Конгинивті психологияның бастауы

Жоспар

Жоспар
Кіріспе
І Негізгі бөлім
1 Конгинивті психологияның бастауы
2 Конигинивті психологияның әдіснамалық мәселелері
3 Ж.Пиаженің конгинивті теориясы
ІІІ Қорытынды

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе
І Негізгі бөлім
1 Конгинивті психологияның бастауы
2 Конигинивті психологияның әдіснамалық мәселелері
3 Ж.Пиаженің конгинивті теориясы
ІІІ Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер

АЛҒЫ СӨЗ
Бізді мамандар ретінде когнитивті психология бойынша кең ауқымды
мәселелер қызықтырады: адамдар қандай жол мен білімдері қабылдайды,
түсінеді, еске сақтайды және қолданады.Дональд А.Норман, Девид
Е.Румельхарт. Ғасырлар бойы адам — ғалымдардың көптеген ұрпақ-тарының
зерттеу пәні болып табылды. Көне замандағы бір дана адам: "Адам үшін басқа
адамнан қызықты объект жоқ", — деген болатын. Адамзат баласы өз тарихын,
шығу тегін, биологиялық табиғатын, тілдері мен әдет-ғұрыптарын таниды және
осы танымда психология ерекше орын алады. Оның дамуының негізінде үнемі
күшейіп отыратын адамзат болмысының табиғатына деген, оның дамуы мен
қалыптасуының шарттарына, басқа адамдармен өзара әрекеттері, қоршаған
әлемді тану ерекшеліктеріне деген қызығушылық жатыр.
Таным процесі — бұл, ең алдымен, адамның өзін және өзі дайтын демді
тануы және өзгертуі. Ол тек өзінің жалпы мәдени деңгейін көтеріп, белгілі
бір білімдерді, дағдыларды меңгеріп қана қоймайды, сонымен қатар өз әлемін
жасайды, өз түсінуін, әлемді өзінің көруін қалыптастырады және ондағы өз
жолын жасайды. Ерте замандағы даналар айтқандай, "адам өзі ойланатын
категорияларда өмір сүреді".
Адамның қалай көретіндігін, еститіндігін, сезетіндігін, нені есте
қалдыратындығын, неге зейін аударатындығын, оның қалай ойланып және шешім
қабылдайтындығын зерттейтін ғылыми білімнің саласы бүгінде когнитивті
психология деп аталады.
Адам оның көмегімен өзін қоршаған әлемді, өзін-өзі, басқа адамдарды
танитын дәл осы әлеуметтік-психологиялық феномендерді зерттеу осы ғылымның
пәнін құрайды. Ұсынылып отырған еңбек білімнің осы саласына арналған.Орыс
тіліне аударғанда "когнитивті" ұғымы "танымдық" дегенді білдіреді. Сонымен,
когнитивті психология — бұл танымдық процестер психологиясы.
Танымдық процестер қоршаған табиғат пен әлеуметтік ақикатты тануды
қамтамасыз етеді. Танымдық процестердің арқасында адам сыртқы әлемді енжар
бейнелеуге тиісті емес. Ол шын мәнінде өзінің санасында сыртқы әлемді және
өзін-өзі белсенді құрастырады. Оның танымдық іс-әрекеті қоршаған шындықты
ғылыми тұрғыда түсінуге қол жеткізуге бағытталған.
Когнитивті психология — түйсіктен қабылдауға дейінгі бейнелерді тану,
зейін, ес ұғымының қалыптасуы, ойлау, қиял, есте сақтау, тіл, эмоция, яғни
даму процестеріне дейінгі психологиялық процестердің бүкіл ауқымын мінез-
кұлықтың барлық мүмкін болатын салаларын қамтиды. Когнитивті психология
адамдардың ақпаратты қалай алатындығын, адамның бұл ақпаратты қалай
түсінетіндігін, оның қалай сақталатындығын және білім әсерінен қалай
өзгеретіндігін, яғни осы білімдердің біздің зейініміз бен мінез-құлқымызға
қалай әсер ететіндігін зерттейді.
Когнитивті психология содііо егдо зит деген декарттық қағидадан
бастау алады. ¥лы Декарттың Содио дегеніне тек ойлау ғана емес, сондай-ақ
құмарлық пен ерік те, яғни адамзат жанының барлық қасиеттері енеді.
Когнитивті психологияның дамуында Г.Эббингауздың есті алғашқы
эксперименттік зерттеулері үлкен рөл атқарды. Ал ойлау ауқымында,
когнитивті психологияға қарағанда, көптеген зерттеулер "біршама когнитивті"
түрде болады. Сонымен бірге Д.Сперлингтің осыдан 40 жыл бұрын жүргізген
иконикалық есті зерттеулерінің де мәні туралы естен шығармаған жөн. Оның
бірқатар парадокстарға жүргізген зерттеулері мен түсініктемелері тек
психологияның ғана емес, сонымен бірге тұтасымен ғылымның күшті және
беделді бағыттарының біріне бастау болды. Бүгінгі таңда тек когнитивті
психология ғана емес, сондай-ақ когнитивті ғылым да бар.Жаңа ғылыми
бағыттар мен теорияларды атауда, тіпті қолданылатын тұжырымдамалық аппарат
та емес, ол қалыптастыратын білімдер мен мағыналар аумағы құзықты болып
табылады. Кертартпа және динамикалық білімдердің, әдістердің сәйкестігі,
форматты және қазіргі өмір сүруші тірі білімдердің сәйкестігі қандай
екендігі маңызды. Теорияда әрқайсысы ондаған жансыз түсініктерге тұратындай
жанды метафоралар бар ма? Олар жанды білім мен жанды бейнелі теорияға
ұсыныс жасағандардың барлығында бола бермейді, бірақ олар түсіндірушілік
қабілет күшін немесе дамудың жақын аймағын анықтайды. Когнитивті
психологияда түсіндірудің кабілет күші мен дамудың жақын аймағы үлкен әрі
жеткілікті,Ресейлік және қазақстандық психологияда ағылшын тіліндегі
сөздері сақталып қалған және олар қолданыла береді, мәселе оның орнығып
қалғандығында ғана емес, мұның басқа да себептері бар.
Біріншіден, танымдық процестерден психологиялық құбылыстардың
ерекше тобына бөлуді психологтардың көпшілігі қанағаттанарлық емес деп
мойындайды, өйткені ол дидактикалық тәсілден, басқа да психикалық
актілерде, мысалы, заттық іс-әрекеттерде танымдық мазмұнды көруте кедергі
жасайтын дәлелденбеген теорияға айналды.
Екіншіден, американдық психология тарихындағы контексте "когнитивті"
ұғымы осы сөздің еуропалық мәнінде болмайтын қосымша мағынаға ие. Бұның
себебі, когнитивті психология АКДІ-та, американдық психологияда ондаған
жылдар бойы басым болған бихевиоризмге балама ретінде пайда болды және
дамыды. Дұрыс көзқарастағы бихевиоризм, сыртқы стимулдарды және жауап
реакцияларды талдаумен шектеліп, сөздік қордан психикалық категорияны алып
тастады. "Когнитивті" деген толықтауыш — бұл психикалық болмыстың тек мінез-
құлықтық және рефлексология-лық топтамаларға қарсы алдын-ала сақтану
шарасы. Бихевиоризммен келіспеген ғалымдар тыныш әрі бейбіт жұмыс жасады,
ал 1967 жылы У.Найссердің "Когнитивті психология" атты кітабы жарық көріп,
бұл психологиялық ойдың жаңа бағытына атау берді.
Когнитивті психология, психикалық процестердің ішкі ұйымдасуының
рөлін жоққа шығарған бихевиоризмге балама ретінде XX ғасырдың 50-жылдарының
соңы — 60-жылдарының бас кезінде пайда болды. Когнитивті исихология, барлық
психикалық процестерді танымдық (когнитивті) факторлармен жанамаланған
ретінде қарастыра отырып, психика ұғымын ғылыми білімнің пәні ретінде
айқындады. Оның өкілдері — Д.Брунер, У.Найссер, Ж.Пиаже, Р.Солсо,
Дж.Р.Андерсон, Л.Фестингер субъектінің мінез-құлқындағы шешуші рөлді
білімге береді. Олар үшін (субъект есіндегі білімдердің ұйымдасуы туралы,
есте сақтау мені ойлау процестеріндегі сөздік және бейнелік компоненттердің
сәйкестігі туралы мәселе — жалпы мәселеге айнала бастады.
Когнитивті психологияның пайда болуының тарихи жағдайларын талдауда,
оның алдында адам келген сигнал- БОРИС МИТРОФАНОВИЧ
ВЕЛИЧКОВСКИЙ (1949) Б.М.Величковский — психология ғылымдарының
докторы, 60-жылдардың бас кезінде ақпараттың бағыттың, необихевиоризмнің,
гештальт психологияның және құрылымдың лингвистиканың түйіскен тусында
пайда болған шетел психологиясындағы біршама мәнді бағыттардың біріне
жүйелік мазмұндама мен сыни талдау жасаған алғанқы автор.Автор М.С.Капиц,
В.Н.Каптелин, Т.В.Барлас, К.Д.Шмидт, У.Кемпф, Н.В.Цзенн т.б. ғалымдармен
бірлесіп, ондаған жылдар бойы когнитивті психология саласында
экспериментгік эерттеулер жүргізді. ММУ-нің психология факультетінде
жүргізілген бұл эксперименттік зерттеу жұмыстары оған когнитивті
психологиядагы біршама әйгілі танымдық процестердің теориялың модельдерінің
бірқатарына тәжірибелік сынаң жасауға мүмкіндік берген. Б.М.Величковский
Лейпциг университетіндегі В.Вундттың кафедрасында танымдық процестер
психологиясы бойынша дәріс оқи жүріп эксперименттік жұмыстар жасады. Кітап
жазу үшін Халықаралық психологиялың қауымдастықтың президенті Ф.Кликспен,
сондай-ақ Г.Г.Гайслермен, М.Форвертен, В.Хакермен және Л.Шпрунг сияқты ірі
ғалымдармен пікір алмасқан түсініктер нәтижесінде судың, ауаның және т.б.
қосылыстардың химиялық құрамын анықтауға мүмкіндік туды. Темірдің магниттік
қасиеттері немесе найзағай жарқылы сияқты көптеген құбылыстарды
түсіндіретін, кейде таңғаларлық болып көрінетін түрлі математикалық
теориялар пайда болды. В.Вундт1 өз каржысына алғашқы психологиялық
лабораторияны ашқан кезде, Г.Ф.Гельмгольцтың бұрынғы көмекшісі Г.Герц осы
лабораторияларда электрмагниттік толқындардың бар екенін эксперименттік
түрде дәлелдеді. Электрдинамиканың түзулеріне симметриялық пішін бере
отырып, ол электрлік, магнитгік және жарықтық құбылыстардың өзара
байланысын толық көрсетті, бұл радио байланысының, теледидардың және
радиолокацияның пайда болуына зор үлесін қосты.
Осылардың бәрі биология және қоғамдық ғылымдарда түбегейлі
өзгерістердің кеш басталуыи қарсы алғанда адам жанының қозғалысына
физикалық редукционизммен болжанған космостық тәртіп таралуының шексіз
мүмкіндіктерін тудырды. Психология "көзқарастар механикасы" (И.Гербарт,
Р.Лотце), "интеллектілі физика" (Дж.Милль) немесе "менталды химия"
(Дж.С.Милль) болып бөлінуі тиіс еді. Осы үшеуінің ешқайсысы да болмастан,
әсерін қазіргі кездегі когнитивті психология арқылы бақылауға болатын
қозғалыс импульсі пайда болды.
КОГНИТИВТІ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ БАСТАУЛАРЫ
Психологияны адамның ақпараттарды қайта өңдеу заңдылықтары туралы
ғылым ретінде түсіну соңғы отыз жылдағы құбылыс болып есептелсе де,
когнитивті психология адам табиғаты туралы ертеректегі көзқарастарды
зерттеумен шұғылданады. Психологияның философиядан әкімшілік түрде
бөлінуінің алдындағы үш жүз жылдың ішінде психологияны жаратылыстану
пәндерінің, дәлірек айтқанда, физиканың немесе химияның үлгісі бойынша
қуруға деген үмтылыс тоқтаған жоқ. Бүған нақты дәлелдер болды. Өте аз уақыт
ішінде материалдық денелердің еңіс жазықтықтағы шардан күн жүйесі
планеталарына дейінгі қозғалыс заңдары толығымен дерлік зерттелінді.
ФИЛОСОФИЯЛЫҚ ДӘСТҮР
Егер когнитивті ағымдардың ортақ белгісі адам әрекетін анықтайтын
жетекші фактор ретіндегі білімдердің рөлін айқындау болып табылса, онда бұл
бағыттың бастауын XVI ғасырдың соңынан, яғни шетелде Қайта өрлеу және Жаңа
заманда, Ф.Бэкон (1561 —1626) орынсыздық "идалдарын" және адасу беделімен
айқындалған "идолдарды" жоюдағы адамның жеке тәжірибесінің азаттық рөлін
ерекше күшпен ерекшелеген кезден іздеу керек. Тәжірибелі, ұтымды түрде
санадан өткізілген білім — бұл адамның еркін әрекетінің маңызды бөлшегі.
Адамға табиғаты билеуді бере отырып білім нағыз күш болып табылады. Бұл
кездері тәжірибелі білімдер жүйесін" құру жолындағы басты кедергі, ең
алдымен, католицизмнің ресми ғылыми доктринасына айналған, шіркеудің
әкелері қайта өңдеген Аристотель ілімі орта ғасырлық схоластика болып кала
берді. Табиғатқа табыну мен Қайта өрлеудің эстетикалық идеалдары Аристотель
ілімінің телеологизмін сынаудан көрінеді: табиғат жетілуге ұмтыла алмайды,
себебі ол жетілгендіктің өзі.Н.Коперниктің ашқан жаңалығынан кейінгі жаңа
эмпири-психологияның неоментализмі үшін негіз дайындады. Осы бағыттың
структурализмге біршама жақын болғандығы тағдырдың жазғаны емес,
кибернетикалық төңкерістің технологиялық және ғылыми жетістіктерінің
салдары болып табы-лады.іуралы кез келген мазмұнды пікірлер, олардың
алдында тұрған мәселелердің сипатын алдын ала анықтай отырып, автордың
белгілі бір әдіснамалық дәстүрімен байланысын табады.
ДАҒДАРЫСТЫҢ ҚЫРЛАРЫ. КОГНИТИВТІ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ ӘДІСНАМАЛЫҚ
МӘСЕЛЕЛЕРІ
Когнитивті бағытка байланысты туындаған зергтеулердің жеткілікті
жоғары әдістемелік деңгейіне қарамастан, соңғы жылдарда авторлардың
көпшілігі, когнитивті психологияның көрнекі өкілдері де, жұмсалған күш пен
реалды прогрестің арақатынасын сыни тұрғыда бағалай бастады. Когнитивті
психологияға үлкен әсер етіп келе жатқан жасанды интеллект және машиналық
көру ауданындағы жеке жетісгіктерге негізделген шектен тыс және асығыс
жалпылауларға айқын оппозиция байқалуда.
Диалектикалық материализмнің философиясынан тыс дамитын, танымдық
процестерді қазіргі кездегі шетелдік зерттеулерінде барлығы мойындаған
ақтаңдақ, біртұтас теориялық тұжырымдаманың жоқтығы болып табылады.
Ф.Джонсон-Лэйрд: "Адамдағы ақпараттарды өңдеу процес-терін жиырма жыл
интенсивті зерттеу олардың ортақ қағидаларының қалыптасуына алып келмеді.
Бұл тапсырма мүлдем шешілмейтін сияқты. Ары қарай не істеуге болады?" — деп
сұрақ қояды. Басқа автор психологиялық журналдардың глянецті аса
сенімділігінің астарында үлкен сенімсіздік жатқандығын мойындайды. Адам
табиғатына деген көзқарастарда төңкеріс жасайтын бағыттардың жолын бағалау
өзгерістерінің себебі неде? Джерри Фодор былай дейді: "Психология — бүл
өте қиын сабақ". "Бір жағынан, ішкі репрезентациялар өте лабильді және
оларды пайдаланудың тиімділігі менталды өңдеу тиімділігін анықтайды. Екінші
жағынан, ... осы қатынастағы организмдердің мүмкіндіктерін қандай да бір
құрылымдық шектеу болды, бірақ олар қай жерде шектелгенін ешкім білмейді".
Әрине, психологтарға факторлардың көп бөлігінің әсері тиетін өте күрделі
жүйелермен жұмыс істеуге тура келетініне олар кінәлі емес. Мысалы,
метеорология үнемі өз тапсырмаларын жақсы орындай бермейді. Басқа пәндер
жағдайындағыдан біршама өткір көрінген арнайы қиындық психологияның пәні
мен әдісі ішкі бақылаушы үшін 80-жылдардың басындағы шетелдік психология
тотальдық когнитивизм бейнесін береді. Бұл бағытка ірі халықаралық
конгрестер симпозиумдарының едәуір бөлігі беріледі. Н.Хомски лингвистиканы
когаитивті психологияның қүрамдас бөлігі ретінде қарастырады. Бұл бағыттың
өкілдері қол жеткізген материал философиялық талдаудың тащлрыбына айналады.
Когнитивті бағыт психологияның әр түрлі аудандарын қамтыды, ол мысалы
американдық психологтардың Ж.Пиаже теориясын тез ассимиляциялауында
көрінеді. Жалпы психологияның ішінде бүл бағыт эмоциялық-аффективті саланы
және тіпті тұлғаны зерттеуге таралды, бұған бастау болған әлеуметтік
психологияның ерте когнитивті теориялары мен С.Шехтердің, Р.Лазарустың және
Дж.Мандлердің эмоцияның когнитивті теориялары
. Мотивациялық процестердің соңғы зерттеулеріне қорытынды ретінде
жасалған шолулардың авторлары ол "Шоидһі сіігесіз асііоп" формуласына
келтірілуі мүмкін деп есептейді. Х.Хекхаузен сияқты ірі зерттеушінің
жұмыстарында жүріс-тұрыстың аффективті немесе эмоциялық детерминациясы
туралы көзқарастар "гедонистикалық" деп жарияланады және бірнеше когнитивті
конструктілер сияқты, мотивтер туралы көзқарастармен алмастырылады.
Осылайша мотивтенген жүріс-тұрыстың маңызды жанама бөлімі өз әрекеттерінің
белгілі бір нәтижелерін түсіндіру болып табылады. Сәтсіз орындалған
жағдайда оны қабілеттіктің жоқтығымен, жеткілікті күш салмаумен немесе жолы
болмаушылықден түсіндіруге болады. Белсенділіктің ары қарайғы жалғасуы
дербес "аңғырт мінез-кұлық теориясының" негізінде таңдалған интерпретацияға
тәуелді болды. Каузалды атрибуция бойынша ФГР-дегі жүргізілетін бұл
жұмыстар когнитивті психологияның кең таралуындағы көп мысалдарының бірі
ғана болып табылады.Когнитивті психология алғаш пайда болған жерде энту-
зиазм азырақ байқалады. Есі ауысудың белгілері ондаған жыл бұрын танымдық
процестердің естің мультикомпоненттік модельдері типіндегі құрылымдық
модельдеріне тән деп есептелген жалпы сипаттың тән еместігі анықталғанда
пайда болды. Бұл модельдердің одан кейінгі модификациялары аса үлкен болып
кеткені соншалық, түсіндіру қызметін атқару өлшемді кеңістіктер,
шаблондар, белгілер, құрылымдық беинелеулер, семантикалық торлар,
мультикомпонентгі векторлар және тіпті көрінетін бейнелер (голограммалар)
Ұғымдардың мұндай көп болуы... егер барлық ажырату түрлері айқын және бірін-
бірі жүйелі толықтырып отыратын болса жақсы болар еді. Олар айқын емес және
өзара сәйкес емес. Бұл өз мәселелерін терең түсінетін және оларды шешугё
талпынатын білім саласына тән емес".
Осындай шешілмеген мәселелердің бірі белсенділік субъектісінің
классикалық мәселесі болып табылады. Мысал үшін Р.Аткинсон мен Р.Шиффриннің
теориясын қарастырайык, бұл авторлардың сіңірген еңбегі, олар еске сақтауға
берілген түрлі тапсырмаларды шешудегі басқару процестерінің мәнін
анықтағандығында. Бірақ анықтаманың өзі мынадай- "Бақылау (басқару)
процестері" ұғымы естің тұрақты сипаттамасы болмайды, ... субъектінің
бақылауымен (баскаруымен) іске асырылатын процестерге жатады". Яғни, ес
жүйесінен тыс ақпарат айналымының сипатын анықтайтын біреу бар.
"Демоникалық тақырып" когнитивті психология әдебиетінде неліктен қайта-
қайта кездесе беретіні түсінікті. Осы уақытқа дейін Ф.Этгнива-ның
дәйектемесінен жақсы ештеме ұсыныла қойған жоқ Д.Деннеттің пікірі бойынша,
"Әрбір бағдарламашылык бағдар-лама, толық жүйеге қарағанда "қисынсыз" ...
Өз кезегінде бағдарламашылық бағдарлама бағдарламашылық бағдарламалардан
тұруы мүмкін, ... төменгі деңгейде компьютер архитектурасының элементтері
болғанға дейін... Адам жағдайында талдаудың бұл деңгейіне жеке нейрондар
сәйкес келеді Бұндай есуастар армиясының жұмысын ұйымдастыра отырып
схемадан кугомункулусты алып тастайды".Кейде бірнеше парадигмалар
ауысқаннан кейін когнитивті бағыт пайда болған кезде ертеректегі
эксперименттік психологияның тақырыбына және мәселелеріне қайта оралғандай
сезім туындайды. Бұл ұқсастық тек "неоментализм"немесе "неоассоцианизм"
сияқты ұғымдарда ғана емес сонымен қатар қойылған сұрақтардың сипатының
өзінде де көрінеді. Бұндай оралуда ешқандай жамандық жок,Мысал ретінде оқу
психологиясын алуға болады. 1978 жылы жасалған оқу психологиясы бойынша
ағылшын тіліндегі нұсқаулардың көпшілігін салыстыру олардың ең жақсысы
1908жылы жазылғандығын көрсетті. Ондаған жылдар бойы жалғасқан
бихевиористік зерттеулер вундтық лаборатория дәстүрінің функциялық
редакциясында дамыған бұл жұмыстың нақты материалына ештеме қосқан жок,
Неміс тіліндегі әдебиетке қатысты осындай фактіні Э.Шерер 1914 жылғы
Э.Мейман жасаған нұскаулардың қазіргі заманға сай екенін атап көрсете
отырып белгіледі. Оқу тәрізді танымдық дағдылардың микро құрылымына олардың
қалыптасуының соңғы кезең дерінде сыртқы және ішкі бақылау жасау мүлдем
мүмкін емес. Оны зерттеу үшін жүйелік экспериментті зерттеулер жүргізу
қажет. Бірақ, Э.Шерердің айтуы бойынша, бұндай бағдарламаның негізгі талабы
— жеке операцияларды бөлу "Психологияның үш "мұрагеріне" әр түрлі
негізделген болса да бірдей күмән тудыратындай көрінді. Гештальтпсихология
үшін бұл элементарлық атавизм, "бүтіннің приматын" бұзу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.