Қоғам қайраткері Міржақып Дулатовтың өмірі мен қызметі

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе: . . . 3-11

І ТАРАУ: М. Дулатовтың өскен ортасы, саяси көзқарасының қалыптасуы, ағартушылық қызметінің басталуы

1. 1. М. Дулатовтың өскен және білім алған ортасы . . . 12-22

1. 2. М. Дулатовтың ағартушылық қызметінің алғашқы кезеңдері

(1902 -1912 жылдар) . . . 23-26

ІІ ТАРАУ: М. Дулатовтың тарихи көзқарастарының

қалыптасуы

2. 1. М. Дулатовтың 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліске байланысты көзқарасы: . . . 27-53

2. 2. М. Дулатовтың Алаш партиясы мен кеңес өкіметі кезеңдеріндегі көзқарастары . . . 54-60

Қорытынды . . . 61-62

Пайдаланған әдебиеттер . . . 63-64

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Тәуелсіздік жолына түсіп, өркениетгі елдердің қатарына қосылу әрекетіне кіріскен Қазақстан Республикасы үшін алдына қойған мақсаттарға жетудің кепілдіктерінің бірі - халықтың өз тарихын терең игеруі, тарих тағылымын жадында ұстауы. Еліміздің басшысының арнайы қаулысымен 1997 жылдың "Жалпы ұлттық татулық пен саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу", 1998 жылды "Халық бірлігі мен ұлттық тарих жылы", ал 1999 жылдың "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылы" деп жариялануы, 1999 жылдан бастап мемлекеттік деңгейде мәдени мұра бағдарламасының жүзеге асырылуы тарихи танымның қоғамдық дамудағы алатын орнын терең ұғынудан туған шара екендігі даусыз. Өйткені бүгінгі алдымыздағы тұрған көптеген қоғамдық мәселелердің түп-тамыры тарих қойнауында жатыр.

XX ғасыр басындағы ұлт зиялыларын ойландырған мәселелер, яғни елдің елдігін, ұлттың бірлігін, жердің тұтастығын сақтау, қазақ халқын өркениетті елдердің қатарына қосу, ол үшін қазақ елін ұйқыдан оятып оқу, өнер-білім, іскерлік жолына салу, ең бастысы дербес мемлекеттігін құру, бүгін де, яғни ғасыр соңында күн тәртібінен түсе қойған жоқ, тіптен ең зәру мәселеге айналып отыр. Олай болса ғасыр басындағы дағдарыстан шығудың жолын қарастырған алаш көсемдерінің теориялық ізденістері практикалық қызметі бүгін де өз мәнін жойған жоқ.

Тоталитарлық жүйе өзінің "қанды шеңгеліне" түсіріп, есімдерін халық жадынан шығарып, тарих көшінен біржола аластатуға тырысқанына қарамастан алаш көсемдерінің қазақ елінің түпкілікгі қоғамдық мәселелері жөнінде айтқан негізгі ой-пікірлерінің бүгінгі таңда қайта жаңғыруының куәсі болып отырмыз.

Алаш зиялыларының қатарында Міржақып Дулатовтың (1885-1935 жж. ) алатын орны ерекше. Ұлы патриот, аса көрнекті қоғам қайраткері, ағартушы-ғалым, жазушы және публицист.

М. Дулатов өте күрделі ғұмыр кешкен тұлға. М. Дулатов сынды патриот ұлтжанды қайраткердің қызметін шынайы, объективті бағалау бүгінгі тәуелсіз Қазақстанның жеткіншектерін патриотизмге, ұлттық рухта тәрбиелеу үшін аса қажет.

Қазіргі танда еліміздің "Алаш" қозғалысы тарихын, оның белсенді қайраткерлерінің өмір жолын білуге деген жаппай құлшынысы, бұл қозғалыстың идеяларының өмірлік негізінің өміршеңдігінен, сондай-ақ халықтың сана-сезімінің жаңа сапаға көтерілуінен, оның өзінің жүріп өткен тарихи жолына деген қазіргі уақытта тарих ғылымында жалпы бұқара халықтың ғана емес, жеке тұлғалардың да ғұмырнамасына сұраныс өсіп отыр.

Алаш зияларының қоғамдық-саяси қызметінің Кеңес дәуірінде тар таптық партиялық тұрғыдан зерттелгендігі баршамызға мәлім. Кеңестік тарихнамада ұлт-азаттық қозғалыс көсемдерінің өмір жолын зерттеу, қолдау тапқан емес, ал зерттеле қалған күнде тарихи шындықтан алшақ бұрмаланып жазылды. Оның есесіне социализмнің салтанат құруына үлкен үлес қосып, коммунимстік партияның ісіне шын берілген "тұлғалардың" қоғамдық-саяси қызметін зерттеуге жол ашылды. Сондықтан да алаш қайраткері М. Дулатовтың қоғамдық қызметін талдауда біржақты теріс пікір қалыптасты. Зерттеушілер оның қызметіне "буржуазияшыл-ұлтшыл", "контрреволюцияшыл", "халық жауы" - деген баға берді. Мұндай тұжырым М. Дулатовқа қатысты Кеңестік зерттеулердің барлығына ортақ болды.

М. Дулатов сынды ірі қайраткер қызметінің кеңестік тарихнамада теріс, біржақты баяндалып келуі де бұл тақырыптың заман талабына лайық қайта талдау қажеттілігін айқындай түседі.

Ғасырымыздың басында қазақ қоғамының жетекшісі, қолбасшысы болған зиялылар шоғырының қатарында М. Дулатов та халқына бостандық әперуге, тұрмыс жағдайын өзгертуге, өркениет биігіне көтеруге бар ғұмырын арнаған.

М. Дулатов сияқты ірі тұлғаның өмір жолына, қызметі мен қоғамдық саяси козқарасын талдауға арналған зерттеу жұмысының ол өмір сүрген тарихи кезеңдегі халқымыздың ғылыми тарихына қатысы бар көптеген мөселелерді анықтауға көмегін тигізеді деп ойлаймыз.

Мәселенің зерттелу деңгейі. М. Дулатовқа арналған зерттеулер біршама болғанымен оның өмірбаянын ғылыми тұрғыдан неғұрлым толық әрі жүйелі тұрғыдан талдауға алған зерттеу еңбектер әлі жазыла қойған жоқ. Қазақ халқының патриот перзенті М. Дулатовтың жарты ғасырлық ғұмырының барлық қыры арнайы зерттеуге лайық. Ал бүгінгі тарихи әдебиетті саралау МДулатовтың өмірі мен қызметінің толық ашылып зерттелмеген тұстары көбірек екендігін көрсетіп отыр. Ғалымдар М. Дулатовтың әдеби-шығармашылық қызметінің қыр-сырын ашу бағытында көп еңбектенді. М. Дулатов туралы зерттеулердің басым көпшілігі оның ақын-жазушы, қаламгер ретіндегі шығармашылығын ашуға арналған. Ал М. Дулатовтың қоғамдық-саяси қызметі толымды түрде жазылмай келеді. Бұл жағдайдың қалыптасуы тиісті деректердің ғылыми айналымға енбеуіне байланысты.

М. Дулатовтың кызметін зерттеуге арналған 20-30-шы жылдары кеңестік идеология арнасында жарық көрген тарихи-саяси әдебиеттерде, баспасөзде М. Дулатовтың қызметіне "буржуазияшыл-ұлтшыл", - деп біржақты теріс баға берілді.

Келесі кезеңде, яғни ХХ ғасырдың 30-шы жылдардың ортасынан бастап, 80-ші жылдардың аяғына дейін бұл тақырыпты нақты тарихи тұрғыдан зерттеуге ресми идеология қарсы болды Ал М. Дулатовтың аты аталса тек сол идеологиялық жау тұрғысынан ғана аталуға тиіс болды.

Соңғы, яғни 80-ші жылдардың соңынан басталатын кезең тарихи шындықты қалпына келтіруге бағытталған зерттеулердің өмірге келе бастауымен сипатталады.

М. Дулатовтың өмірі мен қызметі, шығармашылығы әділ бағаланып, оның ірі құбылыс екендігін мойындаған замандас зиялылардың пікірлері, арнау өлеңдері Қазан төңкерісіне дейін-ақ мерзімді баспасөзде, жинақтарда жарияланған. Бұл ретте алдымен Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Жұмабаев, С. Торайғыров және басқа авторлардың айтқан пікірлерін, өлеңдерін айтуымызға болады. Мысалы, Ә. Н. Бөкейханов өз замандастары А. Байтұрсынов пен М. Дулатовтың саяси және ағартушылық қызметіне былай баға береді: "Бауырым Ахмет, Мирякуб сен екеуіңнің абақтың Радищев пен Новиков абақтысы . . . Шырақтарым, сендерді кейін мінегенде осылармен бір салып мінесе, не армандарың бар!" [1] .

Қазақ әдебетиетінің теоретигі А. Байтұрсынов болса, МДулатовқа "Ақын ініме" атты өлеңін арнаған[2] . 1911 жылы түңғыш рет Орынбор қаласында жарық көрген. "Маса" атты жинағына енген. Бұл шығармада ұлы қайраткердің М. Дулатовты өзіне идеялас серік, жолдас тұтумен қатар, інісі ретінде жақын тартқанын айқын көреміз. Ол:

"Азырақ құлагың сал, ақын інім,

Ойымыз, рухымыз жақын, інім.

"Ағалық правосын қолыма алып,

Келемін айтайын ", - деп ақыл інім!" - деп жазды.

Ұлы ақынды М. Жұмабаев та М. Дулатов та өзіне рухани ұстаз тұтып, оған өлендер арнаған. Сол сияқты С. Торайғыров та М. Дулатовқа деген терең сүйіспеншілігін мына өлең жолдары арқылы білдірген:

"Басында ол қарағым тұр ғой дайын,

Тек ұзақ өмір берсін бір құдайым.

Дулатов, Байтұрсынов, Бөкейханов,

Білемін бұл үш ердің айтпай жайын" , - деп баға береді[3, 168] .

Орыс халқының демократ ғалым-жазушылары да 1914 жылы Лазарев атындағы шығыс тілдері институты даярлаған ғылыми жинақ зерттеуде М. Дулатовтың өмірбаяны мен ағартушылық бағыттағы шығармалары туралы хабарламалық мәлімет жариялаған. Жинақты топтастырып жарыққа шығуына басшылық жасаған академик В. Гордлевский: "Дала перзенті М. Дулатов туған халқының еркіндігін, азаттығын армандап халқына "Оян, қазақ!", - деп ұран тастаған күрескер азамат ақын", - деп ой тұжырымдайды [4] .

Алаш зиялыларының қоғамдық-саяси қызметінің Кеңес дәуірінде тар таптық тұрғыдан баяндалғаны белгілі. Дегенмен Кеңес үкіметі, Азамат соғысынан кейінгі орныққан уақытта, яғни 20-шы жылдары жарық көрген (мақалалар, естеліктер, арнайы зерттеулер, еңбектер) арасында ұлт зиялыларының қызметіне объективті баға берілген бірлі-жарым жарияланымдар бар. Мәселен, С. Сейфуллин сол кездегі қоғамдық өмірге баға бере келіп, "Қазақ зиялылары хақында" - деген мақаласында "Қазақ оқығандарының арасында 1905 жылдан бастап-ақ революциялық идея, ұлттық тендік пен азаматтыққа үндеу етек алды. Жаңа оянып келе жатқан қазақ интеллигенциясының сол кездегі дем берушілері Бөкейханов, Дулатов, Байтұрсыновтар болды", - деп жазды[5, 45-46] .

Қазақстан тарихнамасыңда алаш қозғалысына байланысты 20-80-шы жылдардың екінші жартысына дейін жарық көрген еңбектерге біршама жақсы талдау жасалынған. Бұған қосымша Р. Нұрмағамбетованың "Движение Алаш и Алаш-Орда историография проблемы 1920-1990-годы ХХ века" атты монографиялық зерттеуі өмірге келді [6] . Міне, осы жағдайды ескере отырып, аталған кезеңдегі әдебиетке біз арнайы тоқталмадық.

80-жылдардың екінші жартысынан басталған қоғамдағы демократиялық жаңарулар және 1991 жылы Қазақстанның өз тәуелсіздігін жариялауы нәтижесінде ұлттық тарихымызға терең көңіл бөлініп, оның "ақтандақ" беттерін жаңа көзқарас тұрғысынан зерттеген еңбектер жарық көре бастады [7] .

1988 жылы 4-ші қарашада Қазақ ССР-нің Жоғарғы сотының шешімімен М. Дулатов толық ақталғаннан соң, оның өмірі, шығармашылығы, қызметі өз мәнінде зерттеле бастады. Баспасөзде тарихшылар, журналистер, әдебиетшілер оның қоғамдық болмысының әр қырын танытатын мақалалар жариялады [8] . Мақалалардың көпшілігі қайраткердің әдеби-шығармашылық мұрасы, ағартушылық қызметіне арналды.

1991 жылы МДулатовтың поэзиялық, прозалық және публицистикалық шығармаларының басын қосқан бір томдығы, кейін 1997 жылы осы еңбек толықтырылып екі томдық болып жарық көрсе, соңғы жылдары бес томдығы толықтырылып шығарылды.

Тарих ғылымдарының докторы, Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым Академиясының мүше-корреспонденті К. Н. Нұрпейісов XX ғасыр басындағы қазақ ұлт зиялыларының қызметі туралы іргелі еңбегінде, М. Дулатовтың ұлт-азаттық қозғалыс кезіндегі ағартушылық әсіресе Азамат соғысы тұсындағы саяси қызметіне тың деректер негізінде объективті талдау жасап, М. Дулатовқа: "Халықты оятудың және оның ұлттық санасын жебеп, жігерлендірудің аса көрнекті шебері", - деп әділ бағасын береді [9] . М. Қойгелдиев пен Д. А. Аманжолованың зерттеулерінде "Алаш" қозғалысының қалыптасуы мен қызметінің әртүрлі аспектілерін жаңа тың мұрағаттық деректер негізінде қарастырылған[10] .

Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясының академигі М. Қ. Қозыбаев 1998 жылы жарық көрген "Тарих зердесі" атты еңбегінің екінші кітабында: "Алаш реформаторлары империяны білекпен жеңу мүмкін емес екендігін пайымдады, халық болашағын білім, өнер, өркениеті дамыған халықтар болмысынан іздеді. Ұлттың ашытқысы - зиялы қауым. Ол барша халықты қоса да, ыдырата да алады. Сондықтан қазақ зиялылары тарихы шын мәнінде ұлт тарихы екендігін айтқан орынды"-деп есептейді.

Көне дәуірдегі түркі халықтарының тарихын зерттеуде айрықша еңбек сіңірген ғалым, тарих ғылымдарының докторы, профессор Аманжолов К. Р. қазақ халқының шығу тегін зерттеуге үлес қосқан зиялылардың қатарына М. Дулатовты да енгізеді.

Сондай-ақ, ұлт зиялыларының жекелеген өкілдеріне арналған зерттеулерде де және олардың жарыққа шыққан шығармалар жинағында да М. Дулатовқа қатысты мәліметтер кездеседі[11] . Жазушы Д. Досжановтың "Абақты" аталатын әдеби көркем туындысында М. Дулатовтың істі болу тарихын бейнелейтін материалдар жинақталған[12] . Міржақыптанушы ғалым М. Әбсеметов оның өмірі мен әдеби шығармашылығы туралы кандидаттық диссертациясын қорғап, ғылыми еңбектер және мақалалар жазды. Бұрынғы Ақтеңіз - Балтық концлагеріндегі М. Дулатовтың қабірін тапты.

М. Дулатовтың өмір жолын және көзқарасын тура түсінуде оның қызы Г. Дулатованың жариялаған естелік кітабының орны ерекше. Сондай-ақ бұл кітап Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, Ж. Аймауытов, М. Тынышпаев, М. Жұмабаев, С. Қадірбаев, А. Бірімжанов, М. Шоқаев, М. Мурзин, Х. Досмұхамеов және басқа ұлт зиялылары жөнінде тың, қызықты мәліметтермен құнды . Ия, М. Дулатов Кеңес дәуірінде "халық жауы" деп қараланғанымен, оның шәкірттері әрқашан оның адамгершілігін, қазақ жастарына көрсеткен қамқорлығын бағалап, бас иген. М. Дулатовтың шәкірттерінің бірі, тоқсан үш жасқа келген өнер қайраткері Қапан Бадыров мынадай өлең шумақтарын шығарған.

Тыңдаушы-ек Дулатовтың өз аузынан Тарихын халқымыздың көне заман.

Есімде Қасымханның "Қасқа жолы " Баяндап талдаушы еді Абылай ханнан. М. Дулатов баяндайтын тарих жайын Тереңнен талдаушы еді дәріс сайын, Қазақтың хандар өткен замандарын Саралап беретұгын бізге дайын.

М. Дулатовтың ағартушылық және қоғамдық-саяси қызметі шетелдерге кетуге мәжбүр болған түркістандық эмигранттардың, сондай-ақ Д. Бенниксен, М. Лемерсье-Келькежей, Томахико Уямо сияқты шетелдік ғалымдардың зерттеулерінде де ғылыми талдау тақырыбы болды.

Бұл ретте әсіресе жапон ғалымы Уямо Томахиконың еңбегін бөліп атаған жен. Ол жапон тілінде "Оян, қазақ!" кітабына арналған зерттеу еңбегін жариялады. Оның пікірінше "Оян, қазақ!" көркем шығарма емес, ол автордың туған халқының түрлі жағымсыз мінез-қылықтарын өткір сынға алған әлеуметтік-саяси шығарма [13] .

Қорыта келгенде айтарымыз:

М. Дулатов туралы пікір Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезенде ғана объективті түрде жазылып, ғылыми жүйеге түсе бастады;
М. Дулатов туралы жазғанда ғылыми еңбектерге және деректерге ғана сүйенбей, сонымен бірге ол туралы жазылған естеліктерді де есепке алған жөн;
М. Дулатов пен кеңестік қызметте болған зиялыларды қарсы қойып қарастыру әдісінен біржола бас тарту қажет. Өйткені М. Дулатов қайшылықты ортада өмір сүрген, аумалы-төкпелі заманның тұлғасы.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмысының басты мақсаты - М. Дулатовтың өмірбаянын толық қамтып баяндап, қайраткердің қоғамдық-саяси қызметін, ғылыми айналымға жаңадан енген, тың деректер негізінде тарихи шындық тұрғысынан талдауға алу. Осы мақсатқа жету үшін, дипломдық жұмыс төмендегідей нақты міндеттерді шешуді көздеді:

М. Дулатовтың өскен және білім алган ортасы, оның қоғамдық көзқарасының қалыптасуына әсер еткен жағдайларды;
оның 1902-1912 жылдар аралығында мұғалімдік және отаршылық билікке қарсы күреске шақырған ағартушылық қызметі;
М. Дулатовтың 1913-1918 жылдары "Қазақ" газетінің редакторының орынбасары қызметінде жүріп атқарған қоғамдық-саяси және ағартушылық жұмысын;
М. Дулатовтың 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс тұсында басқа қазақ зиялыларымен бірге ұстанған саяси позициясын оның себеп-салдарын, майданға байланысты қара жұмысқа еріксіз алынған қазақ жастарына көрсеткен қызметін;
МДулатовтың ақпан революциясынан кейінгі саяси өзгерістерді, шараларды халыққа насихаттап, түсіндірген белсенді публицистік қызметін;
М. Дулатовтың "Алаш" партиясы мен "Алашорда" үкіметін құрудағы қайраткерлігін;
азамат соғысы жылдарындағы М. Дулатовтың қызметін жаңа көзқарас тұрғысынан зерттеп,, осы мәселеге қатысты бұрын, тарихи шыңдық тұрғысынан қорытылмаған пікірлерді объективті талдауға алу;
М. Дулатовтың кеңестік билік тұсындағы, ағартушылық және Қазақ Халық Ағарту Институтындағы оқытушылық жұмысы;
М. Дулатовтың белсенді публицист-журналистік қызметі арқылы қазақ баспасөзін дамытуға қосқан үлесін;
Қайраткердің тоталитарлық жүйенің қуғын-сүргініне ұшырауын және мерт болуын бұрын ғылыми айналымға тартылмаған тың деректерді, сондай-ақ осы уақытқа шейін жарияланған деректік материалдар негізінде талдауға алу көзделінді.

Зерттеудің мерзімдік ауқымы. М. Дулатовтың өмір жолы, ғылыми тұрғыдан арнайы талдауға жеткілікті алынбаған. Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері осы жағдайға байланысты анықталды, яғни ол қайраткердің туып-өскен ортасын талдаудан басталып, оның қуғын-сүргін Құрбаны ретінде қаза болған уақытына (1935 ж. ) шейінгі аралықты қамтиды.

Зерттеудің деректік негізі.

М. Дулатовтың қайраткерлігін, қоғамдық-саяси қызметін ашып көрсетуде, ол өзі өмір сүрген кезеңдегі баспасөз мәліметтердің маңызы зор. Бұл ретте әсіресе Қазақ", "Сарыарқа", "Абай", "Қызыл Қазақстан", "Ауыл тілі", "Кедей сөзі", "Қазақ тілі", "Еңбекші қазақ", "Ақ жол" сияқты басылымдардың орны бөлек. Әрине, олардың барлығын диплом жұмысын жазу барысында толық пайдалану мүмкіндігіміз болған жоқ. М. Дулатов ақталғаннан кейінгі уақытта жарық көрген оның төл шығармаларын (саяси өлендері, мақалалары, ағартушьшық еңбектері) зерттеу жұмысымызға кеңінен пайдаланылып, сол арқылы қайраткердің дүниетанымын, қоғамдық-саяси қызметін мейлінше толық талдауға тырыстық.

Диплом жұмысында М. Дулатовтың қызы Гүлнәр Дулатованың әкесі туралы жазған естеліктері, шәкірті Қапан Бадыровтың, ағасы Асқар Дулатовтың қызы Ботагөз Дулатованың естеліктері айналымға түсті. Г. Дулатованың естелігі әкесінің бойындағы адамдық қасиетін, мінез-құлқын, азаматтық ажарын, ұлт зиялыларының арасындағы сыйластықты баяндау арқылы, қайраткердің көпшілікке беймәлім өмір қырларын жеткізуімен құнды.

І тарау: М. ДУЛАТОВТЫҢ ӨСКЕН ОРТАСЫ, САЯСИ КӨЗҚАРАСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ, АҒАРТУШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ БАСТАЛУЫ

1. 1. М. Дулатовтың өскен және білім алған ортасы

М. Дулатовтың жан-жақты әрі терең білімді ағартушы, қоғамдық қайраткер дәрежесіне көтерілуіне, оның шыққан тегінің, өскен ортасының әсері болғандығы даусыз. Негізі М. Дулатовтың өмірбаяны, білім алуы, мұғалімдік қызметі туралы құжаттық мәліметтер өте аз. Қайраткердің өмірбаянын жазуда, екі құжаттық дерек негіз бола алады. Оның бірі М. Дулатовтың 1929 жылы 1-қаңтарда ОГПУ - тергеушілеріне жазып берген ғұмырнамалық жазбасы, екіншісі 1914 жылы 6-көкекте Лазарев атындағы Шығыс тілдер институтының профессоры В. А. Гордлевскийге жазған өмірбаяндық хаты [14] .

М. Дулатовтың өз қолымен жазылған қысқа мазмұнды бұл құжаттар оның өмірінің басты белестерін ашып, нақты даталарды келтіруімен құнды. Бірінші архивтік мәліметте ол өзінің туған жылын, өскен ортасын, білім алуын, 1902 жылдан бастап, 1928 жылға дейінгі аралықтағы ұстанған саяси позициясын толық баяндайды.

Сондай-ақ Гүлнәр Дулатованың естелігінде оның шыққан тегі, өскен ортасы туралы қиын да қызықты, мәнді өмір белестері жөнінде көпшілікке беймәлім құнды мәліметтер айтылады. Әкесі туралы барлық мәліметтерді берген - М. Дулатовтың ағасы Асқардың қызы Ботагөз Дулатова. Ботагөз Дулатова ес білгелі М. Дулатовтың қолында тұрып, тәрбиесінде болған және сауатын ашып одан әрі оқытқан М. Дулатов болғандықтан оның ағасын жетік білетіндігі көрінеді.

Гүлнәр Дулатова естелігінде әкесінің өмір өткелдерін осы Ботагөз Асқарқызының атынан баяндап жазған. Ботагөз Дулатованың айтуынша, М. Дулатовтың бала кезін, есею, өсу жылдарын өз әкесінен талай рет естіген. Сондай-ақ әкесі Асқардың інісі үшін тартқан азабын да өз көзімен көрген. М. Дулатовтың тегі Байжұмар тұқымынан тарайды. Байжұмардан Сансызбай, одан туғандар Ниязбек, Дулат (1849-1897) . Дулат пен Дәмештен туған балалар: Асқар (1865-1938) . Қонысбай, Зылиха, Қанипа, М. Дулатов (1885-1935), екінші анасынан туған Ақыжан 1973 жылы қайтыс болған.

М. Дулатов 1885 жылы 25-ші қарашада Торғай уезі Сарықопа болысының үшінші ауылында өмірге келген. Қазіргі әкімшілік аймақтық бөлініс бойынша бұл елді мекен, Қостанай облысы Жангелдин ауданы, "Қызбел" совхозына қарайды. М. Дулатовтың әкесі Дулат ескіше оқыған, көкірек көзі ояу, оқығаны аз болғанымен, зерделі, дау-жанжалдан аулақ жүретін қарапайым кісі болыпты. Өз дәулеті өзіне жетерліктей, орта шаруалы, әр кәсіпке икемі бар, етік тігіп, ат әбзелдері, ер-тұрман, неше түрлі әшекей бұйымдар жасап, ісмерлік өнерімен бүкіл Сарыарқаға аты шыққан жұрт сыйлайтын еңбекқор ұста екен. Анасы Дәмеш Қараман еліндегі атақты байдың қызы. Дәмеш ақ жарқын, салмақты, отбасына тыныш, берекелі, ел-жұртқа сыйлы ана болған. Жиын-тойларда домбыра тартып ән салып, айтыстарға қатысып жүретіндіктен өнерпаз ретінде ел жадында сақталған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.