70-80 жылдардағы Қазақстан

Кіріспе

1966 басталған эканомикалық реформа бастапқы кезде эконмикалық дамуға белгілі дәрежеде сепін берді. Тоғызыншы бесжылдықтың басына дейін жоспарлау мен эконмикалық ынталандырудың жаңа жүйесі бойынша Қазақстандық 1578 кәсіп орын немесе олардың жалпы санының 84 проц. жұмыс істейді. Жоспар сегізінші бесжылдықтың негізгі көрсеткіштері бойынша орындаладыц: өнеркәсіптің жалпы өнімі 56, ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 52 проц. артты. Өнеркәсіптің барлық саласы тиімді жұмыс істеді. Бірақ белгілі дәрежеғдегі радикализмге қарамай, эканомикалық реформаның бірінші қадамынан бастап - ақ оның жүйесіздігі, жарты кңештігі көрініп тұрды. Тотаритарлық жүйе оның өмір сүріп отырған эканомикалық құрылымының шеңберінен шығуына жол бермеді, бұл құрылым өз дамуында тауарсыз соцлизімнің үстемдік қүрып отырған лепірмесінің құрсауында болатын.
Осының салдарыцнан 70-жылдардың басында эканомикалық реформаның қоғамдық өндірістің тиімділігін арттыруғ бағытталған бастапқы идеялары бұрмаланды.
Реформаның негізгі мақсаты – кәсіп орындарндың шаруашылыцқ дернбестігін жоспарлыц кеңейту – тек көрсеткіштерді кемітуге және коллектиптердіңкормелеғу қорларын қалыптастыру тәртібін әкеп сайдыц. Көптеген кәсіп орындарпайда табудың қызығына беріліп, неғұрлым оңай жолға - өз өнімдерінің бағасын қолдан жоғарлату жолына түсті. Бағаның өсу есебінен алынған пай»д жалқыны көбейтуге мүмкіндік бе,рді, оның өсу еңбек өнімділігінің өсуін басып озды, мүныцң өзі 70- жылдардың басында-ақ инфляциялық процессордың басталуының себебі болды, бұл экономиканың дамуына теріс ықпал жасады. Реформаның жартыкештігі мынадан көрінді: ол кәсіп орындардың дербестігін кеңейте отырып, министрліктер мен ведомствалврдың әкімшілік және экономикалық өкілеттілігін күшейтті. Қол жеткен дәреже принциптеріне негізделген жоғарыдан орталықтандырылған жоспарлау сақталып қалды, жалпы

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

70-80 ЖЫЛДАРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН
1966 басталған эканомикалық реформа бастапқы кезде эконмикалық дамуға
белгілі дәрежеде сепін берді. Тоғызыншы бесжылдықтың басына дейін
жоспарлау мен эконмикалық ынталандырудың жаңа жүйесі бойынша Қазақстандық
1578 кәсіп орын немесе олардың жалпы санының 84 проц. жұмыс істейді. Жоспар
сегізінші бесжылдықтың негізгі көрсеткіштері бойынша орындаладыц:
өнеркәсіптің жалпы өнімі 56, ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 52 проц.
артты. Өнеркәсіптің барлық саласы тиімді жұмыс істеді. Бірақ белгілі
дәрежеғдегі радикализмге қарамай, эканомикалық реформаның бірінші қадамынан
бастап - ақ оның жүйесіздігі, жарты кңештігі көрініп тұрды. Тотаритарлық
жүйе оның өмір сүріп отырған эканомикалық құрылымының шеңберінен шығуына
жол бермеді, бұл құрылым өз дамуында тауарсыз соцлизімнің үстемдік қүрып
отырған лепірмесінің құрсауында болатын.
Осының салдарыцнан 70-жылдардың басында эканомикалық реформаның
қоғамдық өндірістің тиімділігін арттыруғ бағытталған бастапқы идеялары
бұрмаланды.
Реформаның негізгі мақсаты – кәсіп орындарндың шаруашылыцқ
дернбестігін жоспарлыц кеңейту – тек көрсеткіштерді кемітуге және
коллектиптердіңкормелеғу қорларын қалыптастыру тәртібін әкеп сайдыц.
Көптеген кәсіп орындарпайда табудың қызығына беріліп, неғұрлым оңай жолға -
өз өнімдерінің бағасын қолдан жоғарлату жолына түсті. Бағаның өсу есебінен
алынған пайд жалқыны көбейтуге мүмкіндік бе,рді, оның өсу еңбек
өнімділігінің өсуін басып озды, мүныцң өзі 70- жылдардың басында-ақ
инфляциялық процессордың басталуының себебі болды, бұл экономиканың
дамуына теріс ықпал жасады. Реформаның жартыкештігі мынадан
көрінді: ол кәсіп орындардың дербестігін кеңейте отырып,
министрліктер мен ведомствалврдың әкімшілік және экономикалық
өкілеттілігін күшейтті. Қол жеткен дәреже принциптеріне негізделген
жоғарыдан орталықтандырылған жоспарлау сақталып қалды, жалпы өнім
көрсеткіштері, олардың жетілдірілмеген деп танылғанына қарамастан,
қолданыла берді.
Реформаның сәтсіздікке ұшырауының негізгі себебі саяси
саласындағы демократиялардыру процесінің тежелуі болды. Ол тек
экономиканың ұйымдық техникалық саласымен ғана шектеліп қоғамының
саяси құрылымына, меншік қатынасына соқпады, бюрократияның тірегі-
мемлекеттік меншіктің монополиясын сақтады, нарықтық қатынастарды
теріске шығарды. Брежнев пеноның төңірегіндегілер реформа негізінде
экономиканы терең қайта құруға қарсы болды, олар эканомиканың
қызметіндегі әкімшілікжүйелеріне қол сұғуға болмайтындығын сақтауға
тырысты.
70-жылдар басында реформаны жүргізу тоқталды, сол жылдары әлә
де шаруашылықты жүргізу, жоспарлау мен ынталандыру механизмдерін
жақсартуға әлденеше рет талпыныс жасалғаны мен мұның өзі нәтиже
бермеді. Қоғамдық өндірістің тиімділігін арттыру қолдан келмеді.
Теріс құбылыстар көбейе берді, қор қайтымы төмендеді, жаңа
өндірістік қуаттар шабан игерілді, эканомикалық қызметтің
ысырапшылық сипаты күшейді, бұрынғыша эканомиканың дамуын
экстенсивті факторлар белгіленді.
Тоғызыншы бес жылдықтың бсына қарай республиканың эканомикасында
өнеркәсіп жетекші орыкн алды. 1970 ж. Қоғамдық өніміні жалпы
құрылымында оның үлесі 40 проц болды. Халық шаруашылығындағы негізгі
өндірістік қорлардың 39,8 проц өнеркәсіптің үлесіне тиді, онда
1052 мың адам қызмет істеді, ол республика жұмысшыларының 22,4
проц еді.
1970-1985 жж республиканың индустриялық потенциялы белгілі
дәрежеде өсе түсті. Өнеркәсіпті өркендетуге 40,8 млрд сом немесе
халық шаруашылығына жұмсалған қаржының 32 проц жұмсалды. Негізгі
өндірістік қорлар3,1 есе артты, оның ішінде химия және мұнай
химиясында 6,5 есе, машина жасауда 4 есе дерлік, отын
өнеркәсібінде 3,8 есе өсті. 15 жыл ішінде өнекәсіп өнімінің
жалпы көлемі екі есе, ал машина жасау, химия өнеркәсібі сияқты
салаларда үш еседен астам өсті. 1000-дай өнеркәсіп орындары мен
цехтар қатарға қосылды. Оның ішінде Қазақ газ зауыты, Повлодар
мен Шымкент мұнай өңдеу зауыттары, Қрағанды металлургия
комбинатындағы ақ қаңылтыр цехы, Екібастұз және Ермак ГРЭС-тері,
Қапшағай су электр станциясы, Шымкент және Жамбыл фосфор
зауыттары, Жәйрем кең байыту комбинаты және басқалар бар. Өнер
кәсіп өндірісінің көлемі жөнінен Қазақстан үшінші (РКФСР мен
Украинадан кейін) орын алады. Маңғыстау, Қаратау-Жамбыл, Павлодар-
Екібастұз аймақтық өндірістік комплекстері қалыптасты.
Эканомикалық потенциалдың өсуі халық шаруашылық айналымына
шикізат және отын энергетикалық ресурстарды тарту есебінен жүзеге
асырылады.
Эканомиканы басқаруды қатаң орталықтандырудың жағдайында
өнеркәсіптің құрылымы шикізат өндіруге бағытталған сипатын
бұлжытпай сақтап қалды. Базалық министрліктердің өзімшілдік
мүдделерінен бас шұлғи отырып, орталық республика эканомикасын
дамытуда кең шығаратын салаларға басымдық беріп отырды. Ғылымды
көп талап ететін өндірісті дамытудың орнын ірі күрделі қаржы
соларға жұмсалды. 80-жылдардың басында республика өнеркәсібінде кен
шығаратын салалардың үлесі орта есеппен алғанда елдегімен
салыстырғанда 1,7 есе жоғары еді. Республика өнеркәсібінің
жартысына жуығы одақтық министрліктің қарамағында болды. Одақтық
ведмоствалар республикадан шикізат ресурстарын сорып алып, аса зор
пайда таба отырып, республика бюджетіне инфрақұрылымды
дамытуға қаржы жұмсамады деп айтуға боады. Олар өз
кәсіпорындарына жылына 15 млн сом жалпы табыс алып отырған
жағдайда республикалық бюджетке бар болғаны 31 млн сом немесе
1 проц аз қржы аудардыф. Одақтық министрліктер жалпы өнім
көрсеткіштері мен пайдаға құныға отырып, республиканың әлеуметтік
инфрақұрылымын дамыту, ұлттық жұмысшы кадрлары даярлау, қоршаған
ортаны қорғау мүдделерін аяққа басты.
70-80 жж алып кәсіпорындар түріндегі шикізат салаларын
дамытуға бағыт ұстау өнеркәсіптің өңдейтін және қайта өңдейтін
өндірістің өсу қарқыны төмен болуына, халық тұтынатын тауарлар,
тамақ және жеңіл өнеркәсіп өндірісінің дамуы жеткіліксіз
болуына әкеп соқтырды. Тұтынатын азық түлік емес товарлардың 60
проц Қазақстанға басқа республикалардан алынып келді, осының
өзінде олардың бір бөлігі Қазақстан шикізатынан жасалды, бірақ
ақтық өнімді өткізуден түсетін пайданы жасап шығарушылар алды.
Директивалық жоспарлау және монополис-ведомостволардың мүдделері
салдарынан республиканың орны толмас ресурстары талам таражға
салыныпе, тасып әкетіліп жатты. Шығарылған шикізат пен қуаттардың
пайдалану тиімділігі төмен болды.
Бес жылдықтан бес жылдық өткен сайын индустрияға жұмсалатын
күрделі қаржы өсе берді, өндірістік құрылымның сипаты алынып
көлеммен. Белгіленді. Республиканың басшылығы мұндай алыпқа
табынушылыцқты қолдап КОКП-ның кезекті съездерінде елдегі немесе
Европадағы ең ірі өнеркәсіп орнының, шахтаның, мұнай
кәсіпшілігінің, комбинаттардың, зауытттардың қатарға қосылғаны
туралы есеп беріп отырды. Республиканың жағдайы халықтың
тұрмыс дәрежесімен, оның КСР Одағындағы егемен құқықтарының
толықтығы мен және нақтылығымен, рухани мәдениетінің дамуымен
емес, жұмсалған күрделі қаржының сомасымен, шығарылған руданың,
көмірдің, мұнайдың және басқалардың тоннасымен бейнеленді.
Эканомиканың көкейтесті міндеттері көбінесе әміршіл - әкімшіл
әдістермен шешілді. Мемлекеттік жоспарлауға қандай да бір елеулі
өзгеріс енгізілген жоқ. Кәсіпорындарға директивалық жоспарлы
тапсырма еңбек коллективінің келісімінсіз жоғарыдан жіберілді.
Іс жүзінде өнімнің барлық түрлері, өзіндік құнның жіне
басқслардың көрсеткіштері жоспарланды. Мұның өзі кәсіпорынды
қандай шығынға да қарамай жоспарды орындауға мәжбүр етті,
тұтынушыларды өндіріске ықпал ету мүмкіндігінен айырды.
Өндірістің теңестірілмеуі, нұсқау арқылы басқарылуы жағдайында
жылдық, тоқсандық және айлық тапсырмаларды өзгертіп отыру
үйреншікті іске айналды. 1981-1985 жж республикада әр трлі
министрліктер мен ведомствалардың жоспарлары 300-ден астам рет
өзгертілген.
Эканомикадағы дағдарысты құбылыстардың өсуі халық
шарушылығының бірқалыпты дамымауына алып келді. өнеркәсіп
өнімдерінің жылдық орташа өсуі тоғызыншы бес жылдықтағы 8,4
проценттен он бірінші бес жылдықта 3,8 проц дейін төмендеді, ал
ұлттық табыс осыған сай 404-тен 1,4 проц дейін төмендеді.
Жүйенің және республика басшылығының жоспарды қандай шығын мен
болса да орындауға жұмсалған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.