, өтпелі экономикада
мемлекет, ережеге сәйкес, тек жаңа басталған сауда кәсіпкерлігі көтеріледі,
бұл өндіріс саласындағы қызметті тиімсіз қалдырды.
Кәсіпкерлік дамуына кедергі болатын ең маңызды себептер келесілер:
Өнеркәсіптік өндірістегі шағын кәсіпорындардың жаңа тауар нарығына
шындағы күрделілік. Ол негізінен бәсекелестік қабілеті жоғары өнім шығару
үшін қажет істегі өндіріс қуатын қайта жабдықтауға немесе жаңартуға, жаңа
құрал-жабдық сатып алуға қаржы ресурстарының жетіспеуінен болады.
Шағын кәсіпкерліктің неғұрлым кең және тұрақты дамымауының басты себебі
– алғашқы капитал жинақтау: қолайлы шартпен несие алу мүмкіндігінің
жоқтығымен байланысты қиындықтар нәтижесінде көпшілік шағын кәсіпорындардың
қаржылық камтамасыз етілу деңгейінің төмендігі.
Алғашқы капитал жеткізбеуі, қор жинақтау мүмкіндіктерінің шектеулілігі,
қаржы-несие ресурстарына қол жеткізу жағдайларының қолайсыздығы нәтижесінде
шағын кәсіпорындар жеке дамуға жаңа тауар жорығын игеру мүмкіндігіне,
нарықтық өндірісті жетілдіруге және өнім сапасын жоғарылатуға ішкі ынтасы
болмайды. Бұдан басқа, шағын бизнесті банктік несиелендіру оның дамуына
жоғары пайыздық ставка, орта және ұзақ мерзімді несие жүйесінің жоқтығы
және де өндірістік технологиялық процесті сауда-саттық немесе таза сауда
іскерлігінен айыратын ерекшеліктер есебінің жоқтығы себебінен нақты дамуға
ықпал жасамайды.
Кәсіпкерлікті қолдау және дамыту инфрақұрылымының, соның ішінде
кәсіпкерлерді нарық коньюктурасы туралы сенімді және рас ақпаратпен
қамтамасыз ететін инфрақұрылымның дамымауы, салық жүйесінің жетілмеуі (есеп
беру жүйесінің күрделілігі, салық және жинақ ставкаларының жоғарлығы, салық
және аударым жинау жүйесінің күрделілігі, шағын кәсіпорындарға жеңілдік
жоқтығы).
Тасымалдауға, электрқуатын ұстаушыларға және коммуналдық қызметке
қатысты жоғары тарифтер.
Кәсіпкерлер даярлығының деңгейінің төмендігі – бизнес жүргізумен тығыз
байланысты заң негіздерін, бизнес жоспарлауды, басқаруды, маркетингті,
бухгалтерлік есепті басқа да пәндерді білмеу.
Ешнәрсе білмейтін кәсіпкерде ұйымдастыру және өздігінен бизнес жүргізу
бойынша тәжірибесі болмайды, өз бизнесін қорғаудың әдістерін, өндіріс
шығындарын төмендету әдістерінен, нарықты зерттеу әдістерінен бейхабар
болады.
Нарықта тауар жылжытудағы күрделілік, кәсіпкерлікті, соның ішінде сауда
ісін ұйымдастырудағы күрделілік, атап айтқанда: фирмалар қажеттілігіне сай
келетін, нақты техникалық құрал-жабдығы бар нақты талапқа сай келетін жолға
берілетін орынға қол жеткізудегі қиындықтар; объект иелерінің жал ақысы
және даму кезеңіндегі кәсіпорын мүмкіндіктеріне қатысты саясатта
икемділіктің жоқтығы.
1.2. Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау
Еліміздің даму жылдарында шағын бизнесті қолдау көп шаралар жүзеге
асырылды, ең бастысы – нормативтік заң базасы жасалып бекітілді.
Қазақстан Республикасы заңына сәйкес кәсіпкерлік ретінде (кәсіпкерлік
терминімен қатар ағылшынша баламас бизнесте көп қолданбады) азаматтар мен
заңды тұлғалардың, меншік түріне қарамастан, тауарға (жұмысқа, қызметке)
сұранысты қанағаттандыру жолы мен таза табыс алуға бағытталған, жеке-
меншікке (жеке кәсіпкерлік) немесе мемлекеттік кәсіпорынды шаруашылық
жүргізу құқығына (мемлекеттік кәсіпкерлік) негізделген инициативалық
іскерлігі түсініледі, іскерлік кәсіпкердің атынан, тәуекелге бел буы және
мүліктін жауапкершілікпен жүзеге асырылады1.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері орташа жылдық жұмыскерлер саны 50
адамнан аспайтын, жылдық жалпы актив құны алпыс мың есептік көрсеткіштен
аспайтын кәсіпкерлік іскерлікпен айналысатын заңды тұлғалар және заңды
тұлға құрмаған жеке кәсіпкерлер болып табылады. Айлық есептік көрсеткіш
Қазақстан Республикасының “Республикалық бюджет туралы” заңына сәйкес
тағайындалады. 2005 жылы айлық есептік көрсеткіш 975 теңге, 2006 жылы ,ал
2007 жылы теңгені құрады.
Шағын кәсіпкерліктің субъектілері заңды тұлға құрмаған жеке
кәсіпкерлер, сондай-ақ келесі ұйымдастырушылық құқықтық формадағы заңды
тұлғалар бола алады:
• толық серіктестік;
• командиттік серіктестік;
• жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
• қосымша жауапкершілікті серіктестік;
• өндірістік кооператив.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің орташа жылдық жұмыскерлер саны барлық
жұмыскерлердің есебінен анықталады, соның ішінде келісім шартымен жұмыс
істейтіндер, қосымша жұмыс істейтіндер, филиал жұмыскерлері1;
Шағын кәсіпкерлік субъектісі аталған шектеулерден асқан жағдайда
Қазақстан Республикасының аталған заңында қарастырылған жеңілдіктерден
айырылады.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері Қазақстан Республикасының заңына сәйкес
кәсіпкерлік іскерліктің кез-келген түрін жүзеге асыра алады. Алайда,
банктік іскерлікті және сақтандыру нарығында іскерлікті жүзеге асырушы
(сақтандыру агентінен басқа), ойын және шоу бизнес сферасында жұмыс
істейтін, құнды қағаздар нарығында мамандандырылған іскерлікті жүзеге
асырушы коммерциялық ұйымдар шағын кәсіпкерлік субъектісі бола алмайды.
Шағын бизнес субъектілері сондай-ақ шағын кәсіпкерлік субъектілері
қатыса алмайтын арнайы ұйымдастырушылық-құқықтық формалары қарастырылған
бірқатар іскерлік түрлерімен де шұғылдана алмайды.
Шағын бизнестің мұндай анықтамасы Қазақстан Республикасының “Шағын
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы” заңында берілген, алайда,
Қазақстан Республика Президентінің “2006-жылғы ішкі және сыртқы саясаттың
негізгі бағыттары туралы” халыққа жолдауында (Астана, сәуір 2005) , келесі
жай көрсетілген: “ ... Осыған дейін түсініктейтін аппарат әлі негізделіп
жасалмаған, нақты анықтамалар жоқ, микробизнес деп нені түсіну керек, нені
шағын орта және ірі деу керек” Жеке кәсіпкерлік түсінігі де әлі жасалмаған.
Нақты құқық анықтама болмағандықтан бизнес категориясында статистикада да,
заңда да мәселелер көрінуде. Осылайша заңды кәсіпкерліктің жекелеген
түрлеріне шектеулер мен толық шектеулер мәселесі бірнеше мағынада көрініс
тапқан...
Осы жерде аталған тағы бір жай: “... Осы күнге дейін кәсіпкерлерге
салық салу жүйесінің жетілмегендік мәселесі күрделі болып қалып отыр.” Ел
басы айтуынша істегі салық кодексі, бюджетпен есептесуде
Қазақстанда шағын кәсіпкерлік дамуын мемлекеттік қолдау мақсатында,
Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 12 маусымдағы салық кодексінде шағын
бизнес субъектілеріне арнайы салық режимі қарастырылған.
Арнайы салық режимі төлеу кезінде ұсталатын жеке табыс салығынан басқа
әлеуметтік салық және корпоративтік немесе жеке табыс салығын есептеуде.
Жеңілдетілген тәртібін шағын бизнес субъектілері үшін қолданады. Аталған
пункте көрсетілмеген салық және басқада міндетті төлемдер бойынша салық
есебін беру, есептеу және төлеу жалпыға тағайындалған тәртіппен
жүргізіледі. Салық кодексінде “Шағын бизнес субъектілері” термині
қолданылып, оған сәйкес табыс, саны және іскерлік түрі бойынша шектеулер
қойылады.
Арнайы салық режимі бір реттік талон, патент және жеңілдетілген
декларация негізінде жүзеге асырылатын шағын бизнес субъектілеріне арналған
режим.
Арнайы салық режимін немесе жалпыға бірдей салық салу тәртібін таңдау
кәсіпкердің өзінің таңдауына негізделеді бұл жерде шағын бизнес субъектісі
бюджетпен есептесудің тек бір формасын ғана таңдауға құқығы бар.
Шағын бизнес субъектілері үшін бюджетпен есептесудің тағы бір
жеңілдетілген түрі енгізілген-ол жеңілдетілген декларация негізіндегі
жеңілдетілген салық режимі.
Жеңілдетілген декларация негізіндегі жеңілдетілген салық салу режимі
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне салық жүктемесін төмендетуге бағытталған
жеңілдік ствкаларын салық төлеу мен есептеудің жеңілдетілген тәртібін және
басқа да механизмдерді қарастырылған. Бұл форма жалдамалы еңбек күшін
қолданатын кәсіпкерлерге арналған.
Жеңілдетілген декларация бойынша салық сомасын салық төлеуші квартал
соңында, есептік кварталдағы алынған нақты табысқа сәйкес ставка шкаласын
қосу жолымен есептейді, ол ставка жеке тұлғаларда табысына қарай 14-тен 11%-
ға, заңды тұлғаларда 5-тен 13%-ға дейін өзгереді. Салық ставкасы жұмысшы
табысынан табыс салығын алу қағидасы бойынша тағайындалған.1
Кесте-4 Шағын және орта кәсіпорындарына берілген несиелер сомасы
(периодтың соңында)
1997 1998 1999 2000 2001 2002
Теңгемен 13 050 17 032 22 322 40 749 42 580 211 837
Қысқа 12 230 14480 12 466 23 161 21 727 -
мерзімді
Орта және820 2 552 9 856 17 588 20 852 -
ұзақ
мірзімді
доллармен9 865 7 172 17 535 33 473 67 674 460 662
Қысқа 7 891 3 097 7 957 16 954 2 556 -
мерзімді
Орта және1 973 4 075 9 578 16 519 35 118 -
ұзақ
мерзімді
*Қайнар көзі-Google.kz
Шағын бизнестің ұйымдастырушылық – құқықтық формалары.
Шағын бизнестің субъектісі өзінің іскерлігін заңды тұлға құрамастан
жеке кәсіпкер формасында немесе заңды тұлға формасында жүзеге асыра алады.
Жеке кәсіпкерлер. Жеке кәсіпкерлік түрі ретіндегі жеке кәсіпкерлік-
азаматтардың табыс алуға бағытталған, азаматтардың жеке меншігіне
негізделген және азаматтын атынан, олардың тәуекелі жеке мүліктің
жауапкершілігімен жүзеге асырылатын инициативалық іс-әрекеті.
Жеке кәсіпкерлік субъектілері заңды тұлға сипаттары жоқ заңды тұлға
құрамастан кәсіпкерлік іскерлікпен шұғылданатын жеке тұлғалар болып
табылады.
Жеке кәсіпкерлік түрлеріне тұлғалық кәсіпкерлік және бірлескен
кәсіпкерлікті жатқызады. Тұлғалық кәсіпкерлікті меншік құқығымен сондай-ақ
мүлікті қолдануға берілген басқа да құқықтармен қолданылған мүлік негізінде
бір азамат өздігінен жүзеге асырады.
Бірлескен кәсіпкерлікті жалпы құқық және басқа да мүлікті жалпы қолдану
құқықтарының негізінде иелік ететін мүлік базасында бір топ азаматтар жеке
кәсіпкерлер жүзеге асырады.
Бірлескен кәсіпкерлік формалары:
1) ерлі-зайыптылардың бірлескен меншігі негізінде жүзеге асырылатын
ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлігі;
2) крестьяндық (фермерлік) шаруашылық немесе жекешеліндірілген тұрғын
үйге ортақ меншік негізінде жүзеге асырылатын отбасылық кәсіпкерлік;
3) үлестік ортақ меншік негізінде жүзеге асырылатын кәсіпкерлік
іскерліктің қарапайым серіктестік.
Заңды тұлғалар. Қазақстан заңына сәйкес заңды тұлға деп шаруашылық
жүргізу немесе жедел басқарудағы меншік құқығында ерекше мүлігі бар, сол
мүлікпен міндеттеме бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және тұлғалық
мүліктік емес құқықтар мен міндеттемелер сатып ала алатын, сотта
жауапкершілікті болатын ұйым танылады. Заңды тұлғаның жеке балансы немесе
сметасы болу керек. Заңды тұлғаның жеке мөрі болады.
Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға тек мемлекеттік
кәсіпорын, шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғам, өндірістік кооператив
формасында ғана құрылды.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мемлекеттік, салалық және
аймақтық бағдарламалар негізінде жүзеге асырылып, шағын кәсіпкерлікті
дамытуға бағытталған шаралар кешенін білдіреді.
Шағын бизнесті мемлекеттік қолдау жүйесіндегі басты міндеттердің бірі
қаржы-несие институттары және кәсіпкерлік субъектілері арасындағы несиелік
қарым-қатынасты жетілдіру болып табылады.1.
Шағын бизнесті қолдаудың істегі формасы шағын кәсіпкерліктің дамуының
мемлекеттік бағдарламасы болып табылады. Барлық республикалық
бағдарламалардың басты мақсаты шағын кәсіпкерлік субъектілерін қолдауды
қамтамасыз ететін қажетті өндірістік-шаруашылық, қаржылық, материалдық,
әлеуметтік-экономикалық басқа да жағдайларды құру болып табылады.
Аталған бағдарламада міндеттерді, негізгі шараларды, шараларды
қаржыландыру көздерін және жүзеге асырудағы күтілетін соңғы нәтижені
қарастырған1.
Мемлекет дамуындағы он жыл ішінде республикада шағын кәсіпкерлікті
қолдаудың және дамытудың алты мемлекеттік бағдарламасы қабылданды.
1. Қазақстан Республикасының 1994-1995 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.
2. Қазақстан Республикасында 1995-1996 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.
3. Қазақстан Республикасында 1999-2000 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.
4. Қазақстан Республикасында 2000-2001 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.
5. 2001-2005 жылға арналған шағын кәсіпкерлікті дамытудың
институционалдық мемлекеттік бағдарламасы.
6. Қазақстан Республикасында 2005-2007 жылдарға арналған шағын және
орта кәсіпкерлікті дамыту бойынша жедел шаралар бағдарламасы.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау келесі бағыттарда жүзеге
асырылады:
• Шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін кадрларды қайта даярлау және
квалификациясы жоғарлатуда даярлауды ұйымдастыру;
• Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің мемлекеттік қаржылық, статистикалық,
материалдық-техникалық, және ақпараттық ресурстарды, сондай-ақ ғылыми
техникалық жобалар мен технологияларды қолдануда жеңілдетілген
жағдайлар жасау;
• Шағын кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік тіркеуде, олардың
іскерлігін лицензиялауда, өнімдерін сертификаттауда жеңіл тәртіп
тағайындау;
• Салық салудың жеңілдетілген режимі, кедендік баж төлеу (салық
демалыстар, мүліктік грант, салық несиелері, салық ставкасын
төмендету) кіретін шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін қолайлы
құқықтық режим тағайындау;
• Инвестицияларды тарту және қолдану жүйесін құру, соның ішінде шағын
кәсіпкерлік субъектілерін қолдау және дамыту үшін;
• Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің сыртқы экономикалық іскерлігін
қолдау, соның ішінде шетелдік әріптестерімен сауда, ғылыми-техникалық,
өндірістін тағы басқа байланыстарды дамыту;
• Қаржылық көзін анықтай отырып шағын кәсіпкерлік субъектілерін
несиелендірудің арнайы бағдарламаларын қабылдау;
• Өнім өндіруге, жұмыс, қызмет орындауға мемлекеттік сатып алуларды
орналастыруда шағын кәсіпкерлік субъектілеріне преференциялар беру;
• Қазақстан Республикасы Үкіметі және жергілікті атқарушы органдар
қасында шағын кәсіпкерлікті дамыту бойынша қоғамдық-сарапшылық
комиссиялар іскерлігін ұйымдастыру.
Қазақстан Республикасындағы 1992-1994 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы кәсіпкерлік
қалыптасуы мен дамуының негізін салды. Бұл жылдардағы республикадағы шағын
кәсіпкерлік кооператив, шағын және жеке кәсіп орындар бар болуымен
сипатталады.
Бұл кезеңде шағын кәсіпкерлік субъектілерінің көп бөлігі тек
коммерциялық іскерлікпен шұғылданады.
Осылайша 1993 жылы сауда, қоғамдық тамақтану, сауда-саттық және
жабдықтау өткізудегі шағын және жеке кәсіп орындар торабы Республикадағы
олардың жалпы санының 40%-ын құрады, кооперативтер 10%-ын құрады. Олардың
үлесіне өткізілген өнімнің 34% тиді.
Сол арада бұл кәсіпорындар өндірген халықтың тұтыну тауарлары тек 216,6
мың теңге салада ғана болды немесе барлық өткізілген өнімнің 10%-ын құрады.
Республика экономикасының мемлекеттік емес секторын тек 12%-ын (4173)
халықтың тұтыну тауарларын және өндірістік-техникалық бағыттағы өнім
шығаруымен айланысты.
Осылайша, бұл кезендегі шағын кәсіпкерлер субъектілерінің потенциялы
толық қолданыс таппайды.
Кәсіпкерлік дамуы, және соның ішінде жеке кәсіпкерлік дамуы мақсатты,
тұрақты заң болмауымен, сәйкес салық заңының болмауымен, инвестиция және
несие алудағы қиындықтармен, шикізат ресурстарын ақпаратты алуымен т.б.
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың нақты механизм жоқтылығымен тезеледі.
Осыған орай, Қазақстан Республикасында 1995-1996 жылдарға арналған
шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаумен дамытудың екінші бағдарламасы
қабылданды.
Бұл бағдарлама жеке кәсіпкерлік, әсіресе шағын кәсіпкерлік
құру үшін жағдайларды қарастыруға бағытталған.
Бұл бағдарламаны жүзеге асыру Қазақстан Республикасы заңын жеке
меншікпен кәсіпкерлік еркіндікті қорғауда келесідей өзгерістер мен
толықтырулар енгізуге мүмкіндік берді: жаңа Салық кодексінің жобасына
ұсыныстар даярлау, шағын кәсіпкерлікті дамытуға бағыттау үшін отандық және
шетелдік ресурстар квотасын анықтау; шағын бизнеске банктік қызмет
көрсетуді жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау, биржалық іскерлікті кеңейту;
жеке бизнес қалыптасуы үшін жеке, сақтандыру, заңдық, бухгалтерлік,
консалтингтің басқа да арнайы компаниялар мен фирмалар дамуын қолдау:
алғашқы бизнес орталықтар мен технопарктер құру: жеке кәсіпкерлер даярлауда
оқу-әдістемелік құралдар кешенін шығару1.
Осы жылдары кәсіпкерлікті Еуропалық реконструкция және даму банкінің
100-миллиондық несиенің бірінші траншынан жүзеге асырылды. 1995 жыл
ортасында кәсіпкерлікті қолдаудың Ортаазиялық-американдық қоры құрылды, ол
төрт жобаны қаржыландырады.1
1996 жыл алдында ЖҰӨ шағын кәсіпкерлік үлесі 2% құрады, бизнес
сферасындағылар үлесі жалпы ел экономикасында жұмыспен қамтығалдардың 5,2%
құрады, ал төлемдер көлемі барлық салықтармен бюджетке түсімдердің 7,9%
құрады.
Шағын бизнестің ары қарай дамуы 1996-1998 жылғы реформалар тереңдету
бойынша үкімет істерінің бағдарламасына орай жүзеге асты, онда келесі
міндеттер шешіледі:
• Шағын және орта кәсіпкерлік түсініктерін нақтылау және заңдық немесе
нормативтік бекіту, ең алдымен жеке, үйдегі және отбасылық
кәсіпкерлікке түсінік берілді;
• Босаған жұмыс күшінің тез арада мамандық бағытын ауыстыруға әсер
ететін іскерліктің ерекше және арнайы шарттарын мемлекеттік реттеуде
құрудың жеңілдетілген режимін анықтау;
• Мемлекеттік бюджет және заемдық қаражат есебінен іскерлігін жартылай
қаржыландыруды ескере отырып шағын бизнес орталықтарын құру және
бекітуде тікелей мемлекеттік қолдау көрсету.
Бұл кезеңде шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау республикада
бірқатар белсенденді. 1997-1998 жылдар аралығында президенттің “Шағын
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және белсендендіруді күшейту бойынша
шаралар туралы” және Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті қолдау
және дамытудың басыңқылары және аймақтың бағдарламалары туралы екі жаршығы;
“Жеке кәсіпкерлік туралы”, “Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы”,
“Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау бойынша Қазақстан Республикасы
кейбір заң актілеріне өзгерістер мен қосымшалар енгізу туралы”, “Қазақстан
Республикасы кей Заң актілеріне қосымшалар мен толықтырулар енгізу туралы”
төрт заң, министрліктер мен ведомстволардың он бір нормативтік актісі
қабылданды, 1998 жылдың сәуірінде шағын бизнесті қолдау бойынша Агенттік
құру туралы шешім қабылданды, 1998 жылы тамызда Шағын кәсіпкерлікті
дамытудың мемлекеттік қоры құрылды.
Шағын кәсіпкерлікті дамытудағы келесі қадам - Қазақстан Республикасының
1999-2000 жылға арналған шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдаудың
мемлекеттік бағдарламасы болып табылды. Қолдаудың алдыңғы бағдарламалары
шағын бизнестің негізін салды. Сонымен қатар кәсіпкерліктің дамуын тежеп
отырған бірқатар мәселелерді де анықтады: материалдық және қаржы
ресурстарының шектеушілігі; шағын бизнесті қолдаудың әлсіз инфрақұрылымы,
кадрлардың жеткіліксіз даярлығы; өткізу нарығының жоқтығы, төлем
қабілетінің төмендігіне орай халықтың өнім мен қызметке сұраныс төмендігі.
1999-2000 жылдардағы бағдарламада кепілдік қор негізінде басыңқы
жобаларды екінші деңгейдегі банктердің несиелендіруі, шағын бизнес
субъектілерінің несиелік серіктестік, сақтандыру қоғамдарын құру арқылы
қаржы-несиелік және инвестициялық қолдауды жетілдіру қарастырылған. Сонымен
қатар бағдарламада жеңілдетілген салық механизмі мен кедендік тарифтерді
төлеудің жеңілдетілген салық механизмі мен кедендік тарифтерді төлеудің
жеңілдетілген жүйесін, шағын кәсіпорындар тауары мен қызметіне мемлекеттік
тапсырыс, шағын кәсіпкерлікті дамыту қорының жұмысын қайта құру, яғни
жергілікті органдар қор іскерлігіне жарғылық капиталға әкімшілік ғимарат
құнын беру жолымен тартылып өзіне заем алушы мен банктер арасындағы делдал
қызметін артуы керектігі; аймақтағы инфрақұрылымның барлық элементтерінің
ары қарай құрылуының қажеттілігі, кейіннен біркелкі ұйымдастырушылық-
технологиялық схемаға біріктірілу қажеттігі; өнеркәсіп орталықтарының,
технопарк бизнес-инкубаторлар ашылуы; нормативтік базаның ары қарай
жетілдірілуі, аймақтық бағдарламалар құру қарастырылған.
Жоғарыда аталған шараларды жүзеге асыру үшін 2000 жылдың 11 маусымында
“Қаржы лизингі туралы Заң” және 2000 жылдың 17 қазанында Қазақстан
Республикасындағы өнерді дамыту концепциясы туралы заң қабылданады.
“Шағын” кәсіпкерлік бойынша республикалық ақпараттық-көрме орталығы ЖАҚ
құру туралы” үкіметтің екі жарлығы.
Сонымен қатар, бағдарламаны жасаушылар айтуынша мемлекеттік
мекемелердің Қазақстанда шағын бизнес кәсіпорындарында шығарылатын
өнімдердің импорттық аналогтарын сатып алуға тыйым салған дұрыс, ол отандық
өнімдерге кепілдікті сұраныс қалыптастыруды ақпараттық қамтамасыз ету орта
мерзімдік болашақта бірқатар шаралардың жүзеге асуын көздейді. Оның бәрі
кәсіпкерлік пен шағын бизнеске бағытталған оқытушыларды даярлауға,
Қазақстан аймағында ең жақсы отандық және шетелдік тәжірибе трансфертін
жүзеге асыру; дистанциондық бизнес-білім беруді дамыту; білім беретін және
консалтингтік орталықтардың торабын құруға қатысты.
Жергілікті әкімшіліктер мәслихат сессияларында бекітілетін аймақтық
бағдарламалар жасауы керек. Екі жылдық бағдарламада қарастырылған шаралар
жоспарын орындау үшін жыл сайын республикалық бюджеттен 50 млн. теңге
бөлінуі керек, сондай-ақ техникалық және кеңес берушілік көмек шегінде
жерлікті бюджет, банктер, халықаралық банктер қаржыландыру керек. Құжатты
жасаушылар екі жылдан кейін кәсіпкерліктің жалпы ішкі өнімдегі үлесі 22%
өседі деп сенеді.
Ең соңғы бағдарлама - Қазақстан Республикасында 2005-2007 жылдарға
арналған шағын және орта кәсіпкерлік дамуы бойынша жедел шаралар
бағдарламасы. Бағдарламаны жасаушы Қазақстан Республикасының экономика және
бюджетті жоспарлау министрлігі.
Бағдарлама мақсаты:Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің іскерлік
сферасын неғұрлым кеңейтуге бағытталған институционалдық жағдайларды
жетілдіру және іскерлігін белсендіру есебінен Қазақстанның бәсекелестік
қабілетін жоғарлату.
Бағдарлама міндеттері:
• Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту үшін неғұрлым анық заң
негізін құру;
• Экономиканы бюрократизациясыздандыру және әкімшілік
кедергілерді жою;
• Кәсіпкерлік тарапынан көзқарас негізінде өмірлік қабілетті
инфрақұрылым жүйесін құру және қамтамасыз ету;
• Шағын және орта кәсіпкерлікте көлеңкелі айналымды қысқарту;
• Мемлекетке тән емес қызметтерді нарықтық ортаға ең біріншіден
шағын және орта кәсіпкерлікке беру.
Жоғарыда аталған міндеттер келесі негізгі шараларды жүзеге асыру
жолымен орындалады:
2005 жылы
1. Ревизиялар жүргізу, Қазақстан Республикасының бірқатар заң және
нормативтік актілер жасап қабылдау;
2. Шағын және орта кәсіпкерлік сферасының заң негізінің неғұрлым
нақтылығын қамтамасыз етуді жүзеге асыру;
3. Шағын және орта кәсіпкерлік саласындағы мемлекеттік органдардың
бақылау және қадағалау қызметтеріндегі органдардың бақылау және қадағалау
қызметтеріндегі іскерлік түрлеріне талдау жүргізу;
4. Шағын және орта кәсіпкерлік саласындағы мемлекеттік органдардың
бақылау және қадағалау функцияларын қысқарту және жүйелендіру бойынша
шаралар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ ҮШІН ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІҢ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ
6
1.1 Шағын және орта бизнестің дамуы мен несиелендірудің әлемдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... .. 6
1.2. Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік
қолдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2. ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ НЕСИЕЛЕНДІРУ ТӘЖІРИБЕСІ ...30
2.1 Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ құру көздері және олардың
бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...30
2.2 Шағын және орта бизнес объектілерін қаржыландыру және
несиелендіру тәжірибесін АҚ Альянс банк мысалында талдау ... 33
3 ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА КӘСІПКЕРЛІК ДАМЫТУДЫ НЕСИЕЛЕНДІРУ ЖОЛДАРЫНЫҢ
ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ 42
ҚОРЫТЫНДЫ 54
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 58
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Нарықтық экономика дамуының теориясы мен
тәжірибесіне сәйкес кәсіпкерлік қоғам өмірінің неғұрлым маңызды:
экономикалық әлеуметтік және саяси сфераларындағы құрылым құрушы элемент
болып табылады.
Нақты өмірде аталған аспектілердің көрінісі бірқатар ішкі және сыртқы
факторларға байланысты қалыптасады, ол кәсіпкерлік зерттелу объектісі
ретінде күрделі және көп жақты болып келеді.
Шағын бизнесті дамытудың негізгі мақсаты кәсіпкерлік ары қарай дамуы
үшін, жаңа мықты импульс алуы үшін, көзқарасты шоғырландыру қажет негізгі
(маңызды, стратегиялық) сәттерді анықтауда.
Осындай сәт ретінде нарықтық экономика жағдайында кәсіпкерліктің
негізін құрайтын ортаңғы класс мәселесін қарастырылу ұсынылады.
Арнайы зерттеулер жүргізген ғалымдардың образдық салыстыруы бойынша
“қазіргі дамыған қоғамда әлеуметтік құрылымды эллипс түрінде көрсетуге
болады, оның жоғарғы және төменгі жағын сәйкесінше элита мен кедейлер, ал
ортаңғы жағы көп бөлігін – орта класс құрайды”.
Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің дамуы өтпелі кезең ерекшеліктеріне
байланысты қиын және қайшылықтарымен жүзеге асырылады.
Шағын бизнестің қалыптасуының бастапқы кезеңінде жалпы ұлттық масштабта
аталған сектор дамуын мемлекеттік қолдауға концептуалдық көзқарас
қалыптасқаннан кейін соған негізделе нормативтік құқықтық база құрылып,
қойылған мақсатқа қамтамасыз ететін жүзеге асырушы ұйымдастырушылық –
құқықтық механизмдер қалыптасқан.
Қолданылған шаралар нәтижесінде 1992-1993 жылдары күш жинай бастаған
шағын кәсіпкерлікті белсендіру процессі 1994 жылы бәсеңдеп кейінгі екі
жылда мүлдем тоқтатты.
Ол жалпы экономикалық жағдайдың нашарлауына, қолайсыз криминогендік
жағдайдын болуына, сондай-ақ қабылданған заң және бағдарламалы құжаттардың
нақты орындалмауына байланысты болды.
Мақсаты. Осы уақытқа дейін Қазақстанда шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік
қолдаудағы негізгі бағыт салық преференцияларын мен мемлекеттік қаржы
есебінен жеңілдіктік қаржыландыру болды, ол жерде қысқа мерзімді нақты әсер
алынып, жүйелі бастамаларда жүргізіледі.
Сол себепті, негізгі мақсаты Қазақстанның бәсекелесті қабілетін
жоғарлату болып табылған Қазақстанның 2015 жылға дейінгі индустриалдық –
инновациялық даму стратегиясында мемлекеттік саясат көзқарастарын қайта
қарастырылып шағын және орта кәсіпкерліктің жаңа даму идеологиясы жасау
қажет.
Қазіргі таңда, шағын және орта кәсіпкерлік өзін инновациялық
экономикада табуда жедел іздестіру үшін өзінің икемділігін, мобильділігін,
нарықтық объективтілігін қолдануына жағдай пісіп жетілді. Мемлекет өз
тарапынан кәсіпкерлік орта инициативасы жүзеге асыру үшін қолайлы жағдай
туғызуы қажет.
Қойылған міндеттерді жүзеге асыру үшін Қазақстан Республикасының
Үкіметі шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың жедел шараларын қабылдауда.
Қазақстанда шағын бизнес сұрақтары келесідей заңдылық актілермен реттеледі:
Кәсіпкерлікті дамыту мен шаруашылық қызмет еркіндігі туралы, Лицензиялау
туралы, Банкроттық туралы, Шаруашылық серіктестіктер туралы, Жеке
кәсіпкерлікті қорғау туралы, Кооперациялау туралы, Шағын бизнес пен
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы.
Шағын және орта бизнестің нақты артықшылықтарын қолдану кезінде кез
келген елдің жағдайы тұрақтанады, өндіріс құлдырауы тоқтатылады, тапшылық
жойылады. Шағын бизнесте әрбір адам өзінің іскерлік ерекшеліктерін қолдана
отырып, өз жағдайын жақсартуға, өз мүмкіндіктері мен қаржылық құралдарын
өткізуге мүмкіндігі бар.
Осыған орай, Қазақстанда шағын кәсіпкерлікті дамыту және ұйымдастыру
үлкен ғылыми-тәжірибелік мәнге ие болады.
Қазақстан Республикасы Агенттігінің мәліметтері бойынша республикада
шағын кәсіпкерліктің 145,1 мың субъектісі тіркелген, ал 2005 жылмен
салыстырғанда 10,9 % көп. Шағын кәсіпкерліктің істегі субъектілері
тіркелгендер санының 71,2% құрайды.
2005 жылдың бірінші қаңтарында шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны
жалпы заңды тұлғалар санының небәрі 61% құрайды.
Осы уақытқа дейін қолданылған қазіргі кезеңдегі мемлекеттік қолдаудың
формаларымен әдістері жеткілікті дәрежеде тиімді емес және қайта қарауды
талап етеді.
Ең біріншіден ол үкімет қабылдаған шараларға қарамастан шағын бизнес
үшін тартымды сфера болып сауда, және қызмет көрсету қалып отырғандығына,
ол өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, транспорт және байланыс көп жағдайда ірі
бизнеске тән болғандығына байланысты болып отыр.
Қарастыруға ұсынылған диплом жұмысының тақырыбы әлемдік әдебиетте жете
қарастырылғанмен Қазақстанда бұл мәселені қарастырылған жұмыстар өте аз.
Шағын кәсіпкерлікті несиелендіру мәселелері ғылыми дәлелдеусіз негізінде
жеке жариялануларда ғана көрініс тауып отыр.
Жұмыста нарыққа көшу жағдайында экономикалық қатынастарды реттейтін
Қазақстан Республикасының заңдылық және нормативтік актілерін, сонымен
қатар халықаралық және мемлекетаралық құжаттар мен келісім-шарттарды,
Қазақстан Республикасы дамуы мен статистикасы бойынша мемлекеттік
комитеттің ресми статистикалық деректері, қазақстандық және ресейлік ғылыми
басылымдары мен арнайы басылымдарында шығарылған аналитикалық материалдар
кеңінен қолданылған.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ ҮШІН ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІҢ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ
1.1 Шағын және орта бизнестің дамуы мен несиелендірілунің әлемдік
тәжірибесі
Жалпы экономиканың тиімді дамуында ерекше роль мемлекеттің несие
саясатына беріледі. Кәсіпкерлік іскерлікті қаржылық реттеудің маңызды
құралы ең біріншіден өндірістік аппаратты жаңарту жетілдіруге, айналым
қорын толтыру, шикізат, материал т.б. сатып алуға тікелей несие, субсидия
беру болып табылады.
Шағын бизнес меншік иелерінің көпшілігін құрайды, өзінің көптігінің
есебінен, біраз мөлшерде елдің әлеуметтік – экономикалық және саяси
деңгейін анықтайды. Өзінің өмірлік және әлеуметтік жағдай деңгейіне қарай
шағын бизнес халықтың көпшілігін құрайды, сонымен қатар негізінен локальдік
нарықта әрекет етіп, тауар және қызметтің кең спектрінің тікелей өндірушісі
де тұтынушысыда болып табылады ол сондай-ақ экономикадағы бәсекелестік
жағдайды ұстап тұрып, нарық бастамасында ұйымдастырылған қоғамдық құралға
табиғи тіреу болады.
Шағын кәсіпкерлік елдің құрылымдық қайта құрылуының мықты құралы болып
табылады. Оның ірі кәсіпкерліктен ерекшеленуі оның ерекше дәрежеде
мобильділігінде, күнделікті өзгерістегі тұтынушылық сұранысқа жедел әсер
етуі, аз капитал керек ететіндігі. Осы себептерге байланысты әлемдік
тәжірибеге шағын кәсіпкерлік әрқашан экономикалық кризистің нәтижесін
жеңілдетуші фактор, одан кейін кризистен шығудың негізі болды.
Шағын кәсіпкерлік өзгеріп отырған нарық конъюктурасына тез бейімделіп,
экономикадағы өзінің орнын алуда. Осы арада шағын бизнестің дамуы ірі
өндіріске тән ұйымдастырушылық форманы қолдануды талап етпейтін жоғары
технологиялық өндіріске негізделмеуі керек.
Нарық дамуының өмірлігі, танымдылығы, динамикасы шағын және орта
кәсіпкерлікпен анықталады.
Ол келесілерге байланысты:
• шағын кәсіпкерлік қатысушылардың көптігіне;
• қоғам мүшелері қажеттіліктерінің кез-келген деңгейінде
сұранысқа әсерінің жеделділігі мен икемділігіне;
• шағын бизнес субъектілерінің бір сәтте екі ролде бола алуы
мүмкіндігіне - өзінің тұтынушыларының сұранысына бейімделуші
кәсіпкер ретінде, кем қажеттіліктері, соның ішінде өз
кәсіпорындарының қажеттіліктері бар тұтынушы ретінде;
• Әлеуметтік тұрақтылыққа әсер ету мүмкіндігі.
Алматы қаласында 2005 жылы 1 қаңтарда статистика мүшелерінің тіркеуі
бойынша шағын және ортакәсіпорындардың көлемі – 51116,соның ішінде:
• өнеркәсіп – 5019
• ауыл шаруашылық – 379
• құрылыс – 4894
• көлік және байланыс – 3195
• сауда -
• мейрамханалар мен қонақүйлер – 952
• басқа шаруашылық қызметтері - 9972
Осылардың ішінде ресми түрде жұмыс істейтіндердің саны – 34169 (66,8%).
2005 жылдың 1 қаңтарында жеке кәсіпкерлер 29046-сы тіркелген. Осыған
байланысты шағын бизнесте жұмыс істейтіндер саны өсті. Салық Көмитетінің
мәліметтері бойынша 207291 адам тіркелген.
Экономиканы реформалау және қаржы ресурстарын шектеу жағдайында ірі
бастапқы инвестицияны талап етпейтін, іскерлік және интеллектуалды
потенциалы бар, жоғары жылдамдықта айналым қоры бар, кең тұтынушылық
сұранысқа бейімделу икемділігі және шеделділігі бар шағын кәсіпкерлік
халықтың жұмыспен қамтылу мәселелерін тез және үнемді шешуге мүмкіндігі
бар, сонымен қатар экономикалық және мәселелерді шешеді.
Шағын кәсіпкерлік - өзінің дамуында бірнеше кезеңді басынан кешірген,
өмірлік қабілетін, сондай-ақ әлеуметтік экономикалық жағдайымен қатар
өзгерістер шаруашылық ету жүйесіне бейімделу мүмкіндігін дәлелдеген
өндірісті ұйымдастырудың объективтік формасы.
Дамыған елдерде шағын бизнес белсенді құрылуын 40-50 жыл бұрын бастады.
Оның әр-түрлі формаларының көпшілік экономистер көзқарасты бойынша
революциясының негізгі кезеңдері кестеде көрсетілген.
Әлемдік тәжірибе дәлелдегендей, шағын бизнес, мемлекет гормониялы дами
алмайтын нарықтық экономиканың маңызды элементі болып табылады.
Ол көбіне экономикалық өсу қарқының, жалпы ұлттық өнім құрылымы мен
сапасын анықтап, оны 40-50% құрайды.
Кесте 1 - Шағын кәсіпкерліктің даму кезеңдері[1]
Бірінші Екінші кезең Үшінші кезең Төртінші кезеңБесінші кезең
кезең
1873-19291929-1974ж.ж. 1974-1985 ж.ж. 1986-1990 ж.ж.1991-қазіргі
ж.ж. уақытқа дейін
ШаруашылыҒылыми-техникалМонополи ялар-дыЭкономиканы КСРО құлауы
қ ық революция ң шағын басқару және
іскерлік басы кәсіпорындарымемеханизмнің Қазақстанның
секторын н қайта құрылуы.тәуелсіздік
монополиз қарым-қатынасын алуы
ациялу ың өзгеруі
БизнестіңАлғашқы Венчурлік Экономиканың Негізгі меншік
жаңа инновация-лық кәсіпорындар мемлекеттік түрі жеке болып
формулалакәсіпорындардыңдамуы. емес келді (ЖШС, АҚ)
рының корпорация-лар секторының
пайда базасында пайда туылуы
болуы болуы. (кооператив,
лизинг, жолдық
франчайзи кәсіпорындар)
нг,
факторинг
т.б.
ЭкономикаЖоспарлаудың Шаруашылық есепЖеке еңбек ҚР-азаматтық
лық жаңа жүйесі жүргізу және іскерлігі кодексі;
саясаттыңжәне кәсіпорынның туралы “Жекешелендіру
позитивтіэкономика-лық жеке кооперация және мемлекет
к алға ынталандырудың шаруашылығын жалға беру иелігінен
жылжуы жаңа кеңейту т.б. туралы шығару” туралы
нормативтік заң қабылдау. ҚР заңы;
құқықтық “Жауапкершілігі
актілерін және қосымша
енгізу жауапкершілікті
серіктестіктер
туралы Шағын
кәсіпкерлікті
мемлекеттік
қолдау туралы”
т.б. заңдар.
Елдегі шағын кәсіпкерліктің маңызды әлеуметтік қызметі оның ірі
кәсіпорындар босатқан жұмыспен қамтылмаған жұмыс күшін үлкен масштабта
тарта білу мүмкіндігінен, экономикалық кризис және үздіксіз жұмыссыздық
жағдайымен туындаған әлеуметтік тырысуды төмендетумен байланысты. Филиал
құруда тікелей капитал сонымен қатар қолданатын ірі корпорацияға қарағанда,
шағын кәсіпорындар интернационализацияның жаңа формалары - өткізу сферасын
дамытуға, лицензия және патентті сату немесе айырбастауға ақша салуды көп
қолданады.
Бизнестің бес түрін бөліп көрсетуге болады: өндірістік, коммерциялық,
қаржылық, делдалдық және сақтандырушылық. Өндірістік бизнес негізінен
тауарлар мен қызметтерді өндіру аясында таратылады. Коммерциялық бизнес
тауарлы-ақшалай, тауарлы-айырбастық операцияларда анықтаушы рөлді
мінездейді. Қаржылық бизнес сату-сатып алу объектісі ретінде арнайы тауар –
ақша, валюта, бағалы қағаздар болатын коммерциялық бизнестің түрлілігін
көрсетеді. Делдалдық бизнес тауар айналымы процесінде байланыстырушы буын
ретінде, делдал рөлін атқаратын, өзі тауар өндірмейтін және тауар сатпайтын
бизнесмен-делдал.
Сурет 1- Бизнестің қоршаған ортасы
²Мамырбаева О.Б. Государственные программы поддержки и развития малого
предпринимательства Вестник университета. “Туран” -2005-№1-2.
Сақтандырушы бизнес бірден қалыптасатын жағдайлардан адам өмірін,
құндылықтарды, мүліктің мүмкін болатын жоғалымын өтеуіне белгілі бір
төлемге кепілдеме беретін бизнес түрі. Бизнестің әр түрінің өзіншік
ерекшеліктегі қоршаған ортасы бар. 1-ші суретте қоршаған ортаның
негізгі элементтері бөлініп көрсетілген.
Бір жұмыспен қамтылғанда шаққанда, шағын фирмалардын жаңа өнімді 2,5
есе көп шығарады. Ірі компаниялар технологияны жақсартуда 2 есе көп
ұсыныста жасайды.
Біздің экономикамыздың шаруашылық етудің нарықтық механизмнің көшірілуі
байланысты экономикасы дамыған елдердегі әсіресе мемлекеттік қолдау саясаты
дамыған елдердегі шағын және орта кәсіпкерлік тәжірибесін атап өту қажет.
Шағын және орта бизнеске қолдау көрсетілуі бұл елдердегі мемлекет
саясатының жеке бөлігі болып табылады.
Германияда шағын және орта бизнесті федералдық деңгейде экономика
министрлігі деңгейінде, ал жергілікті деңгейді – жергілікті билік органдары
деңгейінде жүзеге асырылады. Кәсіпорындарға қаржылық көмек көрсетіледі:
кәсіпорынды кеңейту, қайта жөндеу, алу және құруға судалар беру; жұмыс
орындарын құру және сақтау үшін ұзақ мерзімді инвестициялау; несиелік қоғам
алдында кепілдену; энергия үнемдеу шараларын жүргізуде, алдыңғы технология
енгізуді ынталандыруды, кадрлар, квалификициясын жоғарылатуда, қоршаған
ортаны қорғауда, инвестициялық көмек; кәсіпорын табысы мен капитал
салымдарын арнайы несиелендіру бағдарламаларын жүзеге асыру жолымен реттеу,
сондай-ақ дифференциялды ашық ставкаларын тағайындау арқылы пайданы реттеу.
Инновациялық ескерлікпен айналысатын шағын және орта кәсіпкерлікке
ғылыми-зерттеулермен технологиялар министрлігі бірқатар қолдау көрсетеді.
Жапониядағы бұл типтегі мемлекеттік қолдау 40-жылдар аяғында сыртқы
сауда және өнеркәсіп министрлігінің жанына құрылған шағын және орта
кәсіпкерлікті басқару экидасымен жеңілділікті несиелендіру және салық салу,
сондай-ақ тікелей қаржыландыру жолымен жүзеге асырылады. Басқару 12
департамент және 6 бөлімнен тұрады; жұмыскердің жалпы саны 200 адам.
Басқару іс-әрекеті шағын және орта бизнеске жетекшілік ететін Жапонияның 9
аймақтық қызметімен шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту бойынша
мемлекеттік корпорацияның, шағын және орта кәсіпорындарына қаржыландыру
бойынша үкімет органдарымен, шағын және орта кәсіпорындарын қаржыландыру
бойынша мемлекеттік және халық корпорациясымен толықтырылады.
Шағын және орта кәсіпкерлікті мақсатты бюджеттік қаржыландыру бірнеше
арнаулар бойынша жүзеге асырылады. Біріншіден, ол кей ведомство мен
министрліктердің жыл сайынғы қаржыландыруы; екіншіден, шағын және орта
кәсіпорындар мемлекеттік инвестиция және зайым бағдарламалары шегінде
арнайы бюджеттік жинақтар бойынша қаржыландырады.
Ұлыбританияда эксперттік бағалау бойынша 96% фирмалар шағын және орта
кәсіпорындарға жатады. Оның 25% жұмыскерлеріне және 20% жалпы өнімге
келеді. Елге жеке, соның ішінде шағын бизнесті дамытудың белсенді саясаты
жүргізілуде. Жыл сайын 900-ге жуық жаңа кәсіпорындар құрылады, олардың
төрттен бірі бірінші жылы банкротка ұшыраса, қалғандары бәсекелестікке
төзіп, жетістікке жетуде. Оған мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асыру әсер
етеді, соның ішінде, инвесторлар тарапынан шағын және орта бизнеске қолдау
көрсету, кәсіпкерлерді көмек ақымен қамтамасыз ету т.б.
Үкімет фирмаларға 70% қарыз кепілдік береді. Британ үкіметі сондай-ақ
шағын кәсіпкерлікпен айналысқысы келетін жұмыссыздарға қаржылық көмек
көрсетеді. Шағын кәсіпорындарға тегін (немесе шегеріммен) кеңес беру,
қызықтырған сұрақтары бойынша көмек көрсетіледі, соның ішінде нарыққа
шығуда, іскерлік әріптестер іздеуде нақты ұсыныстар береді.
Елде шағын фирмалардың мемлекеттік қызметінің 100 бөлімі жұмыс істейді,
сонымен қатар шағын бизнесті қаржыландыру жүзеге асыратын фирмалар тарабы
бар.
Кесте-2 Дамыған елдердегі шағын және орта бизнестің дамуы
Мемлекет-Шағын және 1 мың Шағын жәнеШағын және ЖҰӨ -де
тер орта тұрғын Орта орта шағын және
кәсіпкерлікбасына кәсіпкерлікәсіпкерліктердорта
-тер, шаққандағыктердегі егі кәсіпкерлік
мың шағын жәнежұмысбас-тжұмысбастылар-д-те рдің
орта ылар ың жалпы үлесі
кәсіпкерлісаны,млн санының үлесі
ктер саны адам
АҚШ 19 300 74,2 70,2 54 50—52
Жапония 6 450 49,6 39,5 78 52—55
Рессей 844 5,6 8,3 13 10—11
*Қайнар көз-Google.kz
Францияда шағын және орта кәсіпкерлікті Өнеркәсіп министрлігі
қолдайды. Осы қолдау шегінде мемлекет жаңа кәсіпорындар құру үшін, дамыған
салалардан басқа салаларға істей кәсіпорындарды алмастыру үшін,
кәсіпорындарды дамыту бойынша капитал салымына, реинвестициялау пайдаға
салық жеңілдіктерін береді.
Шағын бизнес іскерлігін мемлекеттік ынталандыру шараларының атап
көрсететін бай тәжірибесі АҚШ белең алған тәжірибе болып табылады.
Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік көмектің негізгі арнасы экономикалық
ынталандыру болып табылады. Мемлекеттің міндеті кәсіпорындарын зерттеулер
мен жобалар жасау үшін ынталандыруда жағдаймен қамтамасыз ету болып келеді.
АҚШ-та шағын фирмаларды ынталандырудың күрделі несие – қаржылық
механизмі жасалған, оған тікелей және кепілдікті қарыз, салық жеңілдіктері,
жеңілдетілген амортизация кірді.
Тікелей және кепілдікті қарыз шағын бизнесті федералдық үкіметтің
қаржылық қолдаудың несиелік бағдарламасын білдіреді, олар шағын бизнес
істері бойынша әкімшілік көмегімен жүзеге асылады.
Тікелей қарыздар шағын фирмаларға ссудалық капиталдың жеке нарығынан
несие алуға қарағанда төмен пайыздық мөлшерлемемен мерзімге беріледі.
Кепілдікті қарыз беруде шағын бизнес істері бойынша әкімшілік несие
берушілерге қарыздық капиталдық 90% мемлекеттік кепілдігін береді. Солайша
олардың тәуекел етуін төмендетеді.
Кепілдік қарыздар арқылы мемлекет әртүрлі кәсіпорындардың-жеке банктер,
сауда және өнеркәсіптік корпорациялар, құрылыс компанияларының – шағын
фирмаларға капитал беруде қызығушылығын жоғарлатуға тырысады.
Кореяда шағын және орта бизнестің 3 млн. субъектісі бар, ол барлық
компаниялардың 99,5% - құрайды.
Соның ішінде шағын кәсіпорындардың үлесі 97% құрап отыр. Оңтүстік
Кореяда шағын кәсіпорындар еңбекпен қамтылудың негізгі көзі болып табылады.
Себебі онда елдің экономикалық белсенді (10 млн адамнан астамы).
Шағын және орта кәсіпкерлік үлесіне ЖҰӨ өндірісінің жартысы және
оңтүстік корея экспорттың 43% кіреді.
Сингапур Ғылыми-өнеркәсіптік парк дамуына қатысушы компанияларға, тек
экспортқа бағытталған салалардағы фирмаларға берілетін жеңілдіктер
көрсетіледі. Мұндай компаниялардың жергілікті кәсіпорынды 100% бақылауға
құқығы бар ал салық жеңілдіктері ұзақ мерзімге беріледі. Инвестицияны
ғылыми-зерттеу іскерлігіне салған жағдайда пайдаға салық екі есе
төмендейді.
Технопарк зонасында өнеркәсіптік ғимраттардың құрылысы мен
эксплуатациясына жеңілдікті салық енгізілген.
Кәсіпкерлік сектор 2006 жылдың 1 қарашасындағы жағдайымен салыстырғанда
қоғамда көрнекті орын алуда.
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің 145,1 мың субъектісі
тіркелінді, онда 524,6 мың адам жұмыс істеуде. Шағын бизнес мәселелерін
шешудегі жүйелік пен реттілік оның Республикадағы ЖҰӨ-дегі үлесін
жоғарылатты. Бүгінгі күні ол 16-17% құрап отыр.
Шағын кәсіпкерлік секторы бар потенциалды толық қолданбайды және
экономикалық, әлеуметтік міндеттер шешудегі оған берілген рольді
атқармайды. Оның дәлелі бір қатар жылдар бойы шағын бизнестің аймақтық
салалық құрылымы еш өзгерместен қалып отыр.
2005 жылға қарағанда 2006 жылда шағын кәсіпкерлік субъектілерінің тауар
және қызметтерді сатудан түсім 16,5%-ға өсті.
Қалыптасқан шағын кәсіпкерліктің салалық құрылым кейінгі жылдарда
өзгермейді, істегі шағын кәсіпкерлер субъектілерінің жалпы санынан негізгі
орынды сауда сферасы, көлік жөндеу және күнделікті қолдану бұйымдарының
сфералары алуда. Жалпы санынан 40,5% құрайды. Шағын кәсіпкерлік қызметінде
163,6 мың адам жұмыс істеуде (жалпы еңбекпен қамтылғандардың 31%)
Аймақтық аспектіде шағын бизнес даму диспропорциясы көрінуде. Осылайша
шағын кәсіпкерліктің жалпы санына қарағанда субъектілер үлесі Республика
бойынша, Оңтүстік Қазақстан облысында 16,6%, Алматыда 13%, Алматы облысында
12,4%. Ал Қызылорда облысында бұл көрсеткіш 2,1%, Маңғыстауда 2,2%,
Атырауда 23% құрап отыр. Сөйтіп бір аймақтағы шағын бизнес шоғырлануы
халықтың жалпы санымен сипатталады. Себебі бұл фактор қызмет көрсету және
сауда аясында қажеттілікті жоғарлатады1.
Демек, шағын және орта бизнестің рөлі мына көрсетілген алты
қызметтерден көрінеді.
Біріншіден, шағын өндіріс нарық конъюктурасының өзгерісін
икемді сезінеді, бұл нарық экономикасына да ірі кәсіпорын алыптарға
мүмкін емес.
Екіншіден, шағын бизнес әлі іске жаратылмаған әжептәуір қаржы
қаражаттарын тиімді жұмылдырады. Осындай бизнестің болмауынан осы ресурстар
пайдаланылмаған болар еді.
Кесте 3 - Шағын, орта және ірі бизнестің салыстырмалы мінездемелері
Атаулары Шағын Шағын-орта Орта-ірі Ірі
мақсаттары Нарықпен, Сезімдікпен, Таңдамалы Жүйелі және
сезімдікпен арнайы түрде стратегия-лы
анықталады стратегия жәнестра-тегиямен нарықта билік
(негізінен нарықпен және нарықпен етеді
сауда, түзетіледі. түзетіледі
делдалдық)
Менеджмент Жеке, Жеке Жеке, Командалы,
авторитарлы, менеджмент, кішігірім мамандар-
тура бастапқы мамандардың дың үлкен
серіктестерімекомандасы, тобы,
н кеңес сыртқы функ-ционалдық
эксперттерді құрылым
қолдану
Өнім Жоспарлау мен Маркетингті Маркетингтік Стратегия-лық
маркетингтік зерттеусіз зерттеулер жоспарлау,
зертеудің қысқамерзімді жүйелендірілметұрақты
болмауы жоспарлау ген, тұрақсыз маркетинг-тік
және зерттеулер
қысқамерзімді
жоспарлау
Персонал Жеке Жалдаушы-қызмЫнтымақтастық Қатаң
қаты-настар еткелер ұжымықатынасы, иер-архиялық
босс-қызметкеиерар-хиялы ұйымдастырыл-ғқатынастар,
р, қатынас-тары, ан орта, күшті
ынталандыру-дыынталан-дырудыкәсі п-одақтар кәсіп-одақтар,
ң жоғарғы ң кейбір әсерінің жұмысшы-лар
деңгейі, дәрежесі, күшеюі ұжымы-ның
кә-сіподақтардкәсіп-одақтард кеңесі
ың әлсіз әсеріың кішігірім
әсері
Қаржылар Жанұя, Жанұя, банк Жанұя, банк, Банк, акциялар
таныстар, банк акциялар
* Қайнар көзі Колесников В., Малый и средний бизнес: эволюция
понятий и проблемы определений. \\ Вопросы экономики, 1996, №7.
Үшіншіден, шағын бизнес бәсеке күресін қалыптастыруда айтарлықтай үлес
қосады, бұл кез-келген мемлекеттің жоғары деңгейде монополия экономикасы
жағдайында бірінші кезекте маңызды.
Төртіншіден, шағын бизнесті халықты жұмыспен қамту мәселесін шешуде
үлкен рөл атқарады. Өнеркәсібі дамыған елдерде оның үлесіне барлық жұмыспен
қамтамасыз етілгендердің 50-60 пайызы және жаңа жұмыс орындарының 70-80
пайызы келеді.
Бесіншіден, атап көрсеткендей шағын өндірістің ғылыми-техникалық
жаңалықтардың 50 пайызы келеді (жеке компьютер, көбейткіш ақпараттар,
Палароид типті фотоаппараттар).
Алтыншыдан, шағын бизнестің әлеуметтік қысымды жұмсартудағы орнын
таптырмас ролі бар. Ауыр дағдарыс кезінде халық осыдан жұмыс тауып және
өздерінің қабілеттерін жүзеге асыра алады.
Кәсіпкерліктің халықаралық тәжірибесі көрсеткендей, өтпелі экономикада
мемлекет, ережеге сәйкес, тек жаңа басталған сауда кәсіпкерлігі көтеріледі,
бұл өндіріс саласындағы қызметті тиімсіз қалдырды.
Кәсіпкерлік дамуына кедергі болатын ең маңызды себептер келесілер:
Өнеркәсіптік өндірістегі шағын кәсіпорындардың жаңа тауар нарығына
шындағы күрделілік. Ол негізінен бәсекелестік қабілеті жоғары өнім шығару
үшін қажет істегі өндіріс қуатын қайта жабдықтауға немесе жаңартуға, жаңа
құрал-жабдық сатып алуға қаржы ресурстарының жетіспеуінен болады.
Шағын кәсіпкерліктің неғұрлым кең және тұрақты дамымауының басты себебі
– алғашқы капитал жинақтау: қолайлы шартпен несие алу мүмкіндігінің
жоқтығымен байланысты қиындықтар нәтижесінде көпшілік шағын кәсіпорындардың
қаржылық камтамасыз етілу деңгейінің төмендігі.
Алғашқы капитал жеткізбеуі, қор жинақтау мүмкіндіктерінің шектеулілігі,
қаржы-несие ресурстарына қол жеткізу жағдайларының қолайсыздығы нәтижесінде
шағын кәсіпорындар жеке дамуға жаңа тауар жорығын игеру мүмкіндігіне,
нарықтық өндірісті жетілдіруге және өнім сапасын жоғарылатуға ішкі ынтасы
болмайды. Бұдан басқа, шағын бизнесті банктік несиелендіру оның дамуына
жоғары пайыздық ставка, орта және ұзақ мерзімді несие жүйесінің жоқтығы
және де өндірістік технологиялық процесті сауда-саттық немесе таза сауда
іскерлігінен айыратын ерекшеліктер есебінің жоқтығы себебінен нақты дамуға
ықпал жасамайды.
Кәсіпкерлікті қолдау және дамыту инфрақұрылымының, соның ішінде
кәсіпкерлерді нарық коньюктурасы туралы сенімді және рас ақпаратпен
қамтамасыз ететін инфрақұрылымның дамымауы, салық жүйесінің жетілмеуі (есеп
беру жүйесінің күрделілігі, салық және жинақ ставкаларының жоғарлығы, салық
және аударым жинау жүйесінің күрделілігі, шағын кәсіпорындарға жеңілдік
жоқтығы).
Тасымалдауға, электрқуатын ұстаушыларға және коммуналдық қызметке
қатысты жоғары тарифтер.
Кәсіпкерлер даярлығының деңгейінің төмендігі – бизнес жүргізумен тығыз
байланысты заң негіздерін, бизнес жоспарлауды, басқаруды, маркетингті,
бухгалтерлік есепті басқа да пәндерді білмеу.
Ешнәрсе білмейтін кәсіпкерде ұйымдастыру және өздігінен бизнес жүргізу
бойынша тәжірибесі болмайды, өз бизнесін қорғаудың әдістерін, өндіріс
шығындарын төмендету әдістерінен, нарықты зерттеу әдістерінен бейхабар
болады.
Нарықта тауар жылжытудағы күрделілік, кәсіпкерлікті, соның ішінде сауда
ісін ұйымдастырудағы күрделілік, атап айтқанда: фирмалар қажеттілігіне сай
келетін, нақты техникалық құрал-жабдығы бар нақты талапқа сай келетін жолға
берілетін орынға қол жеткізудегі қиындықтар; объект иелерінің жал ақысы
және даму кезеңіндегі кәсіпорын мүмкіндіктеріне қатысты саясатта
икемділіктің жоқтығы.
1.2. Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау
Еліміздің даму жылдарында шағын бизнесті қолдау көп шаралар жүзеге
асырылды, ең бастысы – нормативтік заң базасы жасалып бекітілді.
Қазақстан Республикасы заңына сәйкес кәсіпкерлік ретінде (кәсіпкерлік
терминімен қатар ағылшынша баламас бизнесте көп қолданбады) азаматтар мен
заңды тұлғалардың, меншік түріне қарамастан, тауарға (жұмысқа, қызметке)
сұранысты қанағаттандыру жолы мен таза табыс алуға бағытталған, жеке-
меншікке (жеке кәсіпкерлік) немесе мемлекеттік кәсіпорынды шаруашылық
жүргізу құқығына (мемлекеттік кәсіпкерлік) негізделген инициативалық
іскерлігі түсініледі, іскерлік кәсіпкердің атынан, тәуекелге бел буы және
мүліктін жауапкершілікпен жүзеге асырылады1.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері орташа жылдық жұмыскерлер саны 50
адамнан аспайтын, жылдық жалпы актив құны алпыс мың есептік көрсеткіштен
аспайтын кәсіпкерлік іскерлікпен айналысатын заңды тұлғалар және заңды
тұлға құрмаған жеке кәсіпкерлер болып табылады. Айлық есептік көрсеткіш
Қазақстан Республикасының “Республикалық бюджет туралы” заңына сәйкес
тағайындалады. 2005 жылы айлық есептік көрсеткіш 975 теңге, 2006 жылы ,ал
2007 жылы теңгені құрады.
Шағын кәсіпкерліктің субъектілері заңды тұлға құрмаған жеке
кәсіпкерлер, сондай-ақ келесі ұйымдастырушылық құқықтық формадағы заңды
тұлғалар бола алады:
• толық серіктестік;
• командиттік серіктестік;
• жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
• қосымша жауапкершілікті серіктестік;
• өндірістік кооператив.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің орташа жылдық жұмыскерлер саны барлық
жұмыскерлердің есебінен анықталады, соның ішінде келісім шартымен жұмыс
істейтіндер, қосымша жұмыс істейтіндер, филиал жұмыскерлері1;
Шағын кәсіпкерлік субъектісі аталған шектеулерден асқан жағдайда
Қазақстан Республикасының аталған заңында қарастырылған жеңілдіктерден
айырылады.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері Қазақстан Республикасының заңына сәйкес
кәсіпкерлік іскерліктің кез-келген түрін жүзеге асыра алады. Алайда,
банктік іскерлікті және сақтандыру нарығында іскерлікті жүзеге асырушы
(сақтандыру агентінен басқа), ойын және шоу бизнес сферасында жұмыс
істейтін, құнды қағаздар нарығында мамандандырылған іскерлікті жүзеге
асырушы коммерциялық ұйымдар шағын кәсіпкерлік субъектісі бола алмайды.
Шағын бизнес субъектілері сондай-ақ шағын кәсіпкерлік субъектілері
қатыса алмайтын арнайы ұйымдастырушылық-құқықтық формалары қарастырылған
бірқатар іскерлік түрлерімен де шұғылдана алмайды.
Шағын бизнестің мұндай анықтамасы Қазақстан Республикасының “Шағын
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы” заңында берілген, алайда,
Қазақстан Республика Президентінің “2006-жылғы ішкі және сыртқы саясаттың
негізгі бағыттары туралы” халыққа жолдауында (Астана, сәуір 2005) , келесі
жай көрсетілген: “ ... Осыған дейін түсініктейтін аппарат әлі негізделіп
жасалмаған, нақты анықтамалар жоқ, микробизнес деп нені түсіну керек, нені
шағын орта және ірі деу керек” Жеке кәсіпкерлік түсінігі де әлі жасалмаған.
Нақты құқық анықтама болмағандықтан бизнес категориясында статистикада да,
заңда да мәселелер көрінуде. Осылайша заңды кәсіпкерліктің жекелеген
түрлеріне шектеулер мен толық шектеулер мәселесі бірнеше мағынада көрініс
тапқан...
Осы жерде аталған тағы бір жай: “... Осы күнге дейін кәсіпкерлерге
салық салу жүйесінің жетілмегендік мәселесі күрделі болып қалып отыр.” Ел
басы айтуынша істегі салық кодексі, бюджетпен есептесуде
Қазақстанда шағын кәсіпкерлік дамуын мемлекеттік қолдау мақсатында,
Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 12 маусымдағы салық кодексінде шағын
бизнес субъектілеріне арнайы салық режимі қарастырылған.
Арнайы салық режимі төлеу кезінде ұсталатын жеке табыс салығынан басқа
әлеуметтік салық және корпоративтік немесе жеке табыс салығын есептеуде.
Жеңілдетілген тәртібін шағын бизнес субъектілері үшін қолданады. Аталған
пункте көрсетілмеген салық және басқада міндетті төлемдер бойынша салық
есебін беру, есептеу және төлеу жалпыға тағайындалған тәртіппен
жүргізіледі. Салық кодексінде “Шағын бизнес субъектілері” термині
қолданылып, оған сәйкес табыс, саны және іскерлік түрі бойынша шектеулер
қойылады.
Арнайы салық режимі бір реттік талон, патент және жеңілдетілген
декларация негізінде жүзеге асырылатын шағын бизнес субъектілеріне арналған
режим.
Арнайы салық режимін немесе жалпыға бірдей салық салу тәртібін таңдау
кәсіпкердің өзінің таңдауына негізделеді бұл жерде шағын бизнес субъектісі
бюджетпен есептесудің тек бір формасын ғана таңдауға құқығы бар.
Шағын бизнес субъектілері үшін бюджетпен есептесудің тағы бір
жеңілдетілген түрі енгізілген-ол жеңілдетілген декларация негізіндегі
жеңілдетілген салық режимі.
Жеңілдетілген декларация негізіндегі жеңілдетілген салық салу режимі
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне салық жүктемесін төмендетуге бағытталған
жеңілдік ствкаларын салық төлеу мен есептеудің жеңілдетілген тәртібін және
басқа да механизмдерді қарастырылған. Бұл форма жалдамалы еңбек күшін
қолданатын кәсіпкерлерге арналған.
Жеңілдетілген декларация бойынша салық сомасын салық төлеуші квартал
соңында, есептік кварталдағы алынған нақты табысқа сәйкес ставка шкаласын
қосу жолымен есептейді, ол ставка жеке тұлғаларда табысына қарай 14-тен 11%-
ға, заңды тұлғаларда 5-тен 13%-ға дейін өзгереді. Салық ставкасы жұмысшы
табысынан табыс салығын алу қағидасы бойынша тағайындалған.1
Кесте-4 Шағын және орта кәсіпорындарына берілген несиелер сомасы
(периодтың соңында)
1997 1998 1999 2000 2001 2002
Теңгемен 13 050 17 032 22 322 40 749 42 580 211 837
Қысқа 12 230 14480 12 466 23 161 21 727 -
мерзімді
Орта және820 2 552 9 856 17 588 20 852 -
ұзақ
мірзімді
доллармен9 865 7 172 17 535 33 473 67 674 460 662
Қысқа 7 891 3 097 7 957 16 954 2 556 -
мерзімді
Орта және1 973 4 075 9 578 16 519 35 118 -
ұзақ
мерзімді
*Қайнар көзі-Google.kz
Шағын бизнестің ұйымдастырушылық – құқықтық формалары.
Шағын бизнестің субъектісі өзінің іскерлігін заңды тұлға құрамастан
жеке кәсіпкер формасында немесе заңды тұлға формасында жүзеге асыра алады.
Жеке кәсіпкерлер. Жеке кәсіпкерлік түрі ретіндегі жеке кәсіпкерлік-
азаматтардың табыс алуға бағытталған, азаматтардың жеке меншігіне
негізделген және азаматтын атынан, олардың тәуекелі жеке мүліктің
жауапкершілігімен жүзеге асырылатын инициативалық іс-әрекеті.
Жеке кәсіпкерлік субъектілері заңды тұлға сипаттары жоқ заңды тұлға
құрамастан кәсіпкерлік іскерлікпен шұғылданатын жеке тұлғалар болып
табылады.
Жеке кәсіпкерлік түрлеріне тұлғалық кәсіпкерлік және бірлескен
кәсіпкерлікті жатқызады. Тұлғалық кәсіпкерлікті меншік құқығымен сондай-ақ
мүлікті қолдануға берілген басқа да құқықтармен қолданылған мүлік негізінде
бір азамат өздігінен жүзеге асырады.
Бірлескен кәсіпкерлікті жалпы құқық және басқа да мүлікті жалпы қолдану
құқықтарының негізінде иелік ететін мүлік базасында бір топ азаматтар жеке
кәсіпкерлер жүзеге асырады.
Бірлескен кәсіпкерлік формалары:
1) ерлі-зайыптылардың бірлескен меншігі негізінде жүзеге асырылатын
ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлігі;
2) крестьяндық (фермерлік) шаруашылық немесе жекешеліндірілген тұрғын
үйге ортақ меншік негізінде жүзеге асырылатын отбасылық кәсіпкерлік;
3) үлестік ортақ меншік негізінде жүзеге асырылатын кәсіпкерлік
іскерліктің қарапайым серіктестік.
Заңды тұлғалар. Қазақстан заңына сәйкес заңды тұлға деп шаруашылық
жүргізу немесе жедел басқарудағы меншік құқығында ерекше мүлігі бар, сол
мүлікпен міндеттеме бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және тұлғалық
мүліктік емес құқықтар мен міндеттемелер сатып ала алатын, сотта
жауапкершілікті болатын ұйым танылады. Заңды тұлғаның жеке балансы немесе
сметасы болу керек. Заңды тұлғаның жеке мөрі болады.
Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға тек мемлекеттік
кәсіпорын, шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғам, өндірістік кооператив
формасында ғана құрылды.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мемлекеттік, салалық және
аймақтық бағдарламалар негізінде жүзеге асырылып, шағын кәсіпкерлікті
дамытуға бағытталған шаралар кешенін білдіреді.
Шағын бизнесті мемлекеттік қолдау жүйесіндегі басты міндеттердің бірі
қаржы-несие институттары және кәсіпкерлік субъектілері арасындағы несиелік
қарым-қатынасты жетілдіру болып табылады.1.
Шағын бизнесті қолдаудың істегі формасы шағын кәсіпкерліктің дамуының
мемлекеттік бағдарламасы болып табылады. Барлық республикалық
бағдарламалардың басты мақсаты шағын кәсіпкерлік субъектілерін қолдауды
қамтамасыз ететін қажетті өндірістік-шаруашылық, қаржылық, материалдық,
әлеуметтік-экономикалық басқа да жағдайларды құру болып табылады.
Аталған бағдарламада міндеттерді, негізгі шараларды, шараларды
қаржыландыру көздерін және жүзеге асырудағы күтілетін соңғы нәтижені
қарастырған1.
Мемлекет дамуындағы он жыл ішінде республикада шағын кәсіпкерлікті
қолдаудың және дамытудың алты мемлекеттік бағдарламасы қабылданды.
1. Қазақстан Республикасының 1994-1995 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.
2. Қазақстан Республикасында 1995-1996 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.
3. Қазақстан Республикасында 1999-2000 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.
4. Қазақстан Республикасында 2000-2001 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.
5. 2001-2005 жылға арналған шағын кәсіпкерлікті дамытудың
институционалдық мемлекеттік бағдарламасы.
6. Қазақстан Республикасында 2005-2007 жылдарға арналған шағын және
орта кәсіпкерлікті дамыту бойынша жедел шаралар бағдарламасы.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау келесі бағыттарда жүзеге
асырылады:
• Шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін кадрларды қайта даярлау және
квалификациясы жоғарлатуда даярлауды ұйымдастыру;
• Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің мемлекеттік қаржылық, статистикалық,
материалдық-техникалық, және ақпараттық ресурстарды, сондай-ақ ғылыми
техникалық жобалар мен технологияларды қолдануда жеңілдетілген
жағдайлар жасау;
• Шағын кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік тіркеуде, олардың
іскерлігін лицензиялауда, өнімдерін сертификаттауда жеңіл тәртіп
тағайындау;
• Салық салудың жеңілдетілген режимі, кедендік баж төлеу (салық
демалыстар, мүліктік грант, салық несиелері, салық ставкасын
төмендету) кіретін шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін қолайлы
құқықтық режим тағайындау;
• Инвестицияларды тарту және қолдану жүйесін құру, соның ішінде шағын
кәсіпкерлік субъектілерін қолдау және дамыту үшін;
• Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің сыртқы экономикалық іскерлігін
қолдау, соның ішінде шетелдік әріптестерімен сауда, ғылыми-техникалық,
өндірістін тағы басқа байланыстарды дамыту;
• Қаржылық көзін анықтай отырып шағын кәсіпкерлік субъектілерін
несиелендірудің арнайы бағдарламаларын қабылдау;
• Өнім өндіруге, жұмыс, қызмет орындауға мемлекеттік сатып алуларды
орналастыруда шағын кәсіпкерлік субъектілеріне преференциялар беру;
• Қазақстан Республикасы Үкіметі және жергілікті атқарушы органдар
қасында шағын кәсіпкерлікті дамыту бойынша қоғамдық-сарапшылық
комиссиялар іскерлігін ұйымдастыру.
Қазақстан Республикасындағы 1992-1994 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы кәсіпкерлік
қалыптасуы мен дамуының негізін салды. Бұл жылдардағы республикадағы шағын
кәсіпкерлік кооператив, шағын және жеке кәсіп орындар бар болуымен
сипатталады.
Бұл кезеңде шағын кәсіпкерлік субъектілерінің көп бөлігі тек
коммерциялық іскерлікпен шұғылданады.
Осылайша 1993 жылы сауда, қоғамдық тамақтану, сауда-саттық және
жабдықтау өткізудегі шағын және жеке кәсіп орындар торабы Республикадағы
олардың жалпы санының 40%-ын құрады, кооперативтер 10%-ын құрады. Олардың
үлесіне өткізілген өнімнің 34% тиді.
Сол арада бұл кәсіпорындар өндірген халықтың тұтыну тауарлары тек 216,6
мың теңге салада ғана болды немесе барлық өткізілген өнімнің 10%-ын құрады.
Республика экономикасының мемлекеттік емес секторын тек 12%-ын (4173)
халықтың тұтыну тауарларын және өндірістік-техникалық бағыттағы өнім
шығаруымен айланысты.
Осылайша, бұл кезендегі шағын кәсіпкерлер субъектілерінің потенциялы
толық қолданыс таппайды.
Кәсіпкерлік дамуы, және соның ішінде жеке кәсіпкерлік дамуы мақсатты,
тұрақты заң болмауымен, сәйкес салық заңының болмауымен, инвестиция және
несие алудағы қиындықтармен, шикізат ресурстарын ақпаратты алуымен т.б.
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың нақты механизм жоқтылығымен тезеледі.
Осыған орай, Қазақстан Республикасында 1995-1996 жылдарға арналған
шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаумен дамытудың екінші бағдарламасы
қабылданды.
Бұл бағдарлама жеке кәсіпкерлік, әсіресе шағын кәсіпкерлік
құру үшін жағдайларды қарастыруға бағытталған.
Бұл бағдарламаны жүзеге асыру Қазақстан Республикасы заңын жеке
меншікпен кәсіпкерлік еркіндікті қорғауда келесідей өзгерістер мен
толықтырулар енгізуге мүмкіндік берді: жаңа Салық кодексінің жобасына
ұсыныстар даярлау, шағын кәсіпкерлікті дамытуға бағыттау үшін отандық және
шетелдік ресурстар квотасын анықтау; шағын бизнеске банктік қызмет
көрсетуді жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау, биржалық іскерлікті кеңейту;
жеке бизнес қалыптасуы үшін жеке, сақтандыру, заңдық, бухгалтерлік,
консалтингтің басқа да арнайы компаниялар мен фирмалар дамуын қолдау:
алғашқы бизнес орталықтар мен технопарктер құру: жеке кәсіпкерлер даярлауда
оқу-әдістемелік құралдар кешенін шығару1.
Осы жылдары кәсіпкерлікті Еуропалық реконструкция және даму банкінің
100-миллиондық несиенің бірінші траншынан жүзеге асырылды. 1995 жыл
ортасында кәсіпкерлікті қолдаудың Ортаазиялық-американдық қоры құрылды, ол
төрт жобаны қаржыландырады.1
1996 жыл алдында ЖҰӨ шағын кәсіпкерлік үлесі 2% құрады, бизнес
сферасындағылар үлесі жалпы ел экономикасында жұмыспен қамтығалдардың 5,2%
құрады, ал төлемдер көлемі барлық салықтармен бюджетке түсімдердің 7,9%
құрады.
Шағын бизнестің ары қарай дамуы 1996-1998 жылғы реформалар тереңдету
бойынша үкімет істерінің бағдарламасына орай жүзеге асты, онда келесі
міндеттер шешіледі:
• Шағын және орта кәсіпкерлік түсініктерін нақтылау және заңдық немесе
нормативтік бекіту, ең алдымен жеке, үйдегі және отбасылық
кәсіпкерлікке түсінік берілді;
• Босаған жұмыс күшінің тез арада мамандық бағытын ауыстыруға әсер
ететін іскерліктің ерекше және арнайы шарттарын мемлекеттік реттеуде
құрудың жеңілдетілген режимін анықтау;
• Мемлекеттік бюджет және заемдық қаражат есебінен іскерлігін жартылай
қаржыландыруды ескере отырып шағын бизнес орталықтарын құру және
бекітуде тікелей мемлекеттік қолдау көрсету.
Бұл кезеңде шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау республикада
бірқатар белсенденді. 1997-1998 жылдар аралығында президенттің “Шағын
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және белсендендіруді күшейту бойынша
шаралар туралы” және Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті қолдау
және дамытудың басыңқылары және аймақтың бағдарламалары туралы екі жаршығы;
“Жеке кәсіпкерлік туралы”, “Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы”,
“Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау бойынша Қазақстан Республикасы
кейбір заң актілеріне өзгерістер мен қосымшалар енгізу туралы”, “Қазақстан
Республикасы кей Заң актілеріне қосымшалар мен толықтырулар енгізу туралы”
төрт заң, министрліктер мен ведомстволардың он бір нормативтік актісі
қабылданды, 1998 жылдың сәуірінде шағын бизнесті қолдау бойынша Агенттік
құру туралы шешім қабылданды, 1998 жылы тамызда Шағын кәсіпкерлікті
дамытудың мемлекеттік қоры құрылды.
Шағын кәсіпкерлікті дамытудағы келесі қадам - Қазақстан Республикасының
1999-2000 жылға арналған шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдаудың
мемлекеттік бағдарламасы болып табылды. Қолдаудың алдыңғы бағдарламалары
шағын бизнестің негізін салды. Сонымен қатар кәсіпкерліктің дамуын тежеп
отырған бірқатар мәселелерді де анықтады: материалдық және қаржы
ресурстарының шектеушілігі; шағын бизнесті қолдаудың әлсіз инфрақұрылымы,
кадрлардың жеткіліксіз даярлығы; өткізу нарығының жоқтығы, төлем
қабілетінің төмендігіне орай халықтың өнім мен қызметке сұраныс төмендігі.
1999-2000 жылдардағы бағдарламада кепілдік қор негізінде басыңқы
жобаларды екінші деңгейдегі банктердің несиелендіруі, шағын бизнес
субъектілерінің несиелік серіктестік, сақтандыру қоғамдарын құру арқылы
қаржы-несиелік және инвестициялық қолдауды жетілдіру қарастырылған. Сонымен
қатар бағдарламада жеңілдетілген салық механизмі мен кедендік тарифтерді
төлеудің жеңілдетілген салық механизмі мен кедендік тарифтерді төлеудің
жеңілдетілген жүйесін, шағын кәсіпорындар тауары мен қызметіне мемлекеттік
тапсырыс, шағын кәсіпкерлікті дамыту қорының жұмысын қайта құру, яғни
жергілікті органдар қор іскерлігіне жарғылық капиталға әкімшілік ғимарат
құнын беру жолымен тартылып өзіне заем алушы мен банктер арасындағы делдал
қызметін артуы керектігі; аймақтағы инфрақұрылымның барлық элементтерінің
ары қарай құрылуының қажеттілігі, кейіннен біркелкі ұйымдастырушылық-
технологиялық схемаға біріктірілу қажеттігі; өнеркәсіп орталықтарының,
технопарк бизнес-инкубаторлар ашылуы; нормативтік базаның ары қарай
жетілдірілуі, аймақтық бағдарламалар құру қарастырылған.
Жоғарыда аталған шараларды жүзеге асыру үшін 2000 жылдың 11 маусымында
“Қаржы лизингі туралы Заң” және 2000 жылдың 17 қазанында Қазақстан
Республикасындағы өнерді дамыту концепциясы туралы заң қабылданады.
“Шағын” кәсіпкерлік бойынша республикалық ақпараттық-көрме орталығы ЖАҚ
құру туралы” үкіметтің екі жарлығы.
Сонымен қатар, бағдарламаны жасаушылар айтуынша мемлекеттік
мекемелердің Қазақстанда шағын бизнес кәсіпорындарында шығарылатын
өнімдердің импорттық аналогтарын сатып алуға тыйым салған дұрыс, ол отандық
өнімдерге кепілдікті сұраныс қалыптастыруды ақпараттық қамтамасыз ету орта
мерзімдік болашақта бірқатар шаралардың жүзеге асуын көздейді. Оның бәрі
кәсіпкерлік пен шағын бизнеске бағытталған оқытушыларды даярлауға,
Қазақстан аймағында ең жақсы отандық және шетелдік тәжірибе трансфертін
жүзеге асыру; дистанциондық бизнес-білім беруді дамыту; білім беретін және
консалтингтік орталықтардың торабын құруға қатысты.
Жергілікті әкімшіліктер мәслихат сессияларында бекітілетін аймақтық
бағдарламалар жасауы керек. Екі жылдық бағдарламада қарастырылған шаралар
жоспарын орындау үшін жыл сайын республикалық бюджеттен 50 млн. теңге
бөлінуі керек, сондай-ақ техникалық және кеңес берушілік көмек шегінде
жерлікті бюджет, банктер, халықаралық банктер қаржыландыру керек. Құжатты
жасаушылар екі жылдан кейін кәсіпкерліктің жалпы ішкі өнімдегі үлесі 22%
өседі деп сенеді.
Ең соңғы бағдарлама - Қазақстан Республикасында 2005-2007 жылдарға
арналған шағын және орта кәсіпкерлік дамуы бойынша жедел шаралар
бағдарламасы. Бағдарламаны жасаушы Қазақстан Республикасының экономика және
бюджетті жоспарлау министрлігі.
Бағдарлама мақсаты:Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің іскерлік
сферасын неғұрлым кеңейтуге бағытталған институционалдық жағдайларды
жетілдіру және іскерлігін белсендіру есебінен Қазақстанның бәсекелестік
қабілетін жоғарлату.
Бағдарлама міндеттері:
• Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту үшін неғұрлым анық заң
негізін құру;
• Экономиканы бюрократизациясыздандыру және әкімшілік
кедергілерді жою;
• Кәсіпкерлік тарапынан көзқарас негізінде өмірлік қабілетті
инфрақұрылым жүйесін құру және қамтамасыз ету;
• Шағын және орта кәсіпкерлікте көлеңкелі айналымды қысқарту;
• Мемлекетке тән емес қызметтерді нарықтық ортаға ең біріншіден
шағын және орта кәсіпкерлікке беру.
Жоғарыда аталған міндеттер келесі негізгі шараларды жүзеге асыру
жолымен орындалады:
2005 жылы
1. Ревизиялар жүргізу, Қазақстан Республикасының бірқатар заң және
нормативтік актілер жасап қабылдау;
2. Шағын және орта кәсіпкерлік сферасының заң негізінің неғұрлым
нақтылығын қамтамасыз етуді жүзеге асыру;
3. Шағын және орта кәсіпкерлік саласындағы мемлекеттік органдардың
бақылау және қадағалау қызметтеріндегі органдардың бақылау және қадағалау
қызметтеріндегі іскерлік түрлеріне талдау жүргізу;
4. Шағын және орта кәсіпкерлік саласындағы мемлекеттік органдардың
бақылау және қадағалау функцияларын қысқарту және жүйелендіру бойынша
шаралар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz