Философияның пайда болуы мен дамуы, негізгі тарихи типтері

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Философияның пайда болуы мен дамуы, негізгі тарихи типтері. Осы заманғы батыстық философия

ЖОСПАР

1. Ежелгі Шығыс философиясы. Көне Қытай философиясы. Көне Үнді философиясы

2. Ежелгі грек философиясы. Космоорталықтық.

3. Ортағасырлық философиясы. Теолталықтық. Мұсылман шығысының ортағасыр философиясы.

4. Қайта өрлеу дәуірі философиясы. Антропоорталық және гуманизм. Пантеизм. Жаңа дәуір филоософиясы. Эмпиризм және рационализм (Ф. Бэкон, Р. Декарт)

5. Ағартушылық философия. ХУІІІғ. Француз материализмі. Классикалық неміс философиясы (И. Кант, гегель, Л. Фейербах)

6. Маркстік философияның пайда болуы мен дамуы. Тарихты материалистік тұрғыдан түсіну.

7. Орыс философиясының пайда болуы мен дамуы. Славянофильдік және батысшылдық бағыттар.

8. Қазақ философиясының пайда болуы мен дамуы. Қазақстандағы ағартушылық философия (Ш. Уалиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев)

9. Осы заманғы батыс философиясының негізгі бағыттары (позитивизм, прагматизм, экзистенциализм, неотизм, герменевтика)

1. Ежелгі Шығыс философиясы. Көне Қытай философиясы. Көне Үнді философиясы.

Ол біздің заманымызға дейінгі Х ғасырда басталды. Бұл қола дәуірінене көшу, рулық-тайпалы құрылымының ыдырауы, тауарлы ақша қатынасының қалыптасуы, мемлекеттің пайда болу кезеңдері болатын. Ертедегі Шығыс философиясы соған дейін қалыптасқан мифлогияны, одан соң діни көзқарасты сынаудан, ғылыми сананың қажеттігін сеніден басталды. Ертедегі Шығыс Философиясының қалыптасуы екі түрлі мәселе төңірегінде жүргізілді. Бірі-аспан, Ай, Күн осылардың шығу тегі, өзара байланысы, әлемдегі барлық тіршілікке әсері жайлы болса, екіншісі адамгершілік, адамдық қатынас төңірегінде қалыптасқан. Бұлар мифологиялық ұғымдар негізінде болды. Бірақ мифология олардың себептерін ашуға тырыспады, тек сенуді қажет етеді.

Ертедегі Үнді философиясы. Ол брахманизмге оппозициядан басталды. Ертедегі Үндістан төрт кастаға бөлінген. Бірі-әскери, аристократиялық каста (кшатрий), екіншісі-абыздар кастасы (брахмандар), үшіншісі-басы бос қоғам мүшелері (вайшилер), төртіншісі-төменгі каста (шудралар) . Шудралар теңсіздік, жұпыны жағдайда болды. Оларды қоғам ісіне араластырмады. Брахмандар масайрап, үстемдік құрып кетті. Өйткені брахманизмдер мифологиялық көзқарасқа негізделген, оның төрт түрлі ведасына немесе құдайларды дәріптеу мен оларға арналған ғұрыптарға тірелген болатын.

Біздің заманымыздан бұрынғы УІІ-УІ ғасырларда брахманизм ішінен түрлі ағымдар пайда болды. Олардың ішіндегі бастылары джайнизм мен буддизм еді. Осылардың негізінде үнділік философия қалыптасты. Джайнизм - этикалық ілім. Оның негізі-адам жанын тән қыспағынан, құлқын құлдығынан босаты. Джайнизм-материяны жансыз дүние затына жатқызады. Әрбір зат субстанция ретінде қаралады, оған материядан бақса кеңістік, уақыт, қозғалыс, тыныштық кіреді. Ал жанның басты белгісі джайнизм бойынша сана. Жан мәңгі, оның мүмкіндіктері шексіз. Бірақ ол денемен бірге өмір сүреді.

Буддизм-біздің заманымызға дейінгі УІ-У ғасырларда діни ілім ретінде дүниеге келді. Ол браманизмге қарсы, әділдік көксеген таптар арасында пайда болды. Кейіріек үстем таптар оны өзінің құралы ретінде қолдады. Брахманизм беделді абыздарға сүйенсе, буддизм құлдық қоғам пайда болған соң ірі үстем таптарға сүйенеді. Буддизм христиан, ислам діндері сияқты дүниежүзілік ірі діндерге жатады. Оның негізін салған - Сиддхарта Гаутама Будда (б. з. д. 623-524 жжСол кезден бастап ол будда дінінің негізін салушыға айналады. Бұл Шығыс елдерінде (қытай, жапония) кең тараған. Буддизм теориялық философиядан гөрі діни этикаға негізделген.

Буддизмде төрт басты мәселе бар: 1) өмір азапқа толы; 2) ол азаптардың себебі бар (ол-қанағатсыздық, ұдайы бола берсе деген құштарлық, тыйымсыз әуестік) ; 3) азаптарды тоқтатудың мүмкіндіктері бар; 4) азаптан құтылудың кезі бар. Буддизм пікірінше, азаптан құтылу о дүниеде емес, осы дүниеде болмақ. Ертедегі үнді философиясында материалистік ағым да болды. Оны локаята (немесе чарвактар) дейді. Локаята бұл дүниеден басқа о дүние бар дегенге сенбестік білдіреді. Табиғаттағы заттар ауа (жел), от (сәуле) су, жерден тұрады дейді. Өлген организм ыдырап, алғашқыда өзін бөлшектерге айналады-мыс. Олардың түсінігінше, ләззат пен азап бірлікте, азапты жою мүмкін емес, бірақ жеңілдетуге, азайтуға болады. Үнді философиясы сол кезден бастап осы заманға дейін буддизм, джайнизм, локаятадан басқа 6 бағдарда өмір сүреді. Олар: ведена, санкхья, йога, ньяя, вайшешик, миманса.

Ертедегі Қытай философиясы. Ол біздің заманымыздан бұрынғы УІ-У ғасырларда пайда болды. Оған дейін Қытай идеологиясы мен саясатында екі бағыт айқындала басталды. : консерваторлық (не кертартпа) және прогерсшілдік, бірі мистикалық, екіншісі-атеистік бағыттар. Алғашқы материалистер пікінрінше, әрбір зат бес түрлі бастапқы элементтен (металл, ағаш, су, от, жер) тұратын болса, керісінше идеалистердің пікірінше, табиғаттың жаратылуы, дамуы «даоға» байланысты. Ертедегі қытай философиясында конфуцийлік бағыт басты рөл атқарды. Оның негізін салған атақты -Конфуций (б. з. б. 551-479жж) . Ертедегі Қытай мәдениетінің дамуында оның атқарған рөлі ерекше. Конфуций қатаң тәртіп болуын жақтады. Ол Өз өмір-тіршілігінде Конфуций төрт принципті ұстады. 1( бос қиялға салынбау; 2) «мен білемін» дегендіктен аулақ болу; 3) қасарыстық көрсетпеу; 4) өзінің жеке басы жайлы ойламау.

Ол үш түрлі байланыстылықты жақтап көрсетеді: а) бастық пен бағынышты; б) әке мен бала; в) ері мен әйелі. Осы үш салада үстемдік ететін - біріншілер. Оның ұстанған жолы: 1) әділеттілік; 2) табиғатты сүю; 3) әдет-ғұрыпты сақтап, сыйлау. Ол «Барлық адамдар өздерінің табиғаты жағынан бір-біріне жақын, ал айырмашылықтары тәрбие барысынан туындайды» - дейді. »жаңаны білу үшін ескі зерттеу», «Ойлаусыз оқу-бекер іс, оқымай ойлану - бос әрекет» деген болатын. «Өзіңе қаламайтыңынды басқаға жасама. Сонда мемлекетке қастандық жоғалады, сондай-ақ ол отбасында да болмайды», - деді. Конфуций іліміне қарама-қарсы Мо-Цзы (б. з. б. 479-4000 жж) философиясы пайда болды. Ол күні бұрын белгінетін өмір жоқ, әрбір адам тағдыры оның іс-әрекетінен, «жаппай сүйіспеншілігінен» туындайды деді. Біздің барлық біліліміз екі нәрсеге - сезімге (у-лу) және ойлауға (син) байланысты дейді. Таным көп жағдай ат қоюдан туындайтынын айтады. Мысалы, олар жалпы атау, рулық атау, жеке атау бар дейді. Жеке атау нақты затты басқалардан бөліп қарауға мүмкіндік береді. Мо-Цзылықтар пікір айту категориясын, логикалық әдісті қолданды.

Идеализм мен мистикаға қарсы күресте даоцизм ілімі Дао жөніндегі Дао-Цзы (УІ-Уғғ) ілімі дүниеге келді. Оның пікірінше, табиғат пен адамдарды басқаратын -Көк Аспан емес, Дао. «Дао - заттардың табиғи өну, өсу, өшуі, ол Цзы субстанциясымен бірге әлемнің негізін құрайды - деді. Бүкіл әлем сол заңға бағынады. ». Лао-Цзы пікірі бойынша адам заттардың табиғи даму процесіне араласпауы керек. Ал кімде-кім оған араласып, оны өзіне жеке басының пайдасына икемдемек болса, ол адам сәтсіздікке ұшырайды - дейді Оның пікірінше, зиян мен сәтсіздік адамның заттардың табиғи тіршілігіне араласуынан. Өйткені олар Дао заңын бұзады деп түсінеді.

Лао-Цзы ілімі - қайшылықтары көп ілім. Бір жағынан, ол кертартпа рөл атқарады, ескілікті көксесе, екінші жағынан ілгері жылжуды жақтайды, дамуды қолдайды.

Сонымен Шығыс философиясы жайында қорыта келе: алғашқы Қытай философиясы Конфуций мен Дао, данышпан бастаушысы лао-Цзы төңірегінде топталды. Егер ертедегі Үндістанда барлық философиялық ағымдар ведизммен байланысты болса, Қытайда олар Конфуций төңірегінде қалыптасты. Мәселен болмыс пен бейболмыс, олардың мәні мен арақатынасы жайында жүргізілді.

Үнді философиясында Аспан мен Жерді жұбайлар ретінде қараса, Қытай философиясында осы пікірді негізге ала отырып, Аспанды билейтін ер рухы «ян», жерді билейтін - әйел рухы «инь» ретінде қарастырылған.

Қытай философиясы бойынша, түрсіз, түссіз, бейнелейтін, ретсіз әлемде екі рух пайда болды: олардыі бірі - Аспан, бірі-Жер. Үнді философиясында ерте бастан-ақ болмыс пен бейболмыс арасында байланыспен қатар айырмашылықта бар екені айтылады. Бейболмыс - асот ретсіз космос әлемін бейнелейді. Ең жоғары Брахман-бұл мәңгі өгермейтін, жойылмайтын болмыс, ешқашан тумаған, өлмейтін құбылыс. Ол әрі мәнді, әрі мәнсіз, табиғи нәрселерден аулақ. Бұл Қытай философиясынанда орын алған. Дао-мәнді, мәнсіз, шексіз, мәңгі қозғалыстағы тіршілік атасы. Барлық тіршілктегі болмыстар бейболмыстан жаралған. Сөйтіп, болмыс бейболмыстан тарайды. Сөйтіп ертегі Шығыс философтары көп нәрсені айтып қана қоймайды, оның себептерін іздейді. Брахман -дүниенің себептері деген. Үнді философтарыныі пікірі де осыған ұқсас. Болмыс пен бейболмыс, жекелік пен көпшілік, мәңгілік пен мезгіл, өзгеріс ойды оятады, дінмен бірге күресте таным дамиды.

Шығыс философиясының көтерген мәселесі - адам проблемасы. Адамр мен Құдайлар арасында белгілі бір заңдылық немесе байланыс бар деп есептеді олар. Оның философиясы-гуманизм. «өзіңн ұнамайтыңды басқаға жасама»-дейді Конфуций.

Үнді философиясы Азапты негізге алған. Буддизм соған сәйкес төрт нәрсені баса айтып, шындық деп қарайды. Олар: азап, оның себебі, одан шығу жолы, одан құтылу.

Кейінірек, Шығыс философиясы Антик философиясында талдауын тапты.

2. Ежелгі грек философиясы. Космоорталықтық.

Антик философиясы б. з. д УІІ-УІ ғасырлар аралығында Кіші Азияның батыс жағалауында орналасқан (Иониядағы) гректің қала - мемлекеттерінде, одан соң Түстік Италиядағы грек қалаларында, сондай-ақ Сицилияның терістік жағалауындағы қалаларда, Грецияның өз ішіндегі Афины қаласында дүниеге келді. Римде философия ІІ-І ғасырларда қалыптасты. Бұл ертедегі грек елі мен Римде құлдық қоғамның шарықтау кезі еді. Мәдениет дамыды., гректер арасынан поэзия, драматургия, мүсіндеме, тарих, философия, басқа да мәдениеттің көрнекті өкілдері Гомер, Эсхил, Аристофан, Софокл, Геродот, Ксенофонт, Демокрит, Эпикур, Сократ, Платон, Аристотель дүниеге келді. Бұл белгілі дәрежеде қалыптасқан философияның тұрпайы болса да алғашқы кезеңіне жатады. Грек филоссофиясы бірнеше белгілі өкілдерін дүниеге әкелді. Оның бастамасы Милет қаласынан шықты.

Фалес б. з. д. 625-547 жылдарда сауда адамы болған. Ол кезеңде Вавилон, Египет елдерін талай аралаған. Көп нәрсе үйренген. Оның даңқы б. з. д. 585-28 мамырда Грекияда Күн тұтылатынын есептеп болжағаны үшін барлық жерге таралды. Фалестің пікірінше, әлемде барлық заттар судан пайда болған. Бәрі содан туындаған. Суды салқындатып, мұздатсаң қатты денеге, жылытып, ысытсаң буға айналады. Сусыз тіршілік жоқ. Дүние негізі су деген. Фалестің айтуынша, дүние- жанды құбылыс. «Дүниеде не жүйрік не?», деген сұраққа: «Ой, ол бәрінен жүйрік», -деп жауап берген. «Дүниеде ең ақылды не?» - деген сұрауға: «Уақыт-деп жауап қайтарған-өйткені ол бәрінің де сырын ашады». «Бәрінен күшті не?» деген сұраққа: «қажеттілік-деген, ол бәріне әмірші», «Ең қиын не?» деген сауалғав :»Өзіңді-өзің тану»-депті. «Ең жеңіл не?» дегенге: «Басқаларға кеңес беру» - деген екен. Осыған ұқсас жауапты көшпелі скифтер өкілі Анахарсис айтқан екен.

Анаксимандр (б. з. д. 610-547 жж. ) . Оның пікірінше, дүние негізі-су немесе басқа бір зат емес, белгісіз, байыпталмайтын бастама-апейрон. Дүние пайда болып, жойылып жатады. Мәңгі өзгермейтін жойылмайтын - апейрон. Анасимандр әлемнің түрлері мен көп болатынын болжамдады. Оның апейрон туралы пікірі материяны философиялық тұрғыдан қазіргі пайымдауға жақын келді.

Анаксимен (585-525 дүниенің негізі ауа деп есептейді. Ауаның қоюлануы мен сұйықталуынан су, жер тас, от пайда болады ждеп есептді. Ол ауасыз тіршілік жоқ, жан дегеніміз-ауа десе керек.

Гераклит (535-475) . Ол Эфес қаласынан шықты. Оның пікірінше, дүниеде өзгермейтін, қозғалмайтын ешнәрсе жоқ. Бәрі ағыста, бәрі өзгерісте. Қозғалыс мәңгі. «Мына космос барлық тіршілікке бірдей, оны ешбір Құдай, ешбір адам жасаған жоқ, мәңгі тірі, ретімен жанып, ретімен өшетін от, ол солай болып қала брмек». Гераклиттің ойынша, «дүниедегі барлық құбылыс оттан жаралған, олай болса жан да оттан жаралған Әрбір зат өзінің қарама-қарсысына айналады, Мысалы, суық-жылыға, жылы-суыққа, ылғал - құрғаққа, құрғақ ылғалға айналады. Бір суға екі рет малтуға болмайды. Теңіз суы әрі таза, әрі лас. Балықтарға қолайлы, адамдарға қолайсыз, зиян Олай болса, қарам-қарсылық «бәрінің атасы, бәрінің патшасы» депті.

Парменит (УІ-Уғғ шамасы) - Оның ойынша: бәрі де екі бастамадан-от пен жерден тұрады. Онда бос кеңістік жоқ. Олай болса, еш нәрсе қозғалмайды, жоқтан пайда болмайды, әрі жойылмайды. Ол философияға «болмыс» ұғымын ендірді. Парменит бойынша болмасы, көзбен көру, сезім мүшелері арқылы сезуге болмайды. Оны тек оймен тану, білу мүмкін. Оның қанатты сөзі: «болмыс бар, бейболмыс жоқ».

Оның шәкірті болған Зенон (490-430) . Ол бірнеше ғажап ойлар айтты. Оның бірі - апориясы. Мысалы, тасбақаны Ахилл қуып жетте алмайды. Садақтың оғы ешқашан нысанаға жетпейді дегені. Ол әрине өмірде олай емес. Бірақ теория тұрғысынан қозғалысты дәлелдей алмаған. Өйткені Ахиллдің жүретін жолын, садақ оғының нысанаға дейінгі аралығын зенон алдымен теңдей етіп екіге бөледі, бөлінген бөлікті тағы екіге бөледі. Ахиллда, садақ оғы да әр уақыта сол бөлінген нүктелерде болуы тиіс. Ал бөліну шексіз болғандықтан, оның шегіне ешқашан жету мүмкін емес. Сондықтан Зенон теория жүзінде Ахилл тасбақаны қуып жете алмайды, ал садақ оғы нысанаға жетпейді дейді. Бірақ зенон қозғалыс пен жүру қашанда үздік пен үздіксіздіктің диалектикалық бірлікте екенін білмеді. Ол «Бірлік көп емес, ол бөлінбейді. Егер бірлік бөлінетін болса, ол-бірлік емес, көптік»-дейді.

Эмпедокл (490-430) диалектика бар жерде антидилектика, метафизика да бар, идеализм бар жерде материализм бар. Эмпедокл - ертедегі гректің ішінен шыққан материалист. Дүниенің түрлі құбылыстарын ол төрт бастамадан шығарады. Олар: от, ауа, су және жер. Түрлі заттар осы бастамалардың қосылуынан пайда болып, ыдырауынан жойылады. Бұлардан басқа екі рухани бастама бар: сүйіспеншілік пен қастандық. Оның айтқан екі болжамы. Бірі -Күннің тұтылуы, Жер мен Күннің арасына Айдың тура келіп, қабаттасуы. Екіншісі - сәуленің әлемде таралуы үшін уақыттың керектігі. Олай болса, сәуленің таралу жылдамдылығы болатыны.

Анаксагор (500-428) . Күн - материалдық дене, құдай емес, жұлдыздар - қыздырылған тас. Оны қыздыратын жылдам қозғалыс дейді. Ертедегі гректердің арасынан софистер де шықты. Солардың бірі - Протагор (480-410) . Ол «барлық заттардың өлшемі - адам»-деген. Екіншісі - Горгий (483-375) . Олар шыңдықты дәлелдеп білудің орнына мәселені құр қызыл сөзбен алмастырмақ болды. Ол былай деді: 1) дүниеде еш нәрсе жоқ, 2) егер ол бар блса, оны тану мүмкін емес, 3) егер оны тану мүмкін болса, оны пайымдау, түсіндіру мүмкін емес. Горгийдің пікірінше, мәлеле бір нәрсені таныфп-білуде емес, ойлау қажет бәрі соған байланысты келмейді. Диалектика - икемді ойлау әдісі. Икемді ойлаудың екі түрі бар: обьективтік және субиективтік ойлау. Осылардың біріншісі диалектикаға, екіншісі софистерге жатады.

Сократ (469-399) - гректер арасынан шыққан обьективтік идеализмнің негізін салушы. Ол Афиныдағы демократиялық құрлыстың кезеңіне сай келді. Белгілі моральдық принциптерді берік ұстаған Сократ бұл заңсыздық пен қылмыстарды аямай йшкерлеп, жастарды адамгершілік тұрғысынан жаңаша тәрбиелейді. Бұл әрине, ұстем таптарға қауіпті болды. Оны ұстем тап өкілдері оны өлім жазасына бұйырады. Жақын достары Сократқа жазадан құтылуға мүмкіндік жасайды. Бірақ Сократ ол ұсынысты қабылдамайды. Айыпты болсам жазаласын, айыпсыз болсам заңмен бостандық берсін дейді. Бірақ үстем оған кешірім жасамайды. Сөйтіп, сол үкімді Сократ өз қолымен орындап, у ішіп өледі. Оған тағылған айып: а) Афины құдайларына сенбестік тудырған, оған ол «мен құдай емеспін» дейді, б) жастардың Афины демократиясына сеніміне іріткі салған. Бұл айыпқа Сократ басты мақсатым-жастарды өз философиям арқылы тәртіпті өмір сүруге баулу деген. Уақыттың көбін ол пікір таласына, сөз айтысына жұмсаған. «Менің білетінім-еш нәрсе білмейтінім» дейді Сократ. Сондықтан ол «Өзіңді, өзің біліа ал» деген талап қояды. Оның қанатты сөздері: «Мен өмір сүру үшін ішіп жеймін, ал енді бірекулер ішіп-жеу үшін өмір сүреді». Оның идеализмі-әлемді билеуші Құдай деп уағыздайды.

Демокрит (460-360) ертедегі гректерден шыққан тек материалист емес, сонымен қатарол атомистік теорияның негізін салушылардың өкілі. Ол әлем «атом» мен «бос қуыстан» тұрады дейді. «Атом көзге көрінбейді, құлаққа естілмейді, түссіз, бірақ нақты өмір сүреді» деп уағыздайды. «Атомдар бір-бірінен түрі, қатарлатығы және орны жағынан ажыратылады. Тіпті өмір мен өлім де осылардың қосылуы мен ыдырауына байланысты. Отта атаомдардан тұрады. Атомдар бос қуыс арқылы мәңгі қозғалыста. Зат солардан құралады». Атомдарды сезінуді «видики» деп атады. Оның пікірінше, бір кезде адамдар хайуанша өмір сүрген. «Соларды адам қалпына келтірген - қажеттілік» деп түсіндіреді.

Платон (428-347) - обьективтік идеализмнің көрнекті өкілі., Сократтың шәкірті. Сезімнен тұратын шындықты Платон нақты шындық емес, ол тек өмірдің көлеңкесі, шын өмір идеяда деп түсіндірді. Таным дүниені білу емес, еске түсіру деп уағыздады. Алғаш идея деген ұғымды философияға енгізген сол. Табиғатта идея тек түр ретінде өмір сүреді. Заттар өз қасиетін сипатын сол түрге сәйкестенуі арқылы иемденеді.

Идея-ол, біріншіден мәңгі, ол тумайды, өлмейді де, кемімей ді де; екіншіден, ол біртектес, әртүрліллік тек заттарға тән, олар өнеді, өшеді-дейді. Сөйтіп ол идеяны алға тартады. Ол шәкірттерін оқыту үшін акедемия ашьты. Мемлкетті философтар басқармайынша адам баласы зұлымдылықтан арылмайды дейді. Жастарды философиямен айналысуға шақырады. Философ болу үшін таңадана білу керек -дейді ол. Философ дегеніміз - шындықты сүю- дейді Платон.

Аристотель (384-322) Ол - Платонның шәкірті, атақты Александр Македонскийдің ұстазы. 50 жасында ол Ликей деп аталатын жерде өзінің мектебін ашқан, содан барып «лицей» атауы шыққан. Аристотельдің философиясы обьективті идеализм болып табылады. Ол дүниені тануға болады және таным адамнан тыс, тәуелсіз өмір сүретін қоршаған дүниенің бейнесі болып табылады.

Аристотель дүниедегі себепті бөліп көрсетеді: материя, форма, себеп және мақсат. Материя - ол тек дамудың мүмкіндігі, ол пассивті, баяу, өзін-өзі қозғауға қабілетті емес. Форма - актив, белсенд, әрбір зат дегеніміз бір түрге келген материа. Форма материяны шындыққа айналдырады. Себеп - не жасасаң, соны жасайтын. Мақсат - барлық нәрсе не үшін өмір сүрсе, сол. Мысалы., үй. Құрылыс материалы - бұл материя, ал салынған үй - мақсат. Жобасы мен архитектурасы - бұл форма. Құрылысшылар мен архитекторлар -себеп.

Материя мен форма туралы ілім кейінгі философиялық ойдың дамуына үлкен әсерін тигізеді. Материя қозғалыссыз., пассивті, ал форма белсенді актив. Мұндай материяның үнемі қозғалыста болуын жоққа шығаратын ілім метафизикалық деп атала бастады. Себебі материя мен форма туралы ілімін көрсететін Аристотельдің кітабы осылай аталады. Белсенділік құдайдан болады; бастысы форма, формалардың формасы - құдай.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.