Халифат территориясынң кеңейуі

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 43 бет
Таңдаулыға:

КIРIСПЕ

Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының алдында тәуелсіздігін баянды ету, ол үшін экономикасын дамыту міндеті тұр. Президентіміздің 1997 жылғы қазан айындағы "Қазақстан-2030" деген халыққа арнаған Жолдауында бұл міндеттер айқын тұжырымдалған. Осындай жауапты да күрделі міндеттерді табысты орындап шығу жолында адамзат тарихындағы саяси-экономикалық қуатты мемлекеттердің құрылуы, нәтижелі билік құруы мәселелерін жете зерттеп, олардың үлгісінен тағлым алудың маңызы зор.

Орта ғасырлардағы әлемді дүр сілкіндіріп, IV-V ғасыр бойы дүниенің үш бөлігіне -Азия, Африка, Европа материктеріне үстемдік орнатқан мемлекеттердің бірі - Араб халифаты болды. Бұл мемлекет алдымен арабтардың өздерін бағындырып, басын біріктіріп, сонан соң Кіші және Орта Азияны, Солтүстік Африка-ны, Пиреней жарты аралы мен Закавказье елдерін жаулап алды. Халифаттың тарихы бұл тек арабтар мен Аравия жартыаралының ғана емес, сондай-ақ оның құрамына кірген Иран, Сирия, Египет, Ирак, Грузия, Армения, Әзербайжан, т. б. халықтары мен елдерінің тарихы.

Араб халифатының экономикасы ол құрылғаннан кейінгі екі ғасыр бойы - Аббасидтер билігінің алғашқы жүз жылдығы ішінде жедел қарқынмен дамыды. VII ғасырдың 30 жылдарында құрылған араб халифаты XI гасырдың ортасындағы селжүқтық түріктердің жаулап алушылығына дейін экономикалық-мәдени даму жағынан алдыңғы қатардағы қуатты мемлекеттердің бірі болды. Араб халифатының құрамы ала-құла болды: арабтар, еврейлер, гректер, парсылар, армян, әзербайжан, грузиндер, египеттіктер, сириялықтар және т. б. Халифат үш континент аралығындағы бір орталықтан басқарылатын, бірнеше ұлттардың, халықтардың басын қосқан күшті мемлекет болды. Оның жоғары дәрежеде дамыған, бір орталыққа бағындырылған әкімшілік апараты болды. Ол дүниежүзілік сауда жүргізді. Оның экономикасының негізін ақша және жүйелі түрде жиналатын алым-салықтар қалады. Қазынаға түсетін байлық, әлеуметтік-экономикалық және мемлекеттік құрылыс яғни Халифаттың ішкі және сыртқы жағдайларының бәрі қатаң сақталатын Шарғат заңдарымен реттеліп отырды.

Халифатта орта ғасырларға тән құнды мәдени ескерткіштер, әдебиет, ғылым-білім өмірге келді. Қоғам ішіндегі әртүрлі элеуметтік топтардың ынтымағын қамтамасыз ете білу де үш материктің көп ұлтты халықтарынан құрылған мемлекеттің 4 ғасырдан астам уақыт өмір сүруінің бір себебі болды. Араб халифатының әлеуметтік-экономикалың қатынастарды шешу тәжірибесін үйрену қазіргі кездегі мәселенің бірі.

Тақырыптың өзектілігі Халифат жағдайының әлеуметтік экономикалық жағынан зерттеу халық жағдайының әл ауқатын бүгінгі күнге жеткізу. Халифаттың көптеген елдерді оңай әрі тез жаулап аулының, оларды өз қол астында тапжылтпай ұстап ұстап отыруының мәселелерін зерттеу. Халифат территориясының кеңейуі және даму дәрежесі, басқа ұлттармен араласу барысындағы қарым - қатынасының сақталуы тақырыптың өзектілігі болып табылады. Қандай да болмасын мемлекеттің өркендеу аясы экономикалық қатынастардан көрінетіні сөзсіз. Сол себепті араб халифатындағы әлеуметтік экономикалық мәселесі бүгінгі күні өзекті деп айтуға тұрарлық. Себебі бүгінгі еліміз үшін, кешегі өркен жайған халифат тарихы болашақта сабақ болмақ демекпін.

Тақырыптың зерттелу деңгейі Жалпы “араб халифатының әлеуметтік - экономикалық” жағдайы туралы зерттелген десе де болады. Себебі бүгінгі күні бұл жайында жазылған еңбектер жоқ емес. Алайда ол еңбектердің барлығы дерлік орысша тілде жазылған. Негізінен зерттеушілер орыс тарихшылары болып табылады.

Басты дерек көзі, Құран Медина, 1991 /3/ болып табылады. Халифат туралы Құраннан көп мәліметтер алуға болады. Оның ішінен негізінен мәдени жағынан көп мағұлматтар аламыз. Сонымен қатар Ибн - Хостров Сафар -Намэ - Христоматия по истории средних веков. Под. ред. Н. П. Грацианского и С. Д. Сказина. М, 1963 /1/ дерегінен Арабтар туралы жан - жақты мәселелерге көз жеткізе аламыз. Ибн - Хостров еңбегі араб тарихының көптеген қоғамдық жағынан ашып көрсетеді. Халифат тарихын қарастыруда үлкен көмегі тиген деректердің бірі.

Е. А. Беляев. Арабы, ислам и арабский халифат в ранее средневековье. М, 1966 /7/ тақырыпты қарастыруда осы еңбектің көмегі зор. Е. А. Беляев еңбегі халифат тарихының бастан өткізген оқиғаларын баяндай келіп, сол уақыттағы араб елінің қоғамдық жағдайына кеңінен тоқталады. Сонымен қатар, халифат соғыстарының барысын жазады.

Тақырыпты қарастыруда Большаков. О. Г. История халифата в 4- х том /22/. В. В. Бартольд. Ислам. Пг., 1918 /5/. Т. А. Чистякова. Арабский халифат. (7-10в) М, 1962 еңбектері пайдаланылды. Және де араб халифатының экономикалық жағынан қарастыруда, Л. И. Надирадзе. вопросы общественно - экономического строя государства рабов и халифата VI-VIII вв М, 1969 /12/, Н. В. Пигулевская. зарождение феодальных отношений на Ближайшем Востоке М, 1958 /15/ пайдаланылды. Сонымен қатар тақырыпты қарастыруда тағыда басқа көптеген халифат туралы еібектер қолданылды. Тақырыптың мақсаты мен міндеттері. Тақырыпты жазудағы мақсатым халифат экономикасы мен әлеуметтік жағдайын халық қозғалысын анықтау салдарынан туындады. Жалпы тақырып обьективті түрде зерттелген деседе болады. Алайда діннің идеология болып тарауының негізінде халифат қоғамында етек жайуы белең алды, осы жағынан қарастыру тақырыптың негізгі мақсаты болып табылады. Халифаттың әлеуметтік экономикалық мәселелерін қарастыру негізгі тақырыптың басты міндеті.

Бітіру жұмысы екі тараудан, бес тармақтан тұрады. Бірінші тарауда Халифатқа дейінгі Арабия және тарауда Халифаттың құрылуы жайында тоқталса, екінші тарауда Халифат территориясының кеңейуі және Омейядтар билігі мен, Аббасилер кезеңі, салық салу жүйесінде жерге меншіктің мәселелеріне тоқталады және қорытынды және әдебиеттер тізмімен аяқталады.

1. Халифатқа дейінгі Арабия және Халифаттың

құрылуы

Ислам дінінің қалыптасуы

Ислам Меккеде өмірге келді. Мекке-Хиджаздың ең үлкен елді мекені төңірегі құлазыған шөл дала, өсімдік өте аз: түйе жейтін жантақ, қой-ешкіге жетерлік шағын жайылым ғана болды. Жері егін егуге мүлде жарамсыз, азын аулақ түйе, ешкі, қой сияқты түлік түрі аяғынан тозып, азық айырады демесең, мал ұстауға да мейлінше қолайсыз. Кұдықтар суы өте тереңнен шығады. Сондықтан да Меккенің тұрғындары не мал өсірумен, не егіншілікпен айналыса алмады, Мекке сауда керуенінің жадындағы зәмзәм бұлағының бойында өмірге келген. Зәмзәм суының шипалы қасиеті бар. Сондықтан да Мекке бірден қасиетті мекенге айналды. Зәмзәм бұлағында Каһба Храмы араб бәдәуилерінің атамзманнан табынатын орны болған. Ол храмды Абрам (Ибрахим) мен оның египеттік күңі Ажардан туған баласы Исмайл салғызған деген аңыз сақталған. Ибрахим Египеттен Палестинаға келгеннен кейін, пұшпағы қанамаған бедеу әйелі Сара өз қонасынан бала болмайды деп ойлаған соң, Египет перғауыны ханымына тік тұрып қызмет қылсын деп жанына қосып берген күңі Ажарды құдай қосқан қосағы Ибраһимге тоқалдыққа алып береді. Кешікпей Ажар Ибраһимге Исмайлдай ұл тауып береді. Жасы жетіп, үміті үзіле бастаған егде шағында Сара құдіреті күштінің желеп-жебеуімен жүкті болып, Исхак деген ұл туды. Сара Ибраһимді Ажарды қуып жіберуге көндірді. Ибраһим сүйікті ұлы, тұла бойы тұңғышы Исмайлды қуып жіберуге қимады. Бірақ жаратқан Сараның талабына құлақ асты да, Ажар мен Исмайлды құдіреті күшті ишара еткен Арабияның бір түпкіріне апарып салуға Ибраһимді мәжбүр етті. Жалғыз қалған Исмайл шырылдап жылап, жер тепкілей бастады.

Баланың тепкілеген жерінен тұп-тұщы ауыз судың көзі ашылып, бұрқ ете қалды. Пайда болған зәмзәм қайнарының жанында кейін Исмайлдан тараған арабтар Қаһба аталған "құдай үйін" салды.

Қаһбадағы қара тастың құпиясы әлі күнге дейін жұмбақ. Ол басында әппақ болған мыс. Кейін тұтқа табынушылар көп сипалай берген соң қап-қара болып кетіпті. Бірнеше рет болған су тасқыны Каһбдагы қара тасты құлата алмаған.

Қала осы ежелгі қасиетті Храмның төңірегіне орналасқан. Ол храмды меккеліктер "Алланың үйі" деп, ал өздерін "Алланың көршісіміз" деп атаған. Толландық ориенталист К. X. Снус Хюргроонья: Аллах өзінің көршілеріне Зәмзәм суы (ащы) мен тастардан, құм мен аптап ыстықтан басқа ештеңе де сыйлаған жоқ деп жазыпты. Қателескен, Құдай қара алтын мұнай да берген.

Мекке сауда-саттық, алып-берімге таптырмайтын жер. Қалтарыс, қаға берісі мол жолдар мазасыз, жыл он екі ай бойы ұры қарысы үзілмейді: Оңтүстік Арабияға, Иранға, Сирияға, Жерорта теңізіне сапар шеккен керуендер осы өңірді жалпағынан басып өтеді /6, 147/.

Алайда Меккенің аты шығуы оған байланысты емес. Онда арабтың көптеген тайпалары пір тұтатын көне аруақтары мен әулиелі орындары көп еді. Сондықтан да Мекке киелі орын деп айрықша дәріптелді. Арабияның түкпір-түкпірінен сабылып келіп, әулиелі орындарға түнеушілер жыл он екі ай бойы бір үзілмейтін. Солармен алым-берім, сауда-саттық шағын шаһардың күнелтуіне жарап тұрды. Меккеден жылына екі рет қыста және жазда үлкен сауда керуендері шығатын. Оның біріншісі (қыста) Иеменге, ал екіншісі Солтүстікке қарай, Палестина мен Сирияға, Иракқа, тіпті Египетке қарай бағытталатын.

Ол сауда керуендерін Меккедегі құдіретті тайпа - курейштер ұйымдастыратын. Ол керуенге кез келген меккелік кіре алатын. Керуендер алып шығатын товарлар құны әр кезде әр түрлі болды. Дегенмен орта есеппен 50 мың алтын монета болатын. Курейштердің мейя руы ғана 5-6 мың монеталық товар жөнелтетін керуенді де сол ең қуатты Омейя руының өкілдері басқаратын.

Үлкен керуендерді жол білетін серіктер мөн қорғаушы күзет жасағы алып жүретін. Түйелерді, оны айдаушылар мен жүк тиеушілерді көшпелі бедундерден жалдайтын, Тәжірибелі жол сілтеушілер құдықтар мен түйе жайылып, қоректене алатын жерлерді жақсы білетін. Керуен басшысы жүйрік түйеге мінген пысық жігіті арқылы Меккемен үзбей байланыс жасап отыратын Хиджадықтар мен Недждіктер Каһбаға қажылыққа келіп отыратын қасиетті айлар белгіленді. Ол айларда кек қайтарып, қан төгуге қатаң тыйым салынды. Мекке мен оның төңірегі "Харам" деп, яғни адам өлтіру сияқты ауыр қылмыстарға жол берілмейтін "қасиетті мекен" деп жарияланды.

Сауда Мекке тұрғындарының басты кәсібі болды. Бұл қалада кім саудагер болмаса, оның тамағын тауып ішуі қиын болатын.

Ислам діні шыққанға дейін Меккеде өзінің ақша жасайтын сарайы болмады. Саудада Византия мен Иран, Иемен ақшалары (алтын, күміс, монеталары) пайдаланылды /22, 218/.

Саудамен қатар Меккеде өсімқорлық та кең қанат жайды (арабша-"риба") . Әжептәуір табыс табуға болатын саудаға қатысу үшін шағын және орташа бақуатты адамдар өсімқорлардан қарызға ақша алып отырды. Бай көпестер саудамен де, өсімқорлықпен де бірдей айналысатын. Вакыди: "Аббас өз тайпасының адамдарына көп ақша қарыз берген", -дейді.

Бір дирхем бір дирхемге, бір динар бір динарға қарызға берілетін, яғни бір динар қарызға алған адам кейін екі динар етіп қайтаратын (100% өсіммен) .

Меккелік сауда кеденінің тұрақты бір мүсәпірі Тайф қаласының тұрғындары, оның ішіндегі қуатты сакиф тайпасының өкілдері болды, Меккемен Тайфтың экономикалық байланысының тығыз болғандығы соншалықты, ол қалаларды "Маккатани" яғни "екі Мекке" деп атаған, Тайф пен оның маңындағы ауыл тұрғындары бау бақшасы, огородтары жоқ меккеліктерді жеміс-жидекпен, көкеніспен қамтамасыз етіп отырған. Тайфтың маңында меккеліктердің дачалары болатын жазғы аптап ыстықтарда сонда барып паналайтын.

Меккедегі тайпалардың ішіндегі ең қуаттысы Омейя руы болды. Осы рудың өкілдері бай көпестер мен өсімқорлар болды. Солардың арасынан сауда керуен басшылары, жергілікті өзін-өзі басқару тізгінін қолында ұстаушылар шығып отырды. Олар Каһбаның төңірегінде, ал-Батха деп аталған төгіс жерлерде, алаңдарда тұрды /6, 307/.

Курейш басшыларының тек ақшасы мен товары ғана көп болып қойған жоқ, сонымен қатар олардың егістік жерлері, малдары мен құлдары да көп болды. Олардың асыл тұқымды жылқылары да болды. Меккеде, оған жақын жерлерде курейштен басқа Хавайн, гатафан тайпалары тұрды. Ал тайфте сакиф тайпасы тұрғанын жоғарыда айттық. Меккеде сондай-ақ "одақтастар" деп аталған "ахлафтар" да тұрды. Бұлар басқа тайпалардан келіп қосылған кірмелер болса керек. Меккенің шет жағында "завахир" деп аталған кедейлері тұрды. Меккеде христиан, иудей, зорастра дініндегі шетелдіктер де тұрып жатты. Олар да сауда- саттықпен айналысатын.

Құрайыш тайпасының құрылымы онша күрделі болған жоқ. Ірі көпестер мен өсімқорлар тобы "мала" деп аталды. Құлдардан полиция құрылды. Ол "ахабиш" деп аталған. Жиналыс үйі жұмыс істеді. Ол ақсақалдар кеңесінің билігінде болды. Аңыздарда "Жиналыс үйінің" (дар анназва) негізін Кусайя ибн-Килаба қалаған дейді. Табаридің айтуынша Кусаяның қолында өз тайпасы (курейш) сеніп тапсырған билік. Яғни Хиджаба, Сикоя, рифода, надва және Лива болды. Хиджая дегені - Каһбаның кілтін ұстаушысы, Сикая -Каһбаға табынуға келген қажыларды сумен қамтамасыз ету міндеті, рифада - ішерге тамағы жоқ табынуға келгендер үшін жиналатын қорды ұстауы (сақтауы), (жинауы) . Ол қорды курейштер мен т. б. тайпалар жинайтын лива дегені - ақ матадан жасалған ту. Ол найзаның ұшына байланатын. Соғыс көзінде ол ту әскер қолбасшысы райсқа табыс етілетін.

Күсайя құрайыш тайпасының омейя руынан болатын. Ал ахабиштер, яғни полиция бай құрайыштардың африкандық құлдарынан құрылатын. Олар құрайыштар қазынасы сақталатын Каһбаны, бай құрайыштардың үйлерін күтетін /8, 67/.

Айтылып отырған кезде Батыс Арабияда бір құдайға табынушылық дегеннің еш құпиясы жоқ болатын. Христиан, иудей, діндеріндегі шет елдіктер бұл жаққа келіп-кетіп те жүрді, Меккенің өзінде тұрып та жатты. Кейбір арабтар сол діндердің бірін қабылдап та жатты. Бірақ араб политеизмінің маңызды орталығы болып отырған Меккеде ханифизмнің (бір құдай) тарауына жақын ұйымдастырылып, қалыптасып қалған Каһба дәстүрі (культ) кедергі жасады. Ондағы идолдарға көшпелі бедуин тайпаларының қажылығы құрайыштардың экономикалық жағдайына байланысты болатын. Әртүрлі құдайға сенетін бедуин тайпалары Кағбаға көп мал алып келіп, құрайыштарға пайда келтіретін. Сондықтан да құрайыш ақсүйектері көп құдайға, пұтқа табынушылықты барлық күшін саланы қорғап бақты.

Бірақ Аравиядағы политейзмнің ақыры жақындап келе жатты. Алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы, қауым мүшелерінің байлар мен кедейлерге бөліне бастауы, тайпалық одақтардың құрылуы осының бәрі бір дінге, бір құдайга сену арқылы бір орталыққа бағынған мемлекеттің құрылуын қажет ете бастады.

Араб монетизмі түріндегі ханифизм политейзмге қарсы күреске кірісті. Ханифизм өкілдері тайпалардың, жергілікті ха-лықтардың жекелеген көп құдайларының орнына барлық арабтарға бірдей жалғыз рахманды және бір дінді ұсынды. Бұл күрес алдымен әрине Меккеде қызу жүрді. Себебі Меккедегі Каһба политейзмнің базисі еді /8, 104/.

Осындай жағдайда Ислам діні өмірге келіп, қалыптаса бас-тады. Оның негізін Мұхаммед Ғалайки ассалам пайғамбар қалады. Мұхаммед Пайғамбардың ата-бабасы қағбаның кілтін ұстаушылар болған, ал кағбаның негізін Ибрахимнің (АбраҺам) Ажар деген египеттік күңінен туған баласы Исмайл қалаған дедік.

Исмайлдан мирас болып қалған Жорһумды қағбадан Бану Хұзав тайпасы қуып шығыпты. Кейінірек Исмайлдың Құрайыш деген ұрпағы үйлі-жайлы болып. Қағбаға қайтып оралды да, оны тәртіпке келтірді. Оны Құрайыш Мекке қаласының негізін қалаған тайпаның арғы атасы болды /2, 87/.

Құрайштың жетінші ұрпағы Қосай Меккеден қалған азды-көпті Хұзаларды қуып шықты. Сүйтіп, 440-450 жылдар аралығында қүрайыштар Меккені басы-байлы иемденді. Ал Қосай Мұхаммедтің төртінші атасы болатын. Ол 480 жылы өлді. Оның мұрагері Хашім Мұхаммедтің үшінші атасы. Ол да Қосай сияқты Меккенің дуанбасы болды. Хашім қайтыс болғанда оның артында қалған сәбиі Шейба Мухаммедтің екінші атасы болатын. Ол Ясрибтегі нағашыларының қолында өсіп, ержеткен соң әкесінің інісі Мүтәлібтің қолына келді. Меккеліктер Шейбаны Мүтәлібтің құлы екен деп Әбдал-Мүтәліб деп атап кеткен (Абдолла-құдайдың құлы) . 0сы Шейба Әбді Әл-Мүтәлібтен Мұхаммед Галейки-ас-салам пайғамбардың әкесі Абдолла туған.

Шейбаннын, көпке дейін баласы болмапты. Бір күні Қаһбада 6үкіл халықтың көзінше құдайға жылап жалбарынып, бала сұрапты. Егер алла 10 ұл берсе біреуін құрбандыққа шалар едім деп ант береді. Бұл тілегі алланың құлағына шалынып, Әбді әл-Мүтәліб он екі ұл сүйді /6, 278/.

Ол берген антын орындау үшін бір ұлын құдайға құрбандыққа шалу үшін жеребе тастайды. Ол жеребе өте сүйкімді ұлы Абдолланың ("Құдай құлы") үлесіне түсті.

Ақыры Абдолланың орнына 100 түйе құрбандыққа шалынды. (Әбді әл-Мүтәліб сәуегейдің айтқанын орындап Қаһбаның ішін Абдолла мен 10 түйе алып келді. Жеребені он рет суырғанда 10 ретте Абдоллаға шықты. Құрбандық жолы Абдоллаға түскен сайын 10 түйеден айдап әкеліп қосып отырды. Тек түйе саны 100-ге жеткенде жаратқан адам қанының өтуіне осы жарайтынын білдірді.

Әбді әл-Мүтәліб қателесуден қорқып, 2 рет садақ суырды, 2 ретінде де құрбандық жебесі түйеге түсті. Енді күмәндануға негіз қалмады. Сүйтіп, Абдолла ажалдан аман қалды) .

Шамамен 569 жылы Абдолланы әкесі Әминаға Үйлендірді. (Әмина-"Кіршіксіз адам" дегенді білдіреді) . 569-570 жылдары Сананың билеушісі Абдраханның қолбасшылығымен иемендіктердің Меккеге жорығы басталды. Жорыққа Эфиоп әскері қатысты . Бірақ олар сәтсіздіктерге ұшырады, торғайлар тас лақтырды, әскер шешек дертіне шалдығып, қырыла бастады. Аман қалғандары кері қашты. Сол жылы йемендік арабтар Эфиоп әскерін елінен қуып шықты. Оларға Иран көмектесті.

Болашақ пайғамбар құрайыш тайпасының Омейя руынан шыққан Абдолла мен Әминаның отбасында 570 жылы 29 тамызда дүниеге келді. Мұхаммед туардан 2-3 ай бұрын әкесі өлді. Әкеден қалған мұра бес түйе, бірнеше қой және асирийлік күн Барақат көшпенді тайпаларға тәрбиеге беру дәстүрі барды. Бұл жолы Меккеге балаларды тәрбиеге алуға құрғақшылық салдарынан жоқшылыққа ұшыраған Бану-Сад, Бану-Бәкір тайпаларының әйелдері келіп еді. Олар қолақы төлемі аз бола ма, ал жесір әйел тұрмысқа шықса жаңа күйеуі тіпті ештеңе татырмай ма деп әкесіз жетім Мұхаммедті алғысы келмеді.

Басқа пысық әйелдер баға шартына келісіп, ауқатты тәуір үйлерден бала алып жатқанда, Халима деген әйел құр қол қайт-пау үшін күйеуінің рұқсатымен Мұхаммедті ала кетті. Сүйтіп, алты айлық нәресте көшпенділер қолына түсті. Сонда 4 жыл тәрбиеленді Мұхаммед пен оның емшектес ағасы қозыларды қарап, үйден алыстау жерде ойнап жүрген. Бір кезде олардың жа-нына ақ киім киген екі адам келді /6, 168/.

Олар Мұхаммедті шалқасынан жатқызып, кеуде сүйегін іреп ашып, жүрегін шығарып алған. Жүрегінде қара дақ бар екен, соны алып тастап, баланың жүрегі мен ішкі сарайын аппақ қармен жуып тазартып, жүректі орнына салған да бұрылып кете беріпті.

Халима Мұхаммедті шешесіне қайта әкеліп береді. Алты жасқа толғанда шешесі Мұхаммедті Ясрибте тұратын нағашыларымен таныстыруға алып барады. Қайтып келе жатып Әмина жол үстінде кенеттен қайтыс болып, Абва елді мекенінің жанында жерленді.

Мұхаммедті атасы Әбді әл -Мүтәліб (Шейба) қолына алды. Ол Қағбаның кілтшісі болғандықтан уақытының көбін діни орданың жанында өткізді. Сүйікті немересі атасының жанында болды, кейде түнеп те қалатын. Әбді әл-Мүтәлі6тің басқа немерелері маңайлайда алмайтын кереует Мұхаммедтің жатса жастығы, қисайса төсегі болды /9, 98/.

Қағба маңындағы діни Ғұрып, жоралғылар Мұхаммедтің көз алдында өтіп жатты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.