ЖШС «КАНТ - ЭЙР»-дің шаруашылық субьектілік ұйым есебі мен бухгалтерия құрылысы
КІРІСПЕ
І. ЖШС «КАНТ . ЭЙР».дің шаруашылық субьектілік ұйым есебі мен бухгалтерия құрылысы.
1.1 Шаруашылық субьектілік ұйым есебі мен бухгалтерия құрылысы.
ІІ. ЖШС «КАНТ . ЭЙР» кәсіпорындағы ақша қаражаттары және есеп айырысу есебі.
2.1 Ұлттық және шетел валютасындағы касса операцияларының есебі.
2.2 Несие бойынша операциялар есебі.
2.3 Есеп беруші тұлғамен есеп айырысу есебі.
2.4 Салық бойынша бюджетпен есеп айрысу есебі.
ІІІ. Негізгі құралдар және материалды емес активтердің есебі.
3.1 Негізгі құралдар есебі. №6 «Негізгі құралдар есебі».
3.2 Материалды емес активтердің есебі.
3.3 Негізгі құралдар мен материалды емес активтердің тозуы мен амортизацияның есебі.
IV. Тауарлы . материалдық запас және жабдықтаушылармен алу реті және оның құжатталуы.
4.1 Тауарлы . материалдық запастардың жабдықтаушылардан алу реті және оның құжатталуы.
4.2 Қоймадағы және дүкендегі тауарлар есебінің ұйымдастырылуы.
4.3 Тауарлы есеп беруді қабылдау және тексеру тәртібі.
4.4 Тауарлар мен ыдыстарға инвентаризация жүргізу тәртібі.
4.5 Тауарды сату бойынша шығын есебі.
V. Еңбек және төлемнің есебі.
5.1 Жұмысшылардың жұмысқа келуі мен жұмыстан шығарылу жөніндегі құжаттардың рәсімделу тәртібі.
5.2 Еңбек ақы бойынша құжаттардың дұрыс рәсімделуі.
5.3 Еңбекақы бойынша ұсталымдар.
5.4 Қорларға аудару есебі. Салықтар мен зейнетақы қорларының аударылуы.
5.5 Еңбекақы бойынша аналитикалық және синтетикалық есебінің жүргізілуі.
VІ. Меншік капиталы мен қаржылық қорытындылардың есебі.
6.1 Мекеменің жарғылық капиталының дұрыс қалыптасуы және құжаттардың дұрыс толтырылуы.
6.2 Қаржылық қорытындылардың шығарылуы мен есебі.
VІІ. Қаржылық есеп беру.
7.1 Жылдық есеп берудің құрылуы және байланысы, алдын.ала жүргізілетін жұмыстар тәртібі.
7.2 Жылдық есептің құрылуы тәртібі, жылдық табыс бойынша декларация.
7.3 Мекеменің қаржылық жағдайының бағалануы, түсіндірмелік жазуының құрылуы.
VІІІ. Аудиторлық кәсіпорынның құрылымы мен құрылысы. Аудиттің функционалды міндеттері.
8.1 Аудиторлық өзінің міндеті.
ІХ. Ұзақ мерзімді активтердің аудиті.
9.1 Журнал . ордер №12 және бас кітабы, балансты құрудағы жазу сәйкестігін тексеру.
9.2 МЕА синтетикалық және аналитикалық есебінің жүргізілуінің тексеру.
9.3 МЕА амортизацияның есептелуін тексеру.
Х. Ағымдағы активтердің аудиті.
10.1 Материалдық құндылықтарының түсу операцияларын тексеру.
10.2 Материалды құндылықтарының шығындары мен есептен шығару операцияларын тексеру.
10.3 Материалдардың синтетикалық және аналитикалық есебінің дұрыстығын тексеру.
10.4 ТМЗ қорларының инвентаризациялық түгендеуінің есеб.
ХІ. Ақша қаражатының аудиті.
11.1 Кассадағы ақша қаражатының шығындары. Ақша қаражатының сақталуын қамтамасыз ету.
11.2 Ақша қаражатының есеп шотында, валюталық шотында есебін тексеру.
11.3 Кассада түгендеуді дұрыс жүргізу тәртібі.
11.4 Курстық айырмасының анықтамасы мен өзгеруін тексеру.
ХІІ. Аудиттің міндеттемелері.
12.1 Несиелік есеп айырысу операцияларынтексеру, банк несиелерін алу және оларды төлеу.
12.2 Банк несиесіндегі аналитикалық және синтетикалық шоттардың байланысы.
12.3 Салықты өз уақытында төлеу, салық жиналымының толық өз уақытында төлеу есебін дұрыстығын тексеру.
12.4 Әлеуметтік салық және жинақтаушы зейнетақы қорының салымдарының дұрыс есептелуін өз уақытынды тексерді.
ХІІІ. Еңбекақыны есептеу аудиті.
13.1 Штат тәртібін, қызметкерлердің қызметі бойынша еңбекақыны қадағалау.
13.2 Еңбекақының ұсталуы және жіберілуін тексеру.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДИБИЕТЕР ТІЗІМІ.
І. ЖШС «КАНТ . ЭЙР».дің шаруашылық субьектілік ұйым есебі мен бухгалтерия құрылысы.
1.1 Шаруашылық субьектілік ұйым есебі мен бухгалтерия құрылысы.
ІІ. ЖШС «КАНТ . ЭЙР» кәсіпорындағы ақша қаражаттары және есеп айырысу есебі.
2.1 Ұлттық және шетел валютасындағы касса операцияларының есебі.
2.2 Несие бойынша операциялар есебі.
2.3 Есеп беруші тұлғамен есеп айырысу есебі.
2.4 Салық бойынша бюджетпен есеп айрысу есебі.
ІІІ. Негізгі құралдар және материалды емес активтердің есебі.
3.1 Негізгі құралдар есебі. №6 «Негізгі құралдар есебі».
3.2 Материалды емес активтердің есебі.
3.3 Негізгі құралдар мен материалды емес активтердің тозуы мен амортизацияның есебі.
IV. Тауарлы . материалдық запас және жабдықтаушылармен алу реті және оның құжатталуы.
4.1 Тауарлы . материалдық запастардың жабдықтаушылардан алу реті және оның құжатталуы.
4.2 Қоймадағы және дүкендегі тауарлар есебінің ұйымдастырылуы.
4.3 Тауарлы есеп беруді қабылдау және тексеру тәртібі.
4.4 Тауарлар мен ыдыстарға инвентаризация жүргізу тәртібі.
4.5 Тауарды сату бойынша шығын есебі.
V. Еңбек және төлемнің есебі.
5.1 Жұмысшылардың жұмысқа келуі мен жұмыстан шығарылу жөніндегі құжаттардың рәсімделу тәртібі.
5.2 Еңбек ақы бойынша құжаттардың дұрыс рәсімделуі.
5.3 Еңбекақы бойынша ұсталымдар.
5.4 Қорларға аудару есебі. Салықтар мен зейнетақы қорларының аударылуы.
5.5 Еңбекақы бойынша аналитикалық және синтетикалық есебінің жүргізілуі.
VІ. Меншік капиталы мен қаржылық қорытындылардың есебі.
6.1 Мекеменің жарғылық капиталының дұрыс қалыптасуы және құжаттардың дұрыс толтырылуы.
6.2 Қаржылық қорытындылардың шығарылуы мен есебі.
VІІ. Қаржылық есеп беру.
7.1 Жылдық есеп берудің құрылуы және байланысы, алдын.ала жүргізілетін жұмыстар тәртібі.
7.2 Жылдық есептің құрылуы тәртібі, жылдық табыс бойынша декларация.
7.3 Мекеменің қаржылық жағдайының бағалануы, түсіндірмелік жазуының құрылуы.
VІІІ. Аудиторлық кәсіпорынның құрылымы мен құрылысы. Аудиттің функционалды міндеттері.
8.1 Аудиторлық өзінің міндеті.
ІХ. Ұзақ мерзімді активтердің аудиті.
9.1 Журнал . ордер №12 және бас кітабы, балансты құрудағы жазу сәйкестігін тексеру.
9.2 МЕА синтетикалық және аналитикалық есебінің жүргізілуінің тексеру.
9.3 МЕА амортизацияның есептелуін тексеру.
Х. Ағымдағы активтердің аудиті.
10.1 Материалдық құндылықтарының түсу операцияларын тексеру.
10.2 Материалды құндылықтарының шығындары мен есептен шығару операцияларын тексеру.
10.3 Материалдардың синтетикалық және аналитикалық есебінің дұрыстығын тексеру.
10.4 ТМЗ қорларының инвентаризациялық түгендеуінің есеб.
ХІ. Ақша қаражатының аудиті.
11.1 Кассадағы ақша қаражатының шығындары. Ақша қаражатының сақталуын қамтамасыз ету.
11.2 Ақша қаражатының есеп шотында, валюталық шотында есебін тексеру.
11.3 Кассада түгендеуді дұрыс жүргізу тәртібі.
11.4 Курстық айырмасының анықтамасы мен өзгеруін тексеру.
ХІІ. Аудиттің міндеттемелері.
12.1 Несиелік есеп айырысу операцияларынтексеру, банк несиелерін алу және оларды төлеу.
12.2 Банк несиесіндегі аналитикалық және синтетикалық шоттардың байланысы.
12.3 Салықты өз уақытында төлеу, салық жиналымының толық өз уақытында төлеу есебін дұрыстығын тексеру.
12.4 Әлеуметтік салық және жинақтаушы зейнетақы қорының салымдарының дұрыс есептелуін өз уақытынды тексерді.
ХІІІ. Еңбекақыны есептеу аудиті.
13.1 Штат тәртібін, қызметкерлердің қызметі бойынша еңбекақыны қадағалау.
13.2 Еңбекақының ұсталуы және жіберілуін тексеру.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДИБИЕТЕР ТІЗІМІ.
МАЗМҰНЫ.
КІРІСПЕ 3
І. ЖШС КАНТ - ЭЙР-дің шаруашылық субьектілік ұйым есебі мен
бухгалтерия құрылысы.
1.1 Шаруашылық субьектілік ұйым есебі мен бухгалтерия құрылысы. 5
ІІ. ЖШС КАНТ - ЭЙР кәсіпорындағы ақша қаражаттары және есеп айырысу
есебі.
2.1 Ұлттық және шетел валютасындағы касса операцияларының есебі. 8
2.2 Несие бойынша операциялар есебі. 10
2.3 Есеп беруші тұлғамен есеп айырысу есебі. 12
2.4 Салық бойынша бюджетпен есеп айрысу есебі. 14
ІІІ. Негізгі құралдар және материалды емес активтердің есебі.
3.1 Негізгі құралдар есебі. №6 Негізгі құралдар есебі. 19
3.2 Материалды емес активтердің есебі. 22
3.3 Негізгі құралдар мен материалды емес активтердің тозуы мен 24
амортизацияның есебі.
IV. Тауарлы – материалдық запас және жабдықтаушылармен алу реті және
оның құжатталуы.
4.1 Тауарлы – материалдық запастардың жабдықтаушылардан алу реті және27
оның құжатталуы.
4.2 Қоймадағы және дүкендегі тауарлар есебінің ұйымдастырылуы. 29
4.3 Тауарлы есеп беруді қабылдау және тексеру тәртібі. 31
4.4 Тауарлар мен ыдыстарға инвентаризация жүргізу тәртібі. 35
4.5 Тауарды сату бойынша шығын есебі. 37
V. Еңбек және төлемнің есебі.
5.1 Жұмысшылардың жұмысқа келуі мен жұмыстан шығарылу жөніндегі 41
құжаттардың рәсімделу тәртібі.
5.2 Еңбек ақы бойынша құжаттардың дұрыс рәсімделуі. 44
5.3 Еңбекақы бойынша ұсталымдар. 46
5.4 Қорларға аудару есебі. Салықтар мен зейнетақы қорларының 47
аударылуы.
5.5 Еңбекақы бойынша аналитикалық және синтетикалық есебінің 48
жүргізілуі.
VІ. Меншік капиталы мен қаржылық қорытындылардың есебі.
6.1 Мекеменің жарғылық капиталының дұрыс қалыптасуы және құжаттардың 51
дұрыс толтырылуы.
6.2 Қаржылық қорытындылардың шығарылуы мен есебі. 52
VІІ. Қаржылық есеп беру.
7.1 Жылдық есеп берудің құрылуы және байланысы, алдын-ала 53
жүргізілетін жұмыстар тәртібі.
7.2 Жылдық есептің құрылуы тәртібі, жылдық табыс бойынша декларация. 54
7.3 Мекеменің қаржылық жағдайының бағалануы, түсіндірмелік жазуының 55
құрылуы.
VІІІ. Аудиторлық кәсіпорынның құрылымы мен құрылысы. Аудиттің
функционалды міндеттері.
8.1 Аудиторлық өзінің міндеті. 57
ІХ. Ұзақ мерзімді активтердің аудиті.
9.1 Журнал – ордер №12 және бас кітабы, балансты құрудағы жазу 60
сәйкестігін тексеру.
9.2 МЕА синтетикалық және аналитикалық есебінің жүргізілуінің 63
тексеру.
9.3 МЕА амортизацияның есептелуін тексеру. 65
Х. Ағымдағы активтердің аудиті.
10.1 Материалдық құндылықтарының түсу операцияларын тексеру. 68
10.2 Материалды құндылықтарының шығындары мен есептен шығару 70
операцияларын тексеру.
10.3 Материалдардың синтетикалық және аналитикалық есебінің 73
дұрыстығын тексеру.
10.4 ТМЗ қорларының инвентаризациялық түгендеуінің есеб. 74
ХІ. Ақша қаражатының аудиті.
11.1 Кассадағы ақша қаражатының шығындары. Ақша қаражатының сақталуын78
қамтамасыз ету.
11.2 Ақша қаражатының есеп шотында, валюталық шотында есебін тексеру.80
11.3 Кассада түгендеуді дұрыс жүргізу тәртібі. 84
11.4 Курстық айырмасының анықтамасы мен өзгеруін тексеру. 86
ХІІ. Аудиттің міндеттемелері.
12.1 Несиелік есеп айырысу операцияларынтексеру, банк несиелерін алу 87
және оларды төлеу.
12.2 Банк несиесіндегі аналитикалық және синтетикалық шоттардың 89
байланысы.
12.3 Салықты өз уақытында төлеу, салық жиналымының толық өз уақытында90
төлеу есебін дұрыстығын тексеру.
12.4 Әлеуметтік салық және жинақтаушы зейнетақы қорының салымдарының 91
дұрыс есептелуін өз уақытынды тексерді.
ХІІІ. Еңбекақыны есептеу аудиті.
13.1 Штат тәртібін, қызметкерлердің қызметі бойынша еңбекақыны 96
қадағалау.
13.2 Еңбекақының ұсталуы және жіберілуін тексеру. 97
ҚОРЫТЫНДЫ 100
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДИБИЕТЕР ТІЗІМІ. 102
Кіріспе.
Қандай да ғылымның болмасын пайда болу тарихы, маңызы мен мақсаты және
қоғамда алатын өз орны бар екендігі белгілі. Солардың ішінде басқа
салалардан өзінің ерекшелігімен оқшауланатын Бухгалтерлік есеп саласы бұдан
бірнеше жүздеген жылдар бұрын пайда болып, күнделікті өмірде қолданылуы
барысында қоғамның әлеуметтік – экономикалық жағдайларына қарай
өзгерістерге ұшырап келе жатқан ғылым болып табылады. Бухгалтерлік есеп
туралы белгілі ғалым Б.Де Солозано Бухгалтерлік есеп барлық ғылымдар мен
өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір сүре алмаса, бухгалтерлік
есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес және де бухгалтерлік есепсіз әлемді
басқару мүмкін емес, адамдар да бірін – бірі түсінбес еді - деген болса,
оның әріптесі П.Самуэльсон Біздің ғасырымыз – машина ғасыры, сондай-ақ ол
Бухгалтерлік есеп ғасыры болып табылады, - дейді.
Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты бір орыналады. Ол
кәсіпорынның қаржылық жағадайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау
үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналыста және басқа да өндіріс
процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
есебі бухгалтерлік есеп Стандарттарында және субъектілердің қаржылық –
шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының Бас есеп жоспарында
бекітілген жалпы қағидалары мен ержелерінің негізінде құрылады және ол
бүкіл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің
құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша ерекшелігіне есептің сәйкес келуін
қамтамсыз етеді.
Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық қызметтің
іс - әрекеті сипатталып, оның табысы немесе шығыны есепке алынады, қаржылық
жағдайы ашып көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъектілерінің меншігін
сақтауды бақылауға және басқару шешімдерін қабылдау қажетті ақпаратты
жинақтайды. Бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде ең маңызды орындардың бірін
иеленеді. Бұған дәлел ретінде Біріккен Ұлттар Ұйымының өткізілген
конференциясында Есептей алмаған, басқара алмайды, - деген сөздің жайдан
– жай айтылмағандығын атап өтуге болады. Жалпы, бухгалтерлік есеп ұйымға
оның қаржылық жағдайын жоспарлау, бағалау, бақылау және талдау секілді
функцияларды орындау үшін қажет.
Экономикалық барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек
ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын
азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға),
оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға
мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қырсыздыққа, кәсіпорынның материалдық
құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа да ресурстарын заңсыз және
тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен
мәнін айрықша бағаламауға болмайды.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша,
сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру
мүмкін емес.
Бүгінде бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде ең басты орын алады.Ол
кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау
үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс
процесін шынайы көрсетіп береді.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп стандарттарында және
субъектілердің қаржылық - шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп
шоттарының типтік есеп жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен
ережелерінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған ақпараттарды
пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша
ерекшелігіне есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Кез келген кәсіпорын үзіліссіз және ырғақты жұмыс істеп тұруы үшін
уақытылы керекті материалдармен жабдықтап отырудың маңызы зор болып
табылады. Ұйымды материалдық қорлармен жабдықтау экономикалық және
әлеуметтік дамуту жоспарларына сәйкес жүргізіледі. Кәсіпорынмен өнім
өндіруші ұйымдармен, сондай ақ делдалдық ұйымдармен өзіне керекті
материалдық қорлармен және техникалармен қамтамасыз ету жөнінде келісім
шарттар жасасады немесе өзінің делдалдары арқылы биржадан сатып алады.
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелердің қызметін жедел басқару
үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп, ел
экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалық
тетігінің бірі ретінде пайдаланады.
І. ЖШС КАНТ - ЭЙР-дің шаруашылық субъектілік ұйым есебі мен
бухгалтерия құрылысы.
1.1Шаруашылық субъектілік ұйым есебі мен бухгалтерия құрылысы.
1.1 Шаруашылық субъектілік ұйым есебі мен бухгалтерия құрылысы.
КАНТ - ЭЙР жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Қазақстан
Республикасының заңдары бойынша құрылған, заңды тұлға болып табылады.
Серіктестіктің құрылтайшылары болып табылады:
жеке тұлға – ҚР азаматы: Мухамадиев Қанат Төлешевич, 27.02.1961 жылы
туған, жеке куәлігі №0799164, 21.01.1997 жылы ҚР ІІМ берілген, тұратын
жері: Қазақстан Республикасы, Шығыс Қазақстан облысы, Семей қаласы, Ленина
47 а.
Кайнбеков Эрлан Садыкович 19.06.1961 жылы туған, жеке куәлігі №0799004,
21.01.1997 жылы ҚР ІІМ берілген, тұратын жері: Қазақстан Республикасы,
Шығыс Қазақстан облысы, Семей қаласы, Ленина 47 а.
Серіктестікің мекен – жайы: Қазақстан Республикасы, Шығыс Қазақстан
облысы, Семей қаласы, 35 квартал 24.
Серіктестіктің мақсаты таза пайда табу болып табылады.
Көрсетілген мақсатқа жету үшін серіктестік келесі қызметінің түрлерін
көрсетеді:
- құрылыс жұмыстарын жүргізу және жөндеу – құрылыс жұмыстарын
жүргізу;
- құрылыс – құрастыру жұмыстарын жөндеу:
құрылыс материалдармен өнімдерді және құрастыруларды өндіру;
- сауда - саттық қызмет (көтерме және бөлшек);
- коммерциялық және эмиссиондық сауда магазиндерін ашу;
- өндірісті-техникалық өнімдерді шығару;
- жиҺаздар жасау;
- қоғамдық тамақтандыру саласында (кафе, асхана, дәмхана) қызмет
көрсету;
- халыққа тұтылатын өнімдерін дайындау;
- автокөлік құралдарын жөндеу және техникалық қаматамасыз ету;
- қонақүй шаруашылығы;
- жайларды жалға беру;
- құрылыс және өнеркәсіптік жадығаттарды, құрал – саймандарды және
жарақты өндіру;
- ағаш өнімдерін шығару;
- күрделі жөндеу;
- әрлеу жұмыстары;
- сыртқы экономикалық қызмет;
- түрлі-түсті және қара металдарды жинау, дайындау, сақтау, қайта
өңдеу және сату;
- автотұрақты ұйымдастыру;
- автосервис саласында қызмет көрсету;
- нан, макарон, кондитерлік, шұжық өнімдерін өңдеп сату;
- маркетинг;
- АЗС-ды ашу және жанаржағармай сату;
- ауыл шаруашлық өнімдерін өңдеу, қайта өңдеу және сату;
- ара және мал шаруашылығы (ірі мал, қой, құс, жылқы, шошқа және
басқа да малдар) өсіру;
- ағаштау жинау, дайындау, қайта өңдеу, пилорама;
- халыққа ақылық қызмет көрсету;
- өнеркәсіптік, транспорттық, ақпараттық, сервистік және тұрмыстық
қызмет көрсету;
- жүк және жол көлігі тағы басқа жол көлігі қызметі;
- шаруашылық және сыртқы экономикалық қызмет түрлерінің барлық
түрлерімен аумағы, соның ішінде импорт, әкспорт, сатып алу, сауда,
айырбас саудасы, басқа коммерциялық қзметі агент принципі, делдал
және басқа да сондай түрде;
- Қазақстан Республикасының заңында тыйым салынбаған басқа да қызмет
түрлерін көрсету.
Лицензияға жататын қызметті жүзеге асыру кезінде, серіктестік бектілген
тәртіпте лицензия алуға міндеттінде.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорында жеке құрылым ретінде ұйымдастырылған.
Бухгалтерлік құрылым әр түрлі функционалдық секторлардан құрылады
(кәсіпорынның орындалған қызметіне байланысты).
Нормативтік құқықтық акті, кәсіпорынның бухгалтерия қызметін растайтын
құжат, ол бухгалтерия туралы қалып.
Жалпы есеп жүйесі ЖШС бөлінеді:
- Қаржылық есеп беру
- Статистикалық есеп
- Салықтық есеп
- Басқару есебі.
Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаттары:
1) Бухгалтерлік есеп берудің ішкі пайдаланушыларына және сыртқы
пайдаланушыларына қажетті ұйымның қызметі және оның мүліктік жағдайы
туралы толық және рас ақпаратты сұрастыру;
2) Бухгалтерлік есеп берудің ішкі және сыртқы пайдаланушыларына қажетті
ақапарат пен қамтамасыз ету:
- шаруашылық операцияларды жүргізгендегі кәсіпорынның Қазақстан
заңдылығын сақтауға, бақылау жүргізу үшін;
- мүліктің жәнеміндеттемелердің бар болуына, және қозғалысына бақылау
жүргізу үшін;
- бекітілген нормаларға, нормативтерге және сметаға сәйкес материалды,
еңбек – қаржылық ресурстарды пайдалануға бақылау жүргізу үшін;
3) Ұйымның шаруашлық қызметінің теріс қорытындыларына жол бермеу және
оның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етуін, ішкі шаруашылық
резервтерін анықтау.
Бухгалтерлік есепте мүлік, міндеттемелер шаруашылық операциялар
жүргізіледі тенге және де тиынмен компьютерлік бағдарламасы
1С. Предприятие қолданылады. Ішкі бақылау орындалып жатқан
шаруашылық операциялар бухгалтерияда бастапқы есеп құжаттарымен бірге
есепке алынып жүргізіледі, және де келесідей принциптерді орындайды (ҚР
-ның бухгалтерлік есеп принциптерімен айқындалған):
- Есептеу принципі (кәсіпорындағы кез –келген операциялар есептеліп
отыру қажет);
- Үздіксіз принципі (ұйымның қызметі үздіксіз жалғаса береді деп
болжам жасалады);
- Мәнділік принципі (ұйымның бухгалтерлік есеп ақпараттары
пайдаланушылардың қажеттілігін қанағаттандыруы керек);
- Түсініктілік принципі (бухгалтерлік есептің ақпараттық мәліметтері
оны пайдаланушыларға шешім қабылдау барысында түсінікті болу
керектігімен түсіндіріледі);
- Маңыздылық принципі (бухгалтерлік ақпараттық мәліметтердің, қаржылық
есептің сыртқы пайдаланушыларға олардың шешім қабылдануы үшін қажет
болуымен рәсімделеді);
- Сенімділік принципі (берілген ақпараттық мәліметтерді сондай-ақ
пайдаланушылар оған сенімді болса, онда бұл сенімді ақпарат болып
табылады);
- Салыстырмалы принципі (қандай да бір кезеңнің бухгалтерлік есеп
мәліметері өткен уақыттардағы мәліметтермен салыстырылып көрсетілген
кезде ғана оның пайдалылығы мен мазмұндылығы арта түседі);
- Сақтық принципі (бухгалтерлік есептің ақпараттық мәліметтерінде
жазылатын сандар, кәсіпорынның экономикалық жағдайын суреттейді және
пайдаланушылар осы мәліметтер арқылы түрлі шешім қабылдайды).
- Бейтараптық принцип (ақпарат сенімді болу үшін, алдын ала бір
шешімді қабылдауға арналмаған болу керек.)
- Әділетті және тура көрсету принципі (кәсіпорынның қаржылық қорытынды
есебі осы мәліметтердің пайдаланушылардың қаржылық жағдайы және ақша
қаржаттары туралы нақты әрі әділетті мәліметтермен қамтамасыз ету
қажет).
- Толықтылық принципі (ұйымның қаржылық есептегіндегі ақпарттық
мәліметтерге сенімді болу үшін толық және толық болуды қажет етеді).
- Дәйектілік принципі (өзінің таңдап алған есеп жүргізу саясатпен
есепті кезеңнің басынан сонынан дейін дәйекті түрде қолдану керек).
ІІ. ЖШС КАНТ - ЭЙР кәсіпорындағы ақша қаражаттары және есеп айырысу
есебі.
1. Ұлттық және шетел валютасындағы касса операцияларының есебі.
2. Несие бойынша опреациялар.
3. Есеп беруші тұлғамен есеп айырысу есебі.
4. Салық бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі.
2.1 Ұлттық және шетел валютасындағы касса операцияларының есебі.
Кассадағы ұлттық валюта және шетел валютасындағы түріндегі қолма-қол
ақшаның есебі ЖШС КАНТ - ЭЙР - де Кассалық операцияларды жүргізу туралы
қалып 4 ақпанда 2005 жылы бекіткен кассалық операцияларды жүргізу
тәртібіне сәйкес жүргізіледі.
Кассаға ақша қабылдау кассаның кіріс ордерлері бойынша жүзеге
асырылады, оған бас бухгалтер мен кассир қол қояды. Кассаға ақша салған
жеке немесе заңды тұлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойған ақшаны
қабылдағаны туралы түбіртек (квитанция) (ордердің қиынды бөлігі) беріледі.
Төлемдерге ақшаны қабылдаған кезде кассир Төлем таңбаларын аңықтау
тәртібін басшылыққа алуға міндетті. Кассаға қабылданған теңге сомасы
жазумен жазылып, тиын сандармен (цифрмен) жазылады.
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлеріне басшы мен бас бухгалтер
қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізілімдерімен ақша беруге жазылған
өтінішпен, шоттармен және басқа да құжаттармен рәсімделеді. Егер касса
шығыс ордерлеріне қоса тіркелген құжаттарда субъект басшысының рұқсат
берілген қолы болса, ордерге оның қол қоюы міндетті емес. Жекелеген адамға
кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кезде кассир алушының төлқұжатын
немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді. Оның атауы мен нөмірі,
оның кімнің және қашан бергенін ордерде көрсетеді. Алушы касса ордеріне қол
қояды және алған сомасын: теңгені - жазумен, тиынды — сандармен көрсетеді.
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордерінде ақшаны
алуға сенім білдірілген адамның тегі, аты мен әкесінің аты көрсетіледі.
Егер ақша төлем тізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол тізімдемеге:
"Сенімхат бойынша" деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс ордеріне
немесе ведомостқа (төлем тізімдемесіне) қоса тіркейді.
Кіріс және шығыс касса ордерлері мен оның орнына жүретін кұжаттарды
бухгалтерия дәл әрі айқын етіп сиямен немесе түтікше қаламмен жазып береді.
Жазылған касса ордерлері немесе олардың орнына жүретін құжаттар кіріс
және шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тіркеледі, ол кіріс және
шығыс касса құжаттарына жеке ашылады. Онда мыналар көрсетіледі: кіріс және
шығыс ордерінің толтырылған күні мен нөмірі, кассаға түскен және жұмсалған
ақшалардың нысаналы мақсаты көрсетіледі. Ақша қаражаттарының нысаналы
мақсаты туралы деректерді машинограмма түрінде алатын болса, кіріс және
шығыс касса құжаттарын тіркеу журналын да тек құжатың толтырылған күні,
нөмірі мен сомасы көрсетіледі.
Касса ордерлері бойынша ақшаны қабылдау мен беру тек олардың рәсімдеген
күнінде ғана жүргізіледі. Ордерді алған кассир басшы мен бас бухгалтердің
қолдарын; олардың дұрыс рәсімделуін; ордерлерде көрсетілген қосымшылардың
болуын тексеруге міндетті. Операциялар жүргізіліп болғаннан кейін ордерге
кассир қол қояды, ал оған тіркелген қосымша құжаттарға штамп басылады
немесе жазумен: күнін, айы мен жылын көрсете отырып Алынды немесе
Төленді деп белгі соғады.
Касса операцияларының есебін кассир Касса кітабында (ү. №КО – 4)
жүргізеді, ол нөмірленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы
парақтар санын басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәләндырады.
Касса кітабының әрбір парағы тең екі бөліктен тұрады. Олардың бірін
(көлбеу сызықпен) кассир бірінші дана ретінде толытырады және ол кітапта
қалады; екіншісі (көлбеу сызықсыз) көшіргі қағаз арқылы бергі және сыртқы
бетін толтырады. Ол кассирдің есебі ретінде парақтың жыртпалы бөлігі болып
табылады. Касса операцияларының жазбалары парақтың жыртпалы емес бөлігінің
бет жағынан (Құн басындағы қалдық деген жолдан кейін) басталады. Алдын
ала парақтың жыртпалы бөлігі кітапта қалатын бөлігіне сай келетіндей етіп
парақты қиылатын сызық бойымен қойғаннан кейін жазу үшін жыртылатын
парақтың бөлігін жыртылмайтын бөлігінің бет жағына салып, парақтың
жыртылмайтын бөлігінің сыртқы жағының көлбеу сызығы бойымен жазуды одан әрі
жалғастырады.
Кассирдің есебінде корреспонденцияланатын шоттарға белгі жасалады,
содан соң оның деректері 1010 — "Кассадағы ақша қаражаттары", 1020 –
"Кассадағы валюталық ақша қаражаттары" шотының дебеті мен кредиті бойынша
есеп регистрлеріне көшіріледі.
Касса бойынша операциялардың, яғни 1010 шоттың кредиті мен дебеті
есебін кассир жүргізеді. Регистрлерге жазулар бухгалтерияға кассир есебінің
түсуіне қарай жүргізіледі. Бірыңғай корреспонденцияланған шоттардың
сомалары біріктіріледі. Айдың аяғында есепті айдан кейінгі бірінші
жұлдызына регистрлердегі қалдық шығарылады, ол кассирдің есебіне және Бас
кітаптағы 1010 шоттың калдығына сәйкес келуге тиіс.
Кассаға ақша кірістелген кезде 1010 " Кассадағы ақша қаражаттары " шоты
дебеттеліп, мына төмендегі шоттары кредиттеледі:
1030 - "Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаттары" шоты — кассаға
есеп айырысу шотынан алынған сомаға;
1250(2150), 1280, (2180)- "Қызметкерлердің дебиторлық берешегі", "Өзге
дебиторлық берешек" қызметкерлердің есебіндегі сомалар, жалақы, жетіспейтін
сомалар, талан-таражға түскен сомалар және т.б. бойынша кассаға өткізілген
карыздар;
Кассадан ақша берілген кезде 1010-шоты кредиттеледі және мына төмендегі
шоттары дебеттеледі:
3350 (4150) - "Еңбекақы төлеу бойынша берешек" шоты — кәсіпорын
қызметкерлеріне берілген еңбек ақысының сомасына;
3310 (4110) – "Жеткізушілер мен мердігерлерге берешек" шоты — алынған
өндірістік қорлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер үшін
жабдықтаушылар мен мердігерлердің акцептелген шоттарының төлемақысына;
Шетел валютасындағы операциялар есебі кәсіпорында ХБЕС №21 Валюталық
бағамдар өзгерістерінің әсері арқылы қолданылады.
Барлық валюталық операциялар өкілетті банктер арқылы іске асырылады.
Операцияның басында шетел валютасы тенгемен спот-курс есебімен, операцияның
күнің жазу керек.
Курстық айырма кезінде пайда болған кіріс немесе шығыс қаржылық
есептемеде Басқа да кірістершығыстар шотында көрсетіледі.
Курстық айырманы көрсету үшін мына синтетикалық шоттар қолданылады:
6250 Бағамдық айырмадан түсетін кіріс
7430 Бағамдық айырма бойынша шығыстар
2.2 Несие бойынша операциялар.
Бұл шаруашылық жүргізуші субъекті өз ақша қаражаттарын банкі
мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша
төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен
белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады. Кәсіпорынның
арасындағы есеп айырысу қатынастары бір кәсіпорынның басқаларына құралдарды
тасымалдауымен немесе қызмет көрсетулерді асықпай ақы төлеумен байланысты
шаруашылық әрекеттердің нәтижесінде туындайды.
Есеп айырысу қатынастары екі жақты сипатқа ие және ол бір кәсіпорынның
басқа кәсіпорынның алдында қарызы пайда болуымен түсіндіріледі. Бұл - бір
кәсіпорын белгілі бір бекітілген мерзімде қандай да бір соманы төлеуге
міндетті, ал екіншісі осы соманы төлеуді талап етуге құқығы бар екенін
білдіреді.
Банк келісім бойынша ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарын ашқан
кезде, шот иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны кабылдауды, оның өзіне
немесе үшінші тараптарға (жақтарға) тиесілі ақша сомаларын аудару (беру)
жөніндегі ұйғарымын орындауды және баска да кызмет түрлерін көрсетуді өз
міндетіне алады. Банк шоттары бойынша жасалған келісімшарты келесі
мәліметтерден тұрады: (жақтардың) реквизиттері; келісім мәні немесе
келісімшарттың жасалған нәрсесі; салық кызметі органдары берген салық
төлеуші шот иесінің тіркеме нөмірі; банктің көрсететін қызметінің шарты
және оларды төлеу тәртібі. Келісімде жақтар тарапынан келісілген басқа да
жағдайлар карастырылуы мүмкін.
Банктік несиенің қайтарылуын қамтамасыз етудің бір немесе бір мезгілде
бірнеше формасын пайдалана отырады. Оның өзі таңдап алған, яғни
пайдаланатын форманы несие келісімшартында бірге рәсімделеді және оған
міндетті түрде қоса тіркелетін қосымша болып табылады.
Кепілзат келісімшартты мүлік кепілзаты (жылжытын, жылжымайтын) ұстаушы
несие берүшінің осы мүліктік, егер қамтамасыз етілген кепілзат міндеттемесі
орындалмаса, өткізуге құқығы бар екендігін білдіреді. Мұнда несие беруші
кепілзат шарты бойынша өзге несие берушілерге қарағанда несиеге салынған
мүліктің құнынан қаражатының орнын толтыруға артықшылықта құқыққа ие
болады.
Кепілзеттың екі түрі болады:
1) Мұнда кепілдікке салынған мүлік кепілзатты берушінің өзінде қалуы
мүмкін;
2) Мұнда кепілдікке салынған мүлік кепілзатты ұстауының қалуы
меншігіне, иелігіне беріледі.
Несие алған кезде келісідей шығындар пайда болады:
- қысқа мерзімді несие және ұзақ мерзімді банктік қарыздар бойынша
сыйақылар (пайыздар);
- жабдықтаушылар есеп айырысу кезінде болған сыйақылар (пайыздар);
- қосымша шығындар;
- мүлікті жалға алу сыйақылар бойынша шығындар;
Міндетемені қамтамасыз етудің кепілі ретінде үшінші тұлғаның кепілдігі,
кепілге салудың шарты, сақтандыру полисі және т.б. болады. Кепілдеменің
және кепілге сатудың мәнін қарастырайық. Кепілдеме кепілгер кәсіпорыннан
несие берушіге (несие беруші кесіпорынға) борышкерден (несие алушы
кәсіпорыннан) алынуға тиісті соманың уақытында төленуін қамтамасыз ету үшін
беріледі. Кепілдемені банктер, кәсіпорын және мекемелер бере алады.
Кепілдеменің мәні: борышкер кәсіпорын несие бойынша өзінен алынуға тиісті
төлемдерді мерзімінде төлей алмаған жағдайда банктер, кәсіпорындар немесе
ұйым несиені төлеуді өз мойындарына алады. Міндеттемелердің орындалуын
қамтамасыз ететін тәсіл ретінде кепілдеме кәсіпорынның қазіргі өндірістік
және коммерциялық қызметтерінде аталған жағдай кеңінен қолданылып жүр.
Кепілдемеге байланысты кепілдік рөлін атқарған кәсіпорындардың ортақ
жауапкершілігі емес, жәрдем ету (қосымша) жауапкершілігі туындайды.
Кепілдік рөлін атқарған кәсіпорынның жауапкершілігінің көлемі, әдетте,
қарыз алушы кәсіпорынның алған қаржысы бойынша өтелмеген сомасының шегінде
шектеледі. Кепілгер, әдетте, несие беруші кәсіпорынның қарыздарын несие
алушы кәсіпорын дер кезінде қайтара алмау қауіптілігінен шығуы мүмкін, яғни
кепілдік болған, кәсіпорын шығынды жабуға арналған кепілдеме сомасынан
процентті несие алушы кәсіпорыннан ұстап қалады.
Қарыз негізінен келісімшарттың негізінде бір тарап (карыз беруші)
екінші бір тарапқа (қарыз алушыға) өзінің меншігіндегі мүлкін немесе
ақшасын береді, ол кезде қарызды алушы жағы сонымен байланысты барлық
міндеттемелерін орындауды өз міндетіне алады. Сондықтан берілген несиені
есепке алу үшін 3010, 4010 Банктік қарыздар 3050, 4030 Өзге қысқа
мерзімді міндеттемелер деген шотын пайдаланады. Бұл пассивті шотта
еліміздің ішіндегі және шетелдегі қарыз берушілердің мәліметгерін
жинақталады.
Кепілдік міндеттеменің қамтамасыз етілуі тоқтатылса, кепілдік
тоқтатылады: кепілге салынған мүлік жойылған жағдайда, кепілге салынған
мүлікке меншік иесі ретіңде иеленген жағдайда, кепілге салынған мүлік
мәжбүрлік жолмен сатылған жағдайда және т.б. Кепілдіктің түрлері болып
мүлікті салу және ипотека саналады.
Кепілге салу кезінде кепілдікке (закладкаға) салынған мүлік кепілге
берушіден кепілге ұстаушының иелігіне өтеді. Кепілге ұстаушының келісімімен
кепілге салынған зат кепілге берушіде айрықша сақталынып, мөр койылып, сол
жерде қалдырылуы мүмкін.
Кәсіпорын қызметкерлері үшін берілетін банк несиелерін есепке алу.
Кәсіпорын өз қызметкерлеріне банктен жеке тұрғын үй құрылысына, саябақ
үйлерінің құрылысына және т.б. мақсаттарға алған қарыздары бойынша делдел
рөлін атқара алады. Неиелеу, несиені рәсімдеу және оларды өтеу тәртібі
банкі ережелерімен және несиелік келісімшартымен ретеледі, онда олардың
мерзімі, пайыздың мөлшерлемесі, өтеу тәртібі, берілетін несиенің қамтамасыз
етілуі (қозғалмайтын мүлік, автомобиль (заңды тұлғаның төлем
қабілеттілігі)) көрсетіледі.
Шетелдік валютада алынған несиенің есебі. Қазақстан
Республикасының шаруашылық жүргізуші субъектілері өкілетгі банктерден
шетелдік валютада несие алуға құқылы. Несие занды тұлға-резиденттерге қолма-
қолсыз, яғни ақшасыз тәргіпте ғана беріледі. Валюталық құндылықтарды
өкілетгі банк кепілдік ретінде занды тұлға - резиденттерге несие беру
үшінде пайдалана алады және ол шетел және ұлттық валютада беріледі.
Есепті кезең кезінде кәсіпорын мына синтетикалық шоттарды қолданады:
3010.1 Қысқа мерзімді банк қарыздары
3010.2 Қысқа мерзімді банк қарыздарын төлеу бойынша сыйақылар
3020.1 Қысқа мерзімді банктен тыс қарыздары
3020.2 Қысқа мерзімді банктен тыс қарыздарын төлеу бойынша сыйақылар
3040.1 Ұзақ мерзімді қаржы міндеттемелерінің ағымдағы бөлігі
3040.2 Банк қарыздарының амортизациясы
4010.1 Ұзақ мерзімді банк қарыздары
4010.2 Ұзақ мерзімді банк қарыздарының амортизациясы
7310 Сыйақылар бойынша шығыстар
7320 Қаржылық жалдау бойынша пайыздарды төлеуге арналған шығыстар
3.2 Есеп беруші тұлғамен есеп айырысу есебі.
Субъект қызметкерлеріне кассадан шаруашылық шығындарынан және іс-сапар
бойынша шығындарға берілетін ақшалай аванс есеп беретін сома деп аталады.
Кассадан шаруашылық және басқа шығыстарға қолма қол ақша алуға құқылы
лауазымдармен тұлғаларға тізімін кәсіпорын басшысы бекітеді, ал іс –сапарға
қаражаттар оның бұйрығы негізінде беріледі.
Іс-сапар бойынша шығындарды өтеуін салық кодексінде мөлшерде
белгіленген:
- Пәтер – тұрақты жалға алуды төлеу тиісті құжаттармен расталған орын
сақтағаны үшін төлемдер кіретін, іс – жүзінде шыққан шығындар
бойынша;
- Іс-сапар орнына бару мен қайтаруға іс-жүзінде шыққан шығындар
тиісті құжаттармен расталған, нақты сомада төленеді;
- Есеп беру үшін берілген аванс сомасын заңдарда белгіленген
мөлшерлерге сәйкес жалақы, тәуліктік – пәтерлік күндарды алдын ала
есептеу бойынша анықталады;
- Алынған ақшаны тек қана берген мақсатқа жұмсауға рұқсат етіледі.
Есеп беретін адамдар белгіленген мерзімде ақтаушы құжаттарды тіркеп,
іс-жүзіндегі жұмсалған сома жайлы есеп тапсыруға тиісті;
Кәсіпорын басқа занды немесе жеке тұлғалардан оларға сатқан тауарлары,
көрсеткен қызметтері, сондай-ақ аванс ретінде алдын ала
төлеген төлемдері үшін алашақ борыштары – ол есеп беруші тұлғамен есеп
айырысу деп аталады. Осы ұйымға берешек борышы бар заңды және жеке тұлғалар
дебиторлар болып табылады. Өтелетін (алынатын) уақытына қарай алынуға
тиісті дебиторлық борыштар ағымдағы алынуға тиісті борыштар және ұзақ
мерзімді алынуға
тиісті борыштар болып екіге бөлінеді. Бұл борыштардың
есебі Алынуға тиісті шоттар бөлімінің шоттарында есептеледі.
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын (өтелінетін)
дебиторлық борыштар ағымдағы активтер қатарында есептеледі. Олардың
қатарына жататындар:
• ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын ала
төленген) төлем;
• тапсырылған (берілген) шоттар бойынша алынуға тиісті борыштар;
• вексельдер бойынша алынуға тиісті борыштар;
• негізгі ұйым мен оның еншілес серіктестігі арасындағы түрлі
операциялар негізінде туындаған дебиторлық борыштар;
• ұйымның лауазымды адамдарының (тұлғаларының) дебиторлық
борышы;
• басқадай дебиторлық борыштар.
Кәсіпорынның балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы сома
басқа занды немесе жеке тұлғалардың ұйымға вексель бойынша ресми берешегі
болып есептеліиеді.
Алынуға тиісті шоттар бойынша борыштар ету құқығымен қоса, заңды
құқығымен байланысты актив болып саналады. Қорытындылап айтатын болсақ
дебиторлық борыш дегеніміз, бұл - иелік ету құқығын қосқандағы занды
құқықтармен байланысты активте қамтылған алдағы уақыттағы экономикалық
тиімділік.
Ұйымның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық
борыштардың айналымы жатады. Яғни дебиторлық борыштардың есептелген уақыты
мен өтелу уақытының арасыңдағы мерзім күндерінің саны. Ұйымның дебиторлық
борышы оған байл анысты кіріс танылған жағдайда ғана анықталады. Дебиторлық
борыштар сатылған өнімдер мен тауарлардың құнынан баға жеңілдіктерін
(скидки) және қайтарылған тауарлардың құнын алып тастағандағы қалдық сома
бойынша есептеледі. Бір жылдам астам уақыт бойы алынбаған дебиторлық
борыштар ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар болып есептеледі. Дебиторлык
борыштардың пайда болған (есептелінген) уақыты мен өтелу уақытының
арасындағы мерзімге байланысты пайыздар бойынша кіріс көп жағдайларда
ескерілмейді. Кәсіпорын өздерінің тауарларын сатқанда кейде сатып
алушыларға баға жеңілдіктерін береді. Ұйымның мұндай кадамға баруының басты
себебі сатып алушыларды қызықтыру арқылы сатылатын тауарларының көлемін
арттыру болып табылады. Сонымен қатар баға жеңілдіктерін (скидки) пайдалану
ұйымның күмәнді борыштарының сомасын қысқартуға үлкен әсер етеді.
Халықаралық тәжірибеде баға жеңілдіктері (скидки) терминімен (сөзімен)
бірге сауда жеңілдігі термині (сөзі) қатар қолданылады. Өз экономикасын
нарықтық жолмен жүргізіп келе жатқан елдердегі ұйым сауда жеңілдігін
тауарларды сатудағы жарнама ретінде пайдаланады. Ұйымның сауда жеңілдігін
қолдануының мақсаты баға жеңілдіктерін (скидки) пайдаланғандағы жағдаймен
бірдей деп айтуға болады.
Кейбір жағдайларда сапасының төмендігінен немесе тауарлардың ақау болу
себебінен сатылған тауарларды қайтаруға тура келеді.
Есепті кезең кезінде кәсіпорын мына синтетикалық шоттарды қолданады:
1210 Сатып алушылармен мен тапсырушылардың қысқа мерзімді дебиторлық
борышы
1220 Еншілес Ұйымның қысқа мерзімді дебиторлық берешек
1250.1 Қызметкерлердің қысқа мерзімді дебиторлық берешек
1250.2 Есеп беруші тұлғамен есеп айырысу
2110 Сатып алушылармен мен тапсырушылардың ұзақ мерзімді дебиторлық
борышы
2120 Еншілес Ұйымның ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
2150.1 Қызметкерлердің ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
2150.2 Есеп беруші тұлғамен есеп айырысу
2.4 Салық бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі.
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
Қазақстан Республикасының "Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдері туралы" (өзгертулермен және толықтырулармен) Салық
Кодексі қабылданды. Кодекске сәйкес жеке және заңды тұлғалардан алынатын
салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылады.
Салық кодексі республикалық және жергілікті бюджетке түсетін
салықтарды, алымдар мен салымдарды және басқа да міндетті төлемдерді
белгілейтін, Қазақстан Республикасы заңдарымен реттелетін кеден баж салығы,
алымы мен төлемдері мәселерін қоспағанда, Қазақстан Республикасындағы
барлық салықтық қатынастарды реттейтін бірден-бір занды құжаты болып
табылады. Салық кодексі салықтардың толық тізімін, оларды есептеу тәртібін,
салық салу объектілерін, салықтың негізгі түрлері бойыншатөлеушілерін
анықтайды. Салықтар, алымдар мен басқа да міндетгі төлемдер деп Кодексте
белгіленген тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне
төлеушілерден аударылған (бөлінген) қаражаттарды айтамыз.
Салықтарды, алымдарды және басқа да міндетті төлемдерді енгізу және
аудару немесе тоқтату құқығы Қазақстан Республикасының заң органдарының
өкілеттілігіне жүктелген. Бұл құқық тек қана Салық кодексіне өзгерістер мен
толықтырулар енгізу арқылы жүзеге асырылады.
Салық төлеуші, яғни ЖШС КАНТ-ЭЙР салық міндеттемесін орындау
барысында, салық салынатын объектісін, салық базасын, салық мөлшерлемесін,
салық кезеңін білуге міндетті болады. Бұл кезде: салық салынатын объектісі
және салық салумен байланысты объектілері: мүлік және оның әрекеті болып
табылады.
Кәсіпорында салық базасы деп құқықтық, физикалық базасын айтады және де
салық салу объектісіне басқа да сипаттамасы бойынша салық салуға жатуы
мүмкін. Салық базасының негізінде салық сомасы және басқа да төлеулердің
мөлшері анықталады.
Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне есептелген салық
деңгейі болып табылады.
Салық кезеңі - бұл уақыт кезеңі, әрбір салық түріне және Салық
кодексінің басқа да міндетті төлемдеріне қолайлы етіп белгіленеді, сол
кезең біткеннен кейін салық базасы анықталынып бюджетке төленуге жататын
салық пен басқа да міндетті төлемдері есептелінеді.
Қазақстан Республикасындағы салық заңы — мүліктің кірістелген және
тауарды сату мақсатында жөнелтілген, қызметтің қөрсетілген, жұмыстың
атқарылған кезеңімен есептелген шығысы мен төленген табысының кезеңіне
қарамастан, салықтық есептің әдісіне орап есептеу әдісі бойынша құрылады.
Корпоративтік табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы бойынша
бюджетпен есеп айырысу 3110 "Төлеуге тиісті корпорациялық табыс салығы"
деген пассивтік шотында жүреді. Корпоративтік табыс салығының салық
салынатын негізгі объектісі салық салынатын табысы болып табылады, оның
деңгейі жылдық табыс жиынтығы мен шегерімнің (тұрақты мекемелер арқылы
қызметін жүзеге асырмайтын, резидент еместерді қоспағанда) арасындағы
айырмасы арқылы анықтайды:
Салық салынатын табыс = Жылдық табыс жиынтығы — Шегерімдер
Жылдық табыс жиынтығына: жөнелтілген өнімдер, атқарылған жұмыстар,
көрсетілген қызметтер және басқа да операциялар үшін, салық төлеушінің
алуына (алғанына) жататын ақшалай немесе басқа каражаттар, өзара есеп
айырысу ретінде үшінші тұлғаларға жіберілген, тікелей, не жанама түрінде
шығындарды өтеуге жіберілген қаражаттар кіреді. Кәсіпорынның атқарған
қызметтерден түсетін кірістерге: жұмысты, қызметті сатқаннан түсетін
кірістер; ғимараттарды, қондырғыларды сату кезінде құнының өсуінең сондай-
ақ амортизациялауға жатпайтын активтерден инфляцияға байланысты олардың
құндарына түзетулерді есепке алу барысында түскен кірістер; басқа да
сатудан түскен тыс кірістер, соның ішінде проценттер бойынша кіріс;
кәсіпкерлік қызметтен немесе оның қызметін шектеуден алынған кірістер;
қарыздарды есептен шығарудан түскен кірістер және т.б. жатады.
Салық төлеушілер жылдың табысының жиынтығынан мыналарды шығарып тастау
керек:
- дивиденттері ҚР заңды тұлға резиденттерінен алынған бұрындары төлем
көзінен ұсталғандары;
- кәсіпорынның меншігіндегі акциясының құны, олардың номиналдық
құнынан артқан деңгейі, яғни эмитенттердің орналастыру кезінде және
меншікті акциясын сатқан кезінде алынған табыстары;
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатқаннан түскен табыстары;
- әртүрлі апаттарға төтенше жағдайына, душар болған жағдайда,
гуманитарлық көмек ретінде алынған мүліктердің құны, егер де олар арналымы
бойынша пайдаланылса;
- мемлекеттік кәсіпорындан тегін негізде алынған негізгі құралдардың
құны;
- зейнетақыны қамтамасыз ету туралы ҚР заңына сәйкес алынған
инвестициондық табыстары.
Заңды тұлғалардың жылдық табысының жиынтығынан оны алуға байланысты
барлық шығындар кемітіледі, соның ішінде табыс салығы салынатын еңбек ақы
бойынша шығындары да, яғни қызметкерлерінің материалдық және әлеуметтік әл-
ауқатын көтеруге шығарылған шығындар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының
заңдарымен реттелетін Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру және арнайы
қорларға салынған шығындар.
Салық төлеушілердің шегерімдерінің тиісті құжаттары бар болса, яғни
жылдық табыс жиынтығын алумен байланысты шығыстары расталса ғана шегерім
жасалады. Бұл шығыстарды сол өзінің жасалған салықтық кезеңінен шегеріледі,
бірақ оған болашақ кезеңнің шығыстары қосылмайды.
Жылдық табыс жиынтығынан келесі шегерімдер жасалады.
Қызмет бабыбен іс-сапарға кеткен шығындары және өкілеттік шығыстары
Қазақстан Республикасының Үкімет белгілеген нормалар шегінде шегеріледі:
- іс-сапарға жіберілген жеріне дейін кеткен нақты жолымен байланысты
шығындары (билеттің құны), сондай-ақ броньға жасалғаң шығындары жатады;
- шетелдік іс-сапарда жүрген кезіндегі тәулік шығындары Қазақстан
Республикасының үкіметінің белгіленген норма шегінде беріледі,
Күмәнді міндеттемелердің төленуі бойынша жасалатын шегерім. Егер де
бұрындары күмәнді деп танылған табысты салық төлеуші кредиторға төлесе,
онда
оның сол төленген деңгейінде шегерім жасауға рұқсат етіледі.
Күмәнді қарыз талабы бойынша шегерім тиісті құжаттармен расталса және
ол бухгалтерлік есепте көрсетілсе ғана жасалады. Күмәнді қарыз талабы —
негізінен Қазақстан Республикасының заң тұлғалары және жеке кәсіпкерлері
көрсеткен қызметінін, атқарған жұмысының, сатқан тауарының нәтижесінде
шығатын талап; сондай-ақ Қазақстан Республикасында тұрақты ұйым арқылы
қызметін жүзеге асырып жүрген занды тұлға резидент еместердің де және үш
жылға дейін талабын қанағаттандырмаған кезде, немесе Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес салық төлеуші дебиторларды банкрот деп
таныған жағдайда шығады.
Резервтік (провизиялык) қорларга аударымдар бойынша шегеріс жасау. Өз
қызметін заңдарға сәйкес жасалған келісімшарт негізінде жүзеге асыратын жер
қойнауын пайдаланушының осы кен орнында жер қойнауын пайдалану жөніндегі
операциялардың аяқталуына байлаңысты кен орнын игеру зардаптарын жою қорына
(резервтік немесе провизиялық қорына) аударылған аударымдар сомсын шегеріп
тастауға құқығы бар. Тап осындай құқықтар банктерге де, ұйымға да берілуі
мүмкін, яғни олардың депозиттері, несиелері, (қаржылық лизингіні
қоспағанда), дебиторлық қарыздары, аккредетивтері үшін жасалуы мүмкін. Бұл
операцияларды күмәнді категориясына жатқызу тәртібін және жағдайын
Қазақстан Республикасынын, Ұлттық банкісі осы жағдайға өкілеттілігі бар
мемлекеттік органдардың келісімі бойынша анықтайды.
Ғылыми-зерттеу, жобалық және тәжірибе-конструкторлық жұмыстарына
жасалған шығындар бойынша шегерім жасау. Негізгі құрал-жабдықтарды алу,
оларды орнату және басқа күрделі сипаттағы шығындардан басқа, табыс алумен
байланысты ғылыми-зерттеу, жобалау және тәжірибеде-конструкторлық
жұмыстарына жұмсалған шығындар бойынша ұстап қалуына болады. Аталған
шығынды шегеруге жатқызу үшін жобалық-сметалық құжаттама, орындалған
жұмыстардың актісі және басқа да құжаттар бойынша негізделуі керек.
Сақтандыру жарналары (пайдасы) бойынша шығыстарга шегеріс жасау.
Жинақтау және қайтарым сипатындағы шарттар бойынша сақтандыру төлемдерін
қоспағанда, сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушылар төлеген сақтандыру
жарнасын шегере алады. Бірақ сақтандыру қызметі Қаржы Министрлігінің
қадағалауында болады. Банкі жүйесі де осы процесске қатысты болғандықтан,
оларды календарлық, қосымша және төтенше жарнасын шегеріске жатқызуына
құқысы бар.
Әлеуметтік төлемдерге арналган шыгыстар бойынша шегерімдер. Салық
төлеушілердің уақытша жұмысқа жарамсыздығына, жүкті болуына және бала
тууына байланысты демалысқа ақы төлеу жөніндегі шығыстарын есепті кезенде
шегере алады. Қызметкерлердін, денсаулығының зақымдауына байланысты
(мертіғу т.б.с.с.) келтірілген зиянның орнын толтыруға, сондай-ақ
асыраушысынан айырылуына байланысты ақы төлеуге жұмсалатын шығыстар да
заңдарда белгіленген мөлшерде шегерілуге тиіс.
Салықтарды шегеріс жасау. Бұл жерде мемлекеттік бюджетке есептелген
шегіндегі төленген салық шегеруге жатады, яғни жылдық жиынтық табыс
анықталғанға дейінгі салықтар; Қазақстан Республикасының аумағында және
басқа мемлекеттерде төленген табыс салығы мен корпоративтік табыс салығы,
сондай-ақ үстеме пайданың салықтары (яғни кәсіпорын рентабельді болған
сайын, одан ұсталатын салықтың да деңгейі төмендейді). Сонымен қоса, өткен
кезендер үшін ағымдағы салық кезеңінде төленген салықтар да шегерілуі тиіс.
Ағымдағы салықтық кезенде өткен кезендер үшін төленген салық қай
кезеңде төленсе, сол кезеңнің шегеріміне жатқызылады.
Тіркелген активтер бойынша шегеріс жасау. Тіркелген активтерге - салық
төлеушіңің бухгалтерлік балансында ескерілген және кәсіпкерлік қызметте
пайдаланылатын негізгі құрал-жабдықтар мен материалдық емес активтер
жатады.
Амортизациялауға жататын негізгі құралдар өздеріне тиесілі шектеулер
мөлшерлемесімен есептелінеді. Амортизацияның мүлік түрі бойынша шектелген
мөлшерлемесі "Негізгі құралдардың есебі" тарауында келтірілді.
ЖШС КАНТ - ЭЙР өз еркі бойынша басқа да шектеу мөлшерлемесін
қолдануына құқылы, бірақ ол қойылған (белгіленген) шектен жоғары болмауы
керек. Өндірістік мақсат үшін өз күшімен салынған құрылыстардың шығыстары
және өндірістік мақсатта үш жылдан кем емес пайдаланатын технологиялық
құрал-жабдықтардың құны; салық төлеушінің еркі бойынша амортизациялау
мерзімінің кез келген сәтінде қалған амортизацияның шегінде шегеріс жасай
алады.
Салық есептеу үшін қолданылатын синтетикалық шоттар:
1410 Корпорациялық табыс салығы
2810 Корпорациялық табыс салығы бойынша кейінге қалдырылған салықтық
міндеттемелер
3110.1Қосылған құн салығы
3110.2 Қосылған құнға байланысты шығындар
4310 Корпорациялық табыс салығы бойынша кейінге қалдырылған салықтық
міндеттемелер
3120 Жеке табыс салығы 3130 Қосылған құн салығы
3140 Акциздер 3150 Әлеуметтік салық
3160 Мүлік салығы 3190 Өзге салықтар.
ІІІ.Негізгі құралдар және материалды емес активтер есебі.
3.1 Негізгі құралдар есебі.
3.2 Материалды емес активтердің есебі.
3.3 Негізгі құралдар мен материалды емес активтердің тозуы мен
амортизацияның есебі.
3.1 Негізігі құралдар есебі.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі ХБЕС №16 Негізгі құралдар, ХБЕС
№36 Активтердің құнсыздануы стандарттары бойынша есебін жүргізеді.
Кәсіпорынның негізгі құралдарына материалдық активтер, өндіріс
процесіне қатысатын тауарды және қызмет көрсету үшін, басқа кәсіпорынға
жалға беру үшін, шартты құны бар актив. Бухгалтерлік баланста негізгі
құралды бастапқы құнмен бағалайды, негізгі құралдардың жою құны нөлге тең
болады.
Кәсіпорынның балансындағы тұрғын үй шаруашылығының негізгі құралдары
халық шаруашылығының тұрғын үй шаруашылығы және халыққа тұрмыстық қызмет
көрсету саласына жатады.
Негізгі құралдар алдына қойған мақсатына және атқаратын қызметіне қарай
мынадай топтарға бөлінеді:
- Жер
- Ғимараттар
- Машиналар мен құрал – жабдықтар
- Автокөлік құралдары
- Кеңсе жабдығы және т.б.
Негізгі құралдардың есебі кәсіпорынның бухгалтериясында жүргізіледі.
Олардың талдамалық есебі әрбір түгендеме объектісі бойынша бөлек
жүргізіледі. Түгендеме (инвентарлық) объектісі деп өзінің құрамына кіретін,
яғни өзіне тиісті керекті жабдықтармен, саймандармен сатылып алынған,
орнатуды керек етпейтін жабдықтарды, салынып біткен жеке құрылыстарды
(үйлері мен ғимараттарды), өздерінің құрылымы (конструкциясы) бойынша
жекеленген немесе бірімен-бірі құрылымы бойынша біріктірілген, яғни
қосылған, бір зат болып саналып, белгілі бір қызметті атқаратын бұйымдарды
айтады.
Кәсіпорындарда негізгі құралдың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
І. ЖШС КАНТ - ЭЙР-дің шаруашылық субьектілік ұйым есебі мен
бухгалтерия құрылысы.
1.1 Шаруашылық субьектілік ұйым есебі мен бухгалтерия құрылысы. 5
ІІ. ЖШС КАНТ - ЭЙР кәсіпорындағы ақша қаражаттары және есеп айырысу
есебі.
2.1 Ұлттық және шетел валютасындағы касса операцияларының есебі. 8
2.2 Несие бойынша операциялар есебі. 10
2.3 Есеп беруші тұлғамен есеп айырысу есебі. 12
2.4 Салық бойынша бюджетпен есеп айрысу есебі. 14
ІІІ. Негізгі құралдар және материалды емес активтердің есебі.
3.1 Негізгі құралдар есебі. №6 Негізгі құралдар есебі. 19
3.2 Материалды емес активтердің есебі. 22
3.3 Негізгі құралдар мен материалды емес активтердің тозуы мен 24
амортизацияның есебі.
IV. Тауарлы – материалдық запас және жабдықтаушылармен алу реті және
оның құжатталуы.
4.1 Тауарлы – материалдық запастардың жабдықтаушылардан алу реті және27
оның құжатталуы.
4.2 Қоймадағы және дүкендегі тауарлар есебінің ұйымдастырылуы. 29
4.3 Тауарлы есеп беруді қабылдау және тексеру тәртібі. 31
4.4 Тауарлар мен ыдыстарға инвентаризация жүргізу тәртібі. 35
4.5 Тауарды сату бойынша шығын есебі. 37
V. Еңбек және төлемнің есебі.
5.1 Жұмысшылардың жұмысқа келуі мен жұмыстан шығарылу жөніндегі 41
құжаттардың рәсімделу тәртібі.
5.2 Еңбек ақы бойынша құжаттардың дұрыс рәсімделуі. 44
5.3 Еңбекақы бойынша ұсталымдар. 46
5.4 Қорларға аудару есебі. Салықтар мен зейнетақы қорларының 47
аударылуы.
5.5 Еңбекақы бойынша аналитикалық және синтетикалық есебінің 48
жүргізілуі.
VІ. Меншік капиталы мен қаржылық қорытындылардың есебі.
6.1 Мекеменің жарғылық капиталының дұрыс қалыптасуы және құжаттардың 51
дұрыс толтырылуы.
6.2 Қаржылық қорытындылардың шығарылуы мен есебі. 52
VІІ. Қаржылық есеп беру.
7.1 Жылдық есеп берудің құрылуы және байланысы, алдын-ала 53
жүргізілетін жұмыстар тәртібі.
7.2 Жылдық есептің құрылуы тәртібі, жылдық табыс бойынша декларация. 54
7.3 Мекеменің қаржылық жағдайының бағалануы, түсіндірмелік жазуының 55
құрылуы.
VІІІ. Аудиторлық кәсіпорынның құрылымы мен құрылысы. Аудиттің
функционалды міндеттері.
8.1 Аудиторлық өзінің міндеті. 57
ІХ. Ұзақ мерзімді активтердің аудиті.
9.1 Журнал – ордер №12 және бас кітабы, балансты құрудағы жазу 60
сәйкестігін тексеру.
9.2 МЕА синтетикалық және аналитикалық есебінің жүргізілуінің 63
тексеру.
9.3 МЕА амортизацияның есептелуін тексеру. 65
Х. Ағымдағы активтердің аудиті.
10.1 Материалдық құндылықтарының түсу операцияларын тексеру. 68
10.2 Материалды құндылықтарының шығындары мен есептен шығару 70
операцияларын тексеру.
10.3 Материалдардың синтетикалық және аналитикалық есебінің 73
дұрыстығын тексеру.
10.4 ТМЗ қорларының инвентаризациялық түгендеуінің есеб. 74
ХІ. Ақша қаражатының аудиті.
11.1 Кассадағы ақша қаражатының шығындары. Ақша қаражатының сақталуын78
қамтамасыз ету.
11.2 Ақша қаражатының есеп шотында, валюталық шотында есебін тексеру.80
11.3 Кассада түгендеуді дұрыс жүргізу тәртібі. 84
11.4 Курстық айырмасының анықтамасы мен өзгеруін тексеру. 86
ХІІ. Аудиттің міндеттемелері.
12.1 Несиелік есеп айырысу операцияларынтексеру, банк несиелерін алу 87
және оларды төлеу.
12.2 Банк несиесіндегі аналитикалық және синтетикалық шоттардың 89
байланысы.
12.3 Салықты өз уақытында төлеу, салық жиналымының толық өз уақытында90
төлеу есебін дұрыстығын тексеру.
12.4 Әлеуметтік салық және жинақтаушы зейнетақы қорының салымдарының 91
дұрыс есептелуін өз уақытынды тексерді.
ХІІІ. Еңбекақыны есептеу аудиті.
13.1 Штат тәртібін, қызметкерлердің қызметі бойынша еңбекақыны 96
қадағалау.
13.2 Еңбекақының ұсталуы және жіберілуін тексеру. 97
ҚОРЫТЫНДЫ 100
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДИБИЕТЕР ТІЗІМІ. 102
Кіріспе.
Қандай да ғылымның болмасын пайда болу тарихы, маңызы мен мақсаты және
қоғамда алатын өз орны бар екендігі белгілі. Солардың ішінде басқа
салалардан өзінің ерекшелігімен оқшауланатын Бухгалтерлік есеп саласы бұдан
бірнеше жүздеген жылдар бұрын пайда болып, күнделікті өмірде қолданылуы
барысында қоғамның әлеуметтік – экономикалық жағдайларына қарай
өзгерістерге ұшырап келе жатқан ғылым болып табылады. Бухгалтерлік есеп
туралы белгілі ғалым Б.Де Солозано Бухгалтерлік есеп барлық ғылымдар мен
өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір сүре алмаса, бухгалтерлік
есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес және де бухгалтерлік есепсіз әлемді
басқару мүмкін емес, адамдар да бірін – бірі түсінбес еді - деген болса,
оның әріптесі П.Самуэльсон Біздің ғасырымыз – машина ғасыры, сондай-ақ ол
Бухгалтерлік есеп ғасыры болып табылады, - дейді.
Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты бір орыналады. Ол
кәсіпорынның қаржылық жағадайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау
үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналыста және басқа да өндіріс
процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
есебі бухгалтерлік есеп Стандарттарында және субъектілердің қаржылық –
шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының Бас есеп жоспарында
бекітілген жалпы қағидалары мен ержелерінің негізінде құрылады және ол
бүкіл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің
құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша ерекшелігіне есептің сәйкес келуін
қамтамсыз етеді.
Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық қызметтің
іс - әрекеті сипатталып, оның табысы немесе шығыны есепке алынады, қаржылық
жағдайы ашып көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъектілерінің меншігін
сақтауды бақылауға және басқару шешімдерін қабылдау қажетті ақпаратты
жинақтайды. Бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде ең маңызды орындардың бірін
иеленеді. Бұған дәлел ретінде Біріккен Ұлттар Ұйымының өткізілген
конференциясында Есептей алмаған, басқара алмайды, - деген сөздің жайдан
– жай айтылмағандығын атап өтуге болады. Жалпы, бухгалтерлік есеп ұйымға
оның қаржылық жағдайын жоспарлау, бағалау, бақылау және талдау секілді
функцияларды орындау үшін қажет.
Экономикалық барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек
ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын
азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға),
оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға
мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қырсыздыққа, кәсіпорынның материалдық
құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа да ресурстарын заңсыз және
тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен
мәнін айрықша бағаламауға болмайды.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша,
сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру
мүмкін емес.
Бүгінде бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде ең басты орын алады.Ол
кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау
үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс
процесін шынайы көрсетіп береді.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп стандарттарында және
субъектілердің қаржылық - шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп
шоттарының типтік есеп жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен
ережелерінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған ақпараттарды
пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша
ерекшелігіне есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Кез келген кәсіпорын үзіліссіз және ырғақты жұмыс істеп тұруы үшін
уақытылы керекті материалдармен жабдықтап отырудың маңызы зор болып
табылады. Ұйымды материалдық қорлармен жабдықтау экономикалық және
әлеуметтік дамуту жоспарларына сәйкес жүргізіледі. Кәсіпорынмен өнім
өндіруші ұйымдармен, сондай ақ делдалдық ұйымдармен өзіне керекті
материалдық қорлармен және техникалармен қамтамасыз ету жөнінде келісім
шарттар жасасады немесе өзінің делдалдары арқылы биржадан сатып алады.
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелердің қызметін жедел басқару
үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп, ел
экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалық
тетігінің бірі ретінде пайдаланады.
І. ЖШС КАНТ - ЭЙР-дің шаруашылық субъектілік ұйым есебі мен
бухгалтерия құрылысы.
1.1Шаруашылық субъектілік ұйым есебі мен бухгалтерия құрылысы.
1.1 Шаруашылық субъектілік ұйым есебі мен бухгалтерия құрылысы.
КАНТ - ЭЙР жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Қазақстан
Республикасының заңдары бойынша құрылған, заңды тұлға болып табылады.
Серіктестіктің құрылтайшылары болып табылады:
жеке тұлға – ҚР азаматы: Мухамадиев Қанат Төлешевич, 27.02.1961 жылы
туған, жеке куәлігі №0799164, 21.01.1997 жылы ҚР ІІМ берілген, тұратын
жері: Қазақстан Республикасы, Шығыс Қазақстан облысы, Семей қаласы, Ленина
47 а.
Кайнбеков Эрлан Садыкович 19.06.1961 жылы туған, жеке куәлігі №0799004,
21.01.1997 жылы ҚР ІІМ берілген, тұратын жері: Қазақстан Республикасы,
Шығыс Қазақстан облысы, Семей қаласы, Ленина 47 а.
Серіктестікің мекен – жайы: Қазақстан Республикасы, Шығыс Қазақстан
облысы, Семей қаласы, 35 квартал 24.
Серіктестіктің мақсаты таза пайда табу болып табылады.
Көрсетілген мақсатқа жету үшін серіктестік келесі қызметінің түрлерін
көрсетеді:
- құрылыс жұмыстарын жүргізу және жөндеу – құрылыс жұмыстарын
жүргізу;
- құрылыс – құрастыру жұмыстарын жөндеу:
құрылыс материалдармен өнімдерді және құрастыруларды өндіру;
- сауда - саттық қызмет (көтерме және бөлшек);
- коммерциялық және эмиссиондық сауда магазиндерін ашу;
- өндірісті-техникалық өнімдерді шығару;
- жиҺаздар жасау;
- қоғамдық тамақтандыру саласында (кафе, асхана, дәмхана) қызмет
көрсету;
- халыққа тұтылатын өнімдерін дайындау;
- автокөлік құралдарын жөндеу және техникалық қаматамасыз ету;
- қонақүй шаруашылығы;
- жайларды жалға беру;
- құрылыс және өнеркәсіптік жадығаттарды, құрал – саймандарды және
жарақты өндіру;
- ағаш өнімдерін шығару;
- күрделі жөндеу;
- әрлеу жұмыстары;
- сыртқы экономикалық қызмет;
- түрлі-түсті және қара металдарды жинау, дайындау, сақтау, қайта
өңдеу және сату;
- автотұрақты ұйымдастыру;
- автосервис саласында қызмет көрсету;
- нан, макарон, кондитерлік, шұжық өнімдерін өңдеп сату;
- маркетинг;
- АЗС-ды ашу және жанаржағармай сату;
- ауыл шаруашлық өнімдерін өңдеу, қайта өңдеу және сату;
- ара және мал шаруашылығы (ірі мал, қой, құс, жылқы, шошқа және
басқа да малдар) өсіру;
- ағаштау жинау, дайындау, қайта өңдеу, пилорама;
- халыққа ақылық қызмет көрсету;
- өнеркәсіптік, транспорттық, ақпараттық, сервистік және тұрмыстық
қызмет көрсету;
- жүк және жол көлігі тағы басқа жол көлігі қызметі;
- шаруашылық және сыртқы экономикалық қызмет түрлерінің барлық
түрлерімен аумағы, соның ішінде импорт, әкспорт, сатып алу, сауда,
айырбас саудасы, басқа коммерциялық қзметі агент принципі, делдал
және басқа да сондай түрде;
- Қазақстан Республикасының заңында тыйым салынбаған басқа да қызмет
түрлерін көрсету.
Лицензияға жататын қызметті жүзеге асыру кезінде, серіктестік бектілген
тәртіпте лицензия алуға міндеттінде.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорында жеке құрылым ретінде ұйымдастырылған.
Бухгалтерлік құрылым әр түрлі функционалдық секторлардан құрылады
(кәсіпорынның орындалған қызметіне байланысты).
Нормативтік құқықтық акті, кәсіпорынның бухгалтерия қызметін растайтын
құжат, ол бухгалтерия туралы қалып.
Жалпы есеп жүйесі ЖШС бөлінеді:
- Қаржылық есеп беру
- Статистикалық есеп
- Салықтық есеп
- Басқару есебі.
Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаттары:
1) Бухгалтерлік есеп берудің ішкі пайдаланушыларына және сыртқы
пайдаланушыларына қажетті ұйымның қызметі және оның мүліктік жағдайы
туралы толық және рас ақпаратты сұрастыру;
2) Бухгалтерлік есеп берудің ішкі және сыртқы пайдаланушыларына қажетті
ақапарат пен қамтамасыз ету:
- шаруашылық операцияларды жүргізгендегі кәсіпорынның Қазақстан
заңдылығын сақтауға, бақылау жүргізу үшін;
- мүліктің жәнеміндеттемелердің бар болуына, және қозғалысына бақылау
жүргізу үшін;
- бекітілген нормаларға, нормативтерге және сметаға сәйкес материалды,
еңбек – қаржылық ресурстарды пайдалануға бақылау жүргізу үшін;
3) Ұйымның шаруашлық қызметінің теріс қорытындыларына жол бермеу және
оның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етуін, ішкі шаруашылық
резервтерін анықтау.
Бухгалтерлік есепте мүлік, міндеттемелер шаруашылық операциялар
жүргізіледі тенге және де тиынмен компьютерлік бағдарламасы
1С. Предприятие қолданылады. Ішкі бақылау орындалып жатқан
шаруашылық операциялар бухгалтерияда бастапқы есеп құжаттарымен бірге
есепке алынып жүргізіледі, және де келесідей принциптерді орындайды (ҚР
-ның бухгалтерлік есеп принциптерімен айқындалған):
- Есептеу принципі (кәсіпорындағы кез –келген операциялар есептеліп
отыру қажет);
- Үздіксіз принципі (ұйымның қызметі үздіксіз жалғаса береді деп
болжам жасалады);
- Мәнділік принципі (ұйымның бухгалтерлік есеп ақпараттары
пайдаланушылардың қажеттілігін қанағаттандыруы керек);
- Түсініктілік принципі (бухгалтерлік есептің ақпараттық мәліметтері
оны пайдаланушыларға шешім қабылдау барысында түсінікті болу
керектігімен түсіндіріледі);
- Маңыздылық принципі (бухгалтерлік ақпараттық мәліметтердің, қаржылық
есептің сыртқы пайдаланушыларға олардың шешім қабылдануы үшін қажет
болуымен рәсімделеді);
- Сенімділік принципі (берілген ақпараттық мәліметтерді сондай-ақ
пайдаланушылар оған сенімді болса, онда бұл сенімді ақпарат болып
табылады);
- Салыстырмалы принципі (қандай да бір кезеңнің бухгалтерлік есеп
мәліметері өткен уақыттардағы мәліметтермен салыстырылып көрсетілген
кезде ғана оның пайдалылығы мен мазмұндылығы арта түседі);
- Сақтық принципі (бухгалтерлік есептің ақпараттық мәліметтерінде
жазылатын сандар, кәсіпорынның экономикалық жағдайын суреттейді және
пайдаланушылар осы мәліметтер арқылы түрлі шешім қабылдайды).
- Бейтараптық принцип (ақпарат сенімді болу үшін, алдын ала бір
шешімді қабылдауға арналмаған болу керек.)
- Әділетті және тура көрсету принципі (кәсіпорынның қаржылық қорытынды
есебі осы мәліметтердің пайдаланушылардың қаржылық жағдайы және ақша
қаржаттары туралы нақты әрі әділетті мәліметтермен қамтамасыз ету
қажет).
- Толықтылық принципі (ұйымның қаржылық есептегіндегі ақпарттық
мәліметтерге сенімді болу үшін толық және толық болуды қажет етеді).
- Дәйектілік принципі (өзінің таңдап алған есеп жүргізу саясатпен
есепті кезеңнің басынан сонынан дейін дәйекті түрде қолдану керек).
ІІ. ЖШС КАНТ - ЭЙР кәсіпорындағы ақша қаражаттары және есеп айырысу
есебі.
1. Ұлттық және шетел валютасындағы касса операцияларының есебі.
2. Несие бойынша опреациялар.
3. Есеп беруші тұлғамен есеп айырысу есебі.
4. Салық бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі.
2.1 Ұлттық және шетел валютасындағы касса операцияларының есебі.
Кассадағы ұлттық валюта және шетел валютасындағы түріндегі қолма-қол
ақшаның есебі ЖШС КАНТ - ЭЙР - де Кассалық операцияларды жүргізу туралы
қалып 4 ақпанда 2005 жылы бекіткен кассалық операцияларды жүргізу
тәртібіне сәйкес жүргізіледі.
Кассаға ақша қабылдау кассаның кіріс ордерлері бойынша жүзеге
асырылады, оған бас бухгалтер мен кассир қол қояды. Кассаға ақша салған
жеке немесе заңды тұлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойған ақшаны
қабылдағаны туралы түбіртек (квитанция) (ордердің қиынды бөлігі) беріледі.
Төлемдерге ақшаны қабылдаған кезде кассир Төлем таңбаларын аңықтау
тәртібін басшылыққа алуға міндетті. Кассаға қабылданған теңге сомасы
жазумен жазылып, тиын сандармен (цифрмен) жазылады.
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлеріне басшы мен бас бухгалтер
қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізілімдерімен ақша беруге жазылған
өтінішпен, шоттармен және басқа да құжаттармен рәсімделеді. Егер касса
шығыс ордерлеріне қоса тіркелген құжаттарда субъект басшысының рұқсат
берілген қолы болса, ордерге оның қол қоюы міндетті емес. Жекелеген адамға
кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кезде кассир алушының төлқұжатын
немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді. Оның атауы мен нөмірі,
оның кімнің және қашан бергенін ордерде көрсетеді. Алушы касса ордеріне қол
қояды және алған сомасын: теңгені - жазумен, тиынды — сандармен көрсетеді.
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордерінде ақшаны
алуға сенім білдірілген адамның тегі, аты мен әкесінің аты көрсетіледі.
Егер ақша төлем тізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол тізімдемеге:
"Сенімхат бойынша" деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс ордеріне
немесе ведомостқа (төлем тізімдемесіне) қоса тіркейді.
Кіріс және шығыс касса ордерлері мен оның орнына жүретін кұжаттарды
бухгалтерия дәл әрі айқын етіп сиямен немесе түтікше қаламмен жазып береді.
Жазылған касса ордерлері немесе олардың орнына жүретін құжаттар кіріс
және шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тіркеледі, ол кіріс және
шығыс касса құжаттарына жеке ашылады. Онда мыналар көрсетіледі: кіріс және
шығыс ордерінің толтырылған күні мен нөмірі, кассаға түскен және жұмсалған
ақшалардың нысаналы мақсаты көрсетіледі. Ақша қаражаттарының нысаналы
мақсаты туралы деректерді машинограмма түрінде алатын болса, кіріс және
шығыс касса құжаттарын тіркеу журналын да тек құжатың толтырылған күні,
нөмірі мен сомасы көрсетіледі.
Касса ордерлері бойынша ақшаны қабылдау мен беру тек олардың рәсімдеген
күнінде ғана жүргізіледі. Ордерді алған кассир басшы мен бас бухгалтердің
қолдарын; олардың дұрыс рәсімделуін; ордерлерде көрсетілген қосымшылардың
болуын тексеруге міндетті. Операциялар жүргізіліп болғаннан кейін ордерге
кассир қол қояды, ал оған тіркелген қосымша құжаттарға штамп басылады
немесе жазумен: күнін, айы мен жылын көрсете отырып Алынды немесе
Төленді деп белгі соғады.
Касса операцияларының есебін кассир Касса кітабында (ү. №КО – 4)
жүргізеді, ол нөмірленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы
парақтар санын басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәләндырады.
Касса кітабының әрбір парағы тең екі бөліктен тұрады. Олардың бірін
(көлбеу сызықпен) кассир бірінші дана ретінде толытырады және ол кітапта
қалады; екіншісі (көлбеу сызықсыз) көшіргі қағаз арқылы бергі және сыртқы
бетін толтырады. Ол кассирдің есебі ретінде парақтың жыртпалы бөлігі болып
табылады. Касса операцияларының жазбалары парақтың жыртпалы емес бөлігінің
бет жағынан (Құн басындағы қалдық деген жолдан кейін) басталады. Алдын
ала парақтың жыртпалы бөлігі кітапта қалатын бөлігіне сай келетіндей етіп
парақты қиылатын сызық бойымен қойғаннан кейін жазу үшін жыртылатын
парақтың бөлігін жыртылмайтын бөлігінің бет жағына салып, парақтың
жыртылмайтын бөлігінің сыртқы жағының көлбеу сызығы бойымен жазуды одан әрі
жалғастырады.
Кассирдің есебінде корреспонденцияланатын шоттарға белгі жасалады,
содан соң оның деректері 1010 — "Кассадағы ақша қаражаттары", 1020 –
"Кассадағы валюталық ақша қаражаттары" шотының дебеті мен кредиті бойынша
есеп регистрлеріне көшіріледі.
Касса бойынша операциялардың, яғни 1010 шоттың кредиті мен дебеті
есебін кассир жүргізеді. Регистрлерге жазулар бухгалтерияға кассир есебінің
түсуіне қарай жүргізіледі. Бірыңғай корреспонденцияланған шоттардың
сомалары біріктіріледі. Айдың аяғында есепті айдан кейінгі бірінші
жұлдызына регистрлердегі қалдық шығарылады, ол кассирдің есебіне және Бас
кітаптағы 1010 шоттың калдығына сәйкес келуге тиіс.
Кассаға ақша кірістелген кезде 1010 " Кассадағы ақша қаражаттары " шоты
дебеттеліп, мына төмендегі шоттары кредиттеледі:
1030 - "Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаттары" шоты — кассаға
есеп айырысу шотынан алынған сомаға;
1250(2150), 1280, (2180)- "Қызметкерлердің дебиторлық берешегі", "Өзге
дебиторлық берешек" қызметкерлердің есебіндегі сомалар, жалақы, жетіспейтін
сомалар, талан-таражға түскен сомалар және т.б. бойынша кассаға өткізілген
карыздар;
Кассадан ақша берілген кезде 1010-шоты кредиттеледі және мына төмендегі
шоттары дебеттеледі:
3350 (4150) - "Еңбекақы төлеу бойынша берешек" шоты — кәсіпорын
қызметкерлеріне берілген еңбек ақысының сомасына;
3310 (4110) – "Жеткізушілер мен мердігерлерге берешек" шоты — алынған
өндірістік қорлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер үшін
жабдықтаушылар мен мердігерлердің акцептелген шоттарының төлемақысына;
Шетел валютасындағы операциялар есебі кәсіпорында ХБЕС №21 Валюталық
бағамдар өзгерістерінің әсері арқылы қолданылады.
Барлық валюталық операциялар өкілетті банктер арқылы іске асырылады.
Операцияның басында шетел валютасы тенгемен спот-курс есебімен, операцияның
күнің жазу керек.
Курстық айырма кезінде пайда болған кіріс немесе шығыс қаржылық
есептемеде Басқа да кірістершығыстар шотында көрсетіледі.
Курстық айырманы көрсету үшін мына синтетикалық шоттар қолданылады:
6250 Бағамдық айырмадан түсетін кіріс
7430 Бағамдық айырма бойынша шығыстар
2.2 Несие бойынша операциялар.
Бұл шаруашылық жүргізуші субъекті өз ақша қаражаттарын банкі
мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша
төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен
белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады. Кәсіпорынның
арасындағы есеп айырысу қатынастары бір кәсіпорынның басқаларына құралдарды
тасымалдауымен немесе қызмет көрсетулерді асықпай ақы төлеумен байланысты
шаруашылық әрекеттердің нәтижесінде туындайды.
Есеп айырысу қатынастары екі жақты сипатқа ие және ол бір кәсіпорынның
басқа кәсіпорынның алдында қарызы пайда болуымен түсіндіріледі. Бұл - бір
кәсіпорын белгілі бір бекітілген мерзімде қандай да бір соманы төлеуге
міндетті, ал екіншісі осы соманы төлеуді талап етуге құқығы бар екенін
білдіреді.
Банк келісім бойынша ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарын ашқан
кезде, шот иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны кабылдауды, оның өзіне
немесе үшінші тараптарға (жақтарға) тиесілі ақша сомаларын аудару (беру)
жөніндегі ұйғарымын орындауды және баска да кызмет түрлерін көрсетуді өз
міндетіне алады. Банк шоттары бойынша жасалған келісімшарты келесі
мәліметтерден тұрады: (жақтардың) реквизиттері; келісім мәні немесе
келісімшарттың жасалған нәрсесі; салық кызметі органдары берген салық
төлеуші шот иесінің тіркеме нөмірі; банктің көрсететін қызметінің шарты
және оларды төлеу тәртібі. Келісімде жақтар тарапынан келісілген басқа да
жағдайлар карастырылуы мүмкін.
Банктік несиенің қайтарылуын қамтамасыз етудің бір немесе бір мезгілде
бірнеше формасын пайдалана отырады. Оның өзі таңдап алған, яғни
пайдаланатын форманы несие келісімшартында бірге рәсімделеді және оған
міндетті түрде қоса тіркелетін қосымша болып табылады.
Кепілзат келісімшартты мүлік кепілзаты (жылжытын, жылжымайтын) ұстаушы
несие берүшінің осы мүліктік, егер қамтамасыз етілген кепілзат міндеттемесі
орындалмаса, өткізуге құқығы бар екендігін білдіреді. Мұнда несие беруші
кепілзат шарты бойынша өзге несие берушілерге қарағанда несиеге салынған
мүліктің құнынан қаражатының орнын толтыруға артықшылықта құқыққа ие
болады.
Кепілзеттың екі түрі болады:
1) Мұнда кепілдікке салынған мүлік кепілзатты берушінің өзінде қалуы
мүмкін;
2) Мұнда кепілдікке салынған мүлік кепілзатты ұстауының қалуы
меншігіне, иелігіне беріледі.
Несие алған кезде келісідей шығындар пайда болады:
- қысқа мерзімді несие және ұзақ мерзімді банктік қарыздар бойынша
сыйақылар (пайыздар);
- жабдықтаушылар есеп айырысу кезінде болған сыйақылар (пайыздар);
- қосымша шығындар;
- мүлікті жалға алу сыйақылар бойынша шығындар;
Міндетемені қамтамасыз етудің кепілі ретінде үшінші тұлғаның кепілдігі,
кепілге салудың шарты, сақтандыру полисі және т.б. болады. Кепілдеменің
және кепілге сатудың мәнін қарастырайық. Кепілдеме кепілгер кәсіпорыннан
несие берушіге (несие беруші кесіпорынға) борышкерден (несие алушы
кәсіпорыннан) алынуға тиісті соманың уақытында төленуін қамтамасыз ету үшін
беріледі. Кепілдемені банктер, кәсіпорын және мекемелер бере алады.
Кепілдеменің мәні: борышкер кәсіпорын несие бойынша өзінен алынуға тиісті
төлемдерді мерзімінде төлей алмаған жағдайда банктер, кәсіпорындар немесе
ұйым несиені төлеуді өз мойындарына алады. Міндеттемелердің орындалуын
қамтамасыз ететін тәсіл ретінде кепілдеме кәсіпорынның қазіргі өндірістік
және коммерциялық қызметтерінде аталған жағдай кеңінен қолданылып жүр.
Кепілдемеге байланысты кепілдік рөлін атқарған кәсіпорындардың ортақ
жауапкершілігі емес, жәрдем ету (қосымша) жауапкершілігі туындайды.
Кепілдік рөлін атқарған кәсіпорынның жауапкершілігінің көлемі, әдетте,
қарыз алушы кәсіпорынның алған қаржысы бойынша өтелмеген сомасының шегінде
шектеледі. Кепілгер, әдетте, несие беруші кәсіпорынның қарыздарын несие
алушы кәсіпорын дер кезінде қайтара алмау қауіптілігінен шығуы мүмкін, яғни
кепілдік болған, кәсіпорын шығынды жабуға арналған кепілдеме сомасынан
процентті несие алушы кәсіпорыннан ұстап қалады.
Қарыз негізінен келісімшарттың негізінде бір тарап (карыз беруші)
екінші бір тарапқа (қарыз алушыға) өзінің меншігіндегі мүлкін немесе
ақшасын береді, ол кезде қарызды алушы жағы сонымен байланысты барлық
міндеттемелерін орындауды өз міндетіне алады. Сондықтан берілген несиені
есепке алу үшін 3010, 4010 Банктік қарыздар 3050, 4030 Өзге қысқа
мерзімді міндеттемелер деген шотын пайдаланады. Бұл пассивті шотта
еліміздің ішіндегі және шетелдегі қарыз берушілердің мәліметгерін
жинақталады.
Кепілдік міндеттеменің қамтамасыз етілуі тоқтатылса, кепілдік
тоқтатылады: кепілге салынған мүлік жойылған жағдайда, кепілге салынған
мүлікке меншік иесі ретіңде иеленген жағдайда, кепілге салынған мүлік
мәжбүрлік жолмен сатылған жағдайда және т.б. Кепілдіктің түрлері болып
мүлікті салу және ипотека саналады.
Кепілге салу кезінде кепілдікке (закладкаға) салынған мүлік кепілге
берушіден кепілге ұстаушының иелігіне өтеді. Кепілге ұстаушының келісімімен
кепілге салынған зат кепілге берушіде айрықша сақталынып, мөр койылып, сол
жерде қалдырылуы мүмкін.
Кәсіпорын қызметкерлері үшін берілетін банк несиелерін есепке алу.
Кәсіпорын өз қызметкерлеріне банктен жеке тұрғын үй құрылысына, саябақ
үйлерінің құрылысына және т.б. мақсаттарға алған қарыздары бойынша делдел
рөлін атқара алады. Неиелеу, несиені рәсімдеу және оларды өтеу тәртібі
банкі ережелерімен және несиелік келісімшартымен ретеледі, онда олардың
мерзімі, пайыздың мөлшерлемесі, өтеу тәртібі, берілетін несиенің қамтамасыз
етілуі (қозғалмайтын мүлік, автомобиль (заңды тұлғаның төлем
қабілеттілігі)) көрсетіледі.
Шетелдік валютада алынған несиенің есебі. Қазақстан
Республикасының шаруашылық жүргізуші субъектілері өкілетгі банктерден
шетелдік валютада несие алуға құқылы. Несие занды тұлға-резиденттерге қолма-
қолсыз, яғни ақшасыз тәргіпте ғана беріледі. Валюталық құндылықтарды
өкілетгі банк кепілдік ретінде занды тұлға - резиденттерге несие беру
үшінде пайдалана алады және ол шетел және ұлттық валютада беріледі.
Есепті кезең кезінде кәсіпорын мына синтетикалық шоттарды қолданады:
3010.1 Қысқа мерзімді банк қарыздары
3010.2 Қысқа мерзімді банк қарыздарын төлеу бойынша сыйақылар
3020.1 Қысқа мерзімді банктен тыс қарыздары
3020.2 Қысқа мерзімді банктен тыс қарыздарын төлеу бойынша сыйақылар
3040.1 Ұзақ мерзімді қаржы міндеттемелерінің ағымдағы бөлігі
3040.2 Банк қарыздарының амортизациясы
4010.1 Ұзақ мерзімді банк қарыздары
4010.2 Ұзақ мерзімді банк қарыздарының амортизациясы
7310 Сыйақылар бойынша шығыстар
7320 Қаржылық жалдау бойынша пайыздарды төлеуге арналған шығыстар
3.2 Есеп беруші тұлғамен есеп айырысу есебі.
Субъект қызметкерлеріне кассадан шаруашылық шығындарынан және іс-сапар
бойынша шығындарға берілетін ақшалай аванс есеп беретін сома деп аталады.
Кассадан шаруашылық және басқа шығыстарға қолма қол ақша алуға құқылы
лауазымдармен тұлғаларға тізімін кәсіпорын басшысы бекітеді, ал іс –сапарға
қаражаттар оның бұйрығы негізінде беріледі.
Іс-сапар бойынша шығындарды өтеуін салық кодексінде мөлшерде
белгіленген:
- Пәтер – тұрақты жалға алуды төлеу тиісті құжаттармен расталған орын
сақтағаны үшін төлемдер кіретін, іс – жүзінде шыққан шығындар
бойынша;
- Іс-сапар орнына бару мен қайтаруға іс-жүзінде шыққан шығындар
тиісті құжаттармен расталған, нақты сомада төленеді;
- Есеп беру үшін берілген аванс сомасын заңдарда белгіленген
мөлшерлерге сәйкес жалақы, тәуліктік – пәтерлік күндарды алдын ала
есептеу бойынша анықталады;
- Алынған ақшаны тек қана берген мақсатқа жұмсауға рұқсат етіледі.
Есеп беретін адамдар белгіленген мерзімде ақтаушы құжаттарды тіркеп,
іс-жүзіндегі жұмсалған сома жайлы есеп тапсыруға тиісті;
Кәсіпорын басқа занды немесе жеке тұлғалардан оларға сатқан тауарлары,
көрсеткен қызметтері, сондай-ақ аванс ретінде алдын ала
төлеген төлемдері үшін алашақ борыштары – ол есеп беруші тұлғамен есеп
айырысу деп аталады. Осы ұйымға берешек борышы бар заңды және жеке тұлғалар
дебиторлар болып табылады. Өтелетін (алынатын) уақытына қарай алынуға
тиісті дебиторлық борыштар ағымдағы алынуға тиісті борыштар және ұзақ
мерзімді алынуға
тиісті борыштар болып екіге бөлінеді. Бұл борыштардың
есебі Алынуға тиісті шоттар бөлімінің шоттарында есептеледі.
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын (өтелінетін)
дебиторлық борыштар ағымдағы активтер қатарында есептеледі. Олардың
қатарына жататындар:
• ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын ала
төленген) төлем;
• тапсырылған (берілген) шоттар бойынша алынуға тиісті борыштар;
• вексельдер бойынша алынуға тиісті борыштар;
• негізгі ұйым мен оның еншілес серіктестігі арасындағы түрлі
операциялар негізінде туындаған дебиторлық борыштар;
• ұйымның лауазымды адамдарының (тұлғаларының) дебиторлық
борышы;
• басқадай дебиторлық борыштар.
Кәсіпорынның балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы сома
басқа занды немесе жеке тұлғалардың ұйымға вексель бойынша ресми берешегі
болып есептеліиеді.
Алынуға тиісті шоттар бойынша борыштар ету құқығымен қоса, заңды
құқығымен байланысты актив болып саналады. Қорытындылап айтатын болсақ
дебиторлық борыш дегеніміз, бұл - иелік ету құқығын қосқандағы занды
құқықтармен байланысты активте қамтылған алдағы уақыттағы экономикалық
тиімділік.
Ұйымның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық
борыштардың айналымы жатады. Яғни дебиторлық борыштардың есептелген уақыты
мен өтелу уақытының арасыңдағы мерзім күндерінің саны. Ұйымның дебиторлық
борышы оған байл анысты кіріс танылған жағдайда ғана анықталады. Дебиторлық
борыштар сатылған өнімдер мен тауарлардың құнынан баға жеңілдіктерін
(скидки) және қайтарылған тауарлардың құнын алып тастағандағы қалдық сома
бойынша есептеледі. Бір жылдам астам уақыт бойы алынбаған дебиторлық
борыштар ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар болып есептеледі. Дебиторлык
борыштардың пайда болған (есептелінген) уақыты мен өтелу уақытының
арасындағы мерзімге байланысты пайыздар бойынша кіріс көп жағдайларда
ескерілмейді. Кәсіпорын өздерінің тауарларын сатқанда кейде сатып
алушыларға баға жеңілдіктерін береді. Ұйымның мұндай кадамға баруының басты
себебі сатып алушыларды қызықтыру арқылы сатылатын тауарларының көлемін
арттыру болып табылады. Сонымен қатар баға жеңілдіктерін (скидки) пайдалану
ұйымның күмәнді борыштарының сомасын қысқартуға үлкен әсер етеді.
Халықаралық тәжірибеде баға жеңілдіктері (скидки) терминімен (сөзімен)
бірге сауда жеңілдігі термині (сөзі) қатар қолданылады. Өз экономикасын
нарықтық жолмен жүргізіп келе жатқан елдердегі ұйым сауда жеңілдігін
тауарларды сатудағы жарнама ретінде пайдаланады. Ұйымның сауда жеңілдігін
қолдануының мақсаты баға жеңілдіктерін (скидки) пайдаланғандағы жағдаймен
бірдей деп айтуға болады.
Кейбір жағдайларда сапасының төмендігінен немесе тауарлардың ақау болу
себебінен сатылған тауарларды қайтаруға тура келеді.
Есепті кезең кезінде кәсіпорын мына синтетикалық шоттарды қолданады:
1210 Сатып алушылармен мен тапсырушылардың қысқа мерзімді дебиторлық
борышы
1220 Еншілес Ұйымның қысқа мерзімді дебиторлық берешек
1250.1 Қызметкерлердің қысқа мерзімді дебиторлық берешек
1250.2 Есеп беруші тұлғамен есеп айырысу
2110 Сатып алушылармен мен тапсырушылардың ұзақ мерзімді дебиторлық
борышы
2120 Еншілес Ұйымның ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
2150.1 Қызметкерлердің ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
2150.2 Есеп беруші тұлғамен есеп айырысу
2.4 Салық бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі.
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
Қазақстан Республикасының "Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдері туралы" (өзгертулермен және толықтырулармен) Салық
Кодексі қабылданды. Кодекске сәйкес жеке және заңды тұлғалардан алынатын
салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылады.
Салық кодексі республикалық және жергілікті бюджетке түсетін
салықтарды, алымдар мен салымдарды және басқа да міндетті төлемдерді
белгілейтін, Қазақстан Республикасы заңдарымен реттелетін кеден баж салығы,
алымы мен төлемдері мәселерін қоспағанда, Қазақстан Республикасындағы
барлық салықтық қатынастарды реттейтін бірден-бір занды құжаты болып
табылады. Салық кодексі салықтардың толық тізімін, оларды есептеу тәртібін,
салық салу объектілерін, салықтың негізгі түрлері бойыншатөлеушілерін
анықтайды. Салықтар, алымдар мен басқа да міндетгі төлемдер деп Кодексте
белгіленген тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне
төлеушілерден аударылған (бөлінген) қаражаттарды айтамыз.
Салықтарды, алымдарды және басқа да міндетті төлемдерді енгізу және
аудару немесе тоқтату құқығы Қазақстан Республикасының заң органдарының
өкілеттілігіне жүктелген. Бұл құқық тек қана Салық кодексіне өзгерістер мен
толықтырулар енгізу арқылы жүзеге асырылады.
Салық төлеуші, яғни ЖШС КАНТ-ЭЙР салық міндеттемесін орындау
барысында, салық салынатын объектісін, салық базасын, салық мөлшерлемесін,
салық кезеңін білуге міндетті болады. Бұл кезде: салық салынатын объектісі
және салық салумен байланысты объектілері: мүлік және оның әрекеті болып
табылады.
Кәсіпорында салық базасы деп құқықтық, физикалық базасын айтады және де
салық салу объектісіне басқа да сипаттамасы бойынша салық салуға жатуы
мүмкін. Салық базасының негізінде салық сомасы және басқа да төлеулердің
мөлшері анықталады.
Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне есептелген салық
деңгейі болып табылады.
Салық кезеңі - бұл уақыт кезеңі, әрбір салық түріне және Салық
кодексінің басқа да міндетті төлемдеріне қолайлы етіп белгіленеді, сол
кезең біткеннен кейін салық базасы анықталынып бюджетке төленуге жататын
салық пен басқа да міндетті төлемдері есептелінеді.
Қазақстан Республикасындағы салық заңы — мүліктің кірістелген және
тауарды сату мақсатында жөнелтілген, қызметтің қөрсетілген, жұмыстың
атқарылған кезеңімен есептелген шығысы мен төленген табысының кезеңіне
қарамастан, салықтық есептің әдісіне орап есептеу әдісі бойынша құрылады.
Корпоративтік табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы бойынша
бюджетпен есеп айырысу 3110 "Төлеуге тиісті корпорациялық табыс салығы"
деген пассивтік шотында жүреді. Корпоративтік табыс салығының салық
салынатын негізгі объектісі салық салынатын табысы болып табылады, оның
деңгейі жылдық табыс жиынтығы мен шегерімнің (тұрақты мекемелер арқылы
қызметін жүзеге асырмайтын, резидент еместерді қоспағанда) арасындағы
айырмасы арқылы анықтайды:
Салық салынатын табыс = Жылдық табыс жиынтығы — Шегерімдер
Жылдық табыс жиынтығына: жөнелтілген өнімдер, атқарылған жұмыстар,
көрсетілген қызметтер және басқа да операциялар үшін, салық төлеушінің
алуына (алғанына) жататын ақшалай немесе басқа каражаттар, өзара есеп
айырысу ретінде үшінші тұлғаларға жіберілген, тікелей, не жанама түрінде
шығындарды өтеуге жіберілген қаражаттар кіреді. Кәсіпорынның атқарған
қызметтерден түсетін кірістерге: жұмысты, қызметті сатқаннан түсетін
кірістер; ғимараттарды, қондырғыларды сату кезінде құнының өсуінең сондай-
ақ амортизациялауға жатпайтын активтерден инфляцияға байланысты олардың
құндарына түзетулерді есепке алу барысында түскен кірістер; басқа да
сатудан түскен тыс кірістер, соның ішінде проценттер бойынша кіріс;
кәсіпкерлік қызметтен немесе оның қызметін шектеуден алынған кірістер;
қарыздарды есептен шығарудан түскен кірістер және т.б. жатады.
Салық төлеушілер жылдың табысының жиынтығынан мыналарды шығарып тастау
керек:
- дивиденттері ҚР заңды тұлға резиденттерінен алынған бұрындары төлем
көзінен ұсталғандары;
- кәсіпорынның меншігіндегі акциясының құны, олардың номиналдық
құнынан артқан деңгейі, яғни эмитенттердің орналастыру кезінде және
меншікті акциясын сатқан кезінде алынған табыстары;
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатқаннан түскен табыстары;
- әртүрлі апаттарға төтенше жағдайына, душар болған жағдайда,
гуманитарлық көмек ретінде алынған мүліктердің құны, егер де олар арналымы
бойынша пайдаланылса;
- мемлекеттік кәсіпорындан тегін негізде алынған негізгі құралдардың
құны;
- зейнетақыны қамтамасыз ету туралы ҚР заңына сәйкес алынған
инвестициондық табыстары.
Заңды тұлғалардың жылдық табысының жиынтығынан оны алуға байланысты
барлық шығындар кемітіледі, соның ішінде табыс салығы салынатын еңбек ақы
бойынша шығындары да, яғни қызметкерлерінің материалдық және әлеуметтік әл-
ауқатын көтеруге шығарылған шығындар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының
заңдарымен реттелетін Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру және арнайы
қорларға салынған шығындар.
Салық төлеушілердің шегерімдерінің тиісті құжаттары бар болса, яғни
жылдық табыс жиынтығын алумен байланысты шығыстары расталса ғана шегерім
жасалады. Бұл шығыстарды сол өзінің жасалған салықтық кезеңінен шегеріледі,
бірақ оған болашақ кезеңнің шығыстары қосылмайды.
Жылдық табыс жиынтығынан келесі шегерімдер жасалады.
Қызмет бабыбен іс-сапарға кеткен шығындары және өкілеттік шығыстары
Қазақстан Республикасының Үкімет белгілеген нормалар шегінде шегеріледі:
- іс-сапарға жіберілген жеріне дейін кеткен нақты жолымен байланысты
шығындары (билеттің құны), сондай-ақ броньға жасалғаң шығындары жатады;
- шетелдік іс-сапарда жүрген кезіндегі тәулік шығындары Қазақстан
Республикасының үкіметінің белгіленген норма шегінде беріледі,
Күмәнді міндеттемелердің төленуі бойынша жасалатын шегерім. Егер де
бұрындары күмәнді деп танылған табысты салық төлеуші кредиторға төлесе,
онда
оның сол төленген деңгейінде шегерім жасауға рұқсат етіледі.
Күмәнді қарыз талабы бойынша шегерім тиісті құжаттармен расталса және
ол бухгалтерлік есепте көрсетілсе ғана жасалады. Күмәнді қарыз талабы —
негізінен Қазақстан Республикасының заң тұлғалары және жеке кәсіпкерлері
көрсеткен қызметінін, атқарған жұмысының, сатқан тауарының нәтижесінде
шығатын талап; сондай-ақ Қазақстан Республикасында тұрақты ұйым арқылы
қызметін жүзеге асырып жүрген занды тұлға резидент еместердің де және үш
жылға дейін талабын қанағаттандырмаған кезде, немесе Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес салық төлеуші дебиторларды банкрот деп
таныған жағдайда шығады.
Резервтік (провизиялык) қорларга аударымдар бойынша шегеріс жасау. Өз
қызметін заңдарға сәйкес жасалған келісімшарт негізінде жүзеге асыратын жер
қойнауын пайдаланушының осы кен орнында жер қойнауын пайдалану жөніндегі
операциялардың аяқталуына байлаңысты кен орнын игеру зардаптарын жою қорына
(резервтік немесе провизиялық қорына) аударылған аударымдар сомсын шегеріп
тастауға құқығы бар. Тап осындай құқықтар банктерге де, ұйымға да берілуі
мүмкін, яғни олардың депозиттері, несиелері, (қаржылық лизингіні
қоспағанда), дебиторлық қарыздары, аккредетивтері үшін жасалуы мүмкін. Бұл
операцияларды күмәнді категориясына жатқызу тәртібін және жағдайын
Қазақстан Республикасынын, Ұлттық банкісі осы жағдайға өкілеттілігі бар
мемлекеттік органдардың келісімі бойынша анықтайды.
Ғылыми-зерттеу, жобалық және тәжірибе-конструкторлық жұмыстарына
жасалған шығындар бойынша шегерім жасау. Негізгі құрал-жабдықтарды алу,
оларды орнату және басқа күрделі сипаттағы шығындардан басқа, табыс алумен
байланысты ғылыми-зерттеу, жобалау және тәжірибеде-конструкторлық
жұмыстарына жұмсалған шығындар бойынша ұстап қалуына болады. Аталған
шығынды шегеруге жатқызу үшін жобалық-сметалық құжаттама, орындалған
жұмыстардың актісі және басқа да құжаттар бойынша негізделуі керек.
Сақтандыру жарналары (пайдасы) бойынша шығыстарга шегеріс жасау.
Жинақтау және қайтарым сипатындағы шарттар бойынша сақтандыру төлемдерін
қоспағанда, сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушылар төлеген сақтандыру
жарнасын шегере алады. Бірақ сақтандыру қызметі Қаржы Министрлігінің
қадағалауында болады. Банкі жүйесі де осы процесске қатысты болғандықтан,
оларды календарлық, қосымша және төтенше жарнасын шегеріске жатқызуына
құқысы бар.
Әлеуметтік төлемдерге арналган шыгыстар бойынша шегерімдер. Салық
төлеушілердің уақытша жұмысқа жарамсыздығына, жүкті болуына және бала
тууына байланысты демалысқа ақы төлеу жөніндегі шығыстарын есепті кезенде
шегере алады. Қызметкерлердін, денсаулығының зақымдауына байланысты
(мертіғу т.б.с.с.) келтірілген зиянның орнын толтыруға, сондай-ақ
асыраушысынан айырылуына байланысты ақы төлеуге жұмсалатын шығыстар да
заңдарда белгіленген мөлшерде шегерілуге тиіс.
Салықтарды шегеріс жасау. Бұл жерде мемлекеттік бюджетке есептелген
шегіндегі төленген салық шегеруге жатады, яғни жылдық жиынтық табыс
анықталғанға дейінгі салықтар; Қазақстан Республикасының аумағында және
басқа мемлекеттерде төленген табыс салығы мен корпоративтік табыс салығы,
сондай-ақ үстеме пайданың салықтары (яғни кәсіпорын рентабельді болған
сайын, одан ұсталатын салықтың да деңгейі төмендейді). Сонымен қоса, өткен
кезендер үшін ағымдағы салық кезеңінде төленген салықтар да шегерілуі тиіс.
Ағымдағы салықтық кезенде өткен кезендер үшін төленген салық қай
кезеңде төленсе, сол кезеңнің шегеріміне жатқызылады.
Тіркелген активтер бойынша шегеріс жасау. Тіркелген активтерге - салық
төлеушіңің бухгалтерлік балансында ескерілген және кәсіпкерлік қызметте
пайдаланылатын негізгі құрал-жабдықтар мен материалдық емес активтер
жатады.
Амортизациялауға жататын негізгі құралдар өздеріне тиесілі шектеулер
мөлшерлемесімен есептелінеді. Амортизацияның мүлік түрі бойынша шектелген
мөлшерлемесі "Негізгі құралдардың есебі" тарауында келтірілді.
ЖШС КАНТ - ЭЙР өз еркі бойынша басқа да шектеу мөлшерлемесін
қолдануына құқылы, бірақ ол қойылған (белгіленген) шектен жоғары болмауы
керек. Өндірістік мақсат үшін өз күшімен салынған құрылыстардың шығыстары
және өндірістік мақсатта үш жылдан кем емес пайдаланатын технологиялық
құрал-жабдықтардың құны; салық төлеушінің еркі бойынша амортизациялау
мерзімінің кез келген сәтінде қалған амортизацияның шегінде шегеріс жасай
алады.
Салық есептеу үшін қолданылатын синтетикалық шоттар:
1410 Корпорациялық табыс салығы
2810 Корпорациялық табыс салығы бойынша кейінге қалдырылған салықтық
міндеттемелер
3110.1Қосылған құн салығы
3110.2 Қосылған құнға байланысты шығындар
4310 Корпорациялық табыс салығы бойынша кейінге қалдырылған салықтық
міндеттемелер
3120 Жеке табыс салығы 3130 Қосылған құн салығы
3140 Акциздер 3150 Әлеуметтік салық
3160 Мүлік салығы 3190 Өзге салықтар.
ІІІ.Негізгі құралдар және материалды емес активтер есебі.
3.1 Негізгі құралдар есебі.
3.2 Материалды емес активтердің есебі.
3.3 Негізгі құралдар мен материалды емес активтердің тозуы мен
амортизацияның есебі.
3.1 Негізігі құралдар есебі.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі ХБЕС №16 Негізгі құралдар, ХБЕС
№36 Активтердің құнсыздануы стандарттары бойынша есебін жүргізеді.
Кәсіпорынның негізгі құралдарына материалдық активтер, өндіріс
процесіне қатысатын тауарды және қызмет көрсету үшін, басқа кәсіпорынға
жалға беру үшін, шартты құны бар актив. Бухгалтерлік баланста негізгі
құралды бастапқы құнмен бағалайды, негізгі құралдардың жою құны нөлге тең
болады.
Кәсіпорынның балансындағы тұрғын үй шаруашылығының негізгі құралдары
халық шаруашылығының тұрғын үй шаруашылығы және халыққа тұрмыстық қызмет
көрсету саласына жатады.
Негізгі құралдар алдына қойған мақсатына және атқаратын қызметіне қарай
мынадай топтарға бөлінеді:
- Жер
- Ғимараттар
- Машиналар мен құрал – жабдықтар
- Автокөлік құралдары
- Кеңсе жабдығы және т.б.
Негізгі құралдардың есебі кәсіпорынның бухгалтериясында жүргізіледі.
Олардың талдамалық есебі әрбір түгендеме объектісі бойынша бөлек
жүргізіледі. Түгендеме (инвентарлық) объектісі деп өзінің құрамына кіретін,
яғни өзіне тиісті керекті жабдықтармен, саймандармен сатылып алынған,
орнатуды керек етпейтін жабдықтарды, салынып біткен жеке құрылыстарды
(үйлері мен ғимараттарды), өздерінің құрылымы (конструкциясы) бойынша
жекеленген немесе бірімен-бірі құрылымы бойынша біріктірілген, яғни
қосылған, бір зат болып саналып, белгілі бір қызметті атқаратын бұйымдарды
айтады.
Кәсіпорындарда негізгі құралдың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz