«Приречное» ЖШС-тің кәсіпорнының қысқаша сипаттамасы
Кіріспе
I Ауылшаруашылық мекемелерінің есебі
1.1 Ауылшаруашылық кәсіпорындарындағы бухалтерлік есептің маңызы
1.2 Ауылшаруашылық өндірісінің ерекшеліктері
1.3 Ауылшаруашылық кәсіпорындарындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
1.4 Мал шаруашылық өнімнің өзіндік құнына калькуляция жасау
II «Приречное» ЖШС.тің кәсіпорнының қысқаша сипаттамасы.
2.1«Приречное» ЖШС.тің ауылшаруашылық есептің ерекшеліктері
2.2 «Приречное» ЖШС.тің дағы дайын өнім есебі
2.3 «Приречное» ЖШС.тің өнімінің өзіндік құны синтетикалық және аналитикалық есебі
III Ауыл шаруашылығындағы кәсіпорындардағы дайын өнім есебін жетілдірудегі іс шаралар.
3.1 Жапоняның жалпы эканомикалық жағдайы, салық жүйесінің сипаттамасы
3.2 ХҚЕС тың даму тарихы, мақсаты ауылшаруашылық кәсіпорындарындағы дайын өнім есебі ХҚЕС №41 жүргізілуі
3.3 1 с бухгалтерия 8.0 пайдаланылуы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
I Ауылшаруашылық мекемелерінің есебі
1.1 Ауылшаруашылық кәсіпорындарындағы бухалтерлік есептің маңызы
1.2 Ауылшаруашылық өндірісінің ерекшеліктері
1.3 Ауылшаруашылық кәсіпорындарындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
1.4 Мал шаруашылық өнімнің өзіндік құнына калькуляция жасау
II «Приречное» ЖШС.тің кәсіпорнының қысқаша сипаттамасы.
2.1«Приречное» ЖШС.тің ауылшаруашылық есептің ерекшеліктері
2.2 «Приречное» ЖШС.тің дағы дайын өнім есебі
2.3 «Приречное» ЖШС.тің өнімінің өзіндік құны синтетикалық және аналитикалық есебі
III Ауыл шаруашылығындағы кәсіпорындардағы дайын өнім есебін жетілдірудегі іс шаралар.
3.1 Жапоняның жалпы эканомикалық жағдайы, салық жүйесінің сипаттамасы
3.2 ХҚЕС тың даму тарихы, мақсаты ауылшаруашылық кәсіпорындарындағы дайын өнім есебі ХҚЕС №41 жүргізілуі
3.3 1 с бухгалтерия 8.0 пайдаланылуы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Мазмұны
Кіріспе
I Ауылшаруашылық мекемелерінің есебі
1.1 Ауылшаруашылық кәсіпорындарындағы бухалтерлік есептің маңызы ... ...7
1.2 Ауылшаруашылық өндірісінің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .10
1.3 Ауылшаруашылық кәсіпорындарындағы бухгалтерлік есепті
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.4 Мал шаруашылық өнімнің өзіндік құнына калькуляция
жасау ... ... ... ... ...21
II Приречное ЖШС-тің кәсіпорнының қысқаша сипаттамасы.
2.1Приречное ЖШС-тің ауылшаруашылық есептің ерекшеліктері ... ... ... ..24
2.2 Приречное ЖШС-тің дағы дайын өнім
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...32
2.3 Приречное ЖШС-тің өнімінің өзіндік құны синтетикалық және
аналитикалық
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..34
III Ауыл шаруашылығындағы кәсіпорындардағы дайын өнім есебін жетілдірудегі
іс шаралар.
3.1 Жапоняның жалпы эканомикалық жағдайы, салық жүйесінің сипаттамасы 32
3.2 ХҚЕС тың даму тарихы, мақсаты ауылшаруашылық кәсіпорындарындағы дайын
өнім есебі ХҚЕС №41
жүргізілуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
3.3 1 с бухгалтерия 8.0
пайдаланылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..49
Қорытынды
Қосымшалар
Пайдаланылған әдебиеттер
І. Ауыл шаруашылық кәсіпорындардағы дайын өнім есебінің теориялық
аспектісі.
Ауыл шаруашылық кәсіпорындарындағы бухгалтерлік есептің маңызы
Ауыл шаруашылығы материалдық өндірістің негізгі салаларының бірі болып
табылады. Оның басты мақсаты халықтың тамақ өнімдеріне, ал өндірістің
шикізатқа деген өскелең талабын толық қанағаттандыру мақсатында өсімдік
шаруашылығы мен мал шаруашылығы өнімдерін өндірудің орташа жылдық
көлемін одан әрі арттыру болып табылады
Ауыл шаруашылығының алдында тұрған міндеттерді шешуде кәсіпорындарында
басшылықты жемісті ұйымдастыруға қажетті алғышарт кеңінен игеру, нарықты
қатынастарға көшу кезеңінде ерекше арта түседі есептеудің көмегімен
кәсіпорынды басқару, өнімге баға қою үшін қажетті өндірістің көлемі мен
өнімді тарту, оның өзіндік құны, еңбек өнімділігі, рентабельділіктің
дәрежесі және басқалары туралы сенімді де уақытылы мәліметтер алынады.
Есептің мәліметтері меншіктің сақталуын бақылауға, техниканы жөндеуге және
күрделі құрлысқа жұмсалынатын шығындарды анықтауға, машиналар мен
жабдықтарды пайдалану, жаңа техниканы игеру, химияландыруды, егістіктерді
өңдеудің интенсивті технологияларын, суландыру және басқаларын қолданудың
эканомикалық тиімділігі жөнінде мәліметтер алуға мүмкіндік береді.
Ауылшаруашылық кәсіпорындарында шаруашылықты жүргізудің негізгі
әдісі- шаруашылық есеп. Оның негізіне еңбекті, материялдың және қаражат
ресурстарын аз жұмсау, шаруаға қырсыздықты жою, әртүрлі ысырапты және
өнімсіз шығындарды болдырмау, үнемдеу тәртібін жүргізу арқылы жоғары
өндірістік көрсеткіштерге қол жеткізу алынған шаруашылықты жүргізудің бұл
әдісін қолдануда бухгалтерлік есеп маңызды роль атқарады.Ол шаруашылықтың
тұтастай және оның бөлімшелерінің өндірістік міндеттердегі орындауын
бақылап отыруы тиіс.Бұған осы заманғы компьютерлік техниканы, есептеудің
озат түрлері мен әдістерін қолданып, қызметкерлердің мамандығын арттыру
арқылы көз жеткізуге болады. Бухгалтерлік есептің алдында тұрған
міндеттерді шешу, оны ұтымды түрде ұйымдастырмайынша мүмкін емес. Ал
бухгалтерлік есепті ұтымды ұйымдастыру деп кәсіпорынның қаражат –
шаруашылық қызметіне бақылау және оның жұмысының нәтійжесіне талдау жасауға
мүмкіндік туғызуды айтады бухгалтерлік есепті ұтымды ұйымдастырудың
алғышарттары:
шаруашылық операцияларын, бірізге салынған құжаттарды, есеп
регисторларын және есеп берудің түрлерін қолдануды, еспетеудің озат
тәжірибесін жинақтап, таратуды және басқаларын бағалау мен есепке
бейнелеудің бірлігін қамтамасыз ететін есептуді мемлекеттік басқару;
есептеуді жүргізу және есеп беруді құрастыру айналысатын
қызметкерлердің санын қысқартуға, эканомикалық ақпараттарды өңдеу мерзімін
жеделдетуге, есеп мәліметінің сапасы мен сенімділігін арттыру мүмкіндік
беретін есептеу жұмысын компьютерлендіру;
есептеуді прогресшіл түрлері мен әдістерін қолдану есепті жүргізуіне
жұмсалатын еңбекті елеулі түрде қысқартуға, есептеудің жеделдігі мен
сенімділігін арттыруға көмектесіп, жазулардың қайталанбауына, есепті
жүргізушілердің еңбегінің жалпы мәдениетін жақсартуға жағдай жасайды;
алғашқы есептеу мен құжаттар айналымы жүйесінің дұрыс құрлуы
басатапқы ақпараттарды өңдеуді ұйымдастыруға жұмсалатын еңбекті азайтуға
операциялардың артық жасалмауына, жоспарда қаралмаған құжат айналымын
болдырмауға мүмкіндік жасайды.
Есеп қызметкерлерінің іскерлік қабілетін арттыру – есептеуді жақсы
ұйымдастырудың алғышарттарының бірі.
Есептеу жұмысының алдында тұрған міндеттерде орындау қызметкерлерден
экономикалық заңдарды, қолданыстағы қызметін талдауды, статистика мен
өндіріс техналогиясын терең білуді талап етеді.
Бухгалтерлік есепті тиімді ұйымдастыру қолда бар материялдық, еңбек
және ақша ресурстарын бақылап, дұрыс пайдалануды, өнімдерді өндіріп, оның
өзіндік құнын төмендету жоспарын орындау мақсатында ішкі резервтерді
пайдалануды, белгіленген уақытында есеп беріп және оның мәліметтерінің
жедел талдануын қамтамасыз етуі тиіс. Есепті тиімді жүргізу үшін есеп
жұмысын ұйымдастыруды жоспарлаудың үлкен маңызы бар. Есепті ұйымдастырудың
жоспары құжаттар айналымы және түгендеу жүргізу жоспрарынан, есеп
жұмыстарын орындау графигінен, тексеру мен бақылауды өткізу жоспарынан және
басқалардан тұрады.
Құжаттар айнлымының жоспары құжаттарды жазып алу сәтінен оларды
архивке өткізгенге дейін қозғалыс графигінен тұрады. Графиктерде құжаттарды
жасап, олар мен одан әрі жұмыс істейтін жауапты адамдар атап көрсетіледі.
Графиктер жеке және структуралық болып бөлінеді. Жеке графикте әрбір
орындаушыға жүктелген жұмыстың тізімі көрсетіледі және олардың орындылу
мерзімі белгіленеді. Структуралық графикте шаруашылықтың әрбір бөлімшесінде
орындалатын есептегі жұмыстың тізімі мен мерзімі көрсктіледі. Графиктерді
шаруашылықтың бас бухгалтері бекітеді және оны нақты орындаушыға жеткізеді.
Құжаттар айналымы жоспарының қатаң сақталуы есептеудің сапасын арттыруға
және есеп беріп отырудың мерзімдерін жеделдетуге жағдай жасайды.
Түгендеуді жүргізу жоспары негізгі құралдарға, өнім малына және
көлік малына, тауарлы – материялдық игіліктерге, ақша қаражаттарына,
аяқталмаған өндіріске, жұмсалған күрделі қаржыға және есеп айырысуға
түгендеу жүргізу мерзімдерін қарастырады. Жоспар бухгалтерлік есеп беру мен
баланстар туралы ереженің талаптарына сәйкес жасалады.
Тексеру мен бақылау жүргізудің жоспарын қаражат – шаруашылық
қызметін тексеріп, бақылап отыруға міндетті ұйымдар мен кәсіпорындар
жасайды. Жоспарда әрбір тексерудің немесе бақылаудың сыипаты уақыты,
тексерудің мерзімі, орындаушылары және тексерудің немесе бақылаудың
қорытындысын қарайтын күні көрсетіледі.
Ауыл шаруашылық өндірісінің ерекшеліктері
Ауыл шаруашылық кәсіпорындары халық үшін азық – түлік өнімдерін,
өнеркәсіптің бірқатар салалары үшін шикізат өндіреді, өнім малының және күш
– көлік малдың негізгі табынын ұдайы толықтырып отырады . Ауыл
шаруашылығының өнеркәсіптен, құрылыстан және халық шаруашылығының басқа
салаларынан оны ажырататын өзіне тән ерекшеліктері бар. Осыған орай мұнда
бухгалтерлік есептің де ерекшеліктері бар. Олар өндірістің және меншіктің
әр түрінің: мемлекеттік, ұжымдық, жеке акционерлік және басқаларының
ерекшеліктерінен туындайды.
1. Ауыл шаруашылығындағы ең басты және еш нәрсемен ауыстыруға
болмайтын, табиғаттың өзі берген ондіріс құралы жер болып
табылады. Оны пайдаланудың ерекшеліктері ауыл шаруашылық
өндірісін шоғырландыру мен мамандандырудың өзгеше түрлерін
тудырады. Егін шаруашылығындағы жердің өз өндіріс құралы ретінде
қызмет атқарады. Ал фабрикада бұл жоқ немесе өте тар шеңберде
ғана болады, өйткені жер бұның негізгі оның орналасқан орны,
жергілікті операциялық базасы ғана болып табылады. Егін
шаруашылығының ғылыми негізделген жүйесін пайдалану жердің
құнарлығын төмендетпейді, қайта оны елеулі түрде арттырады.
Еліміздің әртүрлі аймақтарының ауа райы мен топырағының
ерекшеліктерін ескере отырып, тыңайтқыштарды өндіру мен қолдануды
кеңейтуге, мелиорацияны, егіншілік жүйесін жетілдіруге байланысты
ауқымды шаралар бағдарламасы жердің сапасын жақсартуға және ноың
құнарлығын артыруға бағытталған. Жердің тағы бір ерекшелігі
мынада, ол бір уақытта еңбек заты және құралы болып табылады.
Өндіріс құралы ретіндегні жердің үлкен болуына байланысты оны
өңдеуге, тыңайтуға, әктеуге, мелиорациялаға жұмсалған шығындарды
уақытылы және толығымен есептеуді ұйымдастыру, жекелеген
дақылдарды өндіру мен жұмыстардың тиімділігін анықтау, топырақтың
эрозияға ұшырауына және басқа қолайсыз құбылыстарға жол бермеу
қажет.
2. Ауылшаруашылық өндірісі аумақты кеңістікте шашыранды орналасқан
және үлкен көлемде жүргізіледі.Мұнда қуатты ауыл шаруашылық
машиналары қолданылады. Бұл ерекшелік өндірістік бөлімшелерді
ұйымдастыруға ықпал жасайды және шығындар мен табыстарды дақыл
бойынша ғана емес, сонымен бірге шаруашылық есептегі бөлімшелер
бойынша да есептеуді талап етеді.
3. Ауылшаруашылық өндірісінде өндіріс уақыты мен жұмыс кезеңдерінің
арасындағы үзіліс айқын байқалады. Мысалы күздік астық дақылдарын
өсіру 300 тәулікке дейін созылады ал оларды өңдеу жұмыстары – 60
– 100 тәулікке барады. Бұл ауыл шаруашылық кәсіпорындарын өнімнің
бір түрін ғана емес, жұмыс кезеңі бір уақытқа тура келмейтін
бірнеше өнімдер өндіруге, әртүрлі қосалқы шаруашылықтар мен
кәсіптерді құруға итермелейтін себептердің бірі болып табылады.
Ауыл шаруашылығын интинсивтендіру өндіріс уақыты мен жұмыс
кезеңінің арасындағы үзілісті қысқартуға мүмкіндік береді. Осы
ерекшеліктерге байланысты кәсіпорын өсімдік шаруашылығы, мал
шаруашылығы, өнеркәсіп және көмекші өндірістері өнімдерінің
өзіндік құнын ай сайын есептей алмайды, өйткені, бұл салалар
өзара тығыз байланысты. Жыл бойы өнімдерді есептесу бағасы
бойынша кіріске алады, ал жылдың аяғында оның нақтылы өзіндік
құнын анықтайды және кәсіпорынның жұмыс қорытындысын шығарып,
пайда мен немесе шығынмен жұмыс істегенін көрсетеді.
4. Ауылшаруашылық кәсіпорындіары өндіріс құралдарының бір бөлігін
өздері заттай өндіріп отырады. Шаруашылықта өсірілген малдарды
өнім беретін және көлік малдары ретінде пайдаланылады. Негізгі
құралдар есебіндегі сақа өнім беретін және көлік малдарын негізгі
табынның есебін шығарып, семіртуге айналым құралдарына аударады.
Өндіріс өнімдерінің бір бөлігін одан әрі өнім өндіруге
пайдаланылады. Бұл халық шаруашылығының басқа салаларымен
салыстырғанда өнімнің товарлылығының бірқатар төмен болуына және
өндірістік қорлардың қалыптасу ерекшелігіне себепші болады.
Ауылшаруашылығындағы кәсіпорындары өнімдерді, малдардың төлдерін
өсіруге, негізгі табынды қалыптастыруға жұмсалған шығындарды және
оларды қаржыландырудың көздерін ұйымдастыру үшін арнулы счеттар
немесе субсчеттар қолданылады.
5. Дақылдар мен малдардың көпшілігінен биологиялық ерекшеліктер мен
өндірістік жағдайларғ байланысты өнімнің бірнеше түрлері және
екінші дәрежелі маңызы бар өнімдер алынады.Маңызы төмен қосымша
өнімдер әдетте өзіндік құнды есептеудің обьектісі болып
есептелмейді. Мысалы, сүт бағытындағы ірі қара табыннан сүт, төл
және көң алынады. Жұмсалған шығындарды есептеу негізгі салаларда
есептеу обьектілері бойынша жүргізіледі. Өнімдердің әр түрлерінің
арасындғы шығындар, белгіленген коэффицеттер немесе оның сату
бағасы бойынша бағалануына пропорцияналды не басқаша түрде
бөлінеді.
6. Ауылшаруашылық кәсіпорындарында, әдетте, құрам өндіріс басым
болады. Олардың жанында басты және екінші дәрежелі товралы
салалар, содай – ақ басқа салалармен халыққа қызмет көрсететін
салалар болады. Өндірістік бөлімдер, өндірістің салалары, ал
олардың ішінде – жалгерлік ұжымдар, дақылдардың тобы, жұмыстар,
малдардың түрі мен топтары бойынша негізгі және қосымша
шығындарды есептеуді ұйымдастыру қажеттілігі туындайды.
7. Ауылшаруашылық өндірісіне мерзімдік малдардың басым түрлерінен
өнімдер алудың, сондай – ақ техникаларды пайдалану мен өңдеуге
жұмсалатын шығындардың біркелкі болмауы тән.
8. Өндіріс процесінде бастапқы материял дайын өнім , не жанды
өсімдік немесе мал болып табылады Олар болашақ түпкі нәтижедегі
өнімнің барлық салмағын көрсетпейді. Бұл өнімнің салмағы өндіріс
процесінің брысында өсімдіктер мен малдардың, еңбектің, сыртқы
ортаның және өндіріс құралдарының уақыт барысындағы ықпалы мен
табиғи өсу және даму арқылы жасалады. Ол өсімдіктер мен малдардың
өсуі және даму арқылы жасалады. Ол өсімдіктер мен малдардың өсу
және дамуның табиғи жағдайлары мен анықталады. Селекциялық әдісті
қолдану және өсімдік сорттары мен мал тұқымдарының тез жетілетін
түрін іріктеп алу арқылы бұл процес тездетіліп, өндіріс кезеңі
қысқартылады. Мысалы бір гектар жерге себілетін күздік бидай
тұқымының мөлшері 0,8 центнерден 2.2 центнерге дейін барады ал
өнім- 20 – 30 центнер және оданда артық болады. Нәтижесінде
шығындарды уақытылы және толық есептеу және өнімдерді кіріске алу
міндеті тұрады.
Есептеудің ауылшаруыашылығы өндірісінде ерекшелігі тудыратын
айырмашылығанан басқа меншіктің әртүрлі болуынан туындайтын ерекшеліктері
де бар. Калхоздар меншіктің кооперативтік түрінде негізделген кәсіпорын
болып табылады. Олар өз қызметін калхоз мүшелерінің алпы жиналысында
калхоздың Үлгі Жрғысы негізінде қабылданған жарғыға сәйкес іске асырылады.
Мемлекеттік кәсіпорындардың қызметі орталықтан басқарудың
шаруашылықтық дербестігі және кәсіпорындардың өз инитицивиясын үйлестіру
негізіне құрылады. Олар өзінің қызметін Кәсіпорындар туралы Заңға сәйкес
іске асырылады.
Меншіктің түрлеріндегі айырмашылықтар шаруашылықтың ұйымдастыру
құрылымына, басқару жүйесіне, еңбекті ұйымдастыру және оған ақы төлеуге
арнаулы мақсаттарға қорлар құруға, түскен табыстарды бөлуге қаржыландыруға
және несие беруге, бухгалтерлік есепті және одан кейінгі қаржы – шаруашылық
қызметіне бақылауды ұйымдастыруға ықпал жасайды.
Халық шаруашылығын одан әірі дамыту үшін ауыл шаруашылығында
бірлескен кәсіпорындардың құрылып, жұмыс істеуінің және сыртқы эканомикалық
қызметті дамытудың маңызы зор. Бірлескен кәсіпорындар осындай
кәсіпорындарға қатысушылардың жасасқан шарттарының негізінде құрылады.
Олардың мақсаты халық шаруашылығының өнімінің белгілі бір түріне сұраныс
барынша толық қанағаттандыру, шет елдік озат техника мен техналогияны,
басқару тәжірибесін, қосымша материялдық және қаражат ресурстарын тарту,
экспорт базасын дамыту, және тиімсіз импортты қысқарту. Бірлескен
кәсіпорынның жарғылық қорындағы отандық үлесі 51 кем болмауы тиіс.
Ауыл шаруашылық кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
Есепті ұтымды ұйымдастырудың негізгі алғышарттары бухгалтерлік есепті
мемлекеттік басқару болып табылады. Есепті компьютерлендіру, оны жүргізудің
прогресшіл түрлері мен әдістерін қолдану алғашқы есеп пен құжаттар
айналымының дұрыс қойылған жүйесі, қызметкерлердің іскерлік қабілетін
арттырумен қатар есепті мемлекеттік басқару есептің тиімді жүйесін құруды
қамтамасыз етеді. Есепті жалпы мемлекеттік басқаруды қаражат Министірлігі,
статистика және талдау жөніндегі Мемлекеттік Комитет, салалық
миністірліктер мен ведомстволар атқарады.
Қаражат Министірлігі бухгалтерлік есепке және кәсіпорындар мен
ұйымдардың есеп беруіне жалпы методикалық басшылық жасайды, статистика және
талдау жөніндегі Мемлекеттік Комитетпен келісе отырып, счеттардын жоспарын,
бухгалтерлік есептің түрлерін және оларды қолдану жөнінде нұсқауларды
жасайды, сондай – ақ статистика және талдау жөніндегі Мемлекеттік
Комитетпен бірлесе отырып бухгалтерлік есеп берудің түрлерін бекітеді.
Статистика және талдау жөніндегі Мемлекеттік Комитет министірліктер
мен ведомоствалардың қатысуы мен өзара байланысты статистикалық
көрсеткіштердің жүйесін және статистика мен есептің бірыңғай ғылыми
метадологиясын жасайды; есеп пен статистиканы жетілдіру, есеп берудің
түрлерін қысқарту және бір ізге салу жөнінде жүйелі түрде жұмыс жүргізеді,
қаражат Министірлігі мен бірлесіп бухгалтерлік есеп пен статистиканың
көрсеткіштері мен түрлерін жетілдіру жұмыстарын жүргізеді;есеп пен есеп
беруді компьютерлендіру, жөнінде іске асырады; өзінің есептеу
қондырғыларында құжаттарды, жоспарлы және басқа эканомикалық есептеулерді
өңдеуді ұйымдастыруды; методикалық басшылықты іске асырады және осы салада
тәжірибе алмасуды ұйымдастырады; есептеу техникаларын жабдықтауды және
жөндеуді қамтамасыз етеді; есеп қызметкерлерінің білімін көтеруді
ұйымдастырады; халық шаруашылығындағы есеп беру мәліметтерінің дұрыстығын
тексереді .
Салық министірлік пен ведомстволар кәсіпорындарындағы алғашқы есепті
ұйымдастырады, олар үшін құжаттардың типтік мамандандырылған түрлерін
бекітеді; есепті компьютерлендіру оның озат әдістері мен түрлерін енгізу
жөніндегі шараларды жүргізеді; есеп және байланыстарды қарайды; құрама есеп
берулер мен баланстарды жасайды; ведомсвалық бақылау-тексеру және
аудиторлық жұмыстарды ұйымдастырады.
Әрбір кәсіпорынның халық шаруашылық жоспарын орындалуына жедел
басшылық жасау мен бақылау ісіне көмектесудің маңызды құралы есеп беріп
отыру болып табылады. Есеп беру – жеке учаске және тұтастай кәсіпорын
бойынша жинақталған есептердің кешенді жүйесі. Ол шаруашылық қызметінің
нәтижелерін бағалауға, жедел басшылық жасап және бақылап отыруға қызмет
етеді. Есеп берудің көмегі мен кәсіпорындардың жоспарлы тапсырмаларды
орындауына бақылау жасалады. Есеп берудің мәліметтері әрбір кәсіпорынның,
саланың және тұтастай халық шаруашылығының ағымдағы және болашақтағы
жоспарларын жазғанда базалық қызмет атқарады. Есеп берудің негізінде салық
қысқ және ұзақ қарыз беру тәртібінің сақтлуына бақылау іске асырылады.
Мазмұны есеп беру статистикалық және бухгалтерлік болып бөлінеді.
Статистикалық есеп беруде халық шаруашылығы жоспарының орындалу
көрсеткіштері сипатталады.
Бухгалтерлік есеп беруде кәсіпорын қызметінің негізгі қаражат
көрсеткіштері бойынша жоспарының орындалуы сыипатталады.
Статистикалық және бухгалтерлік есеп берулер мерзімді және жылдық
болады. Соңғысына мәліметтерідің барынша кең шеңбер енгізіледі және онда
кәсіпорынның өндірістік және қаражат қызметін сипатталады.
Есеп беруді жасаудың тәртібі, адрестері, беру мерзімі және
қаралуы бухгалтерлік есептер мен баланстар жөніндегі Ережеде көрсетілген.
Ауылшаруашылық кәсіпорындарындағы есеп бухгалтерлік есеп
счеттерының жоспары бойынша ұйымдастырылады. Оны халық шаруашылығының
барлық салаларының кәсіпорындаы мен ұйымдары үшін, ауылшаруашылық
кәсіпорындарының ерекшеліктерін ескертетін толықтырулар мен қаражат
Министірлігі статистика және талдау жөніндегі Мемлекеттік Комитетпне
келісіп бекіткен. Қосымшада бухгалтерлік есеп счеттардың жоспары
келтірілген, ол оқулықтың тексті бойынша счеттардың шифрларын
пайдалануға мүмкіндік береді.
Ауылшаруашылық кәсіпорындары бухгалтерлік есептің екі түрін
журналдық-ордерлік және автоматтандырылған түрлерін қолданады.
Журналдық-ордерлік түрін есепті қол еңбегімен жүргізетін
шаруашылықтар пайдаланады.
Бугалтерлік есептің автоматтандырылған түрін есепті жеке
компьютерлер және басқа есептеу машиналарының көмегімен іске асыратын
шаруашылықтар пайдаланады. Есептің бұл формасының регистрлары-
машинограммалар, талдамалық және синтездік есептерді ұштастырады.
Есептеүдің бұл түрі есептеу процесін іс жүзінде толық
автоматтандыруға негізделген. Оны қолдану есеп қызметкерлерінің қол
еңбегін барынша азайтып,талдау, бақылау, меншіктің сақталуын қамтамасыз
ету мәселелеріне көбірек назар аударуға мүмкіндік береді.
Орындалатын операциялар алғашқы құжаттармен хатталады.Олардың
түрлері бір ізге салынған, стандартталған және автоматты өңдеуге
бейімделген.Құжаттардың, бухгалтерлік есептің журналдық-ордерлік және
автоматтандырылған регистрларының түрлері белгілінген тәртіп бойынша
бекітілген.
Өндірістік бөлімшелерде шаруашылықоперацияларының бухгалтерлік
есебі, әдеттегідей, жүргізілмейді. Бөлімшелердің бухгалтериялары алғашқы
құжаттарды, материялдық игіліктердің қозғалыс жөніндегі берілген есептерді
қабылдайды және жүйеге келтіреді, есептесу төлем ведомстілерін жасайды
жергілік ұжымдардың және ішкі шаруашылық кооперативтерінің басқа да
бөлімшелердің дербес счеттарын қабылдайды. Солардың негізінде жасаалған
құжаттармен бірге жасалған дербес счеттар шаруашылықтың орталық
бухгалтериясына тапсырылады. Мұнда өндірістік бөлімшелерден және сырттан
түскен құжаттардың мәліметтері жинақталады да олардың негізінде есеп
регистрларына жазылады. Олар бас кітапті балансты және есеп берудің барлық
басқа түрлерін толтыруға негіз болады. Егер шаруашылақта есептеу
автоматтандырылған болса, өндірістік бөлімшелерден түскен құжаттарды
бухгалтерия тексереді, оларға тиісті кодтарды қойып топтап буады содан
кейін компьютерлік қондырғыға тапсырады. Онда құжаттар өңделіп шаруашылыққа
тиісті машинограммалар беріледі. Жалгерлік қатынас жағдайында материялдық
игіліктерді, еңбекке ақы төлеуді, өндірісті есептеу елеулі түрде
жеңілдетеді. Жалгерлік ұйымдардың басшылары барлық ресурстурды, кірістер
мен шығыстарды есептеуді өздері жүргізеді. Жалға берушінің бухгалтериясына
барынша шектелген ақпарат беріледі.
Есепті тиімді ұйымдастыру үшін есептеу жұмыстарында кестенің үлкен
маңызы бар. Оларды қолдану құжаттар айналымын тездетуге және есептеудің
сапасын арттыруға жәрдемдеседі. Кестеге шаруашылықтағы есеп жұмысының
барлық түрлері енуі тиіс. Алңашқы есепті, құжаттар айналымын және есеп
беруді ұйымдастырғанда бухгалтерлік есептегі құжаттар және құжаттар
айналымы жөніндегі Ережені басшылыққа алу қажет. Пайдаланылған құжаттар
буылып кәсіпорынның архивіне өткізілуі тиіс.
Тұрақты және ұзақ уақытқа сақтау үшін іріктеп алынған іс қағаздары
архивке өткізер алдында ретке келтіріледі. Оларды құрудың дұрыстығы
тексеріледі, тақырыптары дәлдеп белгіленеді, іс қағазының соңында
куәландырушы жазуы болуы тиіс. Онда реті қойылған беттердің саны
көрсетіледі. Құжаттарды сақтауға, жоюға іріктеп алудың іс қағаздарының
тізімін жасаудың тәртібі мен методикасы Бас архив басқармасының
нұсқауларымен ережелерінде анықталаған.
Бхгалтерлік есепті ұйымдастыру және жүргізу үшін кәсіпорында
бухгалтериялар құрылады. Оларға есеп жүргізу, есеп беруді құрастыру және
қаражат тәрібінің сақталуын бақылау міндеттеледі. Бухгалтериялардың жұмыс
министірліктерде, ведомостваларда, бірлестіктерде, министірліктердің бас
басқармаларында және басқа басқару органдарында бухгалтерлік жұмысты
ұйымдастыру жөніндегі Жалпы ережеге сәйкес ұйымдастырылады.
Бухгалтерияны бас бухгалтер басқарады. Бас бухгалтер өз жұмысын бас
бухгалтер жөніндегі Ережеге сәйкес іске асырылады. Калхоздарда бас
баухгалтер міндеттері мен провалары Калхоздың бас бухгалтері жөніндегі
ережеде белгіленеді. Бас бухгалтер есепті тиімді ұйымдастыруды, есептердің
озат түрлері мен әдістерді енгізуді, компьютерлік техниканы кеңінен
қолдануды, қаражаттарды дұрыс және уақытылы есептеуді, бюджетпне уақытылы
еспетесуді, кассалық және есеп айырысу тәртіптерін қатаң сақтауды,
инвентаризацияны уақытылы және толық жүргізуді және олардың нәтижелерін
есепте көрсетуді, сенімді құжаттар ретінде есеп беруді сенімді және
уақытылы жүргізуді, пайдаланылмй жатқан резерверің бетін шып, іске қосуды
қамтамасыз етуге міндетті. Бас бухгалтер есеппен бақылауды, ашық
қаражаттары мен материялдық игіліктердің толық толық сақталуын қамтамасыз
ететіндей етіп ұйымдастыруға міндетті. Бас бухгалтерге өзіне жұмсалған
міндеттерді тиімді орындауға мүмкіндік жасайтындай құқықтар берілгіен.
Мысалы бухгалтерлік есеп және есеп берумен айналысатын барлық
қызметкерлер бұл мәсетлелер бойынша бас бухгалтерге бағынады. Ол
бухгалтерияға қызметкерлердің жұмыс бабындағы міндеттерін белгілейді; бас
бухгалтердің операцияларды хаттау және бухгалтерияға талап етілген құжаттар
мен мәліметтерді тапсыру жөніндегі тапсрымалары мен әмірлері кәсіпорынның
барлық қызметкерлері үшін міндетті болып табылады; бас бухгалтердің
нұсқаулары мен әмірлерін орындамағаны немесе бұрмалағаны үшін айыптыларға
басшының шешімі бойынша сыйлықтары толық немесе ішінара берілмейді, ал
қажет болған жағдайда олар белгіленген бойынша жауапкершілікке тартылады;
кәсіпорынның жұмыстың маңызды көрсеткіші бойынша жоспарды орындау жөніндегі
есеп берулер мен баланстарға, сондай – ақ статистикалық есептерге бас
бухгалтер қол қояды. Ол сондай – ақ ақшаны, материялдық және басқа
игіліктерді қабылдауға және беруге негіз болатын, кәсіпорынның қарыз беру
және есеп айырысу міндеттері көрсктілген барлық құжаттарға қол қояды.
Бас бухгалтердің ақша қаражаттарын, материялдық және басқа
игіліктерді қабылдаудың, кіріске алудың, сақтаудың және жұмсаудың
қолданыстағы заңдылықтарды және белгіленген тәртіптерін бұрмалайтын
операциялар бойынша құжаттарды орындау,а және хаттауға қабылдамауға құқы
бар. Өзінің міндеттерін орындамағаны немесе жеткіліксіз орындағаны үшін бас
бухгалтер қолданыстағы заңға сәйкес жауап береді.
Нарықтық қатынас жағдайында бас бухгалтердің және басқа есеп
қызметкерлерінің жеке тұлғасының үлкен маңызы бар Оларға биік талаптар
қойылады. Бұл талаптар мәңгілік, ізгілікті қасиеттерге негізделуі тиіс.
Олар бизнестің мына он өситеінде тұжырымдалған:
Өкіметке құрметпен қара. Өкімет – кез келген қоғамдағы тәртіптің
қажетті шарты тек қана өзіңнің бастығыңа немесе өзіңмен дәрежесі тең
адамдарға ғана құрметпен қарау жеткіліксіз.
Мақсатқа жету жолында үнемі ілгері ұмтыл, бойыңдағы барлық күш
жігеріңді жұмса, уақытты, қаражат пен талантыңды ұтымды пайдалана біл;
Сөзің мен ісіңнің арасында алшақтық болмасын. Сөзге тұру
жөніндегі ауызша айтқан жәй уәдеңді орындау мен бірге, күрделі, келісімдер
мен шарттарда жазылғандары да жатқызылады.
Демалуға және өз өмірің туралы ойланып толғануға уақыт бөле біл.
Демалыс - өнімді және тиімді жұмыс істеу үшін қажетті шарт; демалыс күшіңді
қалпына келтірп. Бүгін мен болашақ өткенге негізделген.
Адам өмірін, оның қадыр қасиеті мен құқын құрметте.
Бухгалтерия қызметкерлерінің құрамы және оның құрлымы
өндірістік- шаруашылықө қызметінің сипаты мен көлеміне, құрылымдық
бөлімшелердің жедел дербестік дәрежесін, есептің компьютерлендіруіне
байланысты . Әдетте, бухгалтерияда мынадай төменгі бөлімдер немесе топтар
құрылады, оларды аға бухгалтерлер басқарады:
Материялдық – материялдық игіліктерді есептеуді және оларды
жеткізулермен есеп айырысуды жүргізеді;
Есеп айыратын – еңбекке ақы төлеу және соған байланысты есеп
айырысуларды есептейді;
Өндіріс - өндіріске жұмсалған шығындарды есептейді және
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялайды, өндіріс, өндіріс шығындары және
өнімнің өзіндік құны туралы есеп беру жұмыстарын атқарады;
Дайын өнімдер және сату – дайын өнімдердің, оларды тиеудің,
сатудың есептерін және сатып алушылар мен есеп айырысуды жүргізеді,
өнімдерді сату бойынша есеп береді;
Бухгалтерия кәсіпорынның басқа қызметтері мен өте тығыз
байланыста жұмыс істейді, олардан қажетті ақпараттарды алып отырады және
олард есептеу ақпараттары мен қамтамасыз етеді.
Бухгалтерлік ақпараттың құрлымын және оның міндетті
қөызметіне кәсіпорындағы қабылдаған есепті ұйымдастыру елеулі түрде ықпал
жасайды.
Бухгалтердің автоматтандырылған жұмыс орнын жасау
бухгалтерияның жұмысын одан әрі жетілдірудің маңызыды резерві болып
табылады.
1.4 Мал шаруашылық өнімінің өзіндік құнын калькуляциялау
Аяқталмаған өндірістегі қалдықтарды шегеріп тастағандағы малдың бағып
күтуі жөніндегі шығындар, мал шаруашылығы өнімнің өзіндік құнын құрайды,
оны түліктер мен топтар бойынша есептеп шығару ерекшеліктері төменде
көрсетіледі.
Мал мен құсты марқайту өнімнің өзіндік құнын анықтаған кезде
олардың жыл ішіндегі тірілей салмағы түліктер мен топтар бойынша былай
есептеп шығарады. Жыл аяғында қалдырылған малдың тірілей салмағына жыл
ішінде шығын қалған малдың тірілей салмағын қосады, жыл басындағы қойылған
малдың және жыл ішінде өсірілу мен бордақылауға түскен төлдер мен малдың
тірілей салмағы шегеріліп тасталады. Есептеп шығарылған мөлшер тірілей
салмақтың бір жылдағы өсімі болып табылады.
Тиісті топтың тірілей салмағы 1 центнер өсімнің өзіндік құны
тірілей салмақ өсіміне жатқызылатын шығындарды тірілей салмақ өсімінің
мөлшеріне бөлу арқылы анықталады. Тірілей салмақ өсімінің нақты өзінджік
құнына бордақылауда тұрған төл мен ірі малдың, құстың, аңның, үй қоянның
сондай ақ бал арасы ұясының өлім жетімінен болған ысырап қосылады, бұған
кінәлі адамдарды төлеттіріп алынуға тиісті және індетті, дүлей апат
салдарынан болған ысырап қосылмайды. Аталған шығындар есепте 20 – счеттағы
2 – субсчеттағы Мал өлуіне болған ысвырап деген шығындар бабына
жатқызылады.
Белгілі бір мал түлігінің тиісті тобы тірілей салмағының мөлшері
жыл аяғында қалдыратын малдың тірілей салмағының және сол жыл ішінде
шығын болған малдың тірілей салмағының жиынтығы ретінде
анықталады.Тиісті топ бойынша тірілей салмақтың өзіндік құны тірілей
салмақ өсіміне жатқызылған шығындарды,жыл басындағы малдың және жыл
ішінде марқайтуға және бордақылауға қойылған малдың баланстық құның
және сол жылы алынған төлдің құның жинақтау жолымен анықталады.1
центнер тірілей салмақтың өзіндік құны тиісінше есептен
шығарылған тірілей салмақтың өзіндік құны сол салмақтың мөлшелеріне
бөлу арқылы айқындалады.Осыны негізге ала отырып,сатылатын,сондай-ақ
негізгі табынға ауыстырылған және жыл аяғына қалдырылған мал
мен құстың өзіндік құның анықтайды.Дүлей аппараттардан өлген мал
мен құс 1 центнер тірілей салмақтың өзіндік құны бойынша
бағаланады.
Қиға жұмсалған шығындар әрбір шаруашылықтың нақты жағдайында оны
тазартуға жұмсалатын нормативтік шығындар негізге алына отырып
анықталады.Қидың құнына оны жинауға,сақтауға,жинайтын орыннынан алуға
жұмсалатын шығындар мен оларды күту жөніндегі шығындар
және төсеніш құны жатқызылады.
Ірі қара шаруашылығы өнімінің өзіндік құнын есептеу.Сүт
бағытындағы ірі қара бойынша негізгі табыннан алынатын өнімді
есептеу объектісі-сүт пен төл, бордақылауға қойылған барлық жастағы
мал мен ірі қара мал бойынша-тірілей салмақтың өсімі мен тірілей
үүұ салмақ болып табылады. Түлеген жүн, өлі туған бұзаудың терісі
және басқа өндірістік-қаржы жоспарында негізге алынған баға бойынша
немесе сатылуы мүмкін баға бойынша бағаланады.
Сүт пен төлдің өзіндік құнын анықтау үшін Негізгі табын
деген счетта есепке алынған шығындарды жалпы сомасынан қидың және
басқа өнімнің жоғарыда көрсетілген бағамен алынған құны шегеріліп
тасталады. Шығындарды қалған сомасы сүт пен төлдің арасында былайша
бөлінеді сүтке-90 проценті, төлге-10 процент.
Тірілей салмақ өсімінің өзіндік құнын есептеуде
Бордақылауға қойылған барлық жастағы жас мал мен ірі мал тобы
бойынша есептелген өнім шығындары мен шығымы туралы деректе негіз
етіледі. Тірілей салмақтың 1центнер өсімінің өзіндік құны сол тобын
бағып-күту жөніндегі, жанама өнімнің өнімнің құнына кемітілген
шығындардың жалпы сомасын нақты алынған тірілей салмақ өсімінің
мөлшеріне бөлу арқылы анықталады.
Кіріске алынған кезде төл бұзаудың туған кезіндегі
тірілей салмағы мен енесінен айырылған бұзаудың 1 килаграмм тірілей
салмағының жоспарлы өзіндік құны негізгі алына отырып, ал тірілей
салмақ өсімі-жоспарлы өзіндік құны бойынша бағаланады.Сауын малындағы
өнім жанама өнім болып табылады және оның үстіне, жанама өнім
деп қаралатын сүт те сату бағасы бойынша бағаланады.
Енесінен айырғын кезде 1 төлдің өзіндік құны негізге
табындарды бағып –күту жөніндегі, жанама өзіндік құн шегерілген
шығындардың жалпы сомасына жыл басына бастап сол топта жүрген және жыл
ішінде сырттан келіп қосылған бұзаулардың баланстық құны қосылып
анықталады. Алынған сома жыл аяғында болған және жыл ішінде шығып қалған, 8
айға толмаған бұзаулардың жалпы сомасына бөлінеді. Соның нәтижесінде 1
центнер тірілей салмақтың өзіндік құны алынады.
Бордақылауға қойылған 8 асқан жас мал мен ірі малдың 1
центнер тірілей салмағының өзіндік құны да сауын малдағы мал төлі
есептелінетіні сыяқты есеп төлі.
Қой шаруашылығы мен ешкі шаруашылығының өнімінің өзіндік құнын
есептеу. Жүн және ет бағытындағы қой шаруашылығында калькуляция обьектілері
– жүн іс жүзіндегі және жас малдың тірілей салмағының өсімі; қаракөл
шаруашылығында - төл жүн және марқайтылуға қалдырылған жас малдың өсімі.
Қой шаруашылығында өлі туған және өліп қалған қозылардың еті мен мәйегі,
күзетші иттердің күшіктері, қи және қылшық қойдан алған сүт басқа өнімдерге
жатады.
II Приречное ЖШС-тағы ауылшаруашылық есебі .
2.1Приречное ЖШС-тің ауылшаруашылық есептің ерекшеліктері
Ауыл шаруашылығы – халық шаруашылығыың ең ежелгі және табиғат
жағдайларына тікелей тәуелді саласы.
Ауыл шаруашылығының жерге таралуы оның алуан түрлілігіне байланысты.
ЖШС кәсіпорындағы ауыл шаруашылық салаларын, ғалымдар, шамамен оның 50-ге
жуық түрін бөліп көрсетеді.
2001 жылғы мемлекет бойынша дүние жүзіндегі бұл салада шамамен 1,3 млрд тан
астам адам еңбек етеді, оған ауыл шаруашылығындағы шаруа отбасыларын
қосатын болса , онда ол көрсеткіш 2,6 млрд адамға жетеді.
Еңбекке жарамды ер адамдардың ауыл шаруашылығындағы үлесіне сәйкес елдер
индустриялы постиндустриялы және аграрлы болып жіктеледі ЖШС кәсіпорнының
дүние жүзінде экономикалық белсенді халықтың 46 пайызы осы салаа еңбек
етеді
Бұл кестеде басты көрсетілген мәселенің мақсаты болып ауыл шаруашылық
өндірісіндегі басқа мемлекеттердегі жұмыссыздық болып табылады .
Жәнеде басқа мемлекеттердегі жұмыссыздықтың қандай дәрежедегі өсу темпі
мен кему темпін айқын түрде салыстыруға болады. Сондай –ақ статистикалық
мәлеметтерге сүйене отырып жыл сайын жұмыссыздық мәселесесінің пайыздық
көрсеткіштермен де бақылауға болады.
Осы көрсеткіштерден ЖШС кәсіпорнының басқа да мемлекеттермен ауыл
шаруашылық саласында белсенді болып тұрғанын көреміз. Осы мемлекеттер мен
ЖШС кәсіпорнының тек қана астық қана экспортқа шығарылмайды және жан-
жануарлар саласында кең ауқымда дамып келе жатыр. Бұған әсер етуші
факторлар , қазіргі таңдағы біздің экономиканың қарқынды түрде дамып келе
жатқаны да әсер етеді. Сонда біз 50 елдің қатарына қосылу үшін өзіміздің,
осы дамығанмемлекеттер мен қарым-қатынасымызды ұлғайту керекпіз, бұған
бірден-бір дәлел ретінде осы экспорт пен импорт көптеген әсерін тигізеді.
Жеке елдер бойынша ЖШС кәсіпорыны ауыл шаруашылығында жұмыс істейтіндер
саны үлкен айырмашылық жасайды.ЖШС кәсіпорнының 2007 жылмен салыстырған
астықты шығару 23 пайызға дейін өскенін статистикалық мәлметтер көрсетіп
отыр.
ЖШС кәсіпорнында ауыл шаруашылығы өзара бір-бірімен байланысты екі
саладан - өсімдік және мал шаруашылығынан құралады. Олардың арасындағы әр
елдің әлеуметтік экономикалық жағдайы мен еңбек рессурстарының
көрсетілімдеріне және табиғат жағдайларының ерекшелігіне сәйкес өзгеріп
отырады, экономикалық деңгейі жоғары елдерде (АҚШ, ГФР, Франция және т,б,)
ғылым жетістіктері мен агротехникалық шараларды кеңінен қолданылу
нәтижесінде өсімдік шаруашылығы өнімдерінің үлесі жоғары.
Мұндай жағдай кейбір жекелеген дамушы елдерде де байқалуда бірақ оның басты
себебі климаттың қолайсыз әсерінен өсімдік шаруашылығының өркен жоюына
мүмкіндіктің болмауы. Бұл көрініс Таяу шығыстың кейбір елдеріне тән. ЖШС
кәсіпорнының өсімдік және мал шаруашылығы тек қана өзара байланысып қоймай
өнімдерін өңдейтін өнеркәсіпсалаларымен де твғыз байланысты. Бұл салалар
арасындағы өзара байланыс өнеркәсіптік АӨК арқылы жүзеге асады.Мұндай
кешендер құрылымы мен қуатына қарай алуан болып келеді және дамыған елдерде
кең қанат жайады. Ал дамушы елдерде олар жаңа – жаңа белең алып келеді.
ЖШС кәсіпорнының бүгінгі таңда жерге иелік етудің бірнеше түрі қатар
кездеседі. Олар жеке меншіктік , мемлекеттік меншік және кооперативтік
меншік. Ең көп таралғаны жерге және меншік иелігі, олар дүние жүзіндегі
тауарлық ауыл шаруашылық өнімдерінің басым бөлігі өндіріледі
Және де ЖШС Астық кәсіпорнының ауылшаруашылыққа тигізіп жатқан ролі өте
жоғары болып келеді. Мысалы, ауыл шаруашылығының маңызды салаларының бірі
бақша шаруашылығы., дүние жүзі елдерінің барлығына дерлік тән. Жылдық
өнімділігі 600 млн оның 70 пайыздан астамын
ЖШС кәсіпорынының шаруалары ірі қала маңдарында шоғырланған. Ал жеміс-жидек
шаруашылығы табиғат жағдайлары қолайлы және көлік түрлерімен жақсы
қамтамасыз етілген жоғарғы маманданған арнаулы аудандар құрайды. Бақша
сияқты бұл да көп еңбекті қажет етеді. Субтропиктік жерортатеңіздік) және
тропиктік белдеулерде көбірек торалған жылдық өнімділігі 430 млн. Т. Оның
25 ін Азия елдері жинайды.Жоғарыда көрсетілген мысалдан кейін ЖШС
кәсіпорынның ауылшаруашылығына тигізіп жатқан маңызы өте зор екенін
көрсетуге болады.
ЖШС кәсіпорны Қазақстан Республикасы бойынша ауыл шаруашылығында қортынды
статистикалық мәлметтер бойынша 3 орынды алып отырғаны көрсетіліп отыр.
Әрине бұл кәсіпорынның осындай алдыңғы қатарлы кәсіпорындарымен қатар түсіп
отырғанына кәсіпорынның бухгалтериясының арқасында. Мұнда қазір жаңадан
шығып келе жатқан бүгінгі таңға сай программалардың шығуына әсерін
тигізеді.
Мысалы ЖШС кәсіпорнында 1 с бухгалтерияның 8.1 версиясын қолданып отыр.
Осының өзі де ЖШС кәсіпорнының дамуына үлесін тигізіп отыр.
ЖШС кәсіпорнының ауыл шаруашылығы арасындағы өзара байланысты екі
саладан өсімдік және мал шаруашылығынан құралады.
Олардың арасындағы әлеуметтік – экономикалық жағдайы мен еңбек
рессурстарының көрсеткіштеріне және табиғат жағдайларының ерекшелігіне
сәйкес өзгеріп мал шаруашылығына қарағанда ауыл шаруашылығы маңызды роль
атқарады
Ең біріншіден шыққан дәнді әртүрлі тәсілдер арқылы іске асыруға болады.
Қазіргі таңда есеп саясатында ауыл шаруашылық өндірісінің жағдайында сәйкес
тиісті әр түрлі тәсілдер таңдалуы қажет. Дайын дәнді өнімнің рәсімдеп
алаңнан қоймаға жіберу шаруашылығы төменгі әдістермен қолданылады.
1. алаңнан өнімді шығару жолы – ол негізінен 3 данада жазылуы тиіс. Көлік
жүргізушісінен астықты қабылдағанда, қырман меңгерушісі астықты нақты
салмағын анықтап жолдамаға өзінің белгісін қояды.
2. Астық есептеудің тиімді әдсі. Осы берілген төлем журнал есебінде комбайн
және шофер төлемі тіркеліп жазылады. Қырманға жаңадан түскен астық таразыда
бірден өлшенуі тиіс. Одан кейін көлік жүргізушісі шофердан комбайндардан
алған астық тізім толонын таразышыға береді. Осы талон бір данада
толтырылуы керек. Астықты қырманда өлшеп болғаннан кейін , міндетті түрде
таразышы комбайнердың талон номерін жүргізушіден қабылдап ол туралы толық
мәлмет алып, яғни аты жөнін және авто көлігінің номер тізімін жазып, бір
дана да толтырады. Қабылданған астық берілген тізім негізінде таразышылар
қырман меңгерушісі қойма есебінің астық өнімінің мәлметтерінде және
кітабында тіркеп жазады. Негізінде бухгалтерияда барлық түскен құжаттар
(жүргізушінің, конбайнердың талондары бойынша тізімді салыстырады) және
қырманға түскен әрбір астық өнімінің қозғалысы есептеледі.
3. Алаңнан астық өнімін жіберу тізімі бухгалтер номерлеп, тіркеуге алып
толтырған блакнот тізімінен комбайнерге ұсынады ( алдын ала толтырылған
деректемелер – табельдерді және комбайнды дайындау пунктіне жіберсе қосымша
тауар құрамы жазылады.)
Астық шаруашылығында технология өндірісінің үрдісі келесі негізгі
кемелді жұмыстықұрайды: егіс алаңындағы топырақты дайындау, егіс, астықты
жинау және уақытында өнімді өңдеу.
Ауыл шаруашылығындағы шығын есебінің объектісі болып, жеке мәдениет ,
біртектес мәдени топ, жұмыс түрлері.
Шығын объектісінің есебіне қарағанда калькуляция объектілері ауыл
шаруашылық өнімінің әртүрлі дән, сабан. Тұқымдар түрлері болып саналады.
Жыл бойы ауыл шаруашылық өндірісінде технологиялық үрдістің ерекшелігі ауыл
шаруашылығының өндірісінің шығыны. 30-35% ортақ санын құрайды. Сонымен
қатар астық өнімінің шаруашылықта сауда фактілері мыналар болып табылады.
Астық өнімінің шаруашылықтағы экономикалыұқ есебі негізі.
Ауылшаруашылық сауда көлемін мемлекеттер мамандануда дамытатындығын,
өзінің рессурстарын тиімді пайдалана алатындығын, жалпы тауар көлемін
өсіруге алатынын көреміз. Жеке мемлекеттер салыстырмалы артықшылықпен
өндірілетін тауарларға мамандану арқылы ұтады.
Ауылшаруашылығында неге сауда жасайды деген сұраққа төмендегідей
жауап беруге болады.
1. Ауылшаруашылығына байланысты экономикалық ресурстар (табиғи, еңбек,
капитал) әр мемлекеттерде әр түрлі. Бір ел капитал сыйымды болса,
екіншіел еңбек сыйымды болады.
2. Әр түрлі тауарды тиімді өндіру әр түрлі технология мен рессурстарды
қажет етеді. Ауылшаруашылығының экономикалық нәтижелік – бұл еңбек
өнімділігінің артуы, еңбек және материалдық сыйымдылықты төмендету,
өнімнің өзіндік құнын кеміту, пайданы өсіру және пайдалыққа онан
әрі арттыру.
Ауылшаруашылықтағы экономика проблемаларын талдау сыртқы сауданы
қарастырудан басталады, өйткені халқаралық экономикалық қатынастардың
негізін сыртқы сауда құрайды.
Бұл жерде ауылшаруашылық саудасының өнім деңгейіне, жұмысбастылыққа,
баға және басқа айналымдарға әсері экономика тұрғысынан және халқаралық
сауда да үлесі бар жеке тауардың экономикалық агенттерінің пайдасы мен
шығынын бағалау тұрғысынан бір-бірімен тығыз байланысты болады екен.
Біз ауылшаруашылығын талдау барысында ашық экономика
проблемаларының кейбіреуін қарастырдық. Өйткені экспорт және импорт көлемі
астық өнімінің шаруашылық есеп деңгейінде жұмысбастылыққа тікелей әсер
етеді. Бұл көрсеткіштер жалпы ауылшаруашылығында тепе-теңдікке әсерін
тигізеді.
Ауылшаруашылығы саласындағы өндірістің өсуі шет мемлекеттерде
қарастырылып отырған мемлекеттің тауарларына сұраныстың өсуін көрсетеді.
Бұл қарастырылып отырған мемлекеттің ауылшаруашылық көлемін ұлғайтады.
Керісінше ауылшаруашылығында импорттың өсуі шет мемлекеттердің тауарына
сұранысты өсіреді, бұл жағдай астық өнімінің көлемін кемітеді.Жоғарыда
айтып өткеніміздей, астық өнімі екі үлкен саладан, яғни өсімдік
шаруашылығынан және астық өнімінен тұрады. Бірақта осы екі саланың ең
басты, маңыздысы бухгалтерлік есеп жүргізуде астық өнімі болып табылады.
Приречное ЖШС кәсіпорынының ежелден-ақ өсімдік шаруашылығының негізін
дәнді дақылдар ЖШС Астық кәсіпорынына өңделетін жер қорының ½ інен астамын
алып жатыр. Олардың егістіктері іс жүзінде адамдардың таралу аймағына
сәйкес келеді..
Приречное ЖШС кәсіпорнында соңғы 50 жыл ішінде дәнді дақылдар
өнімділігі үш есе артқан, жылына өндірілетін мөлшері 2 млрд тан асып отыр.
Приречное ЖШС кәсіпорнында, астық өнімділігі егіс көлемін ұлғайту
есебінен емес, әрбір гектардан алынатын түсімді көтеру есебінен көбеюде.
Дәнді дақыл ЖШС Астық кәсіпорнында бидай ең басты дақыл болып табылып
отыр қазіргі таңда. Оның негізгі шыққан отаны Алдыңғы Азия мен Жерорта
теңізі. Аймағы болса да, қазіргі таңда Қазақстанда да ең бірінші астық
өнімінен – бидай алып отыр.
Сонымен қатар , қазір бидай адам тұрақты мекендейтіе барлық
материктерде өсіріледі. Бидай солтүстік жарты шарда көп өсіріледі.
Дүниежүзінде 70 тен астам ел бидай өсірумен айналысады., бірақ оның
жалпы өнімінің басым бөлігі тек бірнеше елге тиесілі. Алдыңғы үштікті
Қытай, АҚШ, Үндістан құрайды.
Сондада бұған қарамастан Приречное ЖШС кәсіпорнында да астық көлемі
жағынан, бидай дақылы бірінші орынды алып отыр.
Осы Приречное ЖШС кәсіпорнында бидайдың тауарлық өндірісі ХІХ
ғасырдан бастап дала зонасы таралған материктерде қалыптаса бастаған
қазіргі таңда сондықтанда жоғары маманданған ірі шаруашылық кәсіпорындардың
бірі болып отыр.
Приречное ЖШС кәсіпорнының басшысы өзінің бір сөзінде Үкімет ішкі
астық және азық түлік нарығындағы тұрақтылыққа кепілдік беремін.Қазақстан
Үкіметі ішкі астық және азық –түлік нарығындағы түпкілікті өзгерістер
кәсіпорында болады - деді.
Осы Приречное ЖШС кәсіпорнында астық өнімінде бухгалтерлік есебін
жүргәізуші әр-түрлі болады.
Экономикалық астық саласы жөнінде сөз айта отырып бұл саланың
ерекшекліктерін атап өтпеу мүмкін емес.Ол адамның тамақ және күнделікті
тұтыну (астық, картоп, ет, сүт, май т.б) заттар мен қамтамасыз ету үшін
қажетті шикізат пен өнімді жеткізіп беру басты табыс болып табылады.
Приречное ЖШС кәсіпорынның басты ерекшеліктері
1) ауыл шаруашылығы өнімдеріне бағалар шектелуі болады
2) барлық ауыл шаруашылық мәселелерінің шешімдері жер мәселесін тікелей
байланысты болады.
3) Ауыл шаруашылығы көбінесе табиғи және ауа-райына байланысты болады.
4) өсімдік шаруашылығында суды пайдалану
5) ауыл шаруашылық өндірісінің батырып орналасуы және т.б.
Өндіріске әсерін тигізетін бұл факторларды есепке ала отырып Приречное
ЖШС кәсіпорнындағы кооперативтік табыс салығының мөлшерін 10 пайызға
дейін төмендетті.
Қазіргі таңда жаңа статистикалық мәселелерге сүйенетін болсақ,
Приречное ЖШС кәсіпорнында Қазақстан бойынша қажеттілік тауарлары ет,
сүт, өсімдік майы, қант және күріш болып отыр. Осы тұтынушылардың
сұранысын қанағаттандыру үшін, осы кәсіпорын ат салысып отыр.
Приречное ЖШС кәсіпорнының – мемлекеттік тұрақтану қорындағы астық
қоры шамамен 1 млн. Тоннаны құрайды екен.
Приречное ЖШС қорының – ауыл шаруашылығындағы шикізатын өңдеу
жұзеге асыратын ұйым төлеуге тиіс ҚҚС нысанын толтырады.
Қазір бұл нысанға өзгерістер енгізілген жоқ осы нысанды толтыру
бірнеше мысал келтіруге болады.
Қазақстан Республикасының салық кодексінің 244 –і бабына сәйкес,
есептелген ққс сапаларын 70 пайызға азайта отырып, ҚҚС төлеу бойынша
жеңілдіктерді қолдану ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
I Ауылшаруашылық мекемелерінің есебі
1.1 Ауылшаруашылық кәсіпорындарындағы бухалтерлік есептің маңызы ... ...7
1.2 Ауылшаруашылық өндірісінің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .10
1.3 Ауылшаруашылық кәсіпорындарындағы бухгалтерлік есепті
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.4 Мал шаруашылық өнімнің өзіндік құнына калькуляция
жасау ... ... ... ... ...21
II Приречное ЖШС-тің кәсіпорнының қысқаша сипаттамасы.
2.1Приречное ЖШС-тің ауылшаруашылық есептің ерекшеліктері ... ... ... ..24
2.2 Приречное ЖШС-тің дағы дайын өнім
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...32
2.3 Приречное ЖШС-тің өнімінің өзіндік құны синтетикалық және
аналитикалық
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..34
III Ауыл шаруашылығындағы кәсіпорындардағы дайын өнім есебін жетілдірудегі
іс шаралар.
3.1 Жапоняның жалпы эканомикалық жағдайы, салық жүйесінің сипаттамасы 32
3.2 ХҚЕС тың даму тарихы, мақсаты ауылшаруашылық кәсіпорындарындағы дайын
өнім есебі ХҚЕС №41
жүргізілуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
3.3 1 с бухгалтерия 8.0
пайдаланылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..49
Қорытынды
Қосымшалар
Пайдаланылған әдебиеттер
І. Ауыл шаруашылық кәсіпорындардағы дайын өнім есебінің теориялық
аспектісі.
Ауыл шаруашылық кәсіпорындарындағы бухгалтерлік есептің маңызы
Ауыл шаруашылығы материалдық өндірістің негізгі салаларының бірі болып
табылады. Оның басты мақсаты халықтың тамақ өнімдеріне, ал өндірістің
шикізатқа деген өскелең талабын толық қанағаттандыру мақсатында өсімдік
шаруашылығы мен мал шаруашылығы өнімдерін өндірудің орташа жылдық
көлемін одан әрі арттыру болып табылады
Ауыл шаруашылығының алдында тұрған міндеттерді шешуде кәсіпорындарында
басшылықты жемісті ұйымдастыруға қажетті алғышарт кеңінен игеру, нарықты
қатынастарға көшу кезеңінде ерекше арта түседі есептеудің көмегімен
кәсіпорынды басқару, өнімге баға қою үшін қажетті өндірістің көлемі мен
өнімді тарту, оның өзіндік құны, еңбек өнімділігі, рентабельділіктің
дәрежесі және басқалары туралы сенімді де уақытылы мәліметтер алынады.
Есептің мәліметтері меншіктің сақталуын бақылауға, техниканы жөндеуге және
күрделі құрлысқа жұмсалынатын шығындарды анықтауға, машиналар мен
жабдықтарды пайдалану, жаңа техниканы игеру, химияландыруды, егістіктерді
өңдеудің интенсивті технологияларын, суландыру және басқаларын қолданудың
эканомикалық тиімділігі жөнінде мәліметтер алуға мүмкіндік береді.
Ауылшаруашылық кәсіпорындарында шаруашылықты жүргізудің негізгі
әдісі- шаруашылық есеп. Оның негізіне еңбекті, материялдың және қаражат
ресурстарын аз жұмсау, шаруаға қырсыздықты жою, әртүрлі ысырапты және
өнімсіз шығындарды болдырмау, үнемдеу тәртібін жүргізу арқылы жоғары
өндірістік көрсеткіштерге қол жеткізу алынған шаруашылықты жүргізудің бұл
әдісін қолдануда бухгалтерлік есеп маңызды роль атқарады.Ол шаруашылықтың
тұтастай және оның бөлімшелерінің өндірістік міндеттердегі орындауын
бақылап отыруы тиіс.Бұған осы заманғы компьютерлік техниканы, есептеудің
озат түрлері мен әдістерін қолданып, қызметкерлердің мамандығын арттыру
арқылы көз жеткізуге болады. Бухгалтерлік есептің алдында тұрған
міндеттерді шешу, оны ұтымды түрде ұйымдастырмайынша мүмкін емес. Ал
бухгалтерлік есепті ұтымды ұйымдастыру деп кәсіпорынның қаражат –
шаруашылық қызметіне бақылау және оның жұмысының нәтійжесіне талдау жасауға
мүмкіндік туғызуды айтады бухгалтерлік есепті ұтымды ұйымдастырудың
алғышарттары:
шаруашылық операцияларын, бірізге салынған құжаттарды, есеп
регисторларын және есеп берудің түрлерін қолдануды, еспетеудің озат
тәжірибесін жинақтап, таратуды және басқаларын бағалау мен есепке
бейнелеудің бірлігін қамтамасыз ететін есептуді мемлекеттік басқару;
есептеуді жүргізу және есеп беруді құрастыру айналысатын
қызметкерлердің санын қысқартуға, эканомикалық ақпараттарды өңдеу мерзімін
жеделдетуге, есеп мәліметінің сапасы мен сенімділігін арттыру мүмкіндік
беретін есептеу жұмысын компьютерлендіру;
есептеуді прогресшіл түрлері мен әдістерін қолдану есепті жүргізуіне
жұмсалатын еңбекті елеулі түрде қысқартуға, есептеудің жеделдігі мен
сенімділігін арттыруға көмектесіп, жазулардың қайталанбауына, есепті
жүргізушілердің еңбегінің жалпы мәдениетін жақсартуға жағдай жасайды;
алғашқы есептеу мен құжаттар айналымы жүйесінің дұрыс құрлуы
басатапқы ақпараттарды өңдеуді ұйымдастыруға жұмсалатын еңбекті азайтуға
операциялардың артық жасалмауына, жоспарда қаралмаған құжат айналымын
болдырмауға мүмкіндік жасайды.
Есеп қызметкерлерінің іскерлік қабілетін арттыру – есептеуді жақсы
ұйымдастырудың алғышарттарының бірі.
Есептеу жұмысының алдында тұрған міндеттерде орындау қызметкерлерден
экономикалық заңдарды, қолданыстағы қызметін талдауды, статистика мен
өндіріс техналогиясын терең білуді талап етеді.
Бухгалтерлік есепті тиімді ұйымдастыру қолда бар материялдық, еңбек
және ақша ресурстарын бақылап, дұрыс пайдалануды, өнімдерді өндіріп, оның
өзіндік құнын төмендету жоспарын орындау мақсатында ішкі резервтерді
пайдалануды, белгіленген уақытында есеп беріп және оның мәліметтерінің
жедел талдануын қамтамасыз етуі тиіс. Есепті тиімді жүргізу үшін есеп
жұмысын ұйымдастыруды жоспарлаудың үлкен маңызы бар. Есепті ұйымдастырудың
жоспары құжаттар айналымы және түгендеу жүргізу жоспрарынан, есеп
жұмыстарын орындау графигінен, тексеру мен бақылауды өткізу жоспарынан және
басқалардан тұрады.
Құжаттар айнлымының жоспары құжаттарды жазып алу сәтінен оларды
архивке өткізгенге дейін қозғалыс графигінен тұрады. Графиктерде құжаттарды
жасап, олар мен одан әрі жұмыс істейтін жауапты адамдар атап көрсетіледі.
Графиктер жеке және структуралық болып бөлінеді. Жеке графикте әрбір
орындаушыға жүктелген жұмыстың тізімі көрсетіледі және олардың орындылу
мерзімі белгіленеді. Структуралық графикте шаруашылықтың әрбір бөлімшесінде
орындалатын есептегі жұмыстың тізімі мен мерзімі көрсктіледі. Графиктерді
шаруашылықтың бас бухгалтері бекітеді және оны нақты орындаушыға жеткізеді.
Құжаттар айналымы жоспарының қатаң сақталуы есептеудің сапасын арттыруға
және есеп беріп отырудың мерзімдерін жеделдетуге жағдай жасайды.
Түгендеуді жүргізу жоспары негізгі құралдарға, өнім малына және
көлік малына, тауарлы – материялдық игіліктерге, ақша қаражаттарына,
аяқталмаған өндіріске, жұмсалған күрделі қаржыға және есеп айырысуға
түгендеу жүргізу мерзімдерін қарастырады. Жоспар бухгалтерлік есеп беру мен
баланстар туралы ереженің талаптарына сәйкес жасалады.
Тексеру мен бақылау жүргізудің жоспарын қаражат – шаруашылық
қызметін тексеріп, бақылап отыруға міндетті ұйымдар мен кәсіпорындар
жасайды. Жоспарда әрбір тексерудің немесе бақылаудың сыипаты уақыты,
тексерудің мерзімі, орындаушылары және тексерудің немесе бақылаудың
қорытындысын қарайтын күні көрсетіледі.
Ауыл шаруашылық өндірісінің ерекшеліктері
Ауыл шаруашылық кәсіпорындары халық үшін азық – түлік өнімдерін,
өнеркәсіптің бірқатар салалары үшін шикізат өндіреді, өнім малының және күш
– көлік малдың негізгі табынын ұдайы толықтырып отырады . Ауыл
шаруашылығының өнеркәсіптен, құрылыстан және халық шаруашылығының басқа
салаларынан оны ажырататын өзіне тән ерекшеліктері бар. Осыған орай мұнда
бухгалтерлік есептің де ерекшеліктері бар. Олар өндірістің және меншіктің
әр түрінің: мемлекеттік, ұжымдық, жеке акционерлік және басқаларының
ерекшеліктерінен туындайды.
1. Ауыл шаруашылығындағы ең басты және еш нәрсемен ауыстыруға
болмайтын, табиғаттың өзі берген ондіріс құралы жер болып
табылады. Оны пайдаланудың ерекшеліктері ауыл шаруашылық
өндірісін шоғырландыру мен мамандандырудың өзгеше түрлерін
тудырады. Егін шаруашылығындағы жердің өз өндіріс құралы ретінде
қызмет атқарады. Ал фабрикада бұл жоқ немесе өте тар шеңберде
ғана болады, өйткені жер бұның негізгі оның орналасқан орны,
жергілікті операциялық базасы ғана болып табылады. Егін
шаруашылығының ғылыми негізделген жүйесін пайдалану жердің
құнарлығын төмендетпейді, қайта оны елеулі түрде арттырады.
Еліміздің әртүрлі аймақтарының ауа райы мен топырағының
ерекшеліктерін ескере отырып, тыңайтқыштарды өндіру мен қолдануды
кеңейтуге, мелиорацияны, егіншілік жүйесін жетілдіруге байланысты
ауқымды шаралар бағдарламасы жердің сапасын жақсартуға және ноың
құнарлығын артыруға бағытталған. Жердің тағы бір ерекшелігі
мынада, ол бір уақытта еңбек заты және құралы болып табылады.
Өндіріс құралы ретіндегні жердің үлкен болуына байланысты оны
өңдеуге, тыңайтуға, әктеуге, мелиорациялаға жұмсалған шығындарды
уақытылы және толығымен есептеуді ұйымдастыру, жекелеген
дақылдарды өндіру мен жұмыстардың тиімділігін анықтау, топырақтың
эрозияға ұшырауына және басқа қолайсыз құбылыстарға жол бермеу
қажет.
2. Ауылшаруашылық өндірісі аумақты кеңістікте шашыранды орналасқан
және үлкен көлемде жүргізіледі.Мұнда қуатты ауыл шаруашылық
машиналары қолданылады. Бұл ерекшелік өндірістік бөлімшелерді
ұйымдастыруға ықпал жасайды және шығындар мен табыстарды дақыл
бойынша ғана емес, сонымен бірге шаруашылық есептегі бөлімшелер
бойынша да есептеуді талап етеді.
3. Ауылшаруашылық өндірісінде өндіріс уақыты мен жұмыс кезеңдерінің
арасындағы үзіліс айқын байқалады. Мысалы күздік астық дақылдарын
өсіру 300 тәулікке дейін созылады ал оларды өңдеу жұмыстары – 60
– 100 тәулікке барады. Бұл ауыл шаруашылық кәсіпорындарын өнімнің
бір түрін ғана емес, жұмыс кезеңі бір уақытқа тура келмейтін
бірнеше өнімдер өндіруге, әртүрлі қосалқы шаруашылықтар мен
кәсіптерді құруға итермелейтін себептердің бірі болып табылады.
Ауыл шаруашылығын интинсивтендіру өндіріс уақыты мен жұмыс
кезеңінің арасындағы үзілісті қысқартуға мүмкіндік береді. Осы
ерекшеліктерге байланысты кәсіпорын өсімдік шаруашылығы, мал
шаруашылығы, өнеркәсіп және көмекші өндірістері өнімдерінің
өзіндік құнын ай сайын есептей алмайды, өйткені, бұл салалар
өзара тығыз байланысты. Жыл бойы өнімдерді есептесу бағасы
бойынша кіріске алады, ал жылдың аяғында оның нақтылы өзіндік
құнын анықтайды және кәсіпорынның жұмыс қорытындысын шығарып,
пайда мен немесе шығынмен жұмыс істегенін көрсетеді.
4. Ауылшаруашылық кәсіпорындіары өндіріс құралдарының бір бөлігін
өздері заттай өндіріп отырады. Шаруашылықта өсірілген малдарды
өнім беретін және көлік малдары ретінде пайдаланылады. Негізгі
құралдар есебіндегі сақа өнім беретін және көлік малдарын негізгі
табынның есебін шығарып, семіртуге айналым құралдарына аударады.
Өндіріс өнімдерінің бір бөлігін одан әрі өнім өндіруге
пайдаланылады. Бұл халық шаруашылығының басқа салаларымен
салыстырғанда өнімнің товарлылығының бірқатар төмен болуына және
өндірістік қорлардың қалыптасу ерекшелігіне себепші болады.
Ауылшаруашылығындағы кәсіпорындары өнімдерді, малдардың төлдерін
өсіруге, негізгі табынды қалыптастыруға жұмсалған шығындарды және
оларды қаржыландырудың көздерін ұйымдастыру үшін арнулы счеттар
немесе субсчеттар қолданылады.
5. Дақылдар мен малдардың көпшілігінен биологиялық ерекшеліктер мен
өндірістік жағдайларғ байланысты өнімнің бірнеше түрлері және
екінші дәрежелі маңызы бар өнімдер алынады.Маңызы төмен қосымша
өнімдер әдетте өзіндік құнды есептеудің обьектісі болып
есептелмейді. Мысалы, сүт бағытындағы ірі қара табыннан сүт, төл
және көң алынады. Жұмсалған шығындарды есептеу негізгі салаларда
есептеу обьектілері бойынша жүргізіледі. Өнімдердің әр түрлерінің
арасындғы шығындар, белгіленген коэффицеттер немесе оның сату
бағасы бойынша бағалануына пропорцияналды не басқаша түрде
бөлінеді.
6. Ауылшаруашылық кәсіпорындарында, әдетте, құрам өндіріс басым
болады. Олардың жанында басты және екінші дәрежелі товралы
салалар, содай – ақ басқа салалармен халыққа қызмет көрсететін
салалар болады. Өндірістік бөлімдер, өндірістің салалары, ал
олардың ішінде – жалгерлік ұжымдар, дақылдардың тобы, жұмыстар,
малдардың түрі мен топтары бойынша негізгі және қосымша
шығындарды есептеуді ұйымдастыру қажеттілігі туындайды.
7. Ауылшаруашылық өндірісіне мерзімдік малдардың басым түрлерінен
өнімдер алудың, сондай – ақ техникаларды пайдалану мен өңдеуге
жұмсалатын шығындардың біркелкі болмауы тән.
8. Өндіріс процесінде бастапқы материял дайын өнім , не жанды
өсімдік немесе мал болып табылады Олар болашақ түпкі нәтижедегі
өнімнің барлық салмағын көрсетпейді. Бұл өнімнің салмағы өндіріс
процесінің брысында өсімдіктер мен малдардың, еңбектің, сыртқы
ортаның және өндіріс құралдарының уақыт барысындағы ықпалы мен
табиғи өсу және даму арқылы жасалады. Ол өсімдіктер мен малдардың
өсуі және даму арқылы жасалады. Ол өсімдіктер мен малдардың өсу
және дамуның табиғи жағдайлары мен анықталады. Селекциялық әдісті
қолдану және өсімдік сорттары мен мал тұқымдарының тез жетілетін
түрін іріктеп алу арқылы бұл процес тездетіліп, өндіріс кезеңі
қысқартылады. Мысалы бір гектар жерге себілетін күздік бидай
тұқымының мөлшері 0,8 центнерден 2.2 центнерге дейін барады ал
өнім- 20 – 30 центнер және оданда артық болады. Нәтижесінде
шығындарды уақытылы және толық есептеу және өнімдерді кіріске алу
міндеті тұрады.
Есептеудің ауылшаруыашылығы өндірісінде ерекшелігі тудыратын
айырмашылығанан басқа меншіктің әртүрлі болуынан туындайтын ерекшеліктері
де бар. Калхоздар меншіктің кооперативтік түрінде негізделген кәсіпорын
болып табылады. Олар өз қызметін калхоз мүшелерінің алпы жиналысында
калхоздың Үлгі Жрғысы негізінде қабылданған жарғыға сәйкес іске асырылады.
Мемлекеттік кәсіпорындардың қызметі орталықтан басқарудың
шаруашылықтық дербестігі және кәсіпорындардың өз инитицивиясын үйлестіру
негізіне құрылады. Олар өзінің қызметін Кәсіпорындар туралы Заңға сәйкес
іске асырылады.
Меншіктің түрлеріндегі айырмашылықтар шаруашылықтың ұйымдастыру
құрылымына, басқару жүйесіне, еңбекті ұйымдастыру және оған ақы төлеуге
арнаулы мақсаттарға қорлар құруға, түскен табыстарды бөлуге қаржыландыруға
және несие беруге, бухгалтерлік есепті және одан кейінгі қаржы – шаруашылық
қызметіне бақылауды ұйымдастыруға ықпал жасайды.
Халық шаруашылығын одан әірі дамыту үшін ауыл шаруашылығында
бірлескен кәсіпорындардың құрылып, жұмыс істеуінің және сыртқы эканомикалық
қызметті дамытудың маңызы зор. Бірлескен кәсіпорындар осындай
кәсіпорындарға қатысушылардың жасасқан шарттарының негізінде құрылады.
Олардың мақсаты халық шаруашылығының өнімінің белгілі бір түріне сұраныс
барынша толық қанағаттандыру, шет елдік озат техника мен техналогияны,
басқару тәжірибесін, қосымша материялдық және қаражат ресурстарын тарту,
экспорт базасын дамыту, және тиімсіз импортты қысқарту. Бірлескен
кәсіпорынның жарғылық қорындағы отандық үлесі 51 кем болмауы тиіс.
Ауыл шаруашылық кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
Есепті ұтымды ұйымдастырудың негізгі алғышарттары бухгалтерлік есепті
мемлекеттік басқару болып табылады. Есепті компьютерлендіру, оны жүргізудің
прогресшіл түрлері мен әдістерін қолдану алғашқы есеп пен құжаттар
айналымының дұрыс қойылған жүйесі, қызметкерлердің іскерлік қабілетін
арттырумен қатар есепті мемлекеттік басқару есептің тиімді жүйесін құруды
қамтамасыз етеді. Есепті жалпы мемлекеттік басқаруды қаражат Министірлігі,
статистика және талдау жөніндегі Мемлекеттік Комитет, салалық
миністірліктер мен ведомстволар атқарады.
Қаражат Министірлігі бухгалтерлік есепке және кәсіпорындар мен
ұйымдардың есеп беруіне жалпы методикалық басшылық жасайды, статистика және
талдау жөніндегі Мемлекеттік Комитетпен келісе отырып, счеттардын жоспарын,
бухгалтерлік есептің түрлерін және оларды қолдану жөнінде нұсқауларды
жасайды, сондай – ақ статистика және талдау жөніндегі Мемлекеттік
Комитетпен бірлесе отырып бухгалтерлік есеп берудің түрлерін бекітеді.
Статистика және талдау жөніндегі Мемлекеттік Комитет министірліктер
мен ведомоствалардың қатысуы мен өзара байланысты статистикалық
көрсеткіштердің жүйесін және статистика мен есептің бірыңғай ғылыми
метадологиясын жасайды; есеп пен статистиканы жетілдіру, есеп берудің
түрлерін қысқарту және бір ізге салу жөнінде жүйелі түрде жұмыс жүргізеді,
қаражат Министірлігі мен бірлесіп бухгалтерлік есеп пен статистиканың
көрсеткіштері мен түрлерін жетілдіру жұмыстарын жүргізеді;есеп пен есеп
беруді компьютерлендіру, жөнінде іске асырады; өзінің есептеу
қондырғыларында құжаттарды, жоспарлы және басқа эканомикалық есептеулерді
өңдеуді ұйымдастыруды; методикалық басшылықты іске асырады және осы салада
тәжірибе алмасуды ұйымдастырады; есептеу техникаларын жабдықтауды және
жөндеуді қамтамасыз етеді; есеп қызметкерлерінің білімін көтеруді
ұйымдастырады; халық шаруашылығындағы есеп беру мәліметтерінің дұрыстығын
тексереді .
Салық министірлік пен ведомстволар кәсіпорындарындағы алғашқы есепті
ұйымдастырады, олар үшін құжаттардың типтік мамандандырылған түрлерін
бекітеді; есепті компьютерлендіру оның озат әдістері мен түрлерін енгізу
жөніндегі шараларды жүргізеді; есеп және байланыстарды қарайды; құрама есеп
берулер мен баланстарды жасайды; ведомсвалық бақылау-тексеру және
аудиторлық жұмыстарды ұйымдастырады.
Әрбір кәсіпорынның халық шаруашылық жоспарын орындалуына жедел
басшылық жасау мен бақылау ісіне көмектесудің маңызды құралы есеп беріп
отыру болып табылады. Есеп беру – жеке учаске және тұтастай кәсіпорын
бойынша жинақталған есептердің кешенді жүйесі. Ол шаруашылық қызметінің
нәтижелерін бағалауға, жедел басшылық жасап және бақылап отыруға қызмет
етеді. Есеп берудің көмегі мен кәсіпорындардың жоспарлы тапсырмаларды
орындауына бақылау жасалады. Есеп берудің мәліметтері әрбір кәсіпорынның,
саланың және тұтастай халық шаруашылығының ағымдағы және болашақтағы
жоспарларын жазғанда базалық қызмет атқарады. Есеп берудің негізінде салық
қысқ және ұзақ қарыз беру тәртібінің сақтлуына бақылау іске асырылады.
Мазмұны есеп беру статистикалық және бухгалтерлік болып бөлінеді.
Статистикалық есеп беруде халық шаруашылығы жоспарының орындалу
көрсеткіштері сипатталады.
Бухгалтерлік есеп беруде кәсіпорын қызметінің негізгі қаражат
көрсеткіштері бойынша жоспарының орындалуы сыипатталады.
Статистикалық және бухгалтерлік есеп берулер мерзімді және жылдық
болады. Соңғысына мәліметтерідің барынша кең шеңбер енгізіледі және онда
кәсіпорынның өндірістік және қаражат қызметін сипатталады.
Есеп беруді жасаудың тәртібі, адрестері, беру мерзімі және
қаралуы бухгалтерлік есептер мен баланстар жөніндегі Ережеде көрсетілген.
Ауылшаруашылық кәсіпорындарындағы есеп бухгалтерлік есеп
счеттерының жоспары бойынша ұйымдастырылады. Оны халық шаруашылығының
барлық салаларының кәсіпорындаы мен ұйымдары үшін, ауылшаруашылық
кәсіпорындарының ерекшеліктерін ескертетін толықтырулар мен қаражат
Министірлігі статистика және талдау жөніндегі Мемлекеттік Комитетпне
келісіп бекіткен. Қосымшада бухгалтерлік есеп счеттардың жоспары
келтірілген, ол оқулықтың тексті бойынша счеттардың шифрларын
пайдалануға мүмкіндік береді.
Ауылшаруашылық кәсіпорындары бухгалтерлік есептің екі түрін
журналдық-ордерлік және автоматтандырылған түрлерін қолданады.
Журналдық-ордерлік түрін есепті қол еңбегімен жүргізетін
шаруашылықтар пайдаланады.
Бугалтерлік есептің автоматтандырылған түрін есепті жеке
компьютерлер және басқа есептеу машиналарының көмегімен іске асыратын
шаруашылықтар пайдаланады. Есептің бұл формасының регистрлары-
машинограммалар, талдамалық және синтездік есептерді ұштастырады.
Есептеүдің бұл түрі есептеу процесін іс жүзінде толық
автоматтандыруға негізделген. Оны қолдану есеп қызметкерлерінің қол
еңбегін барынша азайтып,талдау, бақылау, меншіктің сақталуын қамтамасыз
ету мәселелеріне көбірек назар аударуға мүмкіндік береді.
Орындалатын операциялар алғашқы құжаттармен хатталады.Олардың
түрлері бір ізге салынған, стандартталған және автоматты өңдеуге
бейімделген.Құжаттардың, бухгалтерлік есептің журналдық-ордерлік және
автоматтандырылған регистрларының түрлері белгілінген тәртіп бойынша
бекітілген.
Өндірістік бөлімшелерде шаруашылықоперацияларының бухгалтерлік
есебі, әдеттегідей, жүргізілмейді. Бөлімшелердің бухгалтериялары алғашқы
құжаттарды, материялдық игіліктердің қозғалыс жөніндегі берілген есептерді
қабылдайды және жүйеге келтіреді, есептесу төлем ведомстілерін жасайды
жергілік ұжымдардың және ішкі шаруашылық кооперативтерінің басқа да
бөлімшелердің дербес счеттарын қабылдайды. Солардың негізінде жасаалған
құжаттармен бірге жасалған дербес счеттар шаруашылықтың орталық
бухгалтериясына тапсырылады. Мұнда өндірістік бөлімшелерден және сырттан
түскен құжаттардың мәліметтері жинақталады да олардың негізінде есеп
регистрларына жазылады. Олар бас кітапті балансты және есеп берудің барлық
басқа түрлерін толтыруға негіз болады. Егер шаруашылақта есептеу
автоматтандырылған болса, өндірістік бөлімшелерден түскен құжаттарды
бухгалтерия тексереді, оларға тиісті кодтарды қойып топтап буады содан
кейін компьютерлік қондырғыға тапсырады. Онда құжаттар өңделіп шаруашылыққа
тиісті машинограммалар беріледі. Жалгерлік қатынас жағдайында материялдық
игіліктерді, еңбекке ақы төлеуді, өндірісті есептеу елеулі түрде
жеңілдетеді. Жалгерлік ұйымдардың басшылары барлық ресурстурды, кірістер
мен шығыстарды есептеуді өздері жүргізеді. Жалға берушінің бухгалтериясына
барынша шектелген ақпарат беріледі.
Есепті тиімді ұйымдастыру үшін есептеу жұмыстарында кестенің үлкен
маңызы бар. Оларды қолдану құжаттар айналымын тездетуге және есептеудің
сапасын арттыруға жәрдемдеседі. Кестеге шаруашылықтағы есеп жұмысының
барлық түрлері енуі тиіс. Алңашқы есепті, құжаттар айналымын және есеп
беруді ұйымдастырғанда бухгалтерлік есептегі құжаттар және құжаттар
айналымы жөніндегі Ережені басшылыққа алу қажет. Пайдаланылған құжаттар
буылып кәсіпорынның архивіне өткізілуі тиіс.
Тұрақты және ұзақ уақытқа сақтау үшін іріктеп алынған іс қағаздары
архивке өткізер алдында ретке келтіріледі. Оларды құрудың дұрыстығы
тексеріледі, тақырыптары дәлдеп белгіленеді, іс қағазының соңында
куәландырушы жазуы болуы тиіс. Онда реті қойылған беттердің саны
көрсетіледі. Құжаттарды сақтауға, жоюға іріктеп алудың іс қағаздарының
тізімін жасаудың тәртібі мен методикасы Бас архив басқармасының
нұсқауларымен ережелерінде анықталаған.
Бхгалтерлік есепті ұйымдастыру және жүргізу үшін кәсіпорында
бухгалтериялар құрылады. Оларға есеп жүргізу, есеп беруді құрастыру және
қаражат тәрібінің сақталуын бақылау міндеттеледі. Бухгалтериялардың жұмыс
министірліктерде, ведомостваларда, бірлестіктерде, министірліктердің бас
басқармаларында және басқа басқару органдарында бухгалтерлік жұмысты
ұйымдастыру жөніндегі Жалпы ережеге сәйкес ұйымдастырылады.
Бухгалтерияны бас бухгалтер басқарады. Бас бухгалтер өз жұмысын бас
бухгалтер жөніндегі Ережеге сәйкес іске асырылады. Калхоздарда бас
баухгалтер міндеттері мен провалары Калхоздың бас бухгалтері жөніндегі
ережеде белгіленеді. Бас бухгалтер есепті тиімді ұйымдастыруды, есептердің
озат түрлері мен әдістерді енгізуді, компьютерлік техниканы кеңінен
қолдануды, қаражаттарды дұрыс және уақытылы есептеуді, бюджетпне уақытылы
еспетесуді, кассалық және есеп айырысу тәртіптерін қатаң сақтауды,
инвентаризацияны уақытылы және толық жүргізуді және олардың нәтижелерін
есепте көрсетуді, сенімді құжаттар ретінде есеп беруді сенімді және
уақытылы жүргізуді, пайдаланылмй жатқан резерверің бетін шып, іске қосуды
қамтамасыз етуге міндетті. Бас бухгалтер есеппен бақылауды, ашық
қаражаттары мен материялдық игіліктердің толық толық сақталуын қамтамасыз
ететіндей етіп ұйымдастыруға міндетті. Бас бухгалтерге өзіне жұмсалған
міндеттерді тиімді орындауға мүмкіндік жасайтындай құқықтар берілгіен.
Мысалы бухгалтерлік есеп және есеп берумен айналысатын барлық
қызметкерлер бұл мәсетлелер бойынша бас бухгалтерге бағынады. Ол
бухгалтерияға қызметкерлердің жұмыс бабындағы міндеттерін белгілейді; бас
бухгалтердің операцияларды хаттау және бухгалтерияға талап етілген құжаттар
мен мәліметтерді тапсыру жөніндегі тапсрымалары мен әмірлері кәсіпорынның
барлық қызметкерлері үшін міндетті болып табылады; бас бухгалтердің
нұсқаулары мен әмірлерін орындамағаны немесе бұрмалағаны үшін айыптыларға
басшының шешімі бойынша сыйлықтары толық немесе ішінара берілмейді, ал
қажет болған жағдайда олар белгіленген бойынша жауапкершілікке тартылады;
кәсіпорынның жұмыстың маңызды көрсеткіші бойынша жоспарды орындау жөніндегі
есеп берулер мен баланстарға, сондай – ақ статистикалық есептерге бас
бухгалтер қол қояды. Ол сондай – ақ ақшаны, материялдық және басқа
игіліктерді қабылдауға және беруге негіз болатын, кәсіпорынның қарыз беру
және есеп айырысу міндеттері көрсктілген барлық құжаттарға қол қояды.
Бас бухгалтердің ақша қаражаттарын, материялдық және басқа
игіліктерді қабылдаудың, кіріске алудың, сақтаудың және жұмсаудың
қолданыстағы заңдылықтарды және белгіленген тәртіптерін бұрмалайтын
операциялар бойынша құжаттарды орындау,а және хаттауға қабылдамауға құқы
бар. Өзінің міндеттерін орындамағаны немесе жеткіліксіз орындағаны үшін бас
бухгалтер қолданыстағы заңға сәйкес жауап береді.
Нарықтық қатынас жағдайында бас бухгалтердің және басқа есеп
қызметкерлерінің жеке тұлғасының үлкен маңызы бар Оларға биік талаптар
қойылады. Бұл талаптар мәңгілік, ізгілікті қасиеттерге негізделуі тиіс.
Олар бизнестің мына он өситеінде тұжырымдалған:
Өкіметке құрметпен қара. Өкімет – кез келген қоғамдағы тәртіптің
қажетті шарты тек қана өзіңнің бастығыңа немесе өзіңмен дәрежесі тең
адамдарға ғана құрметпен қарау жеткіліксіз.
Мақсатқа жету жолында үнемі ілгері ұмтыл, бойыңдағы барлық күш
жігеріңді жұмса, уақытты, қаражат пен талантыңды ұтымды пайдалана біл;
Сөзің мен ісіңнің арасында алшақтық болмасын. Сөзге тұру
жөніндегі ауызша айтқан жәй уәдеңді орындау мен бірге, күрделі, келісімдер
мен шарттарда жазылғандары да жатқызылады.
Демалуға және өз өмірің туралы ойланып толғануға уақыт бөле біл.
Демалыс - өнімді және тиімді жұмыс істеу үшін қажетті шарт; демалыс күшіңді
қалпына келтірп. Бүгін мен болашақ өткенге негізделген.
Адам өмірін, оның қадыр қасиеті мен құқын құрметте.
Бухгалтерия қызметкерлерінің құрамы және оның құрлымы
өндірістік- шаруашылықө қызметінің сипаты мен көлеміне, құрылымдық
бөлімшелердің жедел дербестік дәрежесін, есептің компьютерлендіруіне
байланысты . Әдетте, бухгалтерияда мынадай төменгі бөлімдер немесе топтар
құрылады, оларды аға бухгалтерлер басқарады:
Материялдық – материялдық игіліктерді есептеуді және оларды
жеткізулермен есеп айырысуды жүргізеді;
Есеп айыратын – еңбекке ақы төлеу және соған байланысты есеп
айырысуларды есептейді;
Өндіріс - өндіріске жұмсалған шығындарды есептейді және
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялайды, өндіріс, өндіріс шығындары және
өнімнің өзіндік құны туралы есеп беру жұмыстарын атқарады;
Дайын өнімдер және сату – дайын өнімдердің, оларды тиеудің,
сатудың есептерін және сатып алушылар мен есеп айырысуды жүргізеді,
өнімдерді сату бойынша есеп береді;
Бухгалтерия кәсіпорынның басқа қызметтері мен өте тығыз
байланыста жұмыс істейді, олардан қажетті ақпараттарды алып отырады және
олард есептеу ақпараттары мен қамтамасыз етеді.
Бухгалтерлік ақпараттың құрлымын және оның міндетті
қөызметіне кәсіпорындағы қабылдаған есепті ұйымдастыру елеулі түрде ықпал
жасайды.
Бухгалтердің автоматтандырылған жұмыс орнын жасау
бухгалтерияның жұмысын одан әрі жетілдірудің маңызыды резерві болып
табылады.
1.4 Мал шаруашылық өнімінің өзіндік құнын калькуляциялау
Аяқталмаған өндірістегі қалдықтарды шегеріп тастағандағы малдың бағып
күтуі жөніндегі шығындар, мал шаруашылығы өнімнің өзіндік құнын құрайды,
оны түліктер мен топтар бойынша есептеп шығару ерекшеліктері төменде
көрсетіледі.
Мал мен құсты марқайту өнімнің өзіндік құнын анықтаған кезде
олардың жыл ішіндегі тірілей салмағы түліктер мен топтар бойынша былай
есептеп шығарады. Жыл аяғында қалдырылған малдың тірілей салмағына жыл
ішінде шығын қалған малдың тірілей салмағын қосады, жыл басындағы қойылған
малдың және жыл ішінде өсірілу мен бордақылауға түскен төлдер мен малдың
тірілей салмағы шегеріліп тасталады. Есептеп шығарылған мөлшер тірілей
салмақтың бір жылдағы өсімі болып табылады.
Тиісті топтың тірілей салмағы 1 центнер өсімнің өзіндік құны
тірілей салмақ өсіміне жатқызылатын шығындарды тірілей салмақ өсімінің
мөлшеріне бөлу арқылы анықталады. Тірілей салмақ өсімінің нақты өзінджік
құнына бордақылауда тұрған төл мен ірі малдың, құстың, аңның, үй қоянның
сондай ақ бал арасы ұясының өлім жетімінен болған ысырап қосылады, бұған
кінәлі адамдарды төлеттіріп алынуға тиісті және індетті, дүлей апат
салдарынан болған ысырап қосылмайды. Аталған шығындар есепте 20 – счеттағы
2 – субсчеттағы Мал өлуіне болған ысвырап деген шығындар бабына
жатқызылады.
Белгілі бір мал түлігінің тиісті тобы тірілей салмағының мөлшері
жыл аяғында қалдыратын малдың тірілей салмағының және сол жыл ішінде
шығын болған малдың тірілей салмағының жиынтығы ретінде
анықталады.Тиісті топ бойынша тірілей салмақтың өзіндік құны тірілей
салмақ өсіміне жатқызылған шығындарды,жыл басындағы малдың және жыл
ішінде марқайтуға және бордақылауға қойылған малдың баланстық құның
және сол жылы алынған төлдің құның жинақтау жолымен анықталады.1
центнер тірілей салмақтың өзіндік құны тиісінше есептен
шығарылған тірілей салмақтың өзіндік құны сол салмақтың мөлшелеріне
бөлу арқылы айқындалады.Осыны негізге ала отырып,сатылатын,сондай-ақ
негізгі табынға ауыстырылған және жыл аяғына қалдырылған мал
мен құстың өзіндік құның анықтайды.Дүлей аппараттардан өлген мал
мен құс 1 центнер тірілей салмақтың өзіндік құны бойынша
бағаланады.
Қиға жұмсалған шығындар әрбір шаруашылықтың нақты жағдайында оны
тазартуға жұмсалатын нормативтік шығындар негізге алына отырып
анықталады.Қидың құнына оны жинауға,сақтауға,жинайтын орыннынан алуға
жұмсалатын шығындар мен оларды күту жөніндегі шығындар
және төсеніш құны жатқызылады.
Ірі қара шаруашылығы өнімінің өзіндік құнын есептеу.Сүт
бағытындағы ірі қара бойынша негізгі табыннан алынатын өнімді
есептеу объектісі-сүт пен төл, бордақылауға қойылған барлық жастағы
мал мен ірі қара мал бойынша-тірілей салмақтың өсімі мен тірілей
үүұ салмақ болып табылады. Түлеген жүн, өлі туған бұзаудың терісі
және басқа өндірістік-қаржы жоспарында негізге алынған баға бойынша
немесе сатылуы мүмкін баға бойынша бағаланады.
Сүт пен төлдің өзіндік құнын анықтау үшін Негізгі табын
деген счетта есепке алынған шығындарды жалпы сомасынан қидың және
басқа өнімнің жоғарыда көрсетілген бағамен алынған құны шегеріліп
тасталады. Шығындарды қалған сомасы сүт пен төлдің арасында былайша
бөлінеді сүтке-90 проценті, төлге-10 процент.
Тірілей салмақ өсімінің өзіндік құнын есептеуде
Бордақылауға қойылған барлық жастағы жас мал мен ірі мал тобы
бойынша есептелген өнім шығындары мен шығымы туралы деректе негіз
етіледі. Тірілей салмақтың 1центнер өсімінің өзіндік құны сол тобын
бағып-күту жөніндегі, жанама өнімнің өнімнің құнына кемітілген
шығындардың жалпы сомасын нақты алынған тірілей салмақ өсімінің
мөлшеріне бөлу арқылы анықталады.
Кіріске алынған кезде төл бұзаудың туған кезіндегі
тірілей салмағы мен енесінен айырылған бұзаудың 1 килаграмм тірілей
салмағының жоспарлы өзіндік құны негізгі алына отырып, ал тірілей
салмақ өсімі-жоспарлы өзіндік құны бойынша бағаланады.Сауын малындағы
өнім жанама өнім болып табылады және оның үстіне, жанама өнім
деп қаралатын сүт те сату бағасы бойынша бағаланады.
Енесінен айырғын кезде 1 төлдің өзіндік құны негізге
табындарды бағып –күту жөніндегі, жанама өзіндік құн шегерілген
шығындардың жалпы сомасына жыл басына бастап сол топта жүрген және жыл
ішінде сырттан келіп қосылған бұзаулардың баланстық құны қосылып
анықталады. Алынған сома жыл аяғында болған және жыл ішінде шығып қалған, 8
айға толмаған бұзаулардың жалпы сомасына бөлінеді. Соның нәтижесінде 1
центнер тірілей салмақтың өзіндік құны алынады.
Бордақылауға қойылған 8 асқан жас мал мен ірі малдың 1
центнер тірілей салмағының өзіндік құны да сауын малдағы мал төлі
есептелінетіні сыяқты есеп төлі.
Қой шаруашылығы мен ешкі шаруашылығының өнімінің өзіндік құнын
есептеу. Жүн және ет бағытындағы қой шаруашылығында калькуляция обьектілері
– жүн іс жүзіндегі және жас малдың тірілей салмағының өсімі; қаракөл
шаруашылығында - төл жүн және марқайтылуға қалдырылған жас малдың өсімі.
Қой шаруашылығында өлі туған және өліп қалған қозылардың еті мен мәйегі,
күзетші иттердің күшіктері, қи және қылшық қойдан алған сүт басқа өнімдерге
жатады.
II Приречное ЖШС-тағы ауылшаруашылық есебі .
2.1Приречное ЖШС-тің ауылшаруашылық есептің ерекшеліктері
Ауыл шаруашылығы – халық шаруашылығыың ең ежелгі және табиғат
жағдайларына тікелей тәуелді саласы.
Ауыл шаруашылығының жерге таралуы оның алуан түрлілігіне байланысты.
ЖШС кәсіпорындағы ауыл шаруашылық салаларын, ғалымдар, шамамен оның 50-ге
жуық түрін бөліп көрсетеді.
2001 жылғы мемлекет бойынша дүние жүзіндегі бұл салада шамамен 1,3 млрд тан
астам адам еңбек етеді, оған ауыл шаруашылығындағы шаруа отбасыларын
қосатын болса , онда ол көрсеткіш 2,6 млрд адамға жетеді.
Еңбекке жарамды ер адамдардың ауыл шаруашылығындағы үлесіне сәйкес елдер
индустриялы постиндустриялы және аграрлы болып жіктеледі ЖШС кәсіпорнының
дүние жүзінде экономикалық белсенді халықтың 46 пайызы осы салаа еңбек
етеді
Бұл кестеде басты көрсетілген мәселенің мақсаты болып ауыл шаруашылық
өндірісіндегі басқа мемлекеттердегі жұмыссыздық болып табылады .
Жәнеде басқа мемлекеттердегі жұмыссыздықтың қандай дәрежедегі өсу темпі
мен кему темпін айқын түрде салыстыруға болады. Сондай –ақ статистикалық
мәлеметтерге сүйене отырып жыл сайын жұмыссыздық мәселесесінің пайыздық
көрсеткіштермен де бақылауға болады.
Осы көрсеткіштерден ЖШС кәсіпорнының басқа да мемлекеттермен ауыл
шаруашылық саласында белсенді болып тұрғанын көреміз. Осы мемлекеттер мен
ЖШС кәсіпорнының тек қана астық қана экспортқа шығарылмайды және жан-
жануарлар саласында кең ауқымда дамып келе жатыр. Бұған әсер етуші
факторлар , қазіргі таңдағы біздің экономиканың қарқынды түрде дамып келе
жатқаны да әсер етеді. Сонда біз 50 елдің қатарына қосылу үшін өзіміздің,
осы дамығанмемлекеттер мен қарым-қатынасымызды ұлғайту керекпіз, бұған
бірден-бір дәлел ретінде осы экспорт пен импорт көптеген әсерін тигізеді.
Жеке елдер бойынша ЖШС кәсіпорыны ауыл шаруашылығында жұмыс істейтіндер
саны үлкен айырмашылық жасайды.ЖШС кәсіпорнының 2007 жылмен салыстырған
астықты шығару 23 пайызға дейін өскенін статистикалық мәлметтер көрсетіп
отыр.
ЖШС кәсіпорнында ауыл шаруашылығы өзара бір-бірімен байланысты екі
саладан - өсімдік және мал шаруашылығынан құралады. Олардың арасындағы әр
елдің әлеуметтік экономикалық жағдайы мен еңбек рессурстарының
көрсетілімдеріне және табиғат жағдайларының ерекшелігіне сәйкес өзгеріп
отырады, экономикалық деңгейі жоғары елдерде (АҚШ, ГФР, Франция және т,б,)
ғылым жетістіктері мен агротехникалық шараларды кеңінен қолданылу
нәтижесінде өсімдік шаруашылығы өнімдерінің үлесі жоғары.
Мұндай жағдай кейбір жекелеген дамушы елдерде де байқалуда бірақ оның басты
себебі климаттың қолайсыз әсерінен өсімдік шаруашылығының өркен жоюына
мүмкіндіктің болмауы. Бұл көрініс Таяу шығыстың кейбір елдеріне тән. ЖШС
кәсіпорнының өсімдік және мал шаруашылығы тек қана өзара байланысып қоймай
өнімдерін өңдейтін өнеркәсіпсалаларымен де твғыз байланысты. Бұл салалар
арасындағы өзара байланыс өнеркәсіптік АӨК арқылы жүзеге асады.Мұндай
кешендер құрылымы мен қуатына қарай алуан болып келеді және дамыған елдерде
кең қанат жайады. Ал дамушы елдерде олар жаңа – жаңа белең алып келеді.
ЖШС кәсіпорнының бүгінгі таңда жерге иелік етудің бірнеше түрі қатар
кездеседі. Олар жеке меншіктік , мемлекеттік меншік және кооперативтік
меншік. Ең көп таралғаны жерге және меншік иелігі, олар дүние жүзіндегі
тауарлық ауыл шаруашылық өнімдерінің басым бөлігі өндіріледі
Және де ЖШС Астық кәсіпорнының ауылшаруашылыққа тигізіп жатқан ролі өте
жоғары болып келеді. Мысалы, ауыл шаруашылығының маңызды салаларының бірі
бақша шаруашылығы., дүние жүзі елдерінің барлығына дерлік тән. Жылдық
өнімділігі 600 млн оның 70 пайыздан астамын
ЖШС кәсіпорынының шаруалары ірі қала маңдарында шоғырланған. Ал жеміс-жидек
шаруашылығы табиғат жағдайлары қолайлы және көлік түрлерімен жақсы
қамтамасыз етілген жоғарғы маманданған арнаулы аудандар құрайды. Бақша
сияқты бұл да көп еңбекті қажет етеді. Субтропиктік жерортатеңіздік) және
тропиктік белдеулерде көбірек торалған жылдық өнімділігі 430 млн. Т. Оның
25 ін Азия елдері жинайды.Жоғарыда көрсетілген мысалдан кейін ЖШС
кәсіпорынның ауылшаруашылығына тигізіп жатқан маңызы өте зор екенін
көрсетуге болады.
ЖШС кәсіпорны Қазақстан Республикасы бойынша ауыл шаруашылығында қортынды
статистикалық мәлметтер бойынша 3 орынды алып отырғаны көрсетіліп отыр.
Әрине бұл кәсіпорынның осындай алдыңғы қатарлы кәсіпорындарымен қатар түсіп
отырғанына кәсіпорынның бухгалтериясының арқасында. Мұнда қазір жаңадан
шығып келе жатқан бүгінгі таңға сай программалардың шығуына әсерін
тигізеді.
Мысалы ЖШС кәсіпорнында 1 с бухгалтерияның 8.1 версиясын қолданып отыр.
Осының өзі де ЖШС кәсіпорнының дамуына үлесін тигізіп отыр.
ЖШС кәсіпорнының ауыл шаруашылығы арасындағы өзара байланысты екі
саладан өсімдік және мал шаруашылығынан құралады.
Олардың арасындағы әлеуметтік – экономикалық жағдайы мен еңбек
рессурстарының көрсеткіштеріне және табиғат жағдайларының ерекшелігіне
сәйкес өзгеріп мал шаруашылығына қарағанда ауыл шаруашылығы маңызды роль
атқарады
Ең біріншіден шыққан дәнді әртүрлі тәсілдер арқылы іске асыруға болады.
Қазіргі таңда есеп саясатында ауыл шаруашылық өндірісінің жағдайында сәйкес
тиісті әр түрлі тәсілдер таңдалуы қажет. Дайын дәнді өнімнің рәсімдеп
алаңнан қоймаға жіберу шаруашылығы төменгі әдістермен қолданылады.
1. алаңнан өнімді шығару жолы – ол негізінен 3 данада жазылуы тиіс. Көлік
жүргізушісінен астықты қабылдағанда, қырман меңгерушісі астықты нақты
салмағын анықтап жолдамаға өзінің белгісін қояды.
2. Астық есептеудің тиімді әдсі. Осы берілген төлем журнал есебінде комбайн
және шофер төлемі тіркеліп жазылады. Қырманға жаңадан түскен астық таразыда
бірден өлшенуі тиіс. Одан кейін көлік жүргізушісі шофердан комбайндардан
алған астық тізім толонын таразышыға береді. Осы талон бір данада
толтырылуы керек. Астықты қырманда өлшеп болғаннан кейін , міндетті түрде
таразышы комбайнердың талон номерін жүргізушіден қабылдап ол туралы толық
мәлмет алып, яғни аты жөнін және авто көлігінің номер тізімін жазып, бір
дана да толтырады. Қабылданған астық берілген тізім негізінде таразышылар
қырман меңгерушісі қойма есебінің астық өнімінің мәлметтерінде және
кітабында тіркеп жазады. Негізінде бухгалтерияда барлық түскен құжаттар
(жүргізушінің, конбайнердың талондары бойынша тізімді салыстырады) және
қырманға түскен әрбір астық өнімінің қозғалысы есептеледі.
3. Алаңнан астық өнімін жіберу тізімі бухгалтер номерлеп, тіркеуге алып
толтырған блакнот тізімінен комбайнерге ұсынады ( алдын ала толтырылған
деректемелер – табельдерді және комбайнды дайындау пунктіне жіберсе қосымша
тауар құрамы жазылады.)
Астық шаруашылығында технология өндірісінің үрдісі келесі негізгі
кемелді жұмыстықұрайды: егіс алаңындағы топырақты дайындау, егіс, астықты
жинау және уақытында өнімді өңдеу.
Ауыл шаруашылығындағы шығын есебінің объектісі болып, жеке мәдениет ,
біртектес мәдени топ, жұмыс түрлері.
Шығын объектісінің есебіне қарағанда калькуляция объектілері ауыл
шаруашылық өнімінің әртүрлі дән, сабан. Тұқымдар түрлері болып саналады.
Жыл бойы ауыл шаруашылық өндірісінде технологиялық үрдістің ерекшелігі ауыл
шаруашылығының өндірісінің шығыны. 30-35% ортақ санын құрайды. Сонымен
қатар астық өнімінің шаруашылықта сауда фактілері мыналар болып табылады.
Астық өнімінің шаруашылықтағы экономикалыұқ есебі негізі.
Ауылшаруашылық сауда көлемін мемлекеттер мамандануда дамытатындығын,
өзінің рессурстарын тиімді пайдалана алатындығын, жалпы тауар көлемін
өсіруге алатынын көреміз. Жеке мемлекеттер салыстырмалы артықшылықпен
өндірілетін тауарларға мамандану арқылы ұтады.
Ауылшаруашылығында неге сауда жасайды деген сұраққа төмендегідей
жауап беруге болады.
1. Ауылшаруашылығына байланысты экономикалық ресурстар (табиғи, еңбек,
капитал) әр мемлекеттерде әр түрлі. Бір ел капитал сыйымды болса,
екіншіел еңбек сыйымды болады.
2. Әр түрлі тауарды тиімді өндіру әр түрлі технология мен рессурстарды
қажет етеді. Ауылшаруашылығының экономикалық нәтижелік – бұл еңбек
өнімділігінің артуы, еңбек және материалдық сыйымдылықты төмендету,
өнімнің өзіндік құнын кеміту, пайданы өсіру және пайдалыққа онан
әрі арттыру.
Ауылшаруашылықтағы экономика проблемаларын талдау сыртқы сауданы
қарастырудан басталады, өйткені халқаралық экономикалық қатынастардың
негізін сыртқы сауда құрайды.
Бұл жерде ауылшаруашылық саудасының өнім деңгейіне, жұмысбастылыққа,
баға және басқа айналымдарға әсері экономика тұрғысынан және халқаралық
сауда да үлесі бар жеке тауардың экономикалық агенттерінің пайдасы мен
шығынын бағалау тұрғысынан бір-бірімен тығыз байланысты болады екен.
Біз ауылшаруашылығын талдау барысында ашық экономика
проблемаларының кейбіреуін қарастырдық. Өйткені экспорт және импорт көлемі
астық өнімінің шаруашылық есеп деңгейінде жұмысбастылыққа тікелей әсер
етеді. Бұл көрсеткіштер жалпы ауылшаруашылығында тепе-теңдікке әсерін
тигізеді.
Ауылшаруашылығы саласындағы өндірістің өсуі шет мемлекеттерде
қарастырылып отырған мемлекеттің тауарларына сұраныстың өсуін көрсетеді.
Бұл қарастырылып отырған мемлекеттің ауылшаруашылық көлемін ұлғайтады.
Керісінше ауылшаруашылығында импорттың өсуі шет мемлекеттердің тауарына
сұранысты өсіреді, бұл жағдай астық өнімінің көлемін кемітеді.Жоғарыда
айтып өткеніміздей, астық өнімі екі үлкен саладан, яғни өсімдік
шаруашылығынан және астық өнімінен тұрады. Бірақта осы екі саланың ең
басты, маңыздысы бухгалтерлік есеп жүргізуде астық өнімі болып табылады.
Приречное ЖШС кәсіпорынының ежелден-ақ өсімдік шаруашылығының негізін
дәнді дақылдар ЖШС Астық кәсіпорынына өңделетін жер қорының ½ інен астамын
алып жатыр. Олардың егістіктері іс жүзінде адамдардың таралу аймағына
сәйкес келеді..
Приречное ЖШС кәсіпорнында соңғы 50 жыл ішінде дәнді дақылдар
өнімділігі үш есе артқан, жылына өндірілетін мөлшері 2 млрд тан асып отыр.
Приречное ЖШС кәсіпорнында, астық өнімділігі егіс көлемін ұлғайту
есебінен емес, әрбір гектардан алынатын түсімді көтеру есебінен көбеюде.
Дәнді дақыл ЖШС Астық кәсіпорнында бидай ең басты дақыл болып табылып
отыр қазіргі таңда. Оның негізгі шыққан отаны Алдыңғы Азия мен Жерорта
теңізі. Аймағы болса да, қазіргі таңда Қазақстанда да ең бірінші астық
өнімінен – бидай алып отыр.
Сонымен қатар , қазір бидай адам тұрақты мекендейтіе барлық
материктерде өсіріледі. Бидай солтүстік жарты шарда көп өсіріледі.
Дүниежүзінде 70 тен астам ел бидай өсірумен айналысады., бірақ оның
жалпы өнімінің басым бөлігі тек бірнеше елге тиесілі. Алдыңғы үштікті
Қытай, АҚШ, Үндістан құрайды.
Сондада бұған қарамастан Приречное ЖШС кәсіпорнында да астық көлемі
жағынан, бидай дақылы бірінші орынды алып отыр.
Осы Приречное ЖШС кәсіпорнында бидайдың тауарлық өндірісі ХІХ
ғасырдан бастап дала зонасы таралған материктерде қалыптаса бастаған
қазіргі таңда сондықтанда жоғары маманданған ірі шаруашылық кәсіпорындардың
бірі болып отыр.
Приречное ЖШС кәсіпорнының басшысы өзінің бір сөзінде Үкімет ішкі
астық және азық түлік нарығындағы тұрақтылыққа кепілдік беремін.Қазақстан
Үкіметі ішкі астық және азық –түлік нарығындағы түпкілікті өзгерістер
кәсіпорында болады - деді.
Осы Приречное ЖШС кәсіпорнында астық өнімінде бухгалтерлік есебін
жүргәізуші әр-түрлі болады.
Экономикалық астық саласы жөнінде сөз айта отырып бұл саланың
ерекшекліктерін атап өтпеу мүмкін емес.Ол адамның тамақ және күнделікті
тұтыну (астық, картоп, ет, сүт, май т.б) заттар мен қамтамасыз ету үшін
қажетті шикізат пен өнімді жеткізіп беру басты табыс болып табылады.
Приречное ЖШС кәсіпорынның басты ерекшеліктері
1) ауыл шаруашылығы өнімдеріне бағалар шектелуі болады
2) барлық ауыл шаруашылық мәселелерінің шешімдері жер мәселесін тікелей
байланысты болады.
3) Ауыл шаруашылығы көбінесе табиғи және ауа-райына байланысты болады.
4) өсімдік шаруашылығында суды пайдалану
5) ауыл шаруашылық өндірісінің батырып орналасуы және т.б.
Өндіріске әсерін тигізетін бұл факторларды есепке ала отырып Приречное
ЖШС кәсіпорнындағы кооперативтік табыс салығының мөлшерін 10 пайызға
дейін төмендетті.
Қазіргі таңда жаңа статистикалық мәселелерге сүйенетін болсақ,
Приречное ЖШС кәсіпорнында Қазақстан бойынша қажеттілік тауарлары ет,
сүт, өсімдік майы, қант және күріш болып отыр. Осы тұтынушылардың
сұранысын қанағаттандыру үшін, осы кәсіпорын ат салысып отыр.
Приречное ЖШС кәсіпорнының – мемлекеттік тұрақтану қорындағы астық
қоры шамамен 1 млн. Тоннаны құрайды екен.
Приречное ЖШС қорының – ауыл шаруашылығындағы шикізатын өңдеу
жұзеге асыратын ұйым төлеуге тиіс ҚҚС нысанын толтырады.
Қазір бұл нысанға өзгерістер енгізілген жоқ осы нысанды толтыру
бірнеше мысал келтіруге болады.
Қазақстан Республикасының салық кодексінің 244 –і бабына сәйкес,
есептелген ққс сапаларын 70 пайызға азайта отырып, ҚҚС төлеу бойынша
жеңілдіктерді қолдану ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz