Бұлшықеттердің жіктелуі

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

БҰЛШЫҚЕТТЕРДІҢ ЖІКТЕЛУІ.

1. Дененің екіжақты симметрия принципі бойынша құрылуына сәйкес бұлшықеттер жұп болады немесе екі симметриялы жартыдан тұрады (мысалы, m. trspezius) .

2. Құрылысы сегментті тұлғада көптеген бұлшықеттер (қабырғааралық. Омыртқалардың қысқа бұлшықеттері) сегментті болып келеді немесе материяның іздерін сақтайды (тік іш бұлшықеттері) . Іштің жалпақ бұлшықеттері сүйекті сегменттердің - қабырғалардың редук-циялануы себепті сегменттік қабырғааралық бұлшықеттерден тұтас құрастыруға айнала қосылып-бірігуінен түзілген.

Бұлшықет қозғалысы екі пункт арасындағы (punctum fixum et punctum mobile) ең төте қашықтық болып табылатын түзу сызық бойымен жалғасатындықтан, бұлшықеттердің өздері де осы нүктелер арасындағы ең қысқа қашықтық бойымен орналасады. Сондықтан бұлшықеттің беку нүктесін, сондай-ақ бұлшықет жиырылғанда қозғалмалы пункт озғалмайтын пункте тартылатынын біле отырып, осы бұлшықет қозғалысының қай жаққа қарай жасалатынын және оның қызметін әруақытта алдын ала айтуға болады.
Бұлшықеттер буын арқылы асып өтіп, айналу біліктеріне белгілі бір қатынаста болады, бұлшықеттердің қызметі осыған байланысты.

Көбіне бұлшықеттер өздерінің талшықтары немесе олардың күшін теңдестіруші арқылы әруақытта буындағы өзі айнала қозғалатын білікті шамамен тік бұрыш жасай айқастырады. Егер фронталды білігі бар бірбілікті буында бұлшықет вертикалды, яғни білікке перпендикулярлы жатса, онда ол бүгу қозғалысын, flехіо (қимылдаушы бөліктер арасындағы бұрышты кішірейту) жасайды. Егер бұлшықет вертикалды, бірақ жазғыш жағында жатса, онда ол жазу, ехtensio (толық жазылғанда бұрыштың 180° дейін үлкеюі), қозғалысын жасайды.

Буында басқа горизонталды білік (сагитталды) болған жағдайда екі бұлшықет - антагонистері күшінің теңестірушісі де осылайша орналасып, сагиталды білікті буын бүйірлері бойымен айқастыруы керек (кәрі жілік-білезік буынындағы сияқты) . Бұл жағдайда, егер бұлшықеттер немесе олардың теңдестірушісі сагтитталды білікке перпендикулярлы және одан медиалды жатса, онда олар ортаңғы сызыққа әкелу, adductio, қозғалысын, егер латералды жатса, онда одан әкету, abductio қозғалысын жасайды. Ақырында, егер буында тағы да " вертикалды білік болса, онда бұлшықеттер оны перпендикулярлы немесе қиғаш қиып өтіп, ішке қарай (қол-аяқтарда - pronatio) және сыртқа қарай (қол-аяқтарда - supinatio) айналу қозғалыстарын жасайды. Сөйтіп, буында қанша айналу білігі барын білсек, қызметі жағынан қандай бұлшықеттер болатынын және олар буын айналасында қалай орналасатынын айта аламыз. Бұлшықеттердің айналу біліктеріне сәйкес орналасуын білудің практикалық маңызы бар. Мысалы, егер фронталды біліктің алдында жатқан бүккіш бұлшықетті артқа ауыстырсақ, онда ол жазған бұлшықет сияқты қызмет атқара бастайды, бұны жансызданған бұлшықеттердің қызметін толықтыру үшін сіңірлерді ауыстырып салу операцщларын жасағанда пайдаланады.

Бұлшықеттердің жіктелуі. Сансыз көп бұлшықеттердің (олар 400-ге жуық) пішіні, құрылысы, қызметі және дамуы әр алуан болады. Пішіні жағынан бұлшықеттерді ұзын, қысқа және жалпақ деп беледі. Ұзын бұлшықеттер қозғалыс рычагтарына сәйкес келеді де, сондықтан көбіне қол-аяқтарда кездеседі. Олар ұршық пішінді, сонымен бірге олардың ортаңғы бөлігі қарынша, venter бұлшықеттің басталатын жеріне сәйкес келетін бір шеті - басы, саput, ал екінші шеті - құйрық, саuda деп аталады. Ұзын бұлшыкеттердің сіңірі - tendо, жіңішке таспа тәрізді болып келеді.

Ұзын бұлшықеттер түрлі сүйектерден бірнеше баспен (көпбасты) басталады, бұл олардың тірегін күшейтеді. Екібасты, biceps, үшбасты, triceps және төртбасты, guadriceps, бұлшықеттер болады. Әр текті немесе бірнеше миотомдардан дамыған бұлшықеттер қосылып-тұтасқанда олардың арасында аралық сіңірлі дәнекерлер, intersecciones tendineae қалады. Мұндай бұлшықеттердің (көпқарыншалы) екі (мысалы, m. Rectus abdominis) немесе одан көп (мысалы, m. Rectus abdominis) қарыншалары болады. Бұлшықеттер аяқталатын сіңірлердің саны да өзгеріп отырады. Мәселен, қол мен аяқтың бүккіш және жазғыш бұлшықеттерінде бірнешеден сіңір (4-ке дейін) болады, сол себепті бір бұлшықет қарыншасының жиырылуы бірден бірнеше саусаққа қозғалу эффектісін беріп, сол арқылы бұлшықеттер жұмысын үнемдеп жасауға қол жетеді.

Жалпақ бұлшықеттер негізінен тұлғада орналасқан және оның жалпақ сіңір немесе апоневроз, aponeurosis, деп аталатын сіңірі болады.

Бұлшықеттердің басқа пішінділері де болады: шаршы (m. quadratus), ұшбұрышты (m. triangularis), пирамидалық (m. pyramidalis), дөңгелек (жұмыр) (m. teres), дельтатәрізді (m. deltoideus), (m. serratus), қамбалатәрізді (m. soleus) және т. б.

Талшықтардың атқаратын қызметіне байланысты бағыты бойынша талшықтары тік параллелді (m. rectus), қиғаш (m. obiguus) көлденең (m. transversus), дөңгелек (m. orbicularis), орналасқан бұлшықеттер болады. Соңғы бұлшықеттер тесікті қоршап тұратын қысқыш немесе сфинктер түзеді. Егер қиғаш талшықтар сіңірге бір жағынан байланысатын болса, онда бір қауырсынды бұлшықет түзіледі. Талшықтардың сіңірге ерекше қатынасы жартылай сіңірлі (m. semitendinosus) және жартылай жарғақты (m. semimembrsnosus) бұлшықеттер де байқалады.

Бұлшықеттер қызметі жағынан бүккіштер (flexores), жазғыштар (extensores), әкелушілер (ratatores), әкетушілер (pronatoros), айналдырушылар (ratatores), ішке (рrоnatores) және сыртқа қарай айналдырушылар (supinatores) деп бөлінеді.

Бұлшықеттер буындарға (бір, екі немесе бірнешеу) қатынасы бойынша бір, екі немесе көпбуынды деп аталады. Ұзындау келетін көпбуынды бұлшықеттер бірбуынды бұлшықеттерге қарағанда беткей орналасады. Орналасу жағдайына қарай бұлшықеттер беткей және терең, сыртқы және ішкі, латералды және медиалды деп бөлінеді.

ЖЕКЕ МИОЛОГИЯ

Арқа бұлшықеттері

Арқа бұлшықеттері көп: олардың басты бөлігін тұлға миотомдарының дорсалды бөлімдерінен пайда бодған аутохтонды бұлшықет жиынын құрайды, оған бастан (висцералды) және қолдан арқаға (трункопеталды) ауысқан бұлшықеттер қабаттасады, соның себебінен олар екі - беткей және терең - қабат болып орналасады (121, 122- суреттер) .

Беткей бұлшықеттер.

Иық беллеуі мен тоқпан жілікке бекитін бұлшықеттер: а) желбезек текті трапеция тәрізді бұлшықет: тұлғаға бастан ауысқан, сондықтан XI бассүйек нервімен m. accessorius нервтендіріледі; ә) арқаның аса жалиақ, бұлшықеті трункопеталды: тұлғаға қолдан ауысқан, сондықтан иық өрімімен нервтендіріледі; б) m. levator scapulae және m. rhomboideus, трункофигулды; тұлғадан иық белдеуіне ауысқан, иық өрімінің қысқа тармақтарымен нервтендіріледі.
Қабырғаларға бекитін тұлғаның кейін қарай ығысқанвенгралды бұлшықеттерінің туындылары. Олар бассүйск нервтерінің алдыңғы тармақтарынан нервтендіріледі.
Терең бұлшықеттер. Филогенез үрдісінде біліктік қаңқаны қамтамасыз ететінбұлшықеттер, қаңка сияқты бірінші пайда болады, сондықтан адам онтогонезінде де олар бәрінен бұрын пайда болады және қарапайым құрылысын сақтап, тереңде жатады. Олар шығу тегіжағынан былайша бөлінеді:

1. Миотомдардың дорсалды бөлімдерінен пайда болған, сондықтан жұлын нервтерінің артқы тармақтарымен нервтендірілетін аутохтонды бұлшықеттер.

Жұлын нервтерінің алдынғы тармақтарымен нервтендірілетін вентральтекті терең бұлшықеттер.

Арқаның беткей бұлшықеттері. Иық белдеуі мен тоқпан жілікке бекитін бұлшықеттер екі қабат болып орналасады, олардың ең беткісі екі жалпақ бұлшықеттен: трапециятәрізді бұлшықеттен және арқаның аса жалпақ бұлшықетінен тұрады.

1. Трапециятәрізді бұлшықет, т. trapezius. Ол шүйдеге дейін арқаның жоғарғы бөлігін алып жатады және ұшбұрыш пішінді келеді. Трапеуиятәрізді екі бұлшықетті қоса алғанда трапеция пішіні түзіледі, бұлшықеттің аты осыдан шыққан. Бұлшықет барлық кеуде омыртқалылардың қылқанды өсінділерінен, lig. nuchae және шүйде сүйектің linae nuchae superior-нан басталады. Оның жоғарғы талшықтары төмен түсіп, бұғананың акромиалды шетіне бекиді, ортаңғы талшықтар горизонталды жүріп, acronmion-ға барады, ал төменгілері жоғары көтеріліп, латералды бағытталып spina scapulat-ге барады.

Қызметі. Бұлшықеттің жоғарғы талшықтары иық белдеуін жоғары көтереді, бұл кезде жауырын, қолды горизонталды сызықтан жоғары көтергендей, өзінің төменгі бұрышымен латералды жаққа қарай бұрылады. Төменгі талшықтар жауырынды темен түсіреді. Барлық талшықтар жиырылғанда бұлшықет иық белдеулерін артқа және ортаға қарай тартады, бұлшыкеттер екі жағында жиырылса, екі жауырың өзара жақындайды.

2. Арқаның аса жалпақ бұлшықеті, т. Latissinmus dorsi, өзyің жоғарғы бөлігімен трапециятәрізді бұлшықеттің төменгі ідетінің астында жатып, арқаның бүкіл төменгі бөлігін алып жатады. Ол соңғы төрт (кейде бес және алты) кеуде, барлық бел және сегізкөз омыртқаларынан, сондай-ақ мықын қырынын артқы бөлігінен, төрт тісше арқылы төменгі төрт қабырғадан басталады. Бұл тісшелер іштің сыртқы қиғаш бұлшықеттерінің артқы тісшелерімен кезектесіп отырады. Арқаның аса жалпақ бұлшықетінің талшықтары басталған жерінен жоғары және латералды түйісетін бағытта жүріп, тоқпан жіліктің crista tuberculi minoris-на бекиді.

Өзінің басталатвш бөлігінде, арқаның аса жалпақ бұлшық еттері бел аймағында fascia thoracolumbalis-пен қолсылып - бітіскен ауқымды апоневроз түзеді.
Ьаіік-пен косылып-бітіскен аукымды апоиевроз түзеді.

Қызметі. Иықты жазып, пронациялайды, көтерілген қолды түсіреді. Бұлшыкет тоқпан жілік арқылы әсер етіп, иық белдеуін де сол бағытта қозғалтады. Бұлшықет қабырғаға бекитіндіктен, қол қозғалмай тұрған жағдайда кеуде торын кеңейтіп, тыныс алуға, сондай-ақ тұлғаны қолға тартып, жақындатуға (мысалы, арқанмен жоғары өрмелегенде) жәрдемдеседі. Маймылдар тұлғасын жоғары тартып көтере алатындықтан, денесін бұтақтан бұтаққа лақтырып жеткізе алады (қолдың көмегімен жүру-брахиация), маймылдарда аса жалттақ арқа бұл-шықетінің күшті дамуы және адамда оның едәуір сақталуы (фило-генездің қалдық әсері) осыған байланысты.

3. Ромбтәрізді бұлшыкет, т. Rhomboideus,, трапециятәрізді бұлшықеттің астында жатады, пішіні ромб табақша сияқты. Екі төменгі мойын және терт жоғарғы кеуде омыртқаларынан басталып, spina scapula-дан төмен қарай бағытталып, жауырынның медиалды жиегіне бекиді.

Қызметі. Жиырылған кезде ромбтәрізді бұлшықет жауырынды омыртқаға жоғары қарай тартады. Ол m. serratus anterior-дың антогонисі ретінде, онымен бірге жауырынның медиалды жиегін кеуде торына жақындатады.

4. Жауырынды көтеретін бұлшықет, т. levaror scapulae. Төрт жоғары мойын омыртқаларының көлденең өсінділерінен басталып, төмен және латералды жүріп, жауырынның жоғарғы бұрышына бекиді.

Қызметі атынан көрінеді.

Қабырғаларға бекитін бұлшықеттер екі жұқа табақша түрінде арқаның беткей бұлшықеттерінің үшінші қабатында орналасады.

1. Артқы жоғарғы тісті бұлшықет, т. serratus posterior, ромбтәрізді бұлшықеттің астында жатады, екі төменгі мойын және екі жоғарғы кеуде омыртқаларынан басталып, төмен қарай латералды бағытталып, ІІ-V қабырғаларда аяқталады.

Қызметі. Қабырғаларды көтереді.

2. Артқы төменгі тісті бұлшықет, т. serratus posterior inferior, төменгі кеуде жане жоғарғы бел омыртқаларының қылқанды өсінділерінен басталып, ІХ-ХП қабырғаларға бекиді.

Қызметі. Төменгі қабырғаларды түсіреді.

Бұлшықеттердің қосалқы бөліктері. Бұлшықеттердің - басты бөліктері - оның денесі мен сіңірінен басқа оның жұмысын жеңілдететін қосалқы бейімділіктер болады. Бұлшықеттер тобы (немесе дененің белігілі бір бөлігінің барлық бұлшықеттер жиынтығы) талшықты дәнекер тіннен түзілген шандырмен (фасциямен) қоршалады.

Шандырлар құрылымдық және қызметтік ерекшеліктеріне қарай беткей, терең және ағзалар шандырлары деп бөлінеді. Беткей (теріасты) шандырлар, fasciae superficiales терінің астында жатады. Олар теріасты шелмайының тығыздалған түрі болып, сол аумақтың барлық бұлшықеттерінқоршайды. Беткей шандырлар морфологиялфқ, қызметтік жағынан теріасты шелмайы, терімен байланысты және олармен бірге дененің серпімді тірегін қамтамасыз етеді.

Терең шандырлар, fasciae profundae синергист-бұлшықеттер тобын (яғни біртектес қызмет атқаратын) немесе әрбір жеке бұлшықетті (меншікті шандыр, fascia propria) жабады. Бұлшықеттің меншікті шандыры зақымдалғанда, бұлшықеттің осы жері томпайып, жарық түзіледі.

Бұлшықеттердің бір тобын басқа топтан бөліп тұратын шандырлардан тереңге қарай, көрші бұлшықет топтарының арасына өтетін және сүйектерге бекитін өсінделер, бұлшықет аралық қалқалар, septa inretmuscularia түзіледі.

АДАМНЫҢ ҚАҢҚАСЫНЫҢ БҰЛШЫҚЕТТЕРІ

БҰЛШЫҚЕТТЕРДІҢ ЖАЛПЫ СИПАТАМАСЫ

Бұлшықеттердің жалпы сипаттамасы

Бұлшықеттер тірек-қимыл мүшелерінің ішіндегі адам денесін қозғалысқа келтіруші ірі тұлғалы жүйе болып саналады. Бұл мүшелер адам денесін қозғалысқа келтіруші ірі мүшелер болып қоймай: ауыз қуысының, кеуденің, құрсақтың, жамбас қуысының қабырғаларын және ішкі мүшелердің: жұтқыншақтың, көмейдің, көздің, дабыл қуысының бұлшықеттерін құруға қатысады. Сонымен қатар, бұл мүшелердің құдіреттілігі тек қана адам денесін қозғалысқа келтіруші бірден-бір болып қоймай, жұтынуда, тыныс алуда іс-әрекеті барша адамдарға белгілі.

Адамның бұлшықеттерінің жалпы саны 600-дей, салмағы ересек адамда, дене салмағының 60 құраса, жаңа туған нәрестеде 40, қартайған кезде бұлшықеттердің салмағы 25-30 кемиді.

Бұлшықеттердің құрылысы

1. Адам денесінің әрбір бұлшықеттері, musculus, құрылысына және атқаратын қызметіне байланысты ерікті көлденең жолақты және еріксіз бірыңғай салалы бұлшықеттерге бөлінеді. Ерікті көлденең бұлшықеттерге: қаңқа бұлшықеттері (бас, мойын, тұлға, қол, аяқ) және жұтқыншақтың, жұмсақ тандайдың, көмекейдің бұлшықеттері жатса, еріксіз бірыңғай салалы бұлшықеттерге; ішкі мүшелер қабырғаларының құрамындағы еттер мен қантамырлардың, без өзекшелерінің, көз алмасының нұрлы қабық пен кірпікті дене еттері және төрі құрамындағы ет-тержатады. Көлденең жолақты бұлшықеттердің қозуы жедел өтсе, бірыңғай салалы бұлшықеттердің қозуы өте баяу және ұзақ қозғалады.

2. Бірыңғай салалы бұлшықет қандарының құрамындағы миофибрилдерінің құрылысы біркелкі болса, көлденең жолақты бұлшықет миофибрилдерінің құрамы керісінше біркелкі емес. Сол себепті ерікті бұлшықеттерді, көлденең жолақты бұлшықеттер деп атайды. Көлденең жолақты бұлшықеттерді сыртқы пішініне және орналасуына байланысты: ұзын, қысқа, жалпақ бұлшықеттерге бөледі: Қысқа бұлшықеттердің ұзындығы шамалы болады. Мысалы: омыртқаның бұлшықеттері.

Жалпақ бұлшықеттердің бұлшықет талшықтары жалпақтау болып, кеуде құрсақ, көкеттің бойында орналасса, ұзын бұлшықеттердің жалпақтау болып келген бөлігі; қарыншасы мен екі ұшы ажыратылады. Проксимальды ұшын бұлшықеттің басы, caput деп, дисталді ұшын бұлшықеттің құйрығы, cauda, деп атайды.

Бұлшықеттің проксимальды ұшы мен дистальды ұшының сүйекке бекитін сіңіршелері ажыратылады.

Бұлшықеттің сыртқы беті эпимизиялық дәнекер тканмен, ерітуsium, қапталған. Бірнеше бұлшықеттердің сыртқы беті өте тығыз келген фасциялық дәнекер тканмен, fascia, қапталған. Эпимизиялық қабықша бұлшықеттердің сіңіршелеріне қарай өтіп, сыртқы сіңіршесі peritendineum, сіңіршелердің сыртқы бетін жауын орналасады.

Бұл, жоғарыда айтылып өткен данекертқанды қабықшаның негізгі қызметі: тұлғаны тік ұстау және қорғаныш.

Бұлшықеттердің қосымша мүшелері

Бұлшықеттердің қосымша мүшелеріне: бұлшықеттердің фасциялық қабықшасы, синовиалдық қапшықтары., сіңірлердің қынабы, бұлшықеттердің шығырлары және сесама сүйектері жатады. Қосымша мүшелердің негізгі қызметі: қозғалыс кезінде бұлшықеттердің жұмысын жеңілдету.

1. Фасциалдық қабықша, fascia, бұлшықеттердің қосымша мүшелерінің негізгі бөлігі болып саналады. Қызметі: бұлшықеттердің қынабын, бұлшықет қарыншаларының тірегін құрау. Бұлшықет қынабы: патологиялық жағдайда ірінің бір бұлшықеттен екіншісіне диффузиялық түрде өтпеуін қамтамасыз етеді. Сонымен бірге, бұлшықеттер жиырылғанда фасциялық қабықша бұлшықеттердің аралығындағы үйкелісті азайту қызметін атқарады.

Бұлшықеттердің фасциялық қабықшасының орналасуына қарай, беткей және тереңде орналасқан немесе меншікті фасциялық қабықшаларға бөлінеді.

а) Беткей орналасқан фасциялық қабықша, lamiba superficialis , құрылымы іркілдеген дәнекер тканнан құралған. Дәнекер талшықтары май қатпарларына қарай өтіп, май қатпарлар бөлшектерінің сыртқы қорабын құрауға қатысады. Май қатпарлары көптеп жиналған аумақтарда, еткей фасциялық қабықша жалпақ та-бақша тәрізді болып орналасады.

ә) Тереңде немесе меншікті фасциялық қабықша, lamina prorunda seu propria, барлық бұлишқеттерде жақсы дамыған. Мұндай фасциялық қабықшаның құрамы фиброзды дәнекер тканнан тұрады. Ол тек қана бұлшықет-тердің сыртқы бетінің қабықшасын құрапқой-май, солмаңдағы қантамырлар мен нервтердің фасциялық қынабын құрауға қатысады. Меншікті фасциялық қабықшаның тығыздығы мен беріктілігі барлық бұлшықеттерде бірдей дамымаған. Олардың мықтылығы, бұлшықетке түсетін күштіңдеңгейіне және атқаратын қызметіне тікелей байланысты. Меншікті фасциялық қабықша қол мен аяқ маңында жақсы дамыса беттің ымдау бұлшықеттерінде фасциялық қабықша нашар дамыған. Әсіресе, кәріжілік-білезік, сирақ асық буынынын маңында едәуір дамыған. Бұлшықеттер бірнеше қабаттан тұратын аумақтарда фасциялық қабықша бірнеше жапырақшадан тұрады. Сонымен қатар, меншікті фасциялық қабықша, бұлшықеттердің аралығымен сүйекке қарай өтіп, бұлшықеттердің аралық табақшасын, septa intermuscularia, құрап, қызметі әртүрлі бұлшықеттерді бөліп тұру қызметін атқарады.

б) Бұлшықет сіңіршелері қол мен аяқтың басында: кәрі жілік-білезік, сирақ-асықты буынының маңында фасциялық кабықшалар қалыңдап, көлденең бағытта өтіп, бұлшықеттердің сіңіршелерін ұстап тұрушы білезікшелерді, retinculae, құрайды. Сонымен қатар, білезікшелердің терең қабатында орналасқан дәнекер ткандары арқылы сүйектердің көтеріңкілерімен бітісіп, бұлшықеттердің сіңіршелері өтетін сүйектік-фиброзды немесе сіңіршелердің қынабын құрауға қатысады.