Ғалам эволюциясының моделі
1922 жылы А.А.Фридман Эйнштейннің салыстырмалық теориясына сәйкес Әлемнің эволюциялық сипатын ашты. Бұдан кейін В.М.Слайфер галактикалардың көпшілігі (өзінің өлшеген 41 ден 36) 2000 км/с жылдамдықпен алыстап бара жатқандығын және тек, бірнеше галактиканың ғана жақындап келе жатқандығын анықтады. Кейін Күн біздің галактикамызда 250 км/с жылдамдықпен айналатындығы және осы галактикалардың жақындау жылдамдығы Күннің осы объектілерге қарай қозғалатындығына байланысты екендігі анықталды. Алыстағы объектілердің жақындауымен алыстауын Доплердің эффектісін пайдалану арқылы анықтауға болады. Осы эффектіге сәйкес жақындап келе жатқан күннің сәуле толқындарының ұзындықтары азайтылып, спектрдің көгілдір жағына ығысқан, ал алыстап келе жатқан күн сәулесі толқындары үлкейіп спектрдің қызыл жағына қарай ығысқан. 1929 жылы америкалық астроном Эдвин П.Хаббл (1889-1953) галактикалардың бастапқы нүктеден жан жаққа шашырайтындығын анықтады. Бұл нүкте ғаламның орталығы деп аталып, осыдан кейін ғалам қалыптаса бастаған бұл оқиға - Үлкен Жарылыс деген атқа ие болды.
Физика ғылымының (релятивистік және кванттық) жетістіктері эволюциялаушы ғаламның моделін жасауға мүмкіндік берді. Қазіргі кезде бақыланып жатқан және жаңадан көзге түскен объектілердің сипаты мен қозғалуын, 1916 жылы Эйнштейн ашқан салыстырмалылықтың жалпы теориясы ғана толық сипаттауға мүмкіндік береді. Бұл теорияда кеңістіктің үш өлшемі және уақыттың бір өлшемі байланыстырылған. Осылардың қосылуы нәтижесінде пайда болатын төрт өлшемді кеңістік – уақыт қисық. Оның қисық түрде болуы ғаламда зат пен энергияның болуымен түсіндіріледі.
Физика ғылымының (релятивистік және кванттық) жетістіктері эволюциялаушы ғаламның моделін жасауға мүмкіндік берді. Қазіргі кезде бақыланып жатқан және жаңадан көзге түскен объектілердің сипаты мен қозғалуын, 1916 жылы Эйнштейн ашқан салыстырмалылықтың жалпы теориясы ғана толық сипаттауға мүмкіндік береді. Бұл теорияда кеңістіктің үш өлшемі және уақыттың бір өлшемі байланыстырылған. Осылардың қосылуы нәтижесінде пайда болатын төрт өлшемді кеңістік – уақыт қисық. Оның қисық түрде болуы ғаламда зат пен энергияның болуымен түсіндіріледі.
Ғалам эволюциясының моделі
1922 жылы А.А.Фридман Эйнштейннің салыстырмалық теориясына сәйкес
Әлемнің эволюциялық сипатын ашты. Бұдан кейін В.М.Слайфер галактикалардың
көпшілігі (өзінің өлшеген 41 ден 36) 2000 кмс жылдамдықпен алыстап бара
жатқандығын және тек, бірнеше галактиканың ғана жақындап келе жатқандығын
анықтады. Кейін Күн біздің галактикамызда 250 кмс жылдамдықпен
айналатындығы және осы галактикалардың жақындау жылдамдығы Күннің осы
объектілерге қарай қозғалатындығына байланысты екендігі анықталды. Алыстағы
объектілердің жақындауымен алыстауын Доплердің эффектісін пайдалану арқылы
анықтауға болады. Осы эффектіге сәйкес жақындап келе жатқан күннің сәуле
толқындарының ұзындықтары азайтылып, спектрдің көгілдір жағына ығысқан, ал
алыстап келе жатқан күн сәулесі толқындары үлкейіп спектрдің қызыл жағына
қарай ығысқан. 1929 жылы америкалық астроном Эдвин П.Хаббл (1889-1953)
галактикалардың бастапқы нүктеден жан жаққа шашырайтындығын анықтады. Бұл
нүкте ғаламның орталығы деп аталып, осыдан кейін ғалам қалыптаса бастаған
бұл оқиға - Үлкен Жарылыс деген атқа ие болды.
Физика ғылымының (релятивистік және кванттық) жетістіктері
эволюциялаушы ғаламның моделін жасауға мүмкіндік берді. Қазіргі кезде
бақыланып жатқан және жаңадан көзге түскен объектілердің сипаты мен
қозғалуын, 1916 жылы Эйнштейн ашқан салыстырмалылықтың жалпы теориясы ғана
толық сипаттауға мүмкіндік береді. Бұл теорияда кеңістіктің үш өлшемі және
уақыттың бір өлшемі байланыстырылған. Осылардың қосылуы нәтижесінде пайда
болатын төрт өлшемді кеңістік – уақыт қисық. Оның қисық түрде болуы ғаламда
зат пен энергияның болуымен түсіндіріледі.
Қазіргі заманғы салыстырмалылықтың классикалық жалпы теориясынан
ғаламның өмір сүруінің үш түрлі вариантын көрсетуге болады:
1) Ғалам өткен уақытта да, болашақта да шексіз мәңгі тіршілік ете
алады.
2) Ғаламның басы мен соңы бар.
3) Ғалам уақыт аралығында үнемі өзгеріп отырады.
С.Хокинг пен оның әріптестерінің көзқарастары екінші вариантты
жақтайды: Ғалам пайда болған кезде заттардың тығыздығы шексіз үлкен, ал
кеңістік – уақыттың қисаюы шексіз кішкентай болды. Осындай жағдайда
физиканың заңдары да, біздің кезіміздегіден басқаша болуы керек. Қазіргі
кезде физиктердің басым көпшілігі Жердегі материяның атомдық-молекулярлық
құрылысын ескере отырып, ғаламның бастапқы жағдайын көз алдына елестету өте
қиын деп есептейді.
Сингулярлы деген атқа ие болға бұл жағдай ғаламның барлық материясының
аса аз болғандығым, аса жоғары температуралармен және қысыммен сипатталады.
Бұл жағдай Ғаламның басында аса тығыз және ыстық жағдайда болып, кеңейген
кезде біртіндеп суып кетуі - ғалам қалыпты суыққа сай деуге болады. Осындай
“ыстық” ғалам моделі Г.А.Гамовпен ұсынылып, кейін ол стандартты деп
аталатын болды.
Әрине, бұл жерде – материяның осындай сығылуы мүмкін бе деген сұрақ
туу мүмкін. Бұл сұраққа космология мен физика оң жауап береді.
Салыстырмалы түрде қарастыратын болсақ, жақын арада галактикалардың
жарығынан он есе жарығырақ ғарыштық объектілер табылды. Олардың
көпшілігінің спектрлеріндегі қызыл түсті сызықтардың ығысуы 200% құрайды.
Бұл жағдай олардың Күн системасынан өте алыс жатқандығын көрсетеді (бірнеше
мың мегапарсекке дейін болуы мүмкін). Бұл объектілердің бұрыш мөлшері
салыстырмалы түрде кішкентай, массалары аса ірі және олар жұлдыздарға
ұқсас. Олардан шығатын энергия мөлшері ең ірі галактикалардың энергиясынан
ондаған есе көп. Бұл аспан денелері квазижұлдыздар немесе, қысқаша
квазарлар деп аталды. Бұлардан басқа “қара ойықтар” деп аталатын космостық
объектілер де бар. Квазарлар мен “қара ойықтардағы” материя бізге физика
мен химиядан таныс атом-молекулалық күйден өзгеше күйде болады. “Қара
ойықтардағы” материя өте кішкене көлемде сығылып, массасы өте жоғары
болғандықтан, тартылыс күшін тіпті жарық та жеңе алмайды.
Яғни, материяның бізге физика мен химиядан белгілі заттардың атом-
молекулалық күйінен басқаша күйі болуы мүмкін. Осыған сәйкес, егерде біз
Жердегі барлық атомдарды олардың электрон қабықшаларынан ажыратып, жинасақ,
олар бір ғана сіріңке қорабына сыйып кеткен болар еді. Басқа сөзбен
айтқанда теориялық түрде де материяның аса кіші көлемдерге сығылуы
мүмкіндігі бар екендігі сөзсіз.
Қазір физиктердің есептеулері бойынша, атом – молекулалық күйде
болатын материяны құрайтын үш жүзден аса элементарлық бөлшектері және
физикалық ара - қатынастың төрт түрін ажыратады. Олардың ішінде адам
олардың тікелей екі түрін қабылдай алады:
( гравитациялық әсерлесу күштері – яғни барлық, тіпті алыс
қашықтықтағы макроденелерде әсер ететін тартылыс күштері. Олар планеталар,
жұлдыздар, галактика мен басқа ғарыштық жүйелердің қозғалуын анықтайды.
Гравитациялық күш электромагниттік күштен бірнеше есе әлсіз.
( электромагниттік күштер – космостық объектілер мен жүйелерден
тұратын микро және мегаәлемдер арасындағы аралық орын алады және барлық
молекулалар, химиялық қосылыстар, кристаллдар, космостық денелер мен
системалардың түзілу процестерінде шешуші роль атқарады. Электромагниттік
күштер ядролық күштерден 100-1000 есе әлсіз.
Физикалық күштердің қалған екі типін (ядролық - күшті және әлсіз) адам
қабылдай алмайды, бірақ олар микроәлемнің әртүрлі объектілерінің түзілуінде
олар үлкен рөл атқарады.
( Күшті ядролық әсерлер адрондар арасында (грекше : “адрос” – күшті)
болады, оларға бариондар (грекше: “барис” – ауыр) – нуклондар (протондар
мен нейтрондар), гиперондар мен мезондар жатады. Күшті әсерлер тек алыс
қашықтықтарда (радиусы 10 – 13 см) байқалады. Күшті әсерлерді 1911 жылы
атом ядроларымен бірге Э.Резерфорд ашты (осы күштермен зат арқылы өтетін
альфа заттардың шашырауы түсіндіріледі). Юкаваның гипотезасына сәйкес
(1935) күшті әсерлер – аралық бөлшектер ядролық тасымалдаушылардың бөлінуі
кезінде байқалады. Бұл 1947 жылы табылған массасы нуклонның массасынан 6
есе аз пи-мезон, ал кейінірек басқа да мезондар табылды. Нуклондарды мезон
“бұлттары” қоршап тұрады. Нуклондардың қозған күйі бариондық резонанстар
күйіне келіп басқа бөлшектермен алмаса алады. Бариондар бір-бірімен
соғылысқанда қозған күйге көшеді, олардың бұлттары бір-бірімен қабысып, жан-
жаққа таралған бұлттар бағытында бірге бөлшектер бөледі. Түйісу аймағының
орталық бөлігінен жан-жаққа, жай қозғалатын екінші бөлшектер бөлінеді.
Ядролық күштер бөлшектердің зарядына байланысты болмайды. Күшті әсерлер
кезінде заряд мөлшері сақталып қалады.
( Әлсіз ядролық әсерлер электромагниттік әсерлерден әлсіз, бірақ
гравитациялық әсерлерден күшті. Әсер ету радиусы күшті әсер радиусынан екі
есе аз. Әлсіз әсер есебінен Күн жарық береді (протон нейтрон, позитрон және
нейтриноға айналады). Бөлінген нейтриноның өткізгіштік қасиеті күшті – ол
қалыңдығы млрд км темір плитадан өте алады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1922 жылы А.А.Фридман Эйнштейннің салыстырмалық теориясына сәйкес
Әлемнің эволюциялық сипатын ашты. Бұдан кейін В.М.Слайфер галактикалардың
көпшілігі (өзінің өлшеген 41 ден 36) 2000 кмс жылдамдықпен алыстап бара
жатқандығын және тек, бірнеше галактиканың ғана жақындап келе жатқандығын
анықтады. Кейін Күн біздің галактикамызда 250 кмс жылдамдықпен
айналатындығы және осы галактикалардың жақындау жылдамдығы Күннің осы
объектілерге қарай қозғалатындығына байланысты екендігі анықталды. Алыстағы
объектілердің жақындауымен алыстауын Доплердің эффектісін пайдалану арқылы
анықтауға болады. Осы эффектіге сәйкес жақындап келе жатқан күннің сәуле
толқындарының ұзындықтары азайтылып, спектрдің көгілдір жағына ығысқан, ал
алыстап келе жатқан күн сәулесі толқындары үлкейіп спектрдің қызыл жағына
қарай ығысқан. 1929 жылы америкалық астроном Эдвин П.Хаббл (1889-1953)
галактикалардың бастапқы нүктеден жан жаққа шашырайтындығын анықтады. Бұл
нүкте ғаламның орталығы деп аталып, осыдан кейін ғалам қалыптаса бастаған
бұл оқиға - Үлкен Жарылыс деген атқа ие болды.
Физика ғылымының (релятивистік және кванттық) жетістіктері
эволюциялаушы ғаламның моделін жасауға мүмкіндік берді. Қазіргі кезде
бақыланып жатқан және жаңадан көзге түскен объектілердің сипаты мен
қозғалуын, 1916 жылы Эйнштейн ашқан салыстырмалылықтың жалпы теориясы ғана
толық сипаттауға мүмкіндік береді. Бұл теорияда кеңістіктің үш өлшемі және
уақыттың бір өлшемі байланыстырылған. Осылардың қосылуы нәтижесінде пайда
болатын төрт өлшемді кеңістік – уақыт қисық. Оның қисық түрде болуы ғаламда
зат пен энергияның болуымен түсіндіріледі.
Қазіргі заманғы салыстырмалылықтың классикалық жалпы теориясынан
ғаламның өмір сүруінің үш түрлі вариантын көрсетуге болады:
1) Ғалам өткен уақытта да, болашақта да шексіз мәңгі тіршілік ете
алады.
2) Ғаламның басы мен соңы бар.
3) Ғалам уақыт аралығында үнемі өзгеріп отырады.
С.Хокинг пен оның әріптестерінің көзқарастары екінші вариантты
жақтайды: Ғалам пайда болған кезде заттардың тығыздығы шексіз үлкен, ал
кеңістік – уақыттың қисаюы шексіз кішкентай болды. Осындай жағдайда
физиканың заңдары да, біздің кезіміздегіден басқаша болуы керек. Қазіргі
кезде физиктердің басым көпшілігі Жердегі материяның атомдық-молекулярлық
құрылысын ескере отырып, ғаламның бастапқы жағдайын көз алдына елестету өте
қиын деп есептейді.
Сингулярлы деген атқа ие болға бұл жағдай ғаламның барлық материясының
аса аз болғандығым, аса жоғары температуралармен және қысыммен сипатталады.
Бұл жағдай Ғаламның басында аса тығыз және ыстық жағдайда болып, кеңейген
кезде біртіндеп суып кетуі - ғалам қалыпты суыққа сай деуге болады. Осындай
“ыстық” ғалам моделі Г.А.Гамовпен ұсынылып, кейін ол стандартты деп
аталатын болды.
Әрине, бұл жерде – материяның осындай сығылуы мүмкін бе деген сұрақ
туу мүмкін. Бұл сұраққа космология мен физика оң жауап береді.
Салыстырмалы түрде қарастыратын болсақ, жақын арада галактикалардың
жарығынан он есе жарығырақ ғарыштық объектілер табылды. Олардың
көпшілігінің спектрлеріндегі қызыл түсті сызықтардың ығысуы 200% құрайды.
Бұл жағдай олардың Күн системасынан өте алыс жатқандығын көрсетеді (бірнеше
мың мегапарсекке дейін болуы мүмкін). Бұл объектілердің бұрыш мөлшері
салыстырмалы түрде кішкентай, массалары аса ірі және олар жұлдыздарға
ұқсас. Олардан шығатын энергия мөлшері ең ірі галактикалардың энергиясынан
ондаған есе көп. Бұл аспан денелері квазижұлдыздар немесе, қысқаша
квазарлар деп аталды. Бұлардан басқа “қара ойықтар” деп аталатын космостық
объектілер де бар. Квазарлар мен “қара ойықтардағы” материя бізге физика
мен химиядан таныс атом-молекулалық күйден өзгеше күйде болады. “Қара
ойықтардағы” материя өте кішкене көлемде сығылып, массасы өте жоғары
болғандықтан, тартылыс күшін тіпті жарық та жеңе алмайды.
Яғни, материяның бізге физика мен химиядан белгілі заттардың атом-
молекулалық күйінен басқаша күйі болуы мүмкін. Осыған сәйкес, егерде біз
Жердегі барлық атомдарды олардың электрон қабықшаларынан ажыратып, жинасақ,
олар бір ғана сіріңке қорабына сыйып кеткен болар еді. Басқа сөзбен
айтқанда теориялық түрде де материяның аса кіші көлемдерге сығылуы
мүмкіндігі бар екендігі сөзсіз.
Қазір физиктердің есептеулері бойынша, атом – молекулалық күйде
болатын материяны құрайтын үш жүзден аса элементарлық бөлшектері және
физикалық ара - қатынастың төрт түрін ажыратады. Олардың ішінде адам
олардың тікелей екі түрін қабылдай алады:
( гравитациялық әсерлесу күштері – яғни барлық, тіпті алыс
қашықтықтағы макроденелерде әсер ететін тартылыс күштері. Олар планеталар,
жұлдыздар, галактика мен басқа ғарыштық жүйелердің қозғалуын анықтайды.
Гравитациялық күш электромагниттік күштен бірнеше есе әлсіз.
( электромагниттік күштер – космостық объектілер мен жүйелерден
тұратын микро және мегаәлемдер арасындағы аралық орын алады және барлық
молекулалар, химиялық қосылыстар, кристаллдар, космостық денелер мен
системалардың түзілу процестерінде шешуші роль атқарады. Электромагниттік
күштер ядролық күштерден 100-1000 есе әлсіз.
Физикалық күштердің қалған екі типін (ядролық - күшті және әлсіз) адам
қабылдай алмайды, бірақ олар микроәлемнің әртүрлі объектілерінің түзілуінде
олар үлкен рөл атқарады.
( Күшті ядролық әсерлер адрондар арасында (грекше : “адрос” – күшті)
болады, оларға бариондар (грекше: “барис” – ауыр) – нуклондар (протондар
мен нейтрондар), гиперондар мен мезондар жатады. Күшті әсерлер тек алыс
қашықтықтарда (радиусы 10 – 13 см) байқалады. Күшті әсерлерді 1911 жылы
атом ядроларымен бірге Э.Резерфорд ашты (осы күштермен зат арқылы өтетін
альфа заттардың шашырауы түсіндіріледі). Юкаваның гипотезасына сәйкес
(1935) күшті әсерлер – аралық бөлшектер ядролық тасымалдаушылардың бөлінуі
кезінде байқалады. Бұл 1947 жылы табылған массасы нуклонның массасынан 6
есе аз пи-мезон, ал кейінірек басқа да мезондар табылды. Нуклондарды мезон
“бұлттары” қоршап тұрады. Нуклондардың қозған күйі бариондық резонанстар
күйіне келіп басқа бөлшектермен алмаса алады. Бариондар бір-бірімен
соғылысқанда қозған күйге көшеді, олардың бұлттары бір-бірімен қабысып, жан-
жаққа таралған бұлттар бағытында бірге бөлшектер бөледі. Түйісу аймағының
орталық бөлігінен жан-жаққа, жай қозғалатын екінші бөлшектер бөлінеді.
Ядролық күштер бөлшектердің зарядына байланысты болмайды. Күшті әсерлер
кезінде заряд мөлшері сақталып қалады.
( Әлсіз ядролық әсерлер электромагниттік әсерлерден әлсіз, бірақ
гравитациялық әсерлерден күшті. Әсер ету радиусы күшті әсер радиусынан екі
есе аз. Әлсіз әсер есебінен Күн жарық береді (протон нейтрон, позитрон және
нейтриноға айналады). Бөлінген нейтриноның өткізгіштік қасиеті күшті – ол
қалыңдығы млрд км темір плитадан өте алады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz