1918-1920 жылдардағы азамат соғысы

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Реферат.

Тақырыбы: 1918-1920 жылдардағы азамат соғысы.

Орындаған: Маулутканова Н. Б.

Мазмұны

Кіріспе 3

Қазақстан аумағындағы соғыс қимылдары 4

Соғыс жылдарындағы әкономикалық саясат 8

Қазақ өлкесіндегі майдандардың жойылуы 10

Азамат соғысының қорытындылары 12

Қорытынды 13

Әдибеттер тізімі 14

Қосымша 15

Кіріспе

Ол кезде Ресейде соцализімнің қоғамдық - әлуметтік алғысшарттары туралы түсінік айқын емес еді. Дүние - жүзілік ревалюцияға үміт арту да ақталмады. Осындай жағдайда Кеңестік саяси жүйе ішкі қорларды барынша жұмылдыру мақсатымен күшке сүйеніп, өкімет билігін мейлінше шоғырландыруға жанталаса кірісті. Пролетариан диктатурасы, ревалюциялық күштеу, мемлекеттің жаңа үлгісі арқылы социализм орнату туралы бұрмаланған түсініктер орнықты.

Мемлекет ішіндегі әлуметтік топтар мен таптар, діни ағымдар мен кландар арасындағы өкімет билігі жолында жүргізетін қарулы күрес. Тарихта белгілі бір ел шеңберінде халықтың демократияның бостандықтар жолындағы ұйымдасқан күресінің не болмаса көп ұлтты елдерде ұлттық езгіге қарсы қарулы көтерілістерінің азамат соғысына ұласқаны белгілі.

Қазақстан аумағындағы соғыс қимылдары.

Азамат соғысы - мемлекет ішінде билік үшін сол ел азаматтарының өзара соғысы. Большивиктік билеушілер өздерінің демократияға қарсы саясатымен жағдайды шиеленістіріп жіберді. «Ақтар» деп аталған күштер бірігіп большевиктерге қарсы азамат соғысын бастады.

1917 жылғы қарашада Орынборда атаман Дутов контрркволюциялық төңкеріс жасап, өкімет билігі казактардың «Әскери үкіметі» қолына көшті. «Жетісу әскери үкіметі» де бүкіл өкімет билігін басып алды.

1917 жылдың аяғында Торғай облысындағы саяси жағдай қиындап кетті. Атаман Дутовтың казактар тобы, Алашорда үкіметі, меньшевиктер Кеңес өкіметіне қарсы бірікті.

Дутовшыларға қарсы күрес жүргізіліп, шұғыл әскери көмек көрсетілді. Нәтижесінде:

1918 жылғы 18 қаңтар - Орынборда қарулы күреспен кеңес өкіметі орнады. .
1918 жылғы 8 қаңтар - Ақтөбеде орнады.
1918 жылғы 15 - 16 қаңтар - Қостанайдағы Кеңестер съезінде бүкіл уезде Кеңес өкіметін орнату туралы шешім қабылданды.
1918 жылдың басы - Ырғыз, Торғай уездерінде Кеңес өкіметі орнады.

Оралда Кеңес өкіметі қиын жағдайда орнатылып, 1918 жылғы 15 қаңтарда жеңіп шықты. Орал өңірінде қалыптасқан конрревалюция ошағы 1918 жылы 28 - 29 наурызда төңкеріс жасап Кеңес өкіметін құлатты. Кеңес өкіметі осындай қиыншылықтармен Орал өңірінде азамат соғысы жылдарында ғана біржола орнатылды.

Жетісуда топтық күштер арасында соғыс жағдайы енгізілді. Контрревалюциялық күштер 1917 жылы желтоқсанда Верный Кеңесін таратып, большивиктер жағында болған Симбирск жасағын қарусыздандырып, прапорщиктер мектебін ашты. 1918 жылы 2 - 3 наурызда ревалюцияшыл күштер көтеріліс жасап, Верныйда Кеңес өкіметі жеңді.

1918 жылғы науырыз - Жетісу облысында Кеңес өкіметі орнады. 1917 жылғы қазан - 1918 жылғы науырыз аралығы - Кеңес өкіметі өлкеде түгел орнып бітті.

Ақ легионерлер 1918 жылы мамырдың соңында Петропавлды, маусымда Көкшетауда, Ақмоланы, Омбыны, Повладарды, Семейді, Қостанайды басып алды. Атаман А. Дутов 1918 жылғы маусымда Орынборды алып, Қазақстанды Орталық Ресеймен байланыстыратын темір жолды ксіп тастады. Ақгвардиялық «Сібір үкіметін» ресми түрде таныған Аламорда үкіметі атаман А. Дутовпен бірігіп Кеңес өкіметіне қарсы шықты. Орта Азия мен Қазақстандағы қарсыласу жалпы Ресейдегі қарама - қарсылықтың құрамдас және ажырағасыз бөлігіне айналды.

Капиталистік елдер ревалюция өртінің өздерін шарпуынан сескеніп және Ресейдегі мүдесін қорғап, интервенциялық қарулы күштерін Кеңестерге қарсы аттандырды. Антанта Чихословак корпусын бүлік шығаруға айдап салды. Контрреволюцияға шетел интервенттері көп көмек көрсетті. Тамыз айында Иран мен Каспий сырты облысына ағылшын әскерлері енді. Орта Азия мен Қазақстанды интервенттер мен ақ гвардияшылардың басып алу қаупы төнді.

1918 жылғы науырызда Орал обылыстық Кеңесін талқандаған ақ казактар қаланы алды. Оларға қарсы күресу үшін құрылған «Ерекше армия» сол жылдың жазында Оралды азат етуге екі рет әрекет жасады, бірақ қаланы алудың сәті түспеді.

1918 жылы қараша айында « Сібір армиясының» Екінші Дала корпусы Ташкенті басып алу мақсатымен Жетісу майданына атаман Анненковтың дивизиясын және басқа да әскер бөлімдерін жіберді. Солтүстік Жетісуда табан тірескен ұрыстар өрши түсті.

Кеңестер Түркістан мен Қазақстанда «Мұсылман бөлімдері» деп аталған әскери бөлімдер құрды. Ұлттық әскер бөлімдерін құру бастапқыда еріктілік қағидасымен жүргізілді. 1920 жылы Түркістанда байырғы халықты әскерге тұңғыш рет күштеп жинау көрініс берді. 1920 жылдың соңына қарай Қазақ Әскери Комиссариаты Бөкей ордасында, Орал және Торғай облыстарында 37 әскер бөлімі мен бөлімшесін құрды. Әскер бөлімдерін құру істерімен Дала өлкесінің төтенше комиссары Ә. Жангелдин, Торғай уезінің әскери комисары А. Иманов, қазақ атты әскер бригадасы саяси бөлімінің меңгерушісі Б. Қаратаев, сондай-ақ әскери бөлімшелердің командирлері және комиссарлары Т. Әлиев, С. Арғыншиев, Б. Оразбаева және басқалар белсен айналысты. Олар халық арасында үлкен ұйымдастыру жұмыстарын жүргізді. Қазақстан аумағында өріс алған соғыс қимылдарының дамуы алғашқы кезекте Шығыс майданындағы соғыс операцияларының барысымен тығыз байланысты болды. 1919 жылғы қаңтар айында Қызыл Армия Орынбор мен Оралды алды. Мұның өзі Кеңестік Ресейдің Қазақстанмен және Орта Азиямен тікелей байланысты қалпына келтіруіне мүмкіндік берді. Осы жылдың көктемінде Антанта Кеңес еліне біріккен жорық жасады. Басты соққыны Колчактың ақ гвардияшыл әскерлері берді.

Ақ гвардияшыларға қарсы қарсы партизан қозғалысы өрістеді. Партизан қозғалысына әскерден қайтқан солдаттар мен матростар, Ақпан ревалюциясы мен Қазан төңкерісінде, 1916 жылғы ұлт - азаттық қозғалысына қатысқан басшылық етті. Қостанай уезінде астыртын жұмысты Мәскеудегі Қазан қарулы төңкерісіне қатысушы М. Г. Летунов, Қара теңіз әскери флотының бұрынғы матросы Г. И. Муляр, Қысқы Сарайға шабуыл жасауға қатысқан А. И. Миронов, Торғай депутаттар Кеңесінің мүшесі К. М. Иноземцев, үш революцияға қатысушы, Қостанай төтенше комиссиясының төрағасы И. Эльбе, әскерден қайтқан А. Жиляев және басқалар ұйымдастырды. Кеңарал болысында астыртын жұмысты 1916 жылғы қозғалыс жетекшілерінің бірі Өтеп Ыбыраев, Ой болысында Кәкімжан Саркин бастаған.

Солтүстік Жетісуда кеңес өкіметін орнатуға Черкасск қорғанысы (1918 жылғы маусым - 1919 жылғы қазан) үлкен рөл атқарды. Колчак тылында шаруалар көтеріліс жасап, 1919 жылғы сәуірде Қостанайда шабыулмен алды. Көтеріліске шыққандар Әскери Кеңес, Әскери - евалюциялық трибунал, партизан армиясының штабын сайлады. Алайда олар қалада орнығып қала алмады. Жақсы қаруланған Колчак отрядтары Қостанайды қайта басып алды.

Қазақстандағы Колчак әскерлерін талқандау Шығыс майданының Солтүстік және Оңтүстік топтарына жүктелді. М. В. Фрунзе басқарған Оңтүстік топтың әскерлері 1919 жылғы маусымда Уфаны азат етті. Шілдеде Оралды қоршауға алған ақ гвардияшыл әскерлерді талқандауға 25 - Чапаев двизиясымен бірге қазақ атты әскер бригадасы қатысты. 1919 жылдың жазында Шығыс майдан әскерлері Калчак қолын Оралдан асыра қуып тастады.

Түркістан майданының 1 - армиясы Орыбор контрревалюциясының негізгі күші - Калчак әскерлерінің Оңтүстік армиясына қарсы Ақтөбе бағытында шабуылға шықты. Шабуыл жасаушыларға Арал теңізі жағынан Ақтөбе майданының бөлімдері қолдау көрсетті. Калчакшылардың қыспаққа түскен Оңтүстік армиясы тізе бүгуге мәжбүр болды. 1919 жылғы қыркүйекте Орынбол - Ташкент теміржолының Мұғалжар станциясына 1 - армия Ақтөбе майданының бөлімдерімен түйісті. Соның нәтижесінде Түркістан Орталық Ресеймен қайта қосылды. Жылдың Соңына қарай Орал обылысы ақ казактардан толық арылды.

1920 жылғы бесінші қаңтарда Түркістан майданының әскерлері Атырауды алды. Орал майданы жойылды. 1919 жылдың күзінде Шығыс майданнының 5 - армиясы (қолбасшысы М. Н. Тухачевский) Солтүстік, содан соң Шығыс Қазақстанды азат ете бастады. Петрапавыл, Ақмола қалалары азат етілді. Сол жылғы қарашада Семейде Калчак өкіметі құлатылып, Әскери - революциялық комитет құрылды. Ол қалада Кеңес өкіметін қалпына келтірді.

1920 жылғы науырыздың аяғына қарай Семей обылысының солтүстігі ақ гвардияшылардан азат етіліп, Жетісу майданы жойылды.

Соғыс жылдарындағы әкономикалық саясат .

Азамат соғысы жылдарында демографиялық ахуал келеңсіз өзгерістерге ұшырады. Мал саны күрт азайып кетті. Көптеген адамдар мекендеген жерін тастап, көшіп кетуге, кейде шекараның арғы жағына өтіп кетуге мәжбүр болды. Қатігездік пен зорлықтың күшеюі ертенгі күнге сенімсіздік туғызды. Солай бола тұра, азамат соғысы жағдайында Қазақстан еңбекшілері күйзеліске, ашаршылыққа қарсы одан әрі жанқиярлықпен күресе берді.

1919 жылғы желтоқсанда Кеңес үкіметі Алексадров - Гай - Ембі теміржол желісін салуға шешім қабылдады. Бұл теміржол Орал - Ембі мұнайлы ауданын Орталық Ресеймен жалғастыруға тиіс еді. Кеңес үкіметі елдің ашыққан обылыстарының халқын астықпен қамтамасыз ету үшін Жетісу теміржолының Петропавл - Көкшетау желісін салуды да маңызды деп санады.

Кеңес республикасының экономикасы майдан мұқтаждарына жұмыс істеді. 1919 жылы қаңтарда астық дайындау мен бөлу монополиясына азық салғырты қосылды. Өлкенің адам және материал байлықтарын барынша игеру экономикалық әдіске жатпайтын күштеу әдістерімен (реквизициялау, наряд арқылы) жүргізілді. Ұсақ өндірушілер майдагерлік артельдерге біріктірілді. Жұмыс күшін есепке алу мен бөлу жүйесі, егістіктерді суландыру, жол салу, отын дайындау, жүк тасу жұмыстарын орындау үшін еңбек салығы еңгізілде.

Кейбір әскери бөлімдер еңбек армиясын жағдайына көшірілді. Еңбек міндеткерлігі бойынша шақырылған адамдардан жаңа батальондар мен роталар құрылды. 1920 - 1921 жылдары өлкедегі еңбек армиясының қатарында 6 мыңға жуық адам болды.

Әскери коммунизм саясаты жергілікті бюджеттерді жоюдан, оларды бірыңғай мемлекеттік бюджетке қосып біртұтас қазына құрудан, ұсақ және майдагенрлік өнеркәсіпті мемлекет меншігіне алудан көрініс берді. Батыс, Солтүстік және Шығыс Қазақстан аудандарында астық дайындалды. Көктем мен жазда өлкеге орталықтан азық дайындаушылар ретінде 11500 - ге жуық жұмысшы келді.

Халық шаруашылығын әскерилендірі, экономиканы орталықтан басқару жүйесі, еңбекті ұйымдастырудың әскери формалары, бөлу ұстанымы, бұқараны кейделендіру - осының бәрі большевиктер басқарған Кеңестердің социялистік түсініктегі тәжірбиелерге әзір болмағанын көсетті. Импералистік және азамат соғысы экономикалық дағдарыс туғызды. Мемлекет иелігіндегі кәсіпорындардың көпшілігі жұмыс істемеді. 1913 жылмен салыстырғанда Қазақстанда мұнай өндіру төрт есе, Қарағандыды көмір өндіру бес есе қысқарды. Ал мыс өндіру мүлде тоқтап қалды. Риддер кеңіштері, Екібастұз көмір орындары және Спасск байыту фабрикасы толық істен шықты. Республиканың ауыл шаруашылығы да құлдырап кетті. Кеңес өкіметі еңбекшілердің жағдайын жеңілдетуге ұмтылып, тіршілікке қажеттіні коммунистік негізге бөлуді ойластырды.

Алайда зорлыққа негізделген азық саясаты сәтсіздікке ұшырады. Шаруалардың шыдамы таусылды. Қостанай, Ақмола, Орал, Семей губернияларында көтерліс ошақтары пайда болды. Шын мәнінде, бұл қозғалыстар шаруалардың Кеңес өкіметіне, оның озбырлық саясатына деген наразылығынан туындады.

1921 жылдың ақпан айында патша армиясының полковнигі Николаев пен есауыл Токарев бастаған 25 мың адамнан тұратын отряд Петропавл қаласында Кеңес өкіметі органдарының үйін қиратты. Азық салғыртына наразы орташа шаруалардың бір бөлігі көтерілісшілерге қосылды. Сібір мен елдің орталығы арасындағы теміржол қатынасы үш апта бойы үзіліп қалды. 1921 жылдың науырыз айында Орал губерниясында Сапожков отрядының қаруланған 10 мыңнан астам бүлікшілері әрекет етті. Қарқарлы уезінің 70 - тен астам басшы партия және кеңес қызметкерлері көтерілішілер қолынан қаза тапты. Кеңеске қарсы элементтер әскери коммунизм саясатына шаруалардың наразылығын шебер пайдаланды.

Ұсақ тауарлы өндіріспен айналысатын шаруалар мүдделерін ескеретін жаңа экономикалық саясат керек екені айқындала түсті. Экономика мәселесі саясатқа айналды.

Қазақ өлкесіндегі майдандардың жойылуы.

Қазақ жеріндегі Колчак әскерін талқандау Шығыс майданының Солтүстік және Оңтүстік топтарына жүктелді.

1919 жылғы маусым - Оңтүстік топ (қолбасшысы М№В№ Фрунзе) әскерлері Уфаны азат етті.
1919 жылғы шілде - 25 - Чапаев дивизиясы мен қазақ атты әскер бригадасы Оралда жау қоршауынан босатты.
1919 жылғы жазда - Қызыл Армия Челябіні азат етті.

Осыдан кейінгі міндет - Орал мен Орынбор обылыстарын азат ету Түркістан майданының 1 және 4 - армияларына жүктелді. 1 - армия колчакшыларға қарсы Ақтөбе бағытында шабуылдады.

1919 жылғы қыркүйек - 1 армия Ақтөбе майданымен Мұғалжар станциясында (Орынбор - Ташкен темір жолы) түйісті Нәтижесінде Түркістан Орталық Ресеймен қайта қосылып, Ақтөбе майданы жойылды.

Орал облысын азат етуге 4 - армия мен 25 Чапаев дивизиясы жіберілді. Ілбішін түбіндегі шайқаста В. И. Чапаева және бригада басшысы - Садық Уәлиева қаза тапты (1919 ж. Қыркүйек) .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.